Charakterystyczne zjawiska w słowotwórstwie polszczyzny przełomu XX i XXI w. związane z tendencją
5. Zakończenie
Podsumowując niniejsze rozważania na wyznaczony w tytule artykułu temat, wy-pada stwierdzić, że zapożyczenia „użyźniają” polskie słowotwórstwo, m.in. przez to, że sprawiają, iż środki rodzime i wcześniej zaadaptowane cząstki obce pod wpływem nowych zapożyczeń aktywizują się. Jednym z wielu argumentów potwierdzających tę opinię jest utrzymująca się od dziesięcioleci wysoka aktywność sufi ksów -er, -ing, -acja, -izm /-yzm, -ista /-ysta, tak w wyodrębnionych w zapożyczonych leksemach, jak i w rzeczownikach tworzonych na gruncie polszczyzny. Por. przykłady: brexiter
‘zwolennik Brexitu’, elgiebeter ‘zwolennik elgiebete (LGBT)’; trolling ‘trollowanie’, morzing ‘spędzanie wakacji nad morzem’; tabletyzacja <tablet, tabloidyzacja <tablo-id, twitteryzacja <twitter; synergizm <synergia, wiekizm <ang. ageizm ‘dyskrymino-wanie osoby ze względu na jej wiek’; synergista <synergia, wikipedysta ‘internauta zajmujący się tworzeniem i edytowaniem Wikipedii’. O wpływie obcych leksemów
19 Podane composita mają więcej niż jedno poświadczenie; wymieniam je jako przykładowe typy złożeń.
na rodzime sufi ksy (np. -ak, -owiec) świadczą liczne konstrukcje tworzone na gruncie polszczyzny, takie jak np. debeściak <ang. the best, bodziak ‘śpioszki typu body’ <ang.
body, facebookowiec <ang. facebook, startupowiec < ang. start-up, startuperka rzad., tweeterowiec <ang. tweeter.
Dobrą stronę internacjonalizacji współczesnej polszczyzny można widzieć w tym, że zwiększa się udział terminologii. W języku ogólnym nie zawsze jednak taki stan rzeczy należy oceniać pozytywnie, np. w mediach zakłada się, że terminy typu audyt, globalizacja, leasing, recykling, start-up, synergizm, think tank są ogólnie znane (co nie jest prawdą).
Nie zasługuje na aprobatę fakt, że wzrost słownictwa międzynarodowego przyczy-nia się do powolnej deslawizacji leksyki, tzn. zmniejszaprzyczy-nia się udziału słownictwa sło-wiańskiego wskutek kolejnych fal zapożyczeń z języków niesłowiańskich, dominują-cych w komunikacji światowej i uważanych za atrakcyjne. W tej perspektywie interna-cjonalizację należy widzieć jako element szerszego procesu upodabniania się do siebie języków europejskich, a zarazem ich unifi kacji. Internacjonalizacja jawi się zatem nie jako współpraca między językami, ale jako wpływ jednej grupy języków na drugą – re-lacje między językami będącymi w kontakcie nie są wzajemne, ale jednostronne: języki słowiańskie występują w roli „biorcy” pożyczek. Nowe pożyczki słowiańskie w języku angielskim, francuskim czy niemieckim mają charakter szczególny, nieporównywalny z procesami przejmowania elementów obcych przez języki słowiańskie. Zilustruję to przykładem: w wydanym w ostatnim dziesięcioleciu słowniku neologizmów w języku angielskim znalazłam zaledwie kilka pożyczek o rodowodzie słowiańskim. Od dwu z nich glasnost i perestroika // perestroyka utworzono nawet derywaty: glasnostian, glasnostic, glasnostifi ed, perestroikan (por. Tulloch 1991:131, 231-232). Na podstawie czynników zewnętrznych i semantyki owych jednostek wolno sądzić, że wyrażenia te nie wejdą na trwałe do języka-biorcy.
Widocznym rezultatem uintensywnienia się w ostatnim ćwierćwieczu tendencji do internacjonalizacji w językach słowiańskich jest obserwowana w nich zmiana cech systemowych i pojęciowych na skutek wpływu języków odmiennych typologicznie i należących do innego kręgu kulturowego. Przykładem zmian typologicznych są com-posita typu blogospot, eurokredyt, fi tnessklub z określeniem gatunkującym w prepo-zycji (obce systemowo polszczyźnie), zaś zmian o charakterze kulturowym – nowe znaczenia wyrażeń humanistyczny (ślub / pogrzeb), ikona (np. futbolu, popu) czy com-posita z członem femi-, derywaty utworzone od skrótu LGBT.
Napływ międzynarodowych zapożyczeń, w ogromnej części będących anglicyzma-mi, nie budziłby większych obaw, gdyby słownictwo to nie powodowało „głębokich rys”
(wedle określenia D. Buttler) w systemie słowotwórczym polszczyzny czy zmian w po-lach leksykalnych na skutek zmian semantycznych. Jak wiadomo, polszczyzna przeży-wała kilkakrotnie inwazje obcych słów, większość z nich odrzucała, część przystosoprzeży-wała do własnych reguł. Zmiany słowotwórcze, o których wiadomo z literatury, nie są drobne, okazjonalne, ani efemerydalne – one stale drążą tkankę języka polskiego.
BIBLIOGRAFIA
1. Fisiak, J.,1961, Zjawisko depluralizacji niektórych rzeczowników angielskich za-pożyczonych przez język polski, „Język Polski“, XLI, nr 2, s. 138 – 139.
2. Kreja, B., 1963, O tzw. depluralizacji w języku polskim, „Język Polski“, XLIII, nr 1-2, s. 27 – 36.
3. Nagórko A., 2015, Konceptualna rama ‘chrztu’ – od sfery sacrum do profanum (na materiale polskim, czeskim i słowackim), [w:] Pojęcia zapisane w języku, red. M. Falkowska, K. Waszakowa, Warszawa: Wydano Nakładem Wydziału Polonistyki UW, s. 157 – 169.
4. Ohnheiser I., red., 2003: Słowotwórstwo / Nominacja. Komparacja systemów i funk-cjonowania współczesnych języków słowiańskich, Opole: Universität Innsbruck – Institut für Slawistik, s. 411 – 435.
5. Ożóg K., 2001, Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia. Rze-szów. SWJP: Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa 1996: Wilga.
6. TullochS., 1991, The Oxford Dictionary of New Words. A popular guide to words in the news, Oxford-New York: Oxford University Press.
7. Waszakowa K., 2005, Przejawy internacjonalizacji w słowotwórstwie współczesnej polszczyzny. Warszawa: Wydawnictwa UW.
8. Waszakowa K., 2007, Internacjonalizacja współczesnej polszczyzny – szansa czy za-grożenie?, „Przegląd Humanistyczny”, r. LI, nr 1, s. 219 – 228.
9. Waszakowa K., 2009a, Internacjonalizacja polskiej leksyki – stan obecny, progno-zy na najbliższą prprogno-zyszłość, [w:] Przejawy internacjonalizacji w jęprogno-zykach słowiańskich, red.
E. Koriakowcewa, Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, s. 11 – 28.
10. Waszakowa K., 2009b, Derywowane anglicyzmy jako wyraz ekspansji słownictwa potocznego i środowiskowego w języku mediów ostatniego ćwierćwiecza.„Slavia Meridiona-lis” 9, Warszawa, s. 1 – 14.
11. Waszakowa K., 2012, Złożony charakter procesów włączania elementów obcych do języka polskiego (na przykładzie zapożyczenia celebryta), [w:] Odkrywanie znaczeń w języku, red. A. Mikołajczuk, K. Waszakowa, Warszawa, s. 290 – 306.
12. Waszakowa K., 2017, Composita kontaminacyjne jako rezultaty procesów analogii i anomalii, [w:] Route 66: from Deep Structures to Surface Meanings. A Festschrift for Henryk Kardela on his 66th Birthday, P. Łozowski, A. Głaz, red., Lublin, Wydawnictwo UMCSs. 93 – 109.
13. Waszakowa K., 2018, Nowe derywaty jako wymierne skutki zróżnicowanych oddzia-ływań zapożyczeń leksykalnych na słowotwórstwo polszczyzny XXI w., Jazykovedný časopis, roč. 69, č. 3, s. 534 – 546.
14. Witalisz A., 2016, Przewodnik po anglicyzmach w języku polskim, Kraków: Towarzy-stwo Miłośników Języka Polskiego. Wydawnictwo JAK.
Waszakowa Krystyna Characteristic phenomena in the Polish word formation at the turn of the 20th and 21th centuries connected with the tendency of internationalization
The paper presents phenomena which, according to the author, refl ect the tendency of inter-nationalization at the turn of the 20th and 21st centuries in the Polish word-formation system. The study undertakes to show that (i) in great measure, new borrowings are currently being grafted onto the Polish word-formative system, (ii) some borrowings acquire morphological motivation whereby “foreign segments” acquire the status of an affi x or a component of the compound; (iii) the segments of the compounds actively participate in the building in Polish of word-formation models (both with native and foreign elements); (iv) under of infl uence of new borrowings, a) new meaning are being created in the newly “transplanted” forms, and b) new families of words are being created or existing word-formative families of words are being extended.
Keywords: Polish word-formation system, tendency of internationalization, word-formative motivation