Peter Schwartz napisał: „Libertarianizm nie ma filozofii. Ujmując to trafniej: odrzuca
potrzebę jakiejkolwiek intelektualnej podstawy dla swoich poglądów” („Libertarianism has no philosophy. To put this more accurately: it renounces the need for any
intellectual basis for its beliefs”) [przypis 4.1.]. Autorka ma nadzieję, że niniejsza książka udowodniła, iż takie oskarżenia są bezpodstawne. Libertarianie czerpią z wielu źródeł oraz tradycji filozoficznych i choć różnorodność ta może sprawiać wrażenie przypadkowości, to jednak z tej mnogości wyłowić można pewną tendencję – libertarianie prócz poszukiwania intelektualnych inspiracji starają się wydobywać z jak najbardziej „szacownych” antecedencji wątki potwierdzające ich poglądy, choć czynią to w sposób niezwykle wybiórczy. Odwołują się oni do europejskiej tradycji intelektualnej, przejmując z myśli Locke'a koncepcję praw do własności nabywanych poprzez pierwotne zawłaszczenie i dołączenie swojej pracy do tego, co było niczyje, z myśli Hobbesa wizję jednostki kierującej się własnym interesem i działającej gwoli osiągnięcia własnych korzyści, od Szkotów tego, że ład może powstawać w sposób spontaniczny, a ludzkie ingerencje stanowią jedynie jego zakłócenie, wreszcie za
„antystatystami” (głównie Bastiatem i Molinarim) traktują państwo wrogo, jako instytucję nieproduktywną i grabieżczą, postulując przekazanie jak największego zakresu jego uprawnień (bądź nawet wszystkich uprawnień) jednostkom i poddanie wszelkich dziedzin działaniom wolnego rynku.
Należy podkreślić, że ogromną rolę w kształtowaniu się libertarianizmu odegrała amerykańska filozofia polityczna i tradycje myślowe. Jego zwolennicy odwołują się do takich pojęć, jak indywidualizm, potrzeba ograniczonego rządu czy wiara w rolę przedsiębiorczości i wolnego rynku, nawet jednak dziedzictwo myśli europejskiej niejako „filtrując” przez specyficzną, amerykańską perspektywę. Zarówno Locke, jak i Hobbes zostali odczytani wybiórczo, w sposób uproszczony, a myśl pierwszego z nich przeniknęła do myśli amerykańskiej bardziej za pośrednictwem Cato's Letters i pism federalistów czy Paine'a niż z bezpośredniej lektury. To sprawia, że poszukując intelektualnych antecedencji libertarianizmu, należy prezentować tylko pewne wątki przejęte z myśli europejskiej i charakterystyczny sposób ich odczytania, nie zaś odtwarzać całe spójne systemy myślowe stworzone przez Locke'a, Hobbesa czy też przedstawicieli szkockiego oświecenia.
Str. 188
Libertarianie równie chętnie odwołują się przecież do pism Ojców Założycieli, Thomasa Paine'a czy literatury pamfletowej doby rewolucji amerykańskiej, by
podkreślić „odwieczną” niechęć wobec władzy państwowej, udowodnić, że
Amerykanie od zawsze byli świadomi zagrożenia płynącego ze strony rządu, iż nie Brytyjczycy wszak nauczyli ich tego.
Istotną rolę w kształtowaniu się filozofii libertariańskiej odegrał dziewiętnastowieczny indywidualistyczny anarchizm, prezentujący wizję niebezpieczeństwa, jakie dla jednostkowych praw i jednostkowej wolności stanowi państwo. To właśnie z tego nurtu libertarianie przejęli przekonanie, że państwo nie tylko zagraża jednostce, ale że wręcz jest jej największym wrogiem. Utopijne eksperymenty Warrena, Spoonera i Tuckera przetarły drogę zwłaszcza przedstawicielom współczesnego, najbardziej radykalnego odłamu libertarian – anarchokapitalistom, którzy wierzą, iż możliwe jest funkcjonowanie bezpaństwowego ładu normatywnego, że społeczeństwo może działać w oparciu o całkowicie dobrowolnie przyjęte zobowiązania. Wyraźna wrogość do państwa znalazła kontynuację w myśli Alberta Jaya Nocka, odwołującego się do doświadczeń historycznych i twierdzącego, że wszystkie państwa powstały w wyniku podboju lub grabieży. Poglądy te także zostały przejęte przez współczesnych
libertarian. Francuscy „antystatyści”: Bastiat, de Molinari i Dunoyer, to kolejni autorzy, którzy podbudowali to przekonanie u libertarian, inicjując jednocześnie wiarę w możliwości pozbawiania państwa monopolu na świadczenie usług ochronnych (Molinari) i (podważając tym samym najpopularniejszy argument za istnieniem państwa) stawiając tezę, że podatki nie są niczym innym niż zalegalizowaną
grabieżą (Bastiat), a państwo jedynie wielką fikcją, w której wszyscy starają się żyć na koszt kogoś innego. Poglądy te zostały przejęte przez współczesnych libertarian i stały się ich najbardziej popularnymi hasłami. Zapożyczając od Smitha i szkoły austriackiej (Mises) pogląd o istnieniu pewnego „ładu spontanicznego” czy też „ładu samorzutnego” (spontaneous order), a nie poszukując jednocześnie głębszych nawiązań do istniejącego w myśli Szkotów prowidencjonalizmu, libertarianie uzupełniają krytykę państwa, uznając, że wszelkie formy ingerencji w ten ład, zwłaszcza będące udziałem państwa, stanowią jego zakłócenie.
Postrzeganie państwa i rządu jako elementu opresyjnego czy wręcz przestępczego oraz wiara w możliwość funkcjonowania ładu społecznego w warunkach
bezpaństwowych bądź przy państwie, którego funkcje zredukowane są do minimum, powodują, że myśl libertariańska wypracowała szczególną wizję jednostki.
Libertarianie są indywidualistami, zarówno metodologicznymi, jak i ontologicznymi.
Swoje rozważania koncentrują na jednostce, negując nawet istnienie bytów
zbiorowych, takich jak naród czy społeczeństwo. Jednostka, jej zdolności do
dokonywania racjonalnych wyborów, przysługujące jej prawa (rights) o charakterze absolutnym, to głośne elementy rozważań libertarian („Libertarianie uważają
jednostkę za podstawowy element analizy. Tylko bowiem jednostki podejmują decyzje i są odpowiedzialne za swoje działania” [ przypis 4.2.] ). Dlatego też indywidualizm jest z pewnością konstytutywną cechą myśli libertariańskiej: choć różnie rozumiany i różne przybierający postacie, obecny jest u wszystkich filozofów libertariańskich.
Str. 189
Nie stanowi on jednak tylko jednego z wielu elementów myśli libertariańskiej, ale jest głębszą postawą wyznaczającą metodologiczną perspektywę, określającą sposób postrzegania i oceny wszelkich instytucji społeczno-politycznych, determinującą także wizję normatywnego postrzegania świata. Dlatego też libertarianie uznają, że wszystkie instytucje powinny zostać podporządkowane jednostce, jej dobru,
szczęściu i możliwości dokonywania wyborów: jednostka staje się ostatecznym punktem odniesienia i miernikiem działania, źródłem ładu normatywnego,
politycznego i ekonomicznego. Należy podkreślić, że choć libertarianie są skrajnymi indywidualistami i bywają oskarżani o atomizm, to z całą stanowczością odrzucają te oskarżenia, podkreślając rolę wzajemnych interakcji, dzięki którym jednostki uczą się od siebie i rozwijają.
Kolejnym istotnym elementem jest przekonanie o racjonalności jednostek,
pojmowanej w kategoriach ekonomicznych: jednostki dążą do maksymalizacji zysku i minimalizacji strat, nie kierując się jednak „czystym” interesem własnym, obliczonym na krótki termin, ale są zdolne dokonywać długofalowych osądów, maksymalizować korzyści w długim okresie. Prowadzi to nie tylko do reinterpretacji pojęcia egoizmu i własnego interesu, które zostają pozbawione przez libertarian pejoratywnego znaczenia, ale także do przyznawania jednostkom niezwykle szerokiego zakresu praw mających charakter przedpaństwowy. Choć nie wszyscy libertarianie
identyfikują je w wprost jako prawa naturalne, to wszyscy zakładają, że prawa mają taki, przedpaństwowy, charakter. Rozróżniając prawa negatywne (negative rights) i pozytywne (positive rights), zakładają, że jedynie pierwsze z nich są prawami naturalnymi, gdy drugie pojawiają się tylko dzięki wyrażonej zgodzie i zawartej umowie. Z wszystkich praw, jakie mają jednostki w stanie natury, najistotniejsze jest
prawo do samoposiadania (self-ownership right), które staje się dla libertarian podstawą uzasadnienia prawa własności: podobnie jak u Locke'a człowiek, będąc właścicielem swojej osoby i swojej pracy, poprzez dodanie pracy do rzeczy rozciąga swoje posiadanie na tę rzecz. Specyfiką libertariańskiej interpretacji jest odczytanie prawa do samoposiadania w sposób wyłączny i absolutny tak dalece, że niektórzy wyznawcy, uznając jednostkę za wyłącznego posiadacza swojej osoby, akceptują także prawo jednostki do sprzedania się dobrowolnie w niewolę, oddania (także dobrowolnie) organów do przeszczepu itp.
Libertarianie uznają, że wszelkie prawa można zredukować do praw do własności, gdyż do egzekwowania wszelkich innych praw, jakie można przypisać jednostkom, niezbędne jest posiadanie własności, pozwalającej na korzystanie i egzekwowanie wszelkich innych praw. Dlatego też, choć zdają się nie przyjmować hierarchii praw i dlatego trudno im uznać prawo do własności za najważniejsze, to właśnie to prawo traktowane jest przez nich jako fundamentalne. Równie istotne jest prawo do
wolności (libertarianie starają się pokazać korelację pomiędzy prawem do wolności i własności).
Mówiąc tak wiele o jednostce, a zwłaszcza jej prawach do własności i wolności, libertarianie są zwolennikami państwa minimalnego lub anarchistami; zwolennicy powołania państwa w wyniku umowy społecznej należą do zdecydowanej
mniejszości, gdyż libertarianie zwykle stanowczo sprzeciwiają się możliwości wiązania potomnych umowami. Do najsłynniejszych przedstawicieli państwa minimalnego należy Nozick, który wychodząc od aksjomatycznego założenia o prawach jednostek, stara się przedstawić wizję powstania państwa w sposób nienaruszający tych praw.
Str. 190
Jednocześnie odrzuca on koncepcję umowy społecznej, ukazując państwo jako efekt spontanicznego kształtowania się ładu: wychodząc od stanu natury zbliżonego do Locke'a, dostrzega te same niedogodności tego stanu. Bycie sędzią we własnej sprawie i konieczność „karania naruszycieli porządku publicznego” nie uzasadnia jednak w koncepcji Nozicka potrzeby powstania państwa, lecz jedynie potrzebę istnienia licznych prywatnych agencji ochrony: ta z nich, która w wyniku konkurencji przejmuje kontrolę na danym obszarze i staje się dominującą agencją, nazywana zostaje „państwem ultraminimalnym”. W tej fazie ewolucji istnieje problem
niezrzeszonych (free riders) odmawiających korzystania z usług agencji i samodzielnie egzekwujących swoje prawa. Sprzeciwiając się takim praktykom, dominująca agencja ochrony zapewnia osobom niezrzeszonym ochronę (darmową bądź po niższej cenie) i uzyskuje monopol do stosowania przemocy na danym
terytorium, stając się de facto państwem. Zdaniem Nozicka, państwo powstałe w taki sposób nie narusza praw jednostkowych, każde inne państwo wykraczające swoją działalnością poza pełnienie funkcji ochronnych narusza je jednak. Dlatego Nozick sprzeciwia się redystrybucyjnym teoriom sprawiedliwości zaproponowanym przez Rawlsa, jako niehistorycznym i skoncentrowanym na osiągnięciu stanu końcowego (end state theory), proponując jako alternatywę „teorię uprawnień” (entitlement theory). Składa się ona z trzech elementów: sprawiedliwego nabywania,
sprawiedliwego transferu oraz naprawienia krzywd wszelkiego naruszenia elementu pierwszego i drugiego.
Koncepcja Nozicka spotkała się z ogromną krytyką ze strony anarchokapitalistów, odrzucających możliwość istnienia rządu ograniczonego, gdyż każdy rząd posiada
„naturalną” tendencję do rozszerzania swoich uprawnień i naruszania praw
jednostkowych. Zarówno Rothbard, jak i Friedman proponują pozostanie w stanie anarchii, wierząc, że wszelkie funkcje państwa mogą być pełnione przez prywatne przedsiębiorstwa i stowarzyszenia. Używając odmiennych argumentacji, dochodzą do identycznych wniosków: możliwe jest funkcjonowanie prywatnego systemu
sądownictwa i prywatnej policji oraz zupełna likwidacja sfery publicznej (szkolnictwa, opieki zdrowotnej, infrastruktury). Wszystkie sfery życia zostałyby poddane działaniu mechanizmów wolnego, niczym nieskrępowanego rynku. Koncepcja Davida
Friedmana idzie najdalej, zakładając, że powstawanie i kształtowanie norm prawnych byłoby determinowane mechanizmem wolnorynkowym: na danym obszarze
istniałoby wiele kodeksów prawnych, a jednostki wybierałyby procedurę i system prawny, któremu chcą podlegać.
Zupełnie inna jest kontraktualistyczna koncepcja państwa zaproponowana przez Buchanana, który wychodząc od stanu natury zbliżonego do wizji Hobbesa,
pozbawionego jednak norm prawnych, zakłada, że racjonalne jednostki kierujące się własnym interesem zawrą umowę w celu wyjścia ze stanu anarchii. Umowa ta jest dwuetapowa: w pierwszym etapie, zwanym umową konstytucyjną, jednostki
jednogłośnie ustalają zasady i normy funkcjonowania instytucji. W drugim etapie, zwanym umową pokonstytucyjną, jednomyślność nie jest już wymagana, a zasady i
normy funkcjonowania instytucji mogą ulegać modyfikacjom. Wszystkie zaproponowane przez libertarian koncepcje powstania, powoływania bądź powstrzymania się od powoływania państwa mają jeden wspólny dla wszystkich libertarian cel: ochronę praw jednostki i stworzenie jak najszerszej przestrzeni dla realizacji jak najpełniejszego życia jednostek i ich szczęścia.
Str. 191
Myśl libertariańska w momencie swego powstania stanowiła ciekawą próbę
odpowiedzi na zagrożenia płynące zarówno ze strony egalitarystycznego liberalizmu, jak i komunistycznego autorytaryzmu. Obecnie, choć ze względu na radykalizm głoszonych poglądów libertarianie często znajdują się na obrzeżach naukowego dyskursu, ich głos pozostał istotnym elementem dyskusji na temat pożądanego kształtu państwa i sposobów legitymizacji jego uprawnień, mimo że ich myśl nie jest spójna, a nawet niekiedy nie w pełni konsekwentna.
Str. 192 Strona pusta.
Str. 193 5.
BIBLIOGRAFIA 5.1.
Teksty źródłowe
Andrews S.P., Sociology, niepublikowany manuskrypt, University of Wisconsin Library, Madison, manuskrypt niedatowany.
Bailie W., Josiah Warren: The First American Anarchist, Small, Maynard & Co., Boston 1906.
Bailie W., Problems of Anarchism, „Liberty. Not the Daughter but the Mother of Order”, vol. 13, January-August 1893.
Bailyn B. (red.), The Debate on the Constitution: Federalist and Antifederalist Speeches, Articles, and Letters during the Struggle over Ratification, The Library of America, New York 1993, vol. 1-2.
Barnett R., Toward a Theory of Legal Naturalism, „The Journal of Libertarian Studies”, vol. 2, no. 2, 1978, s. 97-107.
Barnett R.E., A Consent Theory of Contracts, „Columbia Law Review”, vol. 86, March 1986, s. 269-321.
Barnett R.E., Contract Remedies and Inalienable Rights, „Social Philosophy and Policy”, vol. 4, no. 1, Autumn 1986, s. 179-202.
Barnett R.E., The Moral Foundations of Modern Libertarianism, Boston Univeresity School of Law, Working Paper Series, Public Law & Legal Theory, Working Paper no. 04-08, tekst wygłoszony 9 sierpnia 2004 r.
Barnett R.E., The Structure of Liberty: Justice and the Rule of Law, Clarendon Press, Oxford 1998.
Barnett R.E., Whither Anarchy? Has Robert Nozick Jusified the State?, „The Journal of Libertarian Studies”, vol. 1, no. 1, Winter 1977, s. 15-21.
Barnett R.E., Hagel J. 3, (red.), Assessing the Criminal: Restitution, Retribution, and the Legal Process, Ballinger, Cambridge, MA 1977.
Bastiat F., Capital et Rente, [w:] Oeuvres complètes de Frédéric Bastiat, mises en ordre, revues et annotées d’après les manuscrits de l’auteur, Guillaumin, Paris 1873, vol. 5.
Str. 194
Teksty źródłowe
Bastiat F., Justice et fraternité, [w:] Oeuvres complètes de Frédéric Bastiat, mises en ordre, revues et annotées d’après les manuscrits de l’auteur, Guillaumin, Paris 1873, vol. 4.
Bastiat F., Państwo, przeł. J. Kłos, Instytut Liberalno-Konserwatywny, Lublin 2006.
Bastiat F., Pétition des fabricants de chandelles, bougies, lampes, chandeliers, réverbères, mouchettes, éteignoirs, et des producteurs de suif, huile, résine, alcool, et généralement de tout qui concerne l’éclairage, [w:] Oeuvres complètes de Frédéric Bastiat, mises en ordre, revues et annotées d’après les manuscrits de l’auteur, Guillaumin, Paris 1873, vol. 4.
Bastiat F., Prawo, przeł. G. Dzieczkowska, Instytut Liberalno-Konserwatywny, Lublin 2003.
Bastiat F., Propriété et Loi, [w:] Oeuvres complètes de Frédéric Bastiat, mises en ordre, revues et annotées d’après les manuscrits de l’auteur, Guillaumin, Paris 1873, vol. 4.
Belsham W., Essays, Philosophical, Historical and Literary, C. Dilly, London
1789-1791, vol. 1.
Berlin I., Two Concepts of Liberty, [w:] Berlin I., Four Essays on Liberty, Oxford University Press, Oxford 1969 (polskie wydanie: Dwie koncepcje wolności, [w:] Berlin I., Cztery eseje o wolności, przeł. D. Grinberg, Zysk i S-ka, Poznań 2000, s. 183-239).
Block W., Coase and Demsetz on Private Property Rights, „The Journal of Libertarian Studies”, vol. 1, no. 2, 1977, s. 111-115.
Block W., Defending the Undefendable: The Pimp, Prostitute, Scab, Slumlord, Libeler, Moneylender, and Other Scapegoats in the Rogue's Gallery of American Society, Fleet Press, New York 1976.
Block W., Libertarianism vs Objectivism: A Response to Peter Schwartz, „Reason Papers”, vol. 26, Summer 2000, s. 39-62.
Block W., Di Lorenzo T.J., Constitutional Economics and the Calculus of Consent,
„The Journal of Libertarian Studies”, vol. 15, no. 3, 2001, s. 37-56.
Block W., Rockwell L.H. (red.), Man, Economy and Liberty: Essays in Honor of Murray N. Rothbard, Ludwig von Mises Institute, Auburn, ME 1988.
Boaz D., Libertarianism: A Primer, Free Press, New York 1997 (polskie wydanie:
Libertarianizm, przeł. D. Juruś, Zysk i S-ka, Poznań 2005).
Boaz D. (red.), The Libertarian Reader: Classic and Contemporary Readings from Lao-tzu to Milton Friedman, Free Press, New York 1998.
Brooks F., The Individualist Anarchist: An Anthology of Liberty (1881-1908), Transaction Publishers, New Brunswick 1994.
Buchanan J.M., A Contractarian Perspective on Anarchy, „Nomos”, vol. 19:
Anarchism, red. J.R. Pennock, J.W. Chapman, New York 1978.
Buchanan J.M., Boundaries on Social Contract, „Reason Papers”, no. 2, Fall 1975, s.
15-28.
Buchanan J.M., Cost and Choice: An Inquiry in Economic Theory, University of Chicago Press, Chicago 1969.
Str. 195
Teksty źródłowe
Buchanan J.M., Equality as Fact and Norm, „Ethics”, vol. 81, April 1971, s. 228-240.
Buchanan J.M., Rawls on Justice as Fairness, „Public Choice”, vol. 13, Fall 1972, s.
123-129.
Buchanan J.M., The Limits of Liberty: Between Anarchy and Leviathan, University of Chicago Press, Chicago 1975 (oraz The Limits of Liberty: Between Anarchy and Leviathan, Liberty Fund, Indianapolis 2000).
Buchanan J.M., Utopia, the Minimal State, and Entitlement, „Public Choice”, vol. 23, Fall 1975, s. 121-126.
Buchanan J.M., What Should Economists Do?, Liberty Press, Indianapolis, IN 1979.
Buchanan J.M., Lomasky L., The Matrix of Contractarian Justice, „Social Philosophy and Policy”, vol. 2, no. 1, Autumn 1984, s. 12-32.
Buchanan J.M., Tullock G., The Calculus of Consent: Logical Foundations of Constitutional Democracy, Liberty Fund, Indianapolis 1999.
Carey G. (red.), Freedom and Virtue: The Conservative/Libertarian Debate, Intercollegiate Studies Institute, Wilmington, DE.
Child J., Can Libertarianism Sustain a Fraud Standard?, „Ethics”, vol. 104, no. 4, July 1994, s. 722-738.
Childs R. Jr., Objectivism and the State: An Open Letter to Ayn Rand, [w:] Childs R.
Jr, Liberty Against Power, Fox & Wilkes, San Francisco 1994.
Childs R. Jr., The Invisible Hands Strikes Back, „The Journal of Libertarian Studies”, vol. 1, no. 1, 1977, s. 23-33.
Christiano Th., Christman J. (red.), Left-Libertarianism and Liberty, [w:] Debates in Political Philosophy, Wiley-Blackwell, Malden, MA 2009.
Cohen G.A., Nozick on Appropriation, „New Left Review”, issue 150, March-April 1985, s. 89-105.
Cohen G.A., Self-Ownership, Freedom, and Equality, Cambridge University Press, Cambridge 1995.
Cohen G.A., Self-Ownership, World-Ownership, and Equality: Part 1, [w:] Justice and Equality Here and Now, red. F. Lucash, Cornell University Press, 1986, s. 108-135.
Cohen G.A., Self-Ownership, World-Ownership, and Equality: Part 2, „Social Philosophy and Policy”, vol. 3, no. 2, Spring 1986, s. 77-96.
Cohen G.A., Where the Action Is: On the Site of Distributive Justice, „Philosophy &
Public Affairs”, vol. 26, 1997, s. 3-30.
Coughlin M., Hamilton Ch., Sullivan M.A. (red.), Benjamin R. Tucker and the Champions of Liberty: A Centenary Anthology, Coughlin & Sullivan Publishers, St.
Paul, MN 1981.
Cowen T., Law as a Public Good: The Economics of Anarchy, „Economics and
Philosophy”, vol. 8, 1992, s. 249-267.
Str. 196
Teksty źródłowe
Cowen T., Rejoinder to David Friedman on The Economics of Anarchy, „Economics and Philosophy”, vol. 10, no. 2, 1994, s. 329-332.
Cowen T. (red.), The Theory of Market Failure: A Critical Examination, George Mason University Press, Fairfax, VA 1988.
Crick B., The Strange Quest for an American Conservatism, „Review of Politics”, vol.
17, 1955.
Cubeddu R., From Theory to Reality: Barriers Confronting Libertarianism, „The Journal of Libertarian Studies”, vol. 13, no. 1, 1997, s. 97-107.
Cunliffe J., Introduction: Left Libertarianism – Historical Origins, [w:] The Origins of Left-Libertarianism: An Anthology of Historical Writings, red. P. Vallentyne, H.
Steiner, St. Martin's Press, New York 2000, s. 1-16.
Cuzan A.G., Do We Ever Really Get Out of Anarchy?, „The Journal of Libertarian Studies”, vol. 3, no. 2, 1979, s. 151-158.
Davidson J.D., Note on Anarchy, State, and Utopia, „The Journal of Libertarian Studies”, vol. 1, no. 4, 1977, s. 341-348.
Den Uyl D.J., Rasmussen D.B., The Myth of Atomism, „The Review of Metaphysics”, vol. 59, no. 4, June 2006, s. 841-869.
Dewey J., The Future of Liberalism, „The Journal of Philosophy”, vol. 32, no. 9, 25.
April 1935.
Dunoyer Ch., Oeuvres de Charles Dunoyer, Guillaumin, Paris 1870.
Ekirch Jr. A.A., The Decline of American Liberalism, Longmans, Green and Company, New York 1955.
Epstein R.A., Imitations of Libertarian Th ought, „Social Philosophy and Policy”, vol.
15, no. 2, Summer 1998.
Epstein R.A., Liberty versus Property? Cracks in the Foundations of Copyright Law.
Based on a Presentation at a Conference on Promoting Markets in Creativity:
Copyright in the Internet Age, Washington DC, June 10, 2003,
«http://www.ipcentral.info/review/v1n1epstein.pdf» (20.09.2006).
Epstein R.A., On the Optimal Mix of Private and Common Property, „Social Philosophy and Policy”, vol. 11, no. 2, Summer 1994, s. 17-41.
Epstein R.A., Simple Rules for a Complex World, Harvard University Press, Cambridge, MA 1995.
Epstein R.A., Takings: Private Property and the Power of Eminent Domain, Harvard University Press, Cambridge, MA 1985.
Epstein R.A., Taxation in a Lockean World, „Social Philosophy and Policy”, vol. 4, no.
1, Autumn 1986, s. 49-74.
Epstein R.A, The Varieties of Self-Interest, „Social Philosophy and Policy”, vol. 8, no.
1, 1990, s. 102-120.
Str. 197
Teksty źródłowe
Eseje polityczne federalistów, wybór i oprac. F. Quinn, przeł. B. Czarska, Wydawnictwo Znak, Kraków 1999.
Evers W., Social Contract: A Critique, „The Journal of Libertarian Studies”, vol. 1, no.
3, 1977, s. 185-194.
Evers W., Toward Reformulation the Law of Contract, „The Journal of Libertarian Studies”, vol. 1, no. 1, 1977, s. 3-13.
Feser E., There Is No Such Thing as an Unjust Initial Acquisition, „Social Philosophy and Policy”, vol. 22, no. 1, Winter 2005, s. 56-80.
Flew A., Could There Be Universal Natural Rights?, „The Journal of Libertarian Studies”, vol. 6, no. 3-4, 1982, s. 277-288.
Fowler T., Selby-Bigge L.A., Some Fundamental Ethical Controversies, „Mind”, vol.
15, no. 57, January 1890.
Fried B., Left-Libertarianism: A Review Essay, „Philosophy and Public Affairs”, vol.
32, no. 1, 2004, s. 66-92.
Fried B., Left-Libertarianism, Once More: A Rejoinder to Vallentyne, Steiner, and Otsuka, „Philosophy and Public Affairs”, vol. 33, 2005, s. 216-222.
Friedman D.D., A Positive Account of Property Rights, „Social Philosophy and Policy”, vol. 11, no. 2, Summer 1994, s. 1-16.
Friedman D.D., Anarchy and Efficient Law, [w:] For and Against the State: New Philosophical Readings, red. J.T. Sanders, J. Narveson, Rowman & Littlefield, London 1996, s. 235-253.
Friedman D.D., Efficient Institutions for the Private Enforcement of Law, „The Journal of Legal Studies”, vol. 13, no. 2, January 1984, s. 379-397.
Friedman D.D., Law as a Private Good: A Response to Tyler Cowen on the Economics of Anarchy, „Economics and Philosophy”, vol. 10, 1994, s. 319-327.
Friedman D.D., Law as a Private Good: A Response to Tyler Cowen on the Economics of Anarchy, „Economics and Philosophy”, vol. 10, 1994, s. 319-327.