Taktyczne wymagania, stawiane po dw o dn y m zagrodowcom . W arunki konstru kcyjn e łodzi p o d w o d n y c h , p r z e z n a c z o n y c h do s ta w ia nia min z a g ro d o w y c h , p o w in n y z a p e w n ia ć im m a k s im u m b e z p ie c z e ń s tw a przy zetknięciu się z p rze sz k od am i w s z e lk ie g o rodzaju, ja k pola m in o w e , z a g r o d y p r ze c iw k o ło d z io m p o d w o d n y m , b o n y i t. p. G łó w n e w y m a g a n i e p o l e g a na z a ch o w a n iu m o ż liw ie gład kiej po w ierzch n i z e w n ę t r z n e g o kadłuba, który nie p o w in ie n posiadać żadnych w ystających części, ułatwiających z a c z e p ie n ie . Ta k s a m o śruby i stery muszą b y ć z a o p a t r z o n e w s p e c ja ln e ochraniacze, osła nia ją ce je przed z a h a cz en iem o m in liny i p o d w o d n e sieci. Ł o d z ie p o d w o d n e t e g o r o dzaju muszą p o sia d a ć d o b r e s o n d y dla m ie rz e n ia g ł ę b o k o ś c i tak w stanie n a d w o d n y m , ja k i p o d w o d n y m ; sonda ultra d ź w ię k o w a p rzedsta w ia p o d tym w z g l ę d e m najlepsze ro zw iązan ie , g d y ż da je m o ż n o ś ć m ie rz en ia g ł ę b o k o ś c i w s p o s ó b cią gły, n ie zale żn ie od szybkości.
U z b r o je n ie artyle ryjskie musi b y ć do sta te czn ie silne, by ło d z io m p o d w o d n y m dać m o ż n o ś ć szyb kiej re akcji w stosunku d o tra w leró w , nie p o s ia d a ją cyc h silnej artylerji.
W r e s z c ie j e d n y m z najw ażnie jszych w a ru n k ó w je s t du ży p r o m ie ń d z ia łania w stanie p o d w o d n y m , p o n ie w a ż z a g r o d o w c e p o d w o d n e muszą często działać w pobliżu w y b r z e ż y n ieprzyja cielskich w strefie działania j e g o ru ch o m ej o b ro n y .
W o dnie sieniu d o min z a g r o d o w y c h w ysu w a się w y m a g a n ie , b y ton ęły o n e n atychm ia st p o w yrzu ceniu z łodzi p o d w o d n e j, g d y ż w p r z e c iw n y m w y padku m o g ł y b y z a gra ż a ć sa m e j ło d z i p o d w o d n e j . P o n a d t o przy ustawianiu m in y nie p o w in n y u k a z yw a ć się na pow ierzchni, aby nie zdradzić łodzi p o d w o d n e j.
W y m a g a n i a te rozw iązu je s to sow a n y o b e c n ie , p ra w ie p o w s z e c h n y typ miny, która p o w yrzucaniu z łodzi p o d w o d n e j idzie na d n o i w y p ł y w a d o p i e r o po 20— 30 minutach.
U rzą dzen ia m i n o w e w e w n ą t rz ło dzi p o d w o d n e j , muszą p r z e d e w s z y s t k ie m z a p e w n ić d o b r ą k o n s e r w a c ję min.
Z a s a d n ic z o r o z ró ż n ia m y trzy typy urządzeń d o stawiania min z a g r o d o w y c h na ło dzia ch p o d w o d n y c h : wyrzutnie poziome, sztolnie pionowe oraz urządzenia zewnętrzne na pokładzie.
I . Wyrzutnie poziome.
U rządzen ia t e g o rodzaju znajdują o b e c n i e coraz szersze za sto so w a n ie i zostały p r zy ję te prawie na wszystkich n o w o c z e s n y c h łodzia ch p o d w o d n y c h , m i ę d z y innem i ró w n ie ż na naszych łodzia ch typu „ W i l k “ . M in y m ie s z c z ą się w tym w y p a d k u w ru fo w e j części łodzi p o d w o d n e j na s p e c ja ln y c h torach, p o
| 82
których m o g ą być p r z e s u w a n e d o d w ó c h wyrzutni, m o g ą c y c h p o m ie ś c ić po 4— 5 min. W ten sp o só b łó dź p o d w o d n a m o ż e postawić j e d n o r a z o w o tylko miny, z n a jd u ją ce się w wyrzutniach, p o c z e m musi być w p r o w a d z o n ą następna partja, co je d n a k w y m a g a c a łe g o s z er eg u do ść s k o m p lik o w a n y c h manipula cyj, trwających przy d o b r z e w y s z k o lo n e j za ło d ze d o 15 minut. J eż eli z a te m przyjąć, że łódź p o d w o d n a m o ż e zabrać 40 min (ł. p. typu ,,W ilk “ ), to cała opera cja w ystawienia w szystkich min b ę d z ie trwała o k o ł o 1 g o d z in y . P o n a d t o u rzą dze
nia t e g o rodzaju w y m a g a ją re g u lo w a n ia r ó w n o w a g i łodzi p o d w o d n e j podcza s wyrzucania min i są z na czn ie cięższe w p o ró w n a n iu d o innych s y s t e m ó w , — tak nprz. przy tym s a m y m ton n ażu łodzi p o d w o d n e j, przy s y s t e m ie wyrzutni poziom ych ilo ść min z a g r o d o w y c h je s t o 10 % mniejsza.
J e d n a k urządzenia t e g o rodzaju p o sia da ją tę zaletę, ż e m in y z a g r o d o w e znajdują się w ew n ą trz łodzi p o d w o d n e j, a z a te m posia da ją d o b re warunki k o n serwacyjne; m in y m o g ą być p r z y g o t o w a n e d o stawiania w ostatnim m o m e n c ie , co daje m o ż n o ś ć re g u lo w a n ia z a g łę b ie n ia s t o s o w n ie d o o k o lic zn o ści; m in y są dobrze z a b e z p ie c z o n e od w y b u c h ó w b o m b p o d w o d n y c h ; w re s zc ie po w y r z u c e niu min y nie m o g ą z a gra ż a ć łodzi p o d w o d n e j, g d y ż są w yr zu ca n e z tyłu.
2
. Sztolnie pionowe.Pr zy urządzen iach t e g o rodzaju w szystkie m in y z najdu ją się w p i o n o wych sztolniach, u m ies zc zo n ych w balastach i p o c h y lo n y c h p o d k ą tem 25 % , dzięki c z em u prąd w o d y ułatwia w y s u w a n ie się min z e sztolni. M in y są p o d trzym yw ane prze z d r zw ig n ie , uruchamiane z w nętrza łodzi. U rzą dzen ia t e g o rodzaju w y m a g a j ą d o k ł a d n e g o przestud jow a nia linji ruchu m in y po w yrzu ceniu , by z a pob iedz zahaczeniu ich o kadłub łodzi p o d w o d n e j, w z g l ę d n ie o śruby lub stery. W każdej sztolni m o ż e p o m ie ś c ić się p o 3 — 4 miny.
P o n ie w a ż przy ty m s y s te m ie m in y p rze z ca ły czas znajdują się naze- wnątrz kadłu ba łodzi p o d w o d n e j i p o d le g a j ą w p ł y w o m działania w o d y , prze to konstrukcja ich musi o d p o w i a d a ć n a s tę p u ją c y m w y m a g a n i o m :
a) m in y m u szą być zu pełn ie w o d o s z c z e ln e i w y t r z y m y w a ć ciśnienie co najmniej 8 k g . ;
b) z e w n ę tr z n e części m in y m uszą być z a b e z p i e c z o n e p r z e c iw k o r d z e wieniu ;
c) m e c h a n iz m y m in y muszą b y ć w y k o n a n e b a rd zo solidn ie i d a w a ć gwarancję, że b ę d ą n a d aw a ły się d o użytku n aw et po dłu ższym p o b y c ie łodzi po dw od nej na m orzu ;
d) m in y muszą być z a b e z p ie c z o n e p r ze c iw k o d eto n a cji o d p o d w o d n y c h wybuchów w p o b liż u ło dzi p o d w o d n e j.
Z drugiej stro ny z a lety t e g o rodzaju urządzeń p o le g a j ą na bardziej szybkiem ustawianiu min z a g r o d o w y c h , m o ż n o ś c i ustawienia wszystkich min w regularnych odstępach , o p e ra c ja stawiania min nie w y m a g a w tym w yp a d k u zró w now ażania łodzi p o d w o d n e j , w re s zc ie u rządzen ia t e g o ro dza ju są bardziej lekkie, a w ię c p r zy t y m s a m y m ton n ażu ło d z ie p o d w o d n e m o g ą zabrać w ię k s z ą ilość min.
J . Urządzenia na pokładzie.
U rzą dzen ia t e g o rodzaju przedstawiają so b ą pasy g ą s ie n n ic o w e , na których są u sta w ion e m in y z a g r o d o w e . M in y p r z e c h o w y w a n e są w tunelach, wybu dow anych p o d m o s t k ie m . Przy uru ch om ie n iu p a s ó w gą s ie n n ic o w y c h , miny p rzesu w ają się st o p n io w o ku rufie, zsu w ają c się d o w o d y po szynach.
U sta w ie n ie min na g ó r n y m p o k ła d z ie p o w o d u j e p o g o r s z e n i e w łaściw ości statycznych łodzi p o d w o d n e j ; p o n a d t o n a d b u d ó w k i, w których są u m ie s z c z o n e miny, z w iększa ją s y lw e tk ę okrętu. O b e c n i e urządzenia t e g o ro dza ju nie są s to s o w a n e i były u ż yw a n e ty lk o na p o d w o d n y c h z a g r o d o w c a c h najb ardziej starych ty p ó w .
Charakter zagród minowych, wystawianych przez łł. pp.
Z a g r o d y m in o w e , ustawiane przez ło d z ie p o d w o d n e , m o g ą być troja
k ie g o r o d z a j u :
a) z a g ro d y , p r z e w i d y w a n e zawczasu, p r z e z n a c z o n e dla z a m in o w a n ia p e w n y c h o k re ś lo n y c h stref, ja k np. w ejś cia d o po rtó w , ka n ały w y jś c io w e , z a g r o d y na linjach k o m u n ik a c y jn y c h npla i t. p . ;
b ) z a g r o d y o k o lic z n o ś c io w e , ustawiane na p r z e w id y w a n e j d r o d z e npla, w niektórych w ypa dk ac h w e s p ó ł z w ła sn em i je d n o s t k a m i n a d w o d n e m i, w z g lę d n ie dla o słonięcia o dw ro tu własnej f l o t y ;
c ) z a g r o d y d ryfu ją ce, kied y m in y są w yr zu ca n e z p r ą d e m w kierunku z a k o tw icz o n y ch o k r ę t ó w n i e p r z y j a c i e l a ;
d ) p o d w o d n e z a g r o d o w c e nie są w stanie p r z e p r o w a d z a ć p la n o w ej orga n izac ji terenu, to je s t w ysta w ia ć d u ż ych pól m in o w y ch , p r ze d e w s z y s tk ie m d la te g o , że ich zapas min jest ba rd zo o g ra n ic z o n y , a pona dto, przy n o w o c z e s nych urządzeniach w postaci p o z io m y c h wyrzutni, z a g r o d o w c e p o d w o d n e nie m o g ą ustawiać wszystkich m in w regularnych odstępach. R zeczy w iś cie, przy 2 wyrzutniach po 5 min w każdej, łó dź p o d w o d n a b ę d z ie m o g ł a ustawić za
g r o d ę regu la rn ą z 10 min. P o d c z a s c z yn n ośc i do su w an ia następnej partji min, łó dź p o d w o d n a o d e j d z i e na p ew n ą o d le g ł o ś ć o d pierw szych min i tru dn o w y m a g a ć , by z n o w u p o d c h o d z iła d o p o p r z e d n i e g o m iejsca, które zresztą trudno b ę d z ie ustalić. Z tych w z g l ę d ó w następna partja min zostan ie ustawio ną w p e w n y m o d s t ę p ie o d pie rw szej. Z a t e m z a g ro d y , u sta w ion e przez ło d z ie p o d w o d n e , b ęd ą m ia ły na celu p r ze d e w s z y s tk ie m z d e z o r j e n t o w a n ie n iep rz y ja ciela i z m u s z e n ie g o d o użycia dużej ilości je d n o s t e k p a tro low y ch i t ra w le ró w d o pilnow ania n iektórych , sp e cja ln ie w a żn yc h o d c in k ó w k o m u n ik a cyjn ych . J e d nostki te siłą rz ec zy zostaną o d c ią g n ię t e o d in nych zadań, ja k np. p a tro lo w a n ie p r ze ciw k o ło d z io m p o d w o d n y m , es k o r to w a n ie k o n w o j ó w etc. W ten spo só b, przy zastoso w a n iu st o s u n k o w o słabych środków , ma się m o ż n o ś ć o sią gn ięcia dużych rezultatów, zwłaszcza w kierunku ułatwienia dzia ła ln ości in nych łodzi p o d w o d n y c h , p rze z o d c ią g n ię c ie dużej ilości j e d n o s t e k lekkich, k tó re n ie p r z y ja ciel m ó g ł b y u żyć d o walki z ło dzia m i p o d w o d n e m i.
N a le ż y p rzytem zauw ażyć, że w yn ik i takiej dzia ła lności p o d w o d n y c h z a g r o d o w c ó w b ę d ą t e m sku teczniejsze, im bardziej n iereg u larn e b ęd ą z a g ro d y , ustawianie przez nie. N ie m ie c k ie ło d z ie p o d w o d n e m ia ły z w ycz a j ustawiania z a w s ze je d n e j i tej sa m e j ilości min. Z c z a s e m A n g li c y poznali się na tym s y s t e m ie i z chwilą, k ie d y tra w lery w yszu kały taką ilość min, p rze ryw a ły trało wanie. T o też n astępnie n ie m i e c k i e ło d z ie p o d w o d n e staw iały m in y a lb o p o j e d y n cz o , lub też m a łe m i partjami o różnej ilości min.
D o najbardziej udanych o p e ra c y j ustawienia z a g r o d y m in o w e j w nakaza- n em miejscu n ale ży zaliczyć z a g r o d ę , ustawio ną przez U 75 w pobliżu La Valletta w kwietniu 1916 roku. U 75, o w y p o rn o ści 800 tonn, została w y k o ń c z o n ą w 1915 roku z p r ze zn a c z e n ie m d o o p e ra c y j m in o w y c h na o d le g ł y c h m o r z a c h ;
84
łódź p o d w o d n a została z a o p a trz o n ą w d w ie p io n o w e sztoln ie, m o g ą c e p o mieścić 36 min. O p e r a c ja w kwietniu 1916 roku p o le g a ła na ustawieniu 22 min przy podejściach d o g łó w n e j bazy floty a ngielskie j na m o rzu Ś ró d z ie m n e m . Ma minach, p o s ta w io n y c h przez G 75, z g in ę ły n astępu jące j e d n o s t k i : pan cern ik angielski ,,Russel“ , o k rę t p a tro lo w y „ A e g u s a “ , traw ler ,,N asturtiu m “ , oraz transportowiec w o j s k o w y z o d d z ia łe m w ojska r o s y js k ie g o w sile 600 ludzi.
Zagroda, ustawio na przez U 75, stanow iła k o m p le tn ą n iesp o d zia n k ę dla A nglik ów . Ja k w ida ć z p o w y ż s z e g o , z a ch o w a n ie czyn n ika za s k o c z e n ia przy o p e racjach t e g o rodzaju da je n a jw ięk sz e szanse p o w o d z e n i a . D la t e g o też n ale ży unikać stawiania min w takich m iejs cach, g d z ie znajd u ją się stacje p o d s łu ch ow e npla, g d y ż w ty m w y p a d k u z a g r o d a zostan ie natychm iast w yk ryta i wy- tralowana. N a le ż y n ad m ien ić, że hałas spadających min d o b r z e uchwytują aparty p o d słu ch o w e , p r zy c z e m dają ró w n ie ż m o ż n o ś ć ustalenia p o ło ż e n ia min.
Pr zy w yk o n a n iu z a g r o d y w z a d a n e m miejscu n a jw a ż n ie js z y m w a r u n kiem dla łodzi p o d w o d n e j jest d o k ła d n e o k re ś le n ie t e g o m ie jsca. P o dcza s w ojn y św ia tow ej n ie m ie c k ie ło d z ie p o d w o d n e , w y k o n u ją c o p e r a c je m in o w e w pobliżu w y b r z e ż y francuskich, w y k o r z y s t y w a ły o g n i e Brest’ u, któ re by ły dla nich n a jp ew n iejs zy m d r o g o w s k a z e m . W niektórych w y p a d k a c h z n o w u ż szły wślad za traw leram i i, p o w ejściu ich d o po rtó w , ustawiały s w o je miny.
W k a ż d y m razie dla z orjen to w a n ia się w m ie jsco w o ści, łó dź p o d w o d n a m oże p o d e jś ć za dnia d o w y z n a c z o n e g o m iejs ca, w celu w y k o n a n ia w y w ia d u w stanie p o d w o d n y m , a następnie w y k o rz y s t a ć s w o je o b e r w a c j e przy w y k o naniu sam ej o peracji, c o z a z w y c z a j b ę d z ie m ia ło m ie js c e w n ocy. D o s p e c ja l
nie trudnych o p e ra c y j n ale ży w y k o rz y s t y w a ć w ch a ra kterze p ilo t ó w o s o b y , znające daną m ie js c o w o ś ć .
b) Z a g r o d y d r u g ie g o rodzaju m a ją zu pełn ie inny charakter. W tym wypadku ch od zi o p o sta w ie n ie z a g r o d y w p e w n y m o k r e ś lo n y m m o m e n c i e na
drodze, którą b ę d z i e szedł n ieprzyja ciel. Z a g r o d y te m o g ą być w y k o n a n e podczas w spó ln y ch działań z w ła sną flotą. P o n ie w a ż z a g r o d y te zostaną p o stawione na p e ł n e m morzu, z a tem n ie przyjacie l nie b ę d z ie m ó g ł użyć t ra w le rów, które s k r ę p o w a ł y b y j e g o ruchy, zm uszają c d o z m n iejsz en ia szyb kości.
Miny muszą być ustawion e w tym w yp a d k u m o ż liw ie blisko jed n a o d dr ugiej, by z a p ew n ić m a k s y m u m w y d a jn o ś c i za g ro d y , jeżeli o k r ę t y nieprzyjacie lskie przejdą przez nią. P o z a t e m , p o n ie w a ż trudno jest p r ze w id zie ć zawczasu d o kładny k ie r u n e k ruchu o k r ę t ó w npla — z a g ro d a musi o b e j m o w a ć ja k n aj
większą przestrzeń. Z a g r o d y t e g o rodzaju m o g ą być s t o s o w a n e n a w e t w o b liczu sił npla, stąd k o n ie c z n o ś ć posia dania takich min, które stają się n iebez- pieczne w krótkim o k r e s ie czasu. W prze w id yw a n iu t e g o rodzaju o p e r a c y j należy szkolić g r u p y łodzi p o d w o d n y c h w j e d n o c z e s n e m w y k o n a n iu z a g r o d y minowej.
Na jb a rd ziej t y p o w y m p r zy k ła d em takiej o p era cji są działania U C 20 w dniu 15 m aja 1917 roku na m orzu A drjaty ckiem . Ł ó d ź p o d w o d n a p r z e p r o wadziła sw oją o p e r a c ję w kontakcie z d y w i z jo n e m „ N o v a r r a “ , który t e g o dnia w ykon ał rajd na z a g r o d ę Otranto. U C 20 postawiła s w o je m in y w kan ale Brindisi tuż przed w y jś c ie m o k rętó w , w ysłan ych w pościg u za A ustrjakami. N a minach tych w y le c ia ł w p o w ie t r z e k o n tr -to rp ed o w ie c „ B o u t e f e u “ . Ł ó d ź p o d w o d n a p o zosta ła n astępnie na o b serw a cji w po bliżu Brindisi i sto rp ed o w a ła krążownik ,,D artm ou th “ , p o d cz a s j e g o po w ro tu d o portu.
b) M in y d r yfu ją ce m o g ą zn a leźć za stoso w a n ie w p e w n y c h s p e c y fic z nych w ypa dk ach, jak np. przy silnych prądach w w ązk ich cieśninach, kanałach lub ujściach rzek.
85 |
W y k on an ie operacji zagrodow ej.
Każda o p e r a c ja z a g r o d o w a musi być p o p r z e d n io d o k ła d n ie p r z e p r a c o waną. R o z k a z o p e r a c y j n y p o w in ie n zaw ierać o k reś len ie zadania, które m a na celu opera cja , ilość min d o postawie nia , ustalanie o d s t ę p ó w p o m i ę d z y min ami i za g łę b ie n ia min D o w ó d c a łodzi p o d w o d n e j musi p rze stu d jow a ć n astępu jące d o k u m e n t y : rocznik p r z y p ły w ó w i o d p ł y w ó w , m apy, o d n o s z ą c e się d o m iejsca p r o je k to w a n e j za g ro d y , zwłaszcza z punktu w idzen ia istniejących głębo koś ci, m a p y pr ą d ó w w danej m ie js c o w o ś c i oraz instrukcję o p r z y g o t o w a n iu i sta w ia niu min.
Przed r o z p o c z ę c ie m o p e ra c ji z a g r o d o w e j na ło dzi p o d w o d n e j p r z e p r o w a d z a się alarm b o jo w y , A larm b o j o w y przy stawianiu min z a g r o d o w y c h o p r ó c z czyn n ośc i, z w iąz a n ych z s a m e m i m in am i, musi u w z g lę d n ić służ b ę b e z piec ze ń stw a w k a ż d ym przedziale oraz o b s łu g ę kilku rur t o r p e d o w y c h . Z chwilą za rządzenia alarmu b o j o w e g o , m u szą być z a m k n ię t e w szystkie w o d o s z c z e ln e drzw i i luki w y j ś c i o w e na p o k ł a d; na w y p a d e k u szk o d zen ia o ś w ie tle n ia e l e k t r y c z n e g o , muszą być p r z y g o t o w a n e la m p y a k u m u la t o r o w e . B o je t e le fo n ic z n e n ale ży d o b r z e u m o c o w a ć , by z a p o b ie c w y p ły n ię c iu ich na p o w ie rz c h n ię pod w p ł y w e m wstrząsów w razie blisk iego w ybu ch u miny. O ile o p era cja przewid zia na jest w ta k iem miejscu, gd zie łó dź p o d w o d n a m o ż e natknąć się na p o d w o d n e sieci, n ależy ustawić n o ż y c e d o przecinania sieci. W pobliż u stacyj p o d słu ch o w y ch npla n a le ży unikać używ ania p o m p d o z apełn ia nia wzgl. o p r ó ż niania balastów, w szelk ie m a n ip u la cje p o d tym w z g l ę d e m b ę d ą w y k o n y w a n e w ty m w y p a d k u s p r ę ż o n e m p o w ie t r z e m .
S taw ianie min w y k o n u je się w dzień, w zgl. w nocy, w z a leż n o ści o d w a ru n k ó w i p o ło ż e n i a w d a n e m miejscu i m o żliw ośc i co d o o kreślenia miejsca, jeż eli ch od zi o z a g r o d y w n a k a z a n em m iejscu . W y j ą w s z y specja lne w ypa dk i, stawianie min z a g r o d o w y c h w po bliżu w y b r z e ż y npla n ale ży w y k o n y w a ć w sta
nie p o d w o d n y m , n ie z a le żn ie od p o ry dnia, co z a p e w n i łodzi p o d w o d n e j m o ż ność uniknięcia ko ntr-ata kó w ze strony je d n o s t e k p a tro lo w y c h npla. Stawiają c m in y w stanie n a d w o d n y m łó dź p o d w o d n a zbytn io naraża się na re ak cję o k rę t ó w p o ś c ig o w y c h , u z b ro jo n y c h w t o r p e d y i b o m b y p o d w o d n e .
P o ło ż e n ie p o sta w io n ej z a g r o d y musi być d o k ła d n ie o k reś lo n e, a to w prze w id yw a n iu m o ż liw o ś c i w y k o n a n ia n astępnych o p e ra c y j m in o w y c h w tejże strefie, oraz w celu u m o ż liw ie n ia w yk o rz y sta n ia tej strefy p rze z w ła sn e jed n o stk i.
O d s t ę p y p o m i ę d z y p o s z c z e g ó l n e m i m in a m i są u w a r u n k o w a n e w z g l ę d a m i z a b e z p ie c z e n ia min przed d e to n a c ją . Kadłu b m in y w y t r z y m u je w ybu ch ładunku 200 kg w o d le g ł o ś c i 40 m, stąd w n io sek , że m in im a ln e o d s t ę p y p o w in n y w y n o s ić 50 m.
Z a g łę b i e n i e min ustala rozkaz o p e r a c y jn y w stosunku d o 0 g ł ę b o kości m apy.
Wyniki w o jn y światowej.
Z a g r o d o w c e p o d w o d n e b y ły najb ardziej s z e r o k o w y k o r z y s t a n e po d cz a s w o j n y św ia tow ej przez N i e m c ó w . P o c z ą w s z y o d roku 1916 N i e m c y stawiali m iny z a g r o d o w e tylko przy p o m o c y łodzi p o d w o d n y c h . O g ó l n i e n i e m ie c k ie ło dzie p o d w o d n e ustawiły 11000 min, a w ię c 25 % całej ilości min, użytych przez N i e m c ó w p o dcza s w o j n y ś w ia to w e j. W ię k s z o ś ć tych z a g ró d dała w yn ik i d o
datnie, jednak z drugiej strony o p e r a c je te p o w o d o w a ł y duże straty w śród łodzi p odw od nych . P r z e c ię t n y okres służby p o d w o d n e g o z a g r o d o w c a w N i e m czech wynosił 14 m iesię cy, w ahają c się w granicach o d 0 d o 42 m ie się cy.
Za cały czas w o j n y św ia tow ej N i e m c y posiadali 79 z a g r o d o w c ó w 29220
p odw od nych , o g ó l n e j p o je m n o ś c i 25315 tonn, z tej liczby zg in ę ło podcza s o p era cy j m inowych 64 ło d z ie t. j. 8 1 % . Tak d u ży p r o ce n t zniszczenia łodzi pod w od n y ch n a le ży o d n ie ś ć na karb w a d liw y c h urządzeń m in o w y c h na tych łodziach i w ed łu g p r zypu szczeń du żo łodzi z g in ę ło o d w y b u c h ó w wła sn ych min.