W związku z omówionym wyżej wzrostem wytwórczości w roku spra
wozdawczym nastąpiła znaczna poprawa stanu zatrudnienia w hutnictwie że
laznym. Jak wynika z poniższych danych, przy końcu roku sprawozdawczego w zakładach hutniczych było zatrudnionych 43.650 robotników, czyli o 7.152 osoby, tj. o i9,6o/0 więcej aniżeli przy końcu r. 1936.
Przeciętna liczba robotnikom iu hutach żelaznych tur. 1 9 3 7 wynosiła 4 0 .7 18 w obec 3 4 . 6 4 3 w r . 1936. W stosunku do przeciętnego najniższego stanu za
łogi (r. 1932) liczba robotn ików w r. 1 9 3 7 wykazuje wzrost o 12.405 osób (o 43,8°!o), w stosunku do przeciętnego najwyższego stanu (r. 19 2 9 ) — zmniej
szenie o 8.827 osób (o i 7 , 8 ° l o ) .
Obok wzrostu liczebności załogi robotniczej zwiększyła się też liczba dni roboczych, przypadających na jednego przeciętnie zatrudnionego robotnika.
Liczba tzw. «świętówek» z powodu ograniczenia czasu pracy wydatnie się
— Og ólem robotlików(cala huta)
— • - - -
Ogólna liczba świętówek in roku sprawozdawczym wyniosła 260.012, czyli 2,17% ^ Stosunku do dniówek odrobionych w obec 494.252, czyli 5,04%
świętówek w r. 1936; liczba natomiast dni roboczych, przypadających na jed
nego przeciętnie zatrudnionego robotnika, wzrosła w stosunku do roku po
przedniego średnio o 3,8%.
W szystkie inne mydziały pomocni
cze i dalszej o b r ó b k i ...
Stosunek procentowy dniówek zwykłych i nadliczbowych do ogólnej liczby dniówek, odrobionych w głównych wydziałach hutniczych i ogółem w hutnictwie, obrazuje tablica 30.
T a b l i c a 30
L IC Z B A D N I Ó W E K S T R A C O N Y C H Z P O W O D U STRAJKU O R A Z O G R A N I C Z E N I A C Z A S U P R A C Y W Z A K Ł A D A C H H U T N I C Z Y C H POLSKI
W R . 1937 T a b l i c a 3 1
W Y D Z I A Ł Y
z powodu strajku z powodu ograniczenia czasu pracy
1935 269,6 31 ,9 301,5 16,0 0,01
W ielkie piece 1 93 6 283,5 34,2 3 17,7 1 2,9 0,00
1 6 3 7 285,9 33,5 3 19,4 5,7 0,2
1935 265,8 18,9 284,7 15,0 0,02
Stalownie 1 9 3 6 270,0 21,9 291,9 17,3 0,00
1937 286,3 23,3 309,6 7,7 0,2
PRZECIĘTNY ZAROBEK W Y D Z IA Ł O W Y W G O T Ó W C E ŁĄCZNIE Z D O D A T
listopad 9 .5 0 6.19 0 151-735 2 04.691 5-789 9.868.405
grudzień . 9.4 05.487 1 84 .4 9 5 204.420 9 .12 0 9.803.522
ogółem r. 1 9 3 7 zł 105.520.8 90 3.803.828 2 . 4 1 5 . 9 5 2 7 8.791 1 1 1 . 8 1 9 . 4 6 1
°//o 94,37 3,40 2 ,16 0,07 100,00
ogółem r. 1 93 6 zł 8 5 .7 6 3 .6 6 7 3-3 5 8 .265 2 . 2 0 1.3 5 9 57-189 91.380 .480
°/ó 93,85 3,68 2,41 0,06 100,00
Z sum, przytoczonych w powyższej tablicy, wypłacono w wydziałach:
wielkich pieców, stalowniach i walcowniach — 45.742.420 zł. czyli o 8.803.059 zł (o 23,8 °|0) więcej niż w r. 1936.
Robotnikom, zatrudnionym w wydziałach dalszej obróbki, odlewniach oraz w pozostałych wydziałach pomocniczych i ubocznych (dział wagonowy, warsztaty reparacyjne, cegielnie, koksiarnie itd.), w r. 1937 wypłacono ogó
łem 66.077.041 zł, czyli o 11.635.922 zł (o 21,4 °|0) więcej aniżeli w r. 1936.
Tabl ica 35
SUMA W YPŁACO N YCH ZAROBKÓW BEZ POTRĄCEŃ W R. 1937 W ZASADNICZYCH W YD ZIAŁACH HUTNICTW A POLSKIEGO
Miesiąc Wielkie piece Stalownie Walcownie
Z ł o t y c h
styczeń ... 427.641 861.311 1.951.462
l u t y ... 393-605 836.918 1.968.966
marzec... 433-005 9 3 i-5 4 i 2.244.345
k w i e c i e ń ... 429.277 1.003.149 2 -437-554
m a j ... 499.528 1.028.343 2.142.738
czerwiec ... 476.023 1-053-517 2-393-863
l i p i e c ... 506.072 1.081.706 2.492.091
s i e r p i e ń ... 496.180 1.101.968 2 -396-939
w r z e s i e ń ... 487.881 1.069.273 2.299.382
październik . . . . 543.128 1.186.011 2.560.483
l i s t o p a d ... 526.705 1.154.100 2 -335-429
g r u d z i e ń ... 561.066 1.104.266 2.326.954
ogółem r. 1937. 5.780.111 12.412.103 27.550.206
ogółem r. 1936. 4 -595-138 9.681.848 22.662.375
°| o w stosunku do zarobków
we wszystkich wydziałach:
r. 1937 ... 5,17 11,10 24,64
r. 1936... 5,03 10,59 24,80
Łączna suma zarobków robotniczych w hutnictwie wzrosła w roku spra
wozdawczym w stosunku do r. 1936 o 20.438.981 zł (o 22,4 °|0).
Prócz podanych wyżej zarobków robotnicy otrzymali w r. 1937 deputat w ęglow y i inne świadczenia w naturze. W artość tych świadczeń w hutach żelaznych stanowiła w roku sprawozdawczym 4.109.668 zł.
Rok 1937 w zakresie stosunków pracy wyróżnia się zasadniczym przeło
mem, jaki dał się odczuć w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 14 kwietnia r. 1937 o układach zbiorowych pracy. Gdy w latach 1935 i 1936, wskutek ożywienia gospodarczego i chęci odbudowy utraconego w czasie kryzysu poziomu płac, walki strajkowe były pełne napięcia, rok 1937 rozwi
jał się w płaszczyźnie bardziej ustabilizowanej. Objawem tego zjawiska jest spadek ogólnej liczby strajków przy równoczesnym zwiększeniu liczby stra
conych na skutek strajków robotniko-dni; był to wyraźny objaw trudności w pomyślnym dla robotników zakańczaniu strajków. Przemysły hutniczy i metalowy bardzo nieznacznie były ogarnięte tymi akcjami, przy czym naj
ważniejszą z nich była akcja w hutnictwie w Zagłębiu Dąbrowskim zakoń
czona w dniu 1 października r. 1937 orzeczeniem rozjemczym, wydanym przez arbitra, wyznaczonego przez Ministra Opieki Społecznej.
Zatarg o ustalenie warunków pracy w fabrykach przemysłu metalowego oraz w hutach żelaznych w Zagłębiu Dąbrowskim nabrzmiewał od początku r. 1937. Z pierwszymi projektami nowej reglamentacji, związanej z podwyżką płac, związki zawodowe wystąpiły w kurietniu r. 1937. Rokowania objęły Towarzystwo Akcyjne Zakładów Hutniczych «Huta Rankowa», Towarzystwo Sosnowieckich Fabryk Rur i Żelaza Sp. Akc. oraz «Modrzejów-Hantke» Zje
dnoczone Zakłady Górniczo-Hutnicze. Strony przez pewien czas prowadziły rokowania bezpośrednie i uzgodniły znaczną liczbę kwestii. Po przeniesieniu rokowań na teren Inspektoratu Pracy, na posiedzeniu w dniu 25 sierpnia r. 1937 stwierdzono, jakie zagadnienia są między stronami uzgodnione i co pozostaje nie rozstrzygnięte. Do spraw spornych należała przede wszystkim kwestia płac. W e wrześniu wysunięta została propozycja poddania zagadnień nieuzgodnionych pod rozstrzygnięcie arbitra, wyznaczonego przez Minister
stwo Opieki Społecznej. Propozycje te strony przyjęły. Reglamentacja płac w hutach żelaznych jest nad wyraz skomplikowana z uwagi na rozbieżne systemy wynagrodzeń i stosowanie systemów kombinowanych: dniówek z akordem, pewnych premii itd. Na arbitra wyznaczony został Naczelnik W ydziału Rozjemstwa i Polityki Pracy p. W . Prenier, który orzeczeniem z dnia 1 października zatarg rozstrzygnął, przy czym do orzeczenia włączo
no róiunież kwestie uzgodnione pomiędzy stronami. Orzeczenie podaje na wstępie cennik płac dniówkowych, przewidując dla każdej pozycji płacę za
sadniczą i tzw. stałą premię, które w istocie stanowią łącznie zarobek dniów
kowy robotnika. Orzeczenie przewiduje z kolei podwyżkę płac dniówkowych o 6°|0, przy czym łączną podwyżkę z tytułu zmiany stawki podstawowej i z ty prawo żądania poddania rewizji stawki akordowej. Z kolei orzeczenie pod
wyższa dotychczasowe stawki akordowe o 3 °l°- Wr końcu orzeczenie ustala przypadki wydawania ubrania ochronnego, normy deputatu węglowego, za
sadę wymierzania urlopów oraz postanowienia dotyczące pracy delegatów.
Na tle wydanego orzeczenia, z uwagi na jego bardzo skomplikowany cha
rakter i istotne reformy, jakie wprowadzało w zakresie systemów płac, w y
nikły liczne wątpliwości. Ze strony organizacji robotniczych podniesiono wąt
pliwość, czy orzeczenie nie dopuszcza przypadkiem obniżek płac, które są w yższe ponad taryfę; co do kwestii tej Ministerstwo Opieki Społecznej pi
smem z dnia 30 października r. 1937 wyjaśniło, iż tendencją orzeczenia było aby wszyscy pracownicy byli objęci podwyżką, wobec czego jest wykluczone aby z powodu orzeczenia jakiekolwiek stawki były zmniejszone. Przy syste
mie kombinowanym, gdy dniówka jest połączona z akordem, powinny być stosowane odpowiednie podwyżki, przy czym podwyżki te również przysłu
gują i tym, którzy pobierają stawki wyższe niż przewidują normy orzeczenia.
Dalsze wątpliwości wynikły na terenie Huty Bankowej, która łącznie ze Związkiem Zawodowym Przemysłu Metalowego w Polsce zwróciła się o roz
strzygnięcie pewnych spraw spornych, zastrzegając, że rozstrzygnięcie to obie strony uznają dla siebie za wiążące. Uzupełnienie orzeczenia zostało wydane przez arbitra decyzją z dnia 27 listopada r. 1937. Stanowi ono obszerny ela
borat przystosowujący treść orzeczenia arbitrażowego do szczególnych sytu
acji, zachodzących na terenie Huty Bankowej. Nadmienić należy, że orzecze
nie arbitrażowe wydane było przy współudziale trzech związków zawodowych, a mianowicie: Związku Zawodowego Robotników Przemysłu Metalowego w Polsce, Związku Metalowców, Hutników i Pokrewnych Zawodów Zjedno
czenia Zawodowego Polskiego oraz Związku «Praca Polska». Związek Zawo
dowy Metalowców Z. Z. Z. uchylił się od udziału w postępowaniu arbitrażo
wym, aczkolwiek w e wstępnych stadiach rokowań wystąpił z własnym pro
jektem. Również poza orzeczeniem pozostała Centrala Zjednoczenia Klaso
wych Związków Zawodowych w Zagłębiu Dąbrowskim.
W dniu 20 sierpnia r. 1937 uporządkowany został stan prawny na Górnym Śląsku w zakresie warunków pracy w wielkim przemyśle dla pracowników umysłowych. Układ zbiorowy pracy podpisany w tym dniu kodyfikuje całość norm w tym zakresie i przystosowuje do postanowień ustawy o układach zbio
rowych pracy. Układ wraz z aneksami został ogłoszony drukiem w osobnej broszurce.
W przemyśle żelaznym działały w r. 1937 następujące organizacje zawo
dowe robotnicze i pracowników umysłowych:
1) Związek Metalowców, Hutnikowi Pokrewnych Zawodów Zjednoczenia Zawodowego Polskiego, posiadający przewagę liczebną zwłaszcza na Górnym Śląsku.
2) Związek Zawodowy Robotników Przemysłu Metalowego w Polsce, bę
dący członkiem Komisji Centralnej Związków Zawodowych; organizacja
ta posiada przewagę zwłaszcza w Zagłębiu Dąbrowskim, oraz duże w pły
wy w Warszawie, w Łodzi i w województwie kieleckim.
3) Związek Zawodowy Metalowców w Polsce Związku Związków Zaw o
dowych — posiada niewielkie w pływ y na Śląsku, w Zagłębiu Dąbrowskim i w Warszawie.
4) Centralny Związek Metalowców Centrali Zjednoczenia Klasowych Związ
ków Zawodowych (Fr. Rew .) posiada nieznaczne w pływ y na terenie W ar
szawy.
5) Związek Zawodowy Metalowców «Praca Polska» z siedzibą w Sosnowcu.
W śród organizacyj pracowników umysłowych w yliczyć należy:
1) Polski Związek Zawodowy Pracowników Przemysłowych i Handlowych R. P. z siedzibą w Sosnowcu, organizujący dość znaczną część pracow
ników umysłowych w woj. kieleckim w dużych zakładach pracy.
2) Polski Związek Pracowników Przemysłowych, Biurowych i Handlowych z siedzibą w Katowicach, zrzeszający znaczną część pracowników umy
słowych na Górnym Śląsku.
3) Związek Urzędników Prywatnych w Bielsku; powyższe trzy związki są członkami Unii Związków Zawodowych Pracowników Umysłowych.
4) Związek Pracowników Umysłowych Zjednoczenia Zawodowego Polskie
go w Katowicach.
5) Zjednoczenie Zawodowe Pracowników Umysłowych Przemysłu, Handlu i Samorządu z siedzibą w Katowicach.
6) Związek Zawodowy Pracowników Umysłowych Przemysłu, Handlu i Biurowości w R. P. w Krakowie.
7) Związek Zawodowy Pracowników Umysłowych Przemysłu, Handlu i Biurowości w Polsce Związku Związków Zawodowych z siedzibą
na ubezpieczenie chorob ow e 3.001.025 21,08 2,68 |
na Fundusz B e z r o b o c i a ... 559-235 3.93 0,50 na Fundusz P r a c y ... 1.146.602 8,05 1,02 na Kasę B r a c k ą ... 736.614 5.17 0,66 na podatek d o c h o d o w y ... 4.974.800 3 4,94 4.45 | na ubezpieczenie od inwalidztwa (emerytalne) 3.820.356 26,83 3.42 I
razem r. 1937 14.238.632 100,00 12,73 !
r. 1936 11.726.603 100,00 12,83