skoncentrowa-no siê g³ównie na behawioralnym wymiarze/aspekcie roli zawodowej pedagoga resocjalizacyjnego, uwzglêdniaj¹c jej nie tylko interakcyjny, ale przede wszyst-kim zespo³owy, charakter. W tym celu poproszono badanych – przysz³ych i obec-nych (wiêkszoœæ badaobec-nych osób pracuje ju¿ w zawodzie) – pedagogów o okreœle-nie preferowanych zachowañ i sposobów radzenia sobie z problemami w pracy zespo³owej, pozwoli³o to nastêpnie okreœliæ role pe³nione przez nich w zespole. Zestawienie preferowanych przez badanych studentów ról w zespole przedsta-wia tabela 2.
Tabela 2. Preferowane role w zespole
Lp. Rola w zespole Liczba osób (n)
1. Perfekcjonista 16 2. Praktyczny organizator 13 3. Cz³owiek grupy 12 4. Sêdzia 10 4. Naturalny lider 10 6. Cz³owiek kontaktów 9 7. Cz³owiek akcji 8 8. Siewca 6
ród³o: Opracowanie w³asne.
Jak wynika z powy¿szego zestawienia preferencje adeptów zawodu pedago-ga resocjalizacyjnego w zakresie ról pe³nionych w zespole s¹ bardzo zró¿nicowa-ne, co mo¿e sugerowaæ du¿¹ niejednorodnoœæ osobow¹ (a tym samym równie¿ osobowoœciow¹, co jednak wymaga dalszych badañ) w tej grupie zawodowej.
Choæ trudno mówiæ tu o wyraŸnej dominacji którejœ z ról, to jednak stwierdziæ mo¿na, ¿e najwiêksza liczba osób badanych w sytuacjach pracy zespo³owej podej-muje zachowania typowe dla Perfekcjonisty (16 osób). Kolejn¹ z preferowanych
ról jest Praktyczny organizator (13 osób), zaœ niewiele mniej, bo 12 respondentów, w zespole funkcjonuje w roli Cz³owieka grupy. Najmniejsz¹ popularnoœci¹ wœród badanych studentów cieszy³y siê role Siewcy (6 osób) i Cz³owieka akcji (8 bada-nych).
Ka¿da z ról pe³nionych w zespole posiada wpisane w ni¹ atuty oraz s³abe stro-ny, co wi¹¿e siê z okreœlonymi konsekwencjami zarówno na gruncie realizacji za-dañ i efektywnoœci pracy, jak i relacji interpersonalnych w miejscu pracy. Harmo-nia pomiêdzy aktywnoœci¹ nastawion¹ na realizacjê zadañ oraz na budowanie w³aœciwych, opartych na pozytywnych emocjach, relacji interpersonalnych, a tak¿e wysoka jakoœæ obu tych rodzajów aktywnoœci zawodowej, odgrywa klu-czow¹ rolê w ka¿dej pracy, zw³aszcza zaœ w dzia³alnoœci resocjalizacyjnej. Jakie zatem konsekwencje na p³aszczyŸnie zadaniowej oraz emocjonalnej wi¹¿¹ siê z funkcjonowaniem pedagoga resocjalizacyjnego w poszczególnych rolach?
Otó¿ rola Perfekcjonisty – Skrupulatnego wykonawcy – mo¿e byæ szczególnie cenna i przydatna w obszarze realizacji jasno okreœlonych zadañ, któr¹ znacznie u³atwia zdyscyplinowanie, skrupulatnoœæ, starannoœæ i uporz¹dkowanie Perfek-cjonisty. Pedagog – Perfekcjonista bêdzie zatem konsekwentnie realizowa³ prog-ram wychowawczy (najchêtniej narzucony z góry, nie zaœ opracowany samo-dzielnie), wymaga³ wywi¹zywania siê z ustaleñ, egzekwowa³ terminow¹ realiza-cjê zadañ oraz rozlicza³ za ich wykonanie, kontrolowa³ zgodnoœæ zachowania podopiecznych z kontraktem i regulaminem, a w razie jej braku – dyscyplinowa³. Jak dowodz¹ badania [Kar³yk-Æwik 2009; Wêgliñski 2000], wielu – wydaje siê wrêcz, ¿e zbyt wielu – wychowawców pracuje w³aœnie w taki sposób. Sposób, któ-ry pozornie powinien zapewniæ wysok¹ efektywnoœæ pracy resocjalizacyjnej, gdyby nie jedno podstawowe zastrze¿enie, ¿e „sukces b¹dŸ pora¿ka zale¿¹ od umiejêtnoœci nawi¹zywania i utrzymywania dobrych kontaktów z innymi…” [Belbin 2003, s. 84], a tej wyraŸnie brakuje Perfekcjonistom. Sk³onnoœæ do pedan-tycznoœci i „grzêŸniêcia w szczegó³ach”, a przede wszystkim du¿y niepokój i na-piêcie emocjonalne odczuwane i przejawiane przez takiego wychowawcê w znacz-nym stopniu mog¹ utrudniaæ podopieczznacz-nym i wspó³pracownikom kontakt z nim. Sytuacja taka mo¿e byæ szczególnie niebezpieczna w relacjach z wychowankami, których silne napiêcie emocjonalne i pobudzenie psychoruchowe, stymulowane oraz potêgowane dodatkowo niepokojem i napiêciem generowanym przez peda-goga, mo¿e ³atwo prowadziæ do konfliktów i eskalacji niepo¿¹danych zachowañ.
W wymiarze zadaniowym sytuacja wygl¹da podobnie w przypadku Praktycz-nego organizatora – Realizatora, który „dzia³a w podobnym stylu i preferuje te same wartoœci” [Belbin 2003, s. 92], co Perfekcjonista. Wychowawca – Realizator, nastawiony na zadaniow¹, nie zaœ emocjonaln¹, stronê pracy resocjalizacyjnej, dziêki zdyscyplinowaniu, obowi¹zkowoœci i zdolnoœciom organizacyjnym, bê-dzie w stanie sprawnie realizowaæ zaplanowane zadania wychowawcze i
wie organizowaæ czas oraz aktywnoœæ podopiecznych. Efektywnoœæ jego dzia³añ, w porównaniu z Perfekcjonist¹, zwiêkszaæ bêd¹ pewne w³aœciwoœci u³atwiaj¹ce mu nawi¹zywanie i utrzymywanie kontaktów z innymi, a mianowicie: zrówno-wa¿enie emocjonalne, samokontrola i zdrowy rozs¹dek. I choæ dzia³ania podej-mowane przez Realizatora bêd¹ sztywne, rutynowe oraz ma³o twórcze i kreatyw-ne, a przez to niezbyt atrakcyjne i stymuluj¹ce dla wychowanków, to jednak nie bêd¹ one prowokowaæ do niepotrzebnych konfliktów, zwiêkszaj¹c przez to po-czucie bezpieczeñstwa we wzajemnych relacjach.
Trzecia z najczêœciej pe³nionych przez osoby badane ról – Cz³owiek grupy, czyli Dusza zespo³u – wydaje siê najbardziej konstruktywna w wymiarze emocjo-nalnym relacji interpersonalnych, a „wszelkie ewentualne niebezpieczeñstwa do-tycz¹ raczej efektywnoœci ni¿ dopasowania” [Belbin 2003, s. 95]. Wychowawca o w³aœciwoœciach Duszy zespo³u, takich jak: wra¿liwoœæ, lojalnoœæ, empatia, zo-rientowanie na spo³eczn¹ stronê pracy oraz zdolnoœæ do wzbudzania „ducha” zespo³u, z ³atwoœci¹ bêdzie wzmacniaæ wspó³pracê oraz stymulowaæ w³aœciw¹ ko-munikacjê, a przez to zapobiegaæ konfliktom w grupie. W pracy wychowawczej nie do przecenienia bêd¹ te¿ jego umiejêtnoœci empatycznego rozumienia oraz budowania i wspierania „morale” grupy, a tak¿e zdolnoœæ i gotowoœæ do udziela-nia wsparcia emocjonalnego podopiecznym. Jednak pomimo tych niew¹tpliwych i licznych zalet praca Cz³owieka grupy mo¿e okazaæ siê ma³o efektywna z uwagi na zbyt du¿¹ ³agodnoœæ, granicz¹c¹ z pob³a¿liwoœci¹, a nawet uleg³oœci¹, i brak zdecydowania w sytuacjach kryzysowych, tak typowych i powszechnych w pra-cy resocjalizapra-cyjnej. Pedagog – Dusza zespo³u bêdzie mia³ du¿e trudnoœci w sta-wianiu granic i wymagañ, egzekwowaniu przestrzegania zasad grupowych i norm spo³ecznych, rozliczaniu i wyci¹ganiu konsekwencji za zachowania sprze-czne z przyjêtymi regu³ami oraz dyscyplinowaniu wychowanków. W sytuacjach trudnych, np. konfliktach czy agresji, nie bêdzie w stanie podj¹æ stanowczej i zde-cydowanej interwencji, co grozi utrat¹ autorytetu i mo¿liwoœci rzeczywistego, a nie tylko pozornego, wywierania wp³ywu wychowawczego na podopiecznych.
Jak wynika z powy¿szej analizy konsekwencji funkcjonowania pedagoga resocjalizacyjnego w okreœlonych, najczêœciej wybieranych przez respondentów, rolach w zespole, ¿adna z nich nie gwarantuje sukcesu wychowawczego, ani te¿ nie dyskwalifikuje wychowawcy. Z tego wzglêdu jednoznaczna ocena przydat-noœci tych ról w zawodzie pedagoga resocjalizacyjnego jest w zasadzie niemo¿li-wa. Uprawnione wydaje siê jedynie stwierdzenie, ¿e role te rozpatrywane od-dzielnie okazuj¹ siê niewystarczaj¹ce do efektywnego realizowania dzia³alnoœci resocjalizacyjnej zarówno w jej wymiarze zadaniowym, jak i emocjonalnym. Teza ta zachêca do przyjêcia eklektycznego sposobu patrzenia na role jakie mo¿e pe³niæ pedagog w swoim œrodowisku pracy oraz do traktowania owych ról nie jako konkurencyjnych (kolizyjnych) lecz komplementarnych wobec siebie.
Podobne stanowisko prezentuje równie¿ twórca przywo³ywanego jêzyka ról – Belbin [2003], dowodz¹c, ¿e cz³owiek preferuje zazwyczaj kilka ról (z których jedna dominuje a inne s¹ alternatywne) i mo¿e w sposób elastyczny oraz œwiado-my wykorzystywaæ te z nich, które s¹ najbardziej adekwatne i konstruktywne w danej sytuacji zawodowej. Zatem efektywny pedagog resocjalizacyjny to raczej wszechstronny aktor odgrywaj¹cy ró¿ne role, ni¿ w¹sko sprofilowany odtwórca jednej z nich.