Zjawisko przestępczości korporacyjnej. Pojęcia: przestępczości korporacyjnej,

W społeczeństwie organizacji, „organizacje (…) obejmują swym zasięgiem szerokie pola aktywności, a spod ich wpływów z trudem wyzwalają się tylko uparci, nieliczni samotnicy, zrażeni członkowskimi obowiązkami i organizacyjną kontrolą”69. Jak już wcześniej wykazano, jedną z kategorii organizacji o szczególnym wpływie na funkcjonowanie społeczeństwa są korporacje.

Pojęcie „korporacji” nie jest terminem prawniczym. W doktrynie podnosi się, że termin „korporacja” pochodzi od łacińskiego corporatio („związek, połączenie części; stowarzyszenie, zrzeszenie”) oraz corporare („ucieleśnić”) i corpus („ciało”)70. Wydaje się jednak, że współczesne użycie tego terminu odnoszące się przede wszystkim do organizacji gospodarczych w postaci spółek handlowych jest zapożyczeniem z języka angielskiego, tj. od słowa corporation („korporacja”) oraz corporate („zbiorowy, zespołowy”) 71.

Korporacja to w języku polskim „zrzeszenie osób mające na celu realizację

określonych zadań” albo „spółka kapitałowa oparta na kapitale złożonym z udziałów”72,

„związek, zrzeszenie osób, organizacja uznana za osobę prawną, realizująca określone, wspólne dla jej członków cele społeczne, polityczne lub ekonomiczne” albo „grupa, spółka przedsiębiorstw (także o charakterze międzynarodowym) pozostającym faktycznie pod jednym zarządem”73 lub „firma lub grupa firm prowadzących wspólną działalność”74. W języku polskim może oznaczać również stowarzyszenie, organizację zrzeszającą najczęściej ludzi tego samego zawodu, np. adwokatów75, chociaż to ostatnie rozumienie ma bardzo wąski zakres i nie przystaje do tego, co powszechnie nazywa się „korporacją”. Na potrzeby niniejszego opracowania, przyjęto, że korporacjami określa się

69 K. Doktór, Socjologia organizacji: szkoły i kierunki badawcze [w:] J. Broda, W. Pluskiewicz, Socjologia organizacji – wybór tekstów, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice 1995, s. 10.

70 K. Kopaczyńska-Pieczniak, Korporacja. Elementy konstrukcji prawnej, Wolters Kluwer Polska 2009, s. 29 i n.

71 A. Bal (oprac.), Praktyczny słownik angielsko-polski, polsko-angielski, Edgard, Warszawa 2017, s. 140.

72 E. Sobol (oprac.), Słownik języka polskiego PWN A-Ó, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 312.

73 B. Dunaj, Współczesny słownik języka polskiego a-n, Langensheidt Warszawa 2007, s. 679.

74 E. Sobol (oprac.), Wielki słownik języka polskiego, Świat Książki - Bertelsmann Media, Warszawa 2006, s. 360.

33

sformalizowane, działające w formie organizacyjnej, zrzeszenia osób mające na celu realizację określonych zadań, w tym zwłaszcza gospodarczych.

Problematyka odpowiedzialności korporacji za ich negatywne zachowania dewiacyjne stanowiące czyny zabronione powszechnie bywa określana „przestępstwami korporacyjnymi” lub „przestępstwami korporacji” od angielskiego pierwowzoru, tj. „corporate crimes” albo stworzonego przez Edwina Sutherlanda terminu „Crime

of Corporations”76. Z tej perspektywy kluczem do ustalenia tego, co nazywa się odpowiedzialnością represyjną korporacji za przestępstwa, jest przypisanie odpowiedzialności o charakterze karnym lub quasi-karnym podmiotom niebędącym osobami fizycznymi, chociaż zazwyczaj będą to podmioty stanowiące zbiorowości osób fizycznych.

Polski ustawodawca wprowadzając do systemu prawnego zasady odpowiedzialności za tzw. „corporate crimes”, przyjął, że zdolność do ponoszenia tego rodzaju odpowiedzialności ma grupa podmiotów określana, jako „podmioty zbiorowe”. Zgodnie z art. 2 OdpZbiorU, podmiotem zbiorowym w rozumieniu tej ustawy jest osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków. Podmiotem zbiorowym jest również spółka handlowa z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek, spółka kapitałowa w organizacji, podmiot w stanie likwidacji oraz przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną, a także zagraniczna jednostka organizacyjna77.

W tym miejscu należy poczynić pewne uwagi wstępne. Przepis art. 2 OdpZbiorU zawiera definicję legalną „podmiotu zbiorowego w rozumieniu ustawy”. Istnieją zatem podmioty zbiorowe, do których ustawa nie znajduje zastosowania. Jest to zatem nie tyle definicja podmiotu zbiorowego, co ustawowe określenie katalogu podmiotów zbiorowych, które podlegają regułom odpowiedzialności przewidzianym w ustawie. W dalszej części niniejszej rozprawy termin „podmiot zbiorowy” odnosi się wyłącznie do podmiotów

76 E. H. Sutherland, Crime of Corporations, The Sutherland Papers, p. 78-96, reprint [w:] Corporate and white collar crime : an anthology (red.), Anderson Publications, Cincinnati 1995, s. 99 i n.

34

zbiorowych w rozumieniu ustawy, a zatem podmiotów wskazanych w art. 2 ust. 1 i 2

OdpZbiorU78. Z kolei termin „odpowiedzialność podmiotów zbiorowych” będzie się

odnosił do odpowiedzialności na gruncie przepisów OdpZbiorU79.

OdpZbiorU nie zawiera dalszych definicji legalnych pojęć składających się na zakres podmiotowy obowiązywania ustawy. W konsekwencji, dla prawidłowego ustalenia zakresu podmiotowego zastosowania OdpZbiorU konieczne jest odniesienie się do regulacji pozaustawowych.

Pierwszą z kategorii podmiotów podlegających odpowiedzialności zgodnie z przepisami OdpZbiorU są osoby prawne. Polski ustawodawca przyjął normatywną metodę regulacji osobowości prawnej80. Osobami prawnymi – zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego – są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy

szczególne przyznają osobowość prawną81. Skarb Państwa jest zatem jedyną osobą prawną,

która uzyskała osobowość prawną bezpośrednio na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, a przy tym jedną z osób prawnych wyłączonych spod odpowiedzialności podmiotów zbiorowych.

W kontekście odpowiedzialności z OdpZbiorU i przyczyn oraz celów uchwalenia tej ustawy najistotniejsze jest, że status osób prawnych, a zatem również podmiotów zbiorowych w rozumieniu tej ustawy, posiadają spółki kapitałowe, tj. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółka akcyjna. Spółki te uzyskują osobowość prawną z chwilą wpisu do właściwego rejestru oraz zachowują ją w czasie prowadzenia likwidacji82. Do osób prawnych spełniających kryteria uznania za podmiot zbiorowy należą także m.in.

78 W dotychczasowej części pracy posługiwałem się przede wszystkim terminem „korporacja” – jako określeniem podmiotu zrzeszającego osoby w określonym celu, np. gospodarczym. Niniejsza rozprawa porusza wątki z zakresu kryminologii i socjologii jednak przede wszystkim stanowi pracę naukową z zakresu nauk prawnych. W dalszej części pracy termin „korporacja” nie będzie używany do opisu polskich regulacji prawnych, ale m.in. do opisu modeli ogólnych odpowiedzialności, kwestii kryminologicznych i socjologicznych oraz uwag komparatystycznych (w przypadku omawiania modeli innych niż model polski). Używany w dalszej części pracy termin „korporacja” odnosić zatem należy do wszelkich zrzeszeń osób mających na celu realizację określonych zadań, w tym gospodarczych.

79 Analogicznie, określając ogólnie różnego rodzaju rozwiązania polegające na odpowiedzialności korporacji za przestępstwa – a nie konkretnie model polski wynikający z przepisów OdpZbiorU – będę używał sformułowania „odpowiedzialność represyjna korporacji za przestępstwa”.

80 Dziurda M. Komentarz do art. 33 k.c. [w:] Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz do wybranych przepisów Dziurda Marcin, Łukańko Bernard, Pawlak Władysław, Kodeks cywilny. Część ogólna. Komentarz do wybranych przepisów, Opublikowano wyłącznie w wersji elektronicznej: SIP Lex.

81 art. 33 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.).

35

spółdzielnie83, stowarzyszenia84, uczelnie85, fundacje86, partie polityczne wpisane do ewidencji87, przedsiębiorstwa państwowe88, państwowe lub samorządowe instytucje

kultury wpisane do rejestru prowadzonego przez organizatora⁸⁹, związki zawodowe i ich

jednostki organizacyjne90, związki pracodawców91, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej92.

Osoby prawne wydają się najpełniej obrazować pewne podstawy dla uznania, że podmioty zbiorowe powinny ponosić odpowiedzialność represyjną, które legły u podstaw wyroku Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych w sprawie New York Central

& Hudson River Railroad przeciwko Stanom Zjednoczonym.

Analizując rozwój koncepcji osób prawnych w różnych systemach na świecie, można zauważyć ciąg zmian sprowadzający się do uznawania kolejnych typów zdolności tych podmiotów w obrocie prawnym, a prowadzący do zbliżenia ich statusu w obrocie prawnym do statusu, którym dysponują osoby fizyczne. Proces ten zapoczątkowała przyznanie zbiorowościom uprawnień do posiadania prawa wewnętrznego (zatem swoistego wewnętrznego systemu zasad i reguł na kształt sumienia czy moralności), następnie przyznano zbiorowościom prawo własności, prawo posiadania własnych środków finansowych i przedstawiciela, możliwość dokonywania czynności prawnych w imieniu zbiorowości, wreszcie w średniowieczu uznając ją za osobę moralną (pod warunkiem posiadania autonomii i ciągłości)93. Dalszy rozwój koncepcji osoby prawnej

objął powstanie potężnych spółek kapitałowych działających na rynku

międzynarodowym94, rozwój teorii fikcji prawnej wzorowanej na osobie fizycznej w pandektystyce niemieckiej, równość podmiotową osób fizycznych i prawnych

83 art. 11 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r., Dz.U. Nr 30, poz. 210 ze zm.

84 art. 17 § 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach, Dz.U. Nr 20, poz. 104 ze zm.

85 art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, Dz.U. z 2018 r. poz. 1668 ze zm.

86 art. 7 ust. 2 ustawy o fundacjach z dnia 6 kwietnia 1984 r., Dz.U. Nr 21, poz. 97 ze zm.

87 art. 16 ustawy o partiach politycznych z dnia 27 czerwca 1997 r., Dz.U. Nr 98, poz. 604 ze zm.

88 art. 1 ustawy o przedsiębiorstwach państwowych z dnia 25 września 1981 r., Dz.U. Nr 24, poz. 122 ze zm.

89 art. 14 ust. 1 ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej z dnia 25 października 1991 r., Dz.U. Nr 114, poz. 493 ze zm.

90 art. 15 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych z dnia 23 maja 1991 r., Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.

91 art. 10 ustawy o organizacjach pracodawców z dnia 23 maja 1991 r., Dz. U. Nr 55, poz. 235 ze zm.

92 art. 50a ust. 2 ustawy o działalności leczniczej z dnia 15 kwietnia 2011 r., Dz. U. Nr 112, poz. 654 ze zm.

93 B. Sitek, Rozwój koncepcji osoby prawnej od prawa rzymskiego do współczesności [w:] Podmiotowość w prawie pod red. B. Sitka i M. Szwejkowskiej, Olsztyn 2012, s. 213-214.

36

w doktrynie amerykańskiej, aż do dwudziestowiecznych koncepcji, którymi są ochrona

dóbr osobistych osób prawnych i tzw. odpowiedzialność karna podmiotów zbiorowych95.

Kodeks cywilny na równi reguluje stosunki cywilnoprawne pomiędzy osobami

fizycznymi i osobami prawnymi96. Osoby prawne mają zdolność do bycia podmiotem praw

i obowiązków oraz dokonywania we własnym imieniu czynności prawnych. Przepisy

o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych97.

Mówimy zatem o uczestnikach życia społecznego, którzy legitymują się cechami immanentnymi dla osoby – prawami i obowiązkami. Wyłączenie takich podmiotów z kręgu adresatów odpowiedzialności represyjnej za przestępstwa było niesprawiedliwością, która

stanowiła fundament wprowadzenia odpowiedzialności podmiotów zbiorowych98.

Niemniej jednak daleko idące porównywanie osób prawnych do osób fizycznych, nazywane nie raz nawet „antropomorfizacją osób prawnych”, bywa nie bez racji krytykowane ze względu na obowiązujące przecież ściśle normatywne podejście polskiego

ustawodawcy do osób prawnych99.

Do kategorii podmiotów zbiorowych w rozumieniu OdpZbiorU zaliczają się również jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, a którym odrębne przepisy przyznają zdolność prawną. Powołując się analogicznie na cel ustawodawcy przy wprowadzaniu przepisów OdpZbiorU, wskazać należy, że pośród spółek prawa handlowego status ww. jednostki organizacyjnej mają spółki osobowe, tj. spółka jawna,

spółka partnerska, spółka komandytowa, spółka komandytowo-akcyjna100, spółki

kapitałowe w organizacji101. Mając na uwadze wskazany wcześniej katalog osób prawnych,

dodać należy, że status jednostek organizacyjnych z art. 331 k.c. mają m.in. wspólnoty mieszkaniowe¹⁰² oraz stowarzyszenia zwykłe¹⁰³.

95 B. Sitek, Rozwój koncepcji osoby prawnej od prawa rzymskiego do współczesności…, s. 213-214.

96 art. 1 k.c.

97 art 43 k.c.

98 zob. tezy wyroku Sądu Najwyższego USA w sprawie Central & Hudson River Railroad przeciwko Stanom Zjednoczonym – przywołane wcześniej.

99 T. Targosz, Nadużycie osobowości prawnej, Kraków 2004, s. 49-51.

100 Art. 8 k.s.h.

101 Art. 11 §1 k.s.h. w zw. z art. 161 §1 k.s.h. w odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji oraz art. 11 §1 k.s.h w zw. z art. 323 §1 k.s.h. w odniesieniu do spółki akcyjnej w organizacji.

102 art. 6 in fine ustawy o własności lokali z dnia 24 czerwca 1994 r., Dz.U. Nr 85, poz. 388 ze zm. Zob. także: Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna - zasada prawna z dnia 21 grudnia 2007 r., sygn. akt III CZP 65/07, OSNC 2008 nr 7-8, poz. 69, str. 12

37

Podkreślenia wymaga, że do tej kategorii podmiotów – zgodnie z przepisami

Kodeksu cywilnego – stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych104.

Odpowiednie stosowanie tych przepisów wymaga każdorazowego dostosowania ich wykładni do specyfiki konkretnego podmiotu. Jest to o tyle istotne, że np. możliwe jest istnienie organów w spółce partnerskiej, a w spółce jawnej i komandytowej już nie – w doktrynie podnosi się, że stwarza to trudności interpretacyjne w zakresie np. wprowadzenia kuratora do spółki, gdy ta nie może być reprezentowana lub prowadzić

swoich spraw105. Wydaje się, że podobne trudności mogą w pewnych modelach

odpowiedzialności zaistnieć w związku z koniecznością ustalenia roli organów podmiotu zbiorowego w nieprawidłowościach, w których udział miał ten podmiot106.

Odnosząc powyższe do spółki jawnej – jakkolwiek majątek spółki jawnej jest do pewnego stopnia wyodrębniony od majątku wspólników i chociaż spółka ta może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną, nie posiada ona charakteru osoby prawnej, oderwanej od osobowości tworzących spółkę osób fizycznych, lecz stanowi tylko węzeł łączący poszczególnych wspólników107. Wydaje się zatem, że jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, a którym odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, nie zbliżają się tak silnie swoim zakresem „zdolności” do osób fizycznych jak osoby prawne, a to przecież historycznie jest jednym z argumentów za przyznaniem korporacjom zdolności do ponoszenia odpowiedzialności represyjnej.

Wskazać należy, że swoisty trójpodział podmiotów prawa w polskim systemie prawnym stwarza problemy doktrynalne nie tylko na gruncie odpowiedzialności podmiotów, ale i w swojej podstawowej dziedzinie, tj. prawie cywilnym. W doktrynie wskazuje się na sprzeczność takiego rozwiązania „i z naturalnym utożsamianiem pojęć osobowość prawna i podmiotowość prawna (osoba prawna = podmiot)”108. Na potrzeby

104 Art. 331 §1 k.c.

105 Mowa tu o sytuacji z art. 42 §1 k.c.; zob. szerzej: A. Sokołowska, Odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących osób prawnych ma zastosowanie do spółek osobowych, MoPH, nr 2, 2014, s. 4.

106 Jest to problematyczne w części modeli odpowiedzialności represyjnej korporacji za przestępstwa – np. w modelu odpowiedzialności identyfikacyjnej czy modelu senior management test.

107 Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 29 lutego 1936 r., sygn. akt II C 2907/35, LEX nr 4301; orzecznictwo z okresu międzywojennego zachowało w tym zakresie aktualność, ponieważ stanowiło punkt odniesienia dla sądów powszechnych i Sądu Najwyższego w ocenie charakteru np. spółki jawnej, której udział w obrocie gospodarczym PRL był nikły – zob. również: Wyrok SN z dnia 11 sierpnia 1998 r., sygn. akt II CKN 862/97, Legalis nr 358663.

108 G. Gorczyński, Komentarz do art. 331 k.c. [w:] M. Fras (red.), M. Habdas (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Część ogólna (art. 1-125), Wolters Kluwer Polska 2018, s. 167.

38

niniejszego opracowania należy jedynie wskazać, że jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej stanowią podmioty zbiorowe w rozumieniu przepisów OdpZbiorU.

W początkowym okresie obowiązywania OdpZbiorU pewne kontrowersje wzbudzała możliwość uznania spółki cywilnej za podmiot zbiorowy w rozumieniu ustawy. Wynikały one z pierwotnej treści art. 2 OdpZbiorU, zgodnie z którą podmiotem zbiorowym w rozumieniu ustawy była m.in. „jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej” bez zastrzeżenia, że taka jednostka powinna zostać wyposażona w zdolność prawną. Obecnie te kontrowersje uległy dezaktualizacji. Po pierwsze ze względu na jasne stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, że spółki cywilne należy wyłączyć spod zakresu „jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej”, o których mowa w art. 2 ust. 1 OdpZbiorU109. Po drugie, co istotniejsze – nie odbierając jednak doniosłości orzeczeniom Trybunału Konstytucyjnego – przepis ten został znowelizowany w sposób niebudzący już tak znacznych wątpliwości.

Treść art. 2 ust. 2 OdpZbiorU wskazuje na rozszerzenie zakresu pojęcia „podmioty zbiorowe w rozumieniu ustawy” na spółki handlowe z udziałem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub związków takich jednostek, spółki kapitałowe w organizacji, podmioty w stanie likwidacji oraz przedsiębiorców niebędących osobami fizycznymi, a także zagraniczne jednostki organizacyjne. Przepis ten w znacznym zakresie wydaje się być jednak superfluum ustawowym. W doktrynie wprost wskazuje się, że przepis ten jest przykładem wadliwej legislacji110. Spółki handlowe z udziałem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub związków takich jednostek są przecież przede wszystkim podmiotami już wcześniej wymienionymi w definicji, tj. osobami prawnymi. Być może to pozorne rozszerzenie definicji miało na celu uniknięcie ewentualnych wątpliwości, co do zakresu zastosowania ustawy opartych na argumentacji o wyłączeniu Skarbu Państwa spod odpowiedzialności na gruncie OdpZbiorU. Trudno jednak tym samym założeniem bronić pozornego rozszerzania definicji na spółki kapitałowe w organizacji, skoro te są jednostkami organizacyjnymi niemającymi osobowości prawnej, którym przepisy k.s.h. przyznają zdolność prawną.

109 Wyrok TK z dnia 3 listopada 2004 r., sygn. akt K 18/03, Dz.U. 2004 nr 243, poz. 2442, str. 17224.

39

„Rozszerzając” zakres definicji podmiotu zbiorowego w rozumieniu OdpZbiorU ustawodawca objął nim także „podmioty w likwidacji”. W doktrynie wskazuje się, że intencją ustawodawcy mogło być włączenie w zakres pojęcia dotychczas wymienionych podmiotów, do których zastosowanie mają przepisy o likwidacji111. Oceniając ten zabieg, należy wskazać, że likwidacja spółki następuje po zaistnieniu przyczyny jej rozwiązania i poprzedza jej właściwe rozwiązanie, a sam proces likwidacji odnosi się do sfery prawno-majątkowej spółki112. Jednak jak już wcześniej podkreślono, likwidacja nie ma wpływu na podmiotowość prawną spółek handlowych. Spółki kapitałowe pozostają osobami prawnymi (chociaż „w likwidacji”), a spółki osobowe pozostają jednostkami organizacyjnymi niemającymi osobowości prawnej, którym odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.

Również ujęcie w zakresie podmiotowym OdpZbiorU „przedsiębiorcy niebędącego osobą fizyczną” nie rozszerza definicji podmiotu zbiorowego sformułowanej w art. 2 ust. 1 OdpZbiorU, skoro zgodnie z przepisami ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność gospodarczą. Co prawda zgodnie z tą ustawą, przedsiębiorcami byliby także wspólnicy spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, jednak ci pozostają wyłączeni spod definicji jako osoby fizyczne lub pozostają pod definicją z art. 2 ust. 1 OdpZbiorU jako osoby prawne lub jednostki organizacyjne, o których mowa w art. 331 k.c.

Jedynym nie-superfluum w art. 2 ust. 2 OdpZbiorU wydaje się być zagraniczna jednostka organizacyjna. Niestety zdekodowanie tego terminu nastręcza poważnych trudności, albowiem nie został on zdefiniowany w OdpZbiorU ani w żadnej innej ustawie.

Podobne sformułowanie zawiera art. 230 § 1 k.k. penalizujący przestępstwo tzw. płatnej protekcji. Zgodnie z tym przepisem, kto, powołując się na wpływy w instytucji

państwowej, samorządowej, organizacji międzynarodowej albo krajowej

lub w zagranicznej jednostce organizacyjnej dysponującej środkami publicznymi albo

111 Ibid.

112 E. Bartkowiak, G. Takáts, G. Ziółkowski, Zakończenie i likwidacja działalności gospodarczej: praktyczne aspekty prawne, podatkowe i rachunkowe, wyd. INFOR PL, Warszawa 2018, s. 11.

40

wywołując przekonanie innej osoby lub utwierdzając ją w przekonaniu o istnieniu takich wpływów, podejmuje się pośrednictwa w załatwieniu sprawy w zamian za korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. W piśmiennictwie odnoszącym się do tego przepisu wskazuje się, że zagraniczną jednostką organizacyjną dysponującą środkami publicznymi jest każda wyodrębniona jednostka państwa obcego, która dysponuje środkami publicznymi uznanymi za takie według przepisów państwa macierzystego tej jednostki113. Jerzy Lachowski określając kryteria wyodrębnienia krajowej lub zagranicznej jednostki organizacyjnej podnosi, że „o tym, czy dana jednostka ma charakter jednostki krajowej, czy też zagranicznej nie decyduje siedziba tej jednostki, lecz udział podmiotów zagranicznych w strukturach tej jednostki oraz podleganie zagranicznemu reżimowi prawnemu”114.

Ustawa z dnia 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej za osobę zagraniczną uznaje: osobę fizyczną nieposiadającą obywatelstwa polskiego, osobę prawną z siedzibą za granicą, jednostkę organizacyjną

niebędącą osobą prawną posiadającą zdolność prawną, z siedzibą za granicą115.

Przedsiębiorcą zagranicznym w rozumieniu tej ustawy jest natomiast osoba zagraniczna wykonująca działalność gospodarczą za granicą oraz obywatel polski wykonujący działalność gospodarczą za granicą116.

W doktrynie został wyrażony pogląd, że za zagraniczne jednostki organizacyjne należy uznać osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym odrębne przepisy przyznają zdolność prawną, o ile mają określone związki z zagranicą117. W ocenie autora niniejszej rozprawy ten określony związek z zagranicą sprowadza się do posiadania siedziby zagranicą.

113 B. Stefańska, Komentarz do art. 230 k.k. [w:] R. Stefański (red.), Kodeks karny. Komentarz, CH Beck 2018, s. 1552.

114 J. Lachowski, Komentarz do art. 230 k.k. [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Komentarz do artykułów 222–316, M. Królikowski (red.), R. Zawłocki (red.), CH Beck 2017, s. 164.

115 Art. 3 ust. 5 pkt a, b, c ustawy z dnia 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U. z 2018 r. poz. 649.

116 Art. 3 ust. 7 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.