W śród w ie lu doniosłych przeobrażeń, ja k ie zachodzą w u s tro ju św ia ta p o w o je n nego, w a rto m. in . zw rócić uwagę na now e koncepcje, pow zięte i realizo w a n e w sze
regu państw , ostatnio także w Polsce, dotyczące znaczenia społecznego oraz sposo
b ó w o rg a n iz a c ji zaw odow ej osób, k tó re ostatnio p rz y ję to określać o gólnym m ianem
„p ra c o w n ik ó w n a u k i“ . N ie chodzi tu ju ż o kw e stie związane z ro z w o je m i organiza
cją samej n a u k i i je j m etod badania, a w ię c o u s tró j i działalność różnego ty p u to w a rz y s tw n a u k o w y c h — bądź to w e w n ę trz n o -p a ń s tw o w y c h , bądź też m ię d zyn a ro - w y c h — lecz o zm iany, ja k ie d o ko n a ły się w poglądach na s p o ł e c z n ą fu n k c ję n a u k i i je j p ra c o w n ik ó w , oraz o związane z ty m i z m ia n a m i p ro b le m y organizacyjne.
Z agadnienie samo zostało postaw ione, a w ka żd ym ra zie s iln ie zaakcentowane, w czasie m in io n e j w o jn y , k tó ra w yka za ła przede w s z y s tk im rozstrzygające znaczenie stosow ania m etod n a u ko w ych w przem yśle z b ro je n io w y m i technice w o jn y . Można słusznie s tw ie rd z ić , iż do w y g ra n ia te j w o jn y p rz y c z y n ili się w znacznym s to p n iu uczeni. A le fa k t te n spow odow ał, że p rze d sta w icie le n a u k i o p u ścili, m n ie j lu b w ię cej dobro w o ln ie , dotychczasową pozycję pewnego odosobnienia w sw oich społeczeń
stw ach, i że w łą c z y li się w sposób ja w n y w bieżący m echanizm życia państw owego i społecznego, stając się jego ważną, a często niezbędną składową.
S ytu a cja ta u trz y m a ła się — i n a d a l się u trz y m u je — w okresie p o w o je n n ym , gdyż wobec ogrom nego s k o m p lik o w a n ia zagadnień naszych czasów zachodzi w coraz w iększej m ierze konieczność k o rzysta n ia przez poszczególne p aństw a z usłu g spe
c ja lis tó w ró żn ych gałęzi w iedzy. „Z a g a d n ie n ia , z k tó r y m i sty k a się dzisiaj rząd, nie mogą być ro zw ią zyw a n e p rz y pom ocy n ie w ysp e cja lizo w a n e j in te lig e n c ji. M ożliw ość ro z w ią z y w a n ia ich zależy od k o m p e te n c ji te ch n iczn ych “ — stw ie rd za T. S w ann H a r
d in g w A m e r i c a n S o c i o l o g i c a l R e v i e w (g ru d zie ń 1947), p rz y taczając c y fr y w zra sta ją cych w y d a tk ó w na badania naukow e, oraz długą lis tę b iu r i o rg a n ó w rzą d u S tanów Z jednoczonych, prow adzących te badania i z a tru d n ia ją cych liczn ych p ra c o w n ik ó w n a u k o w y c h i). 1
1) Zob. sprawozdanie z tego interesującego artykułu w miesięczniku Ż y c i e N a u k i , nr 29 — 30, str. 345 nn.
ZW IĄZKI ZAWODOWE PRACOWNIKÓW NAUKI 91
Z n a tu ry rzeczy na jw ię kszą ro lę o d g ry w a ją tu przedstaw iciele n a u k p rz y ro d n i- czo-technicznych, w y d a je się je d n ak, że i n a u k i hum anistyczne będą m ia ły w p rz y szłości w ię kszy u d z ia ł W k s z ta łto w a n iu p o lity k i p a ń stw o w e j i życia społecznego.
W spom niana zm iana znaczenia n a u ko w có w w społeczeństwie w y ło n iła potrzebę stw orzenia jednostek org a n iza cyjn ych , k tó re b y z je d n e j s tro n y re p re ze nto w a ły ogo in te re só w m a te ria ln y c h i m o ra ln y c h lu d z i n a u k i wobec państw a i społeczeństwa, z d ru g ie j — zdolne b y ły do o p ra co w yw a n ia zagadnień n a tu ry ideologicznej i p ra - tyczn e j, dotyczących n a u k i, k tó re w y n ik a ją z potrzeb życia p o w o je n n ych
społe-Tego ty p u organizacje o charakterze z a w o d o w y m , m ające obejm ować o ile możności w s zystkich tzw . „p ra c o w n ik ó w n a u k i“ , są n ie w ą tp liw ą nowością, k tó re j w z o ró w dopatrzeć się można zarów no w zw iązkach zaw odow ych p ra c o w n ik ó w fiz y c z n y c h i u m ysło w ych in n y c h k a te g o rii, ja k po części w tra d y c y jn y c h , ale d zi
siaj ju ż nie w ysta rcza ją cych fo rm a ch zrzeszeń (to w a rzystw ) n aukow ych. P ow staje tu przeto szereg n o w ych zagadnień, w c h w ili obecnej jeszcze m e c a łko w icie ro z w ią zanych- ja k o najw ażniejsze w y m ie n ić można zasadnicze kw e stie : kogo należy u w a żać za zawodowego „p ra c o w n ik a n a u k i“ , oraz ja k i m a byc p ro g ra m i zakres d zia ła n ia ty c h zaw odow ych z w ią z k ó w naukow ców .
D otychczasow y ro z w ó j s y tu a c ji w y k a z u je , że w podejściu do tego ro d z a ju p ro b le m ó w o d m ie n n y m i d ro g a m i kroczą k ra je k a p ita lis ty c z n e z A n g lią na czele oraz Z w ią ze k Radziecki.
W A n g lii ju ż w ro k u 1918 pow śtało stow arzyszenie B r i t i s h A s s o c i a t i o n o f S c i e n t i f i c W o r k e r s (p ie rw o tn a nazw a: N a t i o n a l U n i o n o f S c. W), g ru p u ją ce w y k w a lifik o w a n y c h p ra c o w n ik ó w początkow o ty lk o n a u k ścisłych, p rz y ro d n ic z y c h i technicznych, obecnie zaś także in n y c h dzie
d zin w iedzy. K w a lifik a c ja „s c ie n tific w o rk e r“ o b e jm u je ty lk o p ra c o w n ik ó w bezpo
średnio służących nauce, z w y łą cze n ie m a d m in is tra c y jn y c h , n a to m ia st bez ró żn icy stopnia - od profesora do la b o ra n ta , te c h n ik a etc., ja k ró w n ie ż bez ró ż n ic y m iejsca za tru d n ie n ia (u n iw e rs y te ty , sam odzielne in s ty tu ty badawcze, la b o ra to ria za kła d ów prze m ysło w ych , ro ln ic tw o , a d m in is tra c ja państw ow a, etc.). L iczb a członków Stówa
rzyszenia w yn o s i obecnie ok. 19000 osób. . u na
J a k w y n ik a ze s ta tu tu — celem, tego zw ią zku zawodowego je st zarów no obron najszerzej p o ję ty c h in te re só w m a te ria ln y c h i m o ra ln y c h czło n kó w ja k tez i „zapew n ie n ie powszechniejszego stosow ania n a u k i i m etod n a u k q w y c h dla dobra spo ecz nego“ 2). Stowarzyszenie m a przeprow adzać te n o s ta tn i p o s tu la t m. in . przez w s _ pracę z p aństw em i społeczeństwem w zakresie o rg a n iza cji kształcenia . p row adzenia i fin a n s o w a n ia badań n a u ko w ych , przez odP0" « * * *
i propagandę zadań i m etod n a u k i, etc., przy' czym ^ e l k i c h „c e ló w udoskonalenia i p o p ra w y w a ru n k ó w życia, z w y
z Z * r n is to tn ie re p re ze ntu je w p e w n y n , stopniu { £ la m e n tu (w czasie w o jn y szczególnie w spraw ach tech m czn o -w ojsko w ych ), a w kaz
— ---— , „ . , „ „ s c i e n c e , London, ost. wydanie z r. 1944, 2) J. D. Bernai, T h e S o c i a l F a n c t o n' brytyjskiego i amerykańskiego, str. 4 S I nn.
str. 398 nn; w dodatkach znajdują się statuty z™‘ązk„ \ . ; , a c i e p r a c o w n i k ó w n a u k o w y c h Por. także w prasie polskiej tegoż “ tom , u g oraz dtu gjego z najczynniejszych działaczy tego (tłum . z ang.), G l o s N a u c z y C.1„ Î nerùa! wybitnego ’ uczonego, odznaczonego ostatnio nagrodą Nobla ruchu, a równocześnie podobnie ja k Ęernai * y * ) z w j n z k ó w p r a c o w n i k ó w n a u k o w y c h , w dziedzinie fizyki, P. M. S. Blacketta, R o z w ó j z w i ą z
Życie Nauki, nr 31— 32, str. 105 nn.
92 KRONIKA ZNP
d y m razie, ja k w id a ć z w ydaw anego w łasnego pism a S c i e n t i f i c W o r k e r , , ro z w ija żyw ą działalność poprzez różne sw oje specjalne ko m is je w zakresie w sp ó ł
p ra cy z rządem i przem ysłem , o pracow ując fachow o pew ne zlecone zagadnienia, w zględnie w y s tę p u ją c z w ła s n y m i p ro je k ta m i w fo rm ie m e m o ria łó w etc. P rz y k ła dow o w y m ie n ić tu można m. in . opracow anie system u oszczędności w przem yśle sta lo w y m i chem icznym , p ro je k tó w m o d e rn iz a c ji g ó rn ic tw a węglow ego oraz ra c jo n a liz a c ji zużycia w ęgla; m e m o ria ły w sp ra w ie e n e rg ii a tom ow ej, una ro d o w ie n ia cięż
kiego prze m ysłu etc.; zaś bezpośrednio w interesie p ra c o w n ik ó w — w spraw ie płac ro b o tn ik ó w i p ra c o w n ik ó w u m ysło w ych , s k a li opodatkow ania, w yższych stopni na
u ko w y c h d la k w a lifik o w a n y c h p ra c o w n ik ó w p rzem ysłu, o p ie ki z d ro w o tn e j, itd . N a k o n fe re n c ji w r. 1945 n a k re ś lo n y został p ro g ra m o rg a n iz a c ji i p la n o w a n ia n a u k i b ry ty js k ie j w okresie p o k o ju (por. S c i e n c ę i n P e a c e . R e p o r t o n t h e C o n f e r e n c e h e l d b y t h e A s s . o f Sc. W o r k e r s . . . , L o n d o n 1945); zagadnienia te ostatnio o m ó w iła ró w n ie ż g rupa uczonych, członków Ass. o f Sc. W., w in te re su ją ce j p ra cy z b io ro w e j p t. S c i e n c e a n d t h e N a t i o n (P elican Books, L o n d o n 1947).
W ażnym zdarzeniem b y ło przystą p ie n ie Ass. o f Sc. W. w ro k u 1942 do K ongresu Z w ią z k ó w Z a w o d o w ych ( T r a d e U n i o n C o n g r e s s ) oraz u tw o rze n ie w z w ią zku z ty m — p rz y K ongresie specjalnego K o m ite tu Doradczego (S c i e n t i - f i c A d v i s o r y C o m m i t t e e ) , będącego d la ń organem opiniodaw czym w e w szystkich kw e stia ch na u ko w ych , isto tn y c h dla in te re só w ś w ia ta p ra cy naje m n e j.
F a k ty te pozostają w zgodzie z le w ic o w y m , a w ka żd ym razie postępow ym za
b a rw ie n ie m id e o w ym Ass. of. Sc. W., któ re g o czło n ka m i są n a u k o w c y raczej m ło d si w ie k ie m , p rze ko n a n i o m is ji społecznej n a u k i, w p rz e c iw ie ń s tw ie do tk w ią c e j w k o n se rw a tyzm ie starszej g e n e ra cji uczonych, z k tó ry c h spora g ru p a ostro a ta k u je Aso
c ja cję i „b e rn a lis m “ w im ię o b ro n y rzekom o zagrożonej w o ln o ści n a u k i i w a lk i z w p ły w a m i Z w ią z k u R adzieckiego i jego uczonych. Ass. o f Sc. W orkers dało w re szcie asum pt do pow stania analogicznych zw ią z k ó w zaw odow ych w szeregu k r a jó w , ja k S tany Zjednoczone A P, F ra n cja , A u s tra lia , B u łg a ria , C h in y, Czechosło
w a cja , Dania, G recja, H ola n d ia , Kanada, Szwecja etc., a także p rz y c z y n iło się w spo
sób de cyd u ją cy do u tw o rz e n ia w ro k u 1946 Ś w ia to w e j F e d e ra cji P ra c o w n ik ó w N a u k o w y c h , o rg a n iz a c ji m iędzyn a ro d o w e j (z p ro f. J o lio t-C u rie ja k o prezesem i J. D.
B e rn a lem ja k o wiceprezesem), g ru p u ją c e j z w ią z k i zaw. p ra c o w n ik ó w na u ko w ych poszczególnych państw . B iu ro F e d e ra c ji m ieści się na ra zie w L o n d y n ie (15 H a lf M oon S treet, L o n d o n W. 1), w z w ią zku je d n a k z p o w ie rze n ie m ostatnio se k re ta ria tu generalnego p rz e d s ta w ic ie lo w i n a u k i czechosłow ackiej będzie zapewne przeniesione do P ragi. ;
Te organizacje n a u ko w có w w w y m ie n io n y c h państw ach w y k a z u ją zresztą dość znaczne różnice w sw ym u s tro ju i p rogram ach; inte re su ją ce je st także, iż. np. w Sta
nach Zjednoczonych obok A m e r i c a n A s s . o f Sc. W o r k e r s , odpo
w iadającego z w ią z k o w i a ngielskiem u — is tn ie je jeszcze k ilk a in n y c h podobnych o rg a n iza cji, p rz y czym w spom nieć tu w a rto o F e d e r a t i o n o f A m e r i c a n S c i e n t i s t s , założonej w ro k u 1946 pod w p ły w e m „zbudzonego sum ie
n ia społecznego“ a m e ryka ń skich fiz y k ó w atom ow ych, zatrw ożonych pe rsp e ktyw ą użycia e n e rg ii a tom ow ej w celach w o je n n ych . M im o w sp o m n ia n ych ró żn ic — w szy
stk ie te organizacje zawodowe ja k o w spólną cechę w y k a z u ją postępowość m y ś li społecznej oraz p a cyfizm , co w ła śn ie p o z w o liło na u tw o rze n ie Ś w ia to w e j F e d e ra cji,
ZW IĄZKI ZAWODOWE PRACOWNIKÓW NAUKI 93 k tó re j naczelnym zadaniem w edle s ta tu tu (zob. T h e W o r l d F e d e r a -t i o n o f S c i e n t i f i c W o r k e r s , L o n d o n 1947) je st ... praca nad n a jp e łn ie js z y m w yzyska n ie m n a u k i d la popiera n ia p o k o ju i d o b ro b ytu ludzkości...“
*
R ozległe i doniosłe dla Z w ią z k u Radzieckiego zadania m a do spełnienia organiza
c ja zawodowa p ra c o w n ik ó w n a u k i w ZSRR. ,
N a jw yższym je j organem je st K o m ite t C e n tra ln y Z w ią z k u P ra c o w n ik ó w Szko y W yższej i Z a k ła d ó w N a u ko w ych ZSRR, k tó re m u podlegają k o m ite ty te ry to ria ln e zorganizow ane dw u sto p n io w o (k o m ite ty okręgow e i m iejscow e) K o m ite ty te m ią a k ty w n ie w spółpracow ać z w ła d za m i p a ń stw o w ym i, A k a d e m ią N a u k ZSRR, poszczę g ó ln y m i szkołam i a ka d e m ickim i, in s ty tu ta m i e tc .,.p rz y czym bardzo szeroki zakre te j w sp ó łp ra cy o bejm uje m. in. w sp ó łu d zia ł w u k ła d a n iu p la n ó w prac na u ko w ych w szczególności in ic jo w a n ie k r y t y k i i s a m o k ry ty k i co do a ktu a ln o ści i
ty c h p la n ó w ich zgodności z w y ty c z n y m i id e o lo g ii p a rty jn e j; k o n tro lę w y k o n y w a n ia p la n ów oraz o rg a n iza cji p ra c n a u ko w ych ; k ry ty k ę osiągnięć poszczególnych za kła dów oraz p ra c o w n ik ó w n a u ko w ych , na podstaw ie o trz y m y w a n y c h spraw ozdań etc Do zadań Z w ią z k u Zaw odow ego P ra c o w n ik ó w N a u ko w ych ZSRR należy da j nadzór T a d w a ru n k a m i p ra cy i płacy p ra c o w n ik ó w n a u k i, nad oezpieczenstwem urządzeń technicznych, h ig ie n ą pracy, w ła ś c iw y m p re m io w a n ie m P ra co w n ikó w ń d a nadto organizow anie w sp ó łza w o d n ictw a p ra cy n a u ko w e j z^row no
szczególnym i in s ty tu c ja m i n a u k o w y m i ja k i m iędzy p ra c o w m k a m i jednego j ■ C zyniąc m ałą dygresję w y ja ś n ia m y tu , że w e d łu g re fe ra tu A. D ^ D a m ło w a , pre zesa K om . C ęntr. Z w ią z k u Zawodowego, wygłoszonego na p le n u m K o m ite tu (W i s t n i k W y ż s z e j S z k o ł y 1947, n r 2) - w sp ó łza w o d n ictw o in s ty tu tó w n a u k o w y c h polegać ma na „podw yższeniu ja ko ści“ prac
m o ż liw ie szyb kim w yposażeniu la b o ra to rió w i p ra c o w n i w podstaw ow e urządzeni m a te ria ło w e i techniczne, na o rg a n izo w a n iu zespołowych badań oraz szyb le j p u -
• b lik a o ji ich w y n ik ó w ; zaś prze d m io tem w sp ó łza w o d n ictw a poszczególnych p ra co w n i k ó w w in n y T y ć m. im „te rm in y w y k o n a n ia p la n u, w ła ściw e zorganizow anie i prze
prow adzenie doświadczeń, zabezpieczenie urządzeń i m a te ria łó w , organizacja m ie ^ sca pracy, rozmieszczenie i w y k o rz y s ta n ie s ił n a u ko w ych , zastosowanie p u k y prac, ich p u b lik a c ja , doskonalenie k w a lifik a c ji p ra c o w n ik ó w , oraz różne u « ® dania, m ające na celu w ysoką jakość p ra cy n a u k o w e j“ . P om yślano row m ez o ^ ściach oceny w y n ik ó w w s p ó łza w o d n ictw a w dziedzinie n a u k i, k tó re Jednak n ie m A . D. D a n iło w a - można pokonać przez u n ik a n ie n o rm standardow ych, a za stosowanie in d y w id u a ln e j oceny przez w ysoko k w a lifik o w a n y c h PJ“ 1' ób Z w ią ze k zaw odow y n a u ko w có w w ZSRR ma zatem w J ^ k o n u -ingerow ać w s p ra w y ś w ia ta n a u k i, ale także w ogolny rozv^OJ Cn a u ko w ych — ja k o ją c k o n tro lę zarów no p la n o w a n ia ja k 1 w y k ° ” d” iai b u k o w c ó w b e z p a rty jn y c h , w pe w n ej m ierze ośrodek zbliżenia człon ow P znaczne rozszerzenie dzia-W yd a je się, że w y k o n a n ie ty c h zadań oznaczać ę ^ stroną m ateria ln ą s y tu -ła ln o ści tego zw iązku, k tó r y u przednio z a jm o w u ła tw ie n ia w a p ro w iz a c ji itd .) a c ji p ra c o w n ik ó w n a u k o w y c h (w a ru n k i p ra cy i płacy, u ła tw ie n ia w P
Ja k na tle n a s z k i c o w a n e g o — -
Po w ie lu w ahąniach i d y s k “ SJa)Ck jrU. f ^ ai ko w y c h Z w ią z k u N auczycielstw a P o l- życia S e k c ji Szkół W a szych i i In y J io n o w y m » m ają ce j skupiać profesorów , skiego ja k o o rg a n iz a c ji zaw odow ej o ty p ie „p
94 KRONIKA ZNP
n a ukow e s iły pomocnicze oraz p ra c o w n ik ó w a d m in is tra c y jn y c h w yższych uczelni.
P rzew idziano także m ożliw ość działalności ty c h g ru p w poszczególnych ośrodkach ja k o odrębnych podsekcji. W d n iu 31 I 1948 o d b ył się w W arszaw ie p ie rw szy ogólno
p o ls k i zjazd delegatów S ekcji, na k tó r y m obszernie om ów iono zarów no zasadnicze w ytyczn e dla ru c h u zawodowego n a u ko w có w w obecnej rzeczyw istości ja k i szereg a k tu a ln y c h p ro b le m ó w dotyczących o rg a n iz a c ji n a u k i i studiów , s y tu a c ji m a te ria ln e j p ra c o w n ik ó w n a u k i etc.
W śród u c h w a ł Z ja z d u zasługuje m. in . na uw agę zalecenie n a w iązania bliskiego k o n ta k tu z w spom nianą Ś w ia to w ą Federacją P ra c o w n ik ó w N a u ko w ych .
Z o s ta ły zatem stw orzone ra m y fo rm a ln e , może n ie najdoskonalsze, jednakże w y starczające, a w a żn ym zadaniem polskiego św ia ta n a u k i je s t w y p e łn ie n ie ich treścią postępow ej działalności w im ię służby n a u k i społeczeństwu oraz id e i po ko ju. Zada
nie ty m b a rd z ie j a ktualne, że rów nocześnie w stosunkach naszych w yższych uczelni dokonała się „ła g o d n a re w o lu c ja “ w z w ią zku z w yd a n ie m d e k re tu z dn. 28 X 1947 o o rg a n iz a c ji n a u k i i s z ko ln ictw a wyższego. N ow o p o w s ta ły Z w ią z e k Z a w o d o w y m o że tu b o w ie m odegrać ważną ro lę pośredniczącą i u ła tw ia ją c ą zrozum ienie zarów no, z je d n e j stro n y, dezyderatów rzą d u i społeczeństwa pod adresem n a u k i p o ls k ie j ja k ró w n ie ż z d ru g ie j — specjalnej s y tu a c ji zawodu „p ra c o w n ik a n a u k i“ i jego potrzeb m a te ria ln y c h i m o ra ln ych .
Czy i w ja k ie j m ierze zadania te będą w ypełnione?
O d d a jm y tu głos u m ia rk o w a n e m u o p ty m iz m o w i doc. B . Leśnodorskiego, w y ra żonemu czy to w a rty k u ła c h w Ż y c i u N a u k i czy o sta tn io w num erze M y - ś 1 i W s p ó ł c z e s n e j :
„D z is ia j jeszcze w ie lu naszym uczonym — bardzo o ddalonym od życia zawo
dowego i od o rg a n iz a c ji tego ty p u — może się w ydaw ać, że m iejsca is to tn ie o g ra n i
czonego w dekrecie samorządu poszczególnych uczelni (zresztą na korzyść sam orządu wyższego rzędu) n ic nie może zastąpić. P a m ię ta jąc je d n ak, ja k ą siłę p rze d sta w ia ją z w ią z k i zawodowe, ja k ą m a ją tra d y c ję i ja k a ję czeka przyszłość, należy być zdania, że także w ty m zakresie ro la w sp o m n ia n e j se k c ji ja k o j e d y n e j o b e c n i e w P o l s c e re p re z e n ta c ji zaw odow ej p ra c o w n ik ó w n a u k o w y c h m o ż e b y ć w p e w n y m s e n s i e d o d a t n i a . N ależy sobie gorąco życzyć, aby zało
żenia pro g ra m o w e zw ią zkó w zaw odow ych p ra c o w n ik ó w n a u k o w y c h z in n y c h k ra jó w i F e d e ra c ji M ię d zyn a ro d o w e j Stow arzyszeń P ra c o w n ik ó w N a u ko w ych , założenia w a l
k i o now ą, lepszą organizację ś w ia ta zn a la zły w reszcie zrozum ienie i p o d a tn y g ru n t także u nas“ .
D o d a jm y, że zrea lizo w a n ie tego ostatniego „życzenia“ na pew no leży zarów no w in te re sie naszej n a u k i ja k i je j p rz e d s ta w ic ie li.
Adam W iliński
Instytut Socjologiczny Uniwersytetu Łódzkiego1)
U n iw e rs y te c k ie in s ty tu ty n a ukow e w zakresie n a u k h u m a n istyczn ych nie m ają jeszcze u sta lo n ych fo r m o rg a n iz a c ji w e w n ę trz n e j. Stąd też In s ty tu t Socjologiczny U .Ł. nie m ia ł w z o ró w do naśladow ania i o p ie ra ł się na w ła s n y m doświadczeniu, z d o b yw an ym m ozolnie w tru d n y c h w a ru n k a c h p o w o je n n ych . W ciągu trze ch la t
1) Szczegółowe sprawozdanie z prac Instytutu Socjologicznego U. Ł. znajdzie czytelnik w „Przeglądzie Socjologicznym . T. IX , 1937, str. 437 i nast. oraz T. X, 1948, str. 592 i nast.
INSTYTUT SOCJOLOGICZNY U. Ł . 95
od zaw iązania In s ty tu tu w 1945 r. zarysow ały się ju ż w y ra ź n ie k ie ru n k i b adaw czych prac In s ty tu tu . O b e jm u ją one: a) socjologię ogolną oraz teorię i m etodo
logię socjologii, b) socjologię p ra c y i k la s y ro b o tn icze j, c) socjologię m iasta i u r ba n izacji, d) socjologię w si i k la s y chło p skie j, e) socjologię szkolm ctw ą, w y c h o w a n ia i m łodzieży, f) zagadnienia współczesnego społeczeństwa polskiego na e h is to rii k a p ita liz m u w Polsce X I X w . i w la ta ch m iędzyw ojennych.
W zakresie socjologii ogólnej, zagadnień m etodologicznych, socjologu szkoły i w ych o w a n ia , socjologii k la s społecznych, społeczeństwa ka p ita listyczne g o i prze
obrażeń społeczeństwa współczesnego, liczne prace p ra c o w n ik ó w In s ty tu tu u ka za ły się bądź w v osobnych p u b lik a c ja c h , bądź w czasopismach: „P rze g lą d S o cjo lo g iczn y ,
„M y ś l Współczesna“ , „W iedza i Ż ycie “ i inne.
W zakresie badań nad procesam i in d u s tria liz a c ji i u rb a n iz a c ji P o ls k i In s ty tu t p rz y g o to w a ł w maszynopisie zbiorow e s tu d iu m w stępne p t. „O d osady fa b ryczn e j do w ie lkie g o m iasta. K ie r u n k i i c z y n n ik i ro z w o ju Ło d zi od założenia osady tk a c k ie j do c h w ili obecnej“ pod red. p ro f. d ra Józefa C hałasińskiego i p ro f. d ra Jana Szczepańskiego.
W zakresie badań nad zagadnieniam i m łodzieży In s ty tu t z a in ic jo w a ł w 1946,47 r.
badania nad m łodzieżą k u rs ó w przygotow aw czych. B adania te prow adzone pod k ie ru n k ie m p ro f. d r N in y A ssorodobraj z n a jd u ją się na ukończeniu.
W zakresie badań nad społecznym i przeobrażeniam i w si i kla s y ch ło p skie j w y kończone zostało s tu d iu m m g ra S tefana Ig n a ra p t. „P a ra fia i «Gazeta Świąteczna»
w s p o łe c z n o -k u ltu ra ln y c h stosunkach w s i p o d łód zkie j w X I X w .“ , praca d o kto rska w yko n a n a pod k ie ru n k ie m p ro f. d ra J. C hałasińskiego. Część te j p ra cy p t. „«G a
zeta Świąteczna» i je j korespondent spod Ł o d z i“ , d ru k o w a n a je st w to m ie X (1938)
„P rz e g lą d u Socjologicznego“ .
In s ty tu t b ra ł u d zia ł doradczy w p rz y g o to w a n iu do d ru k u życiorysów g ó rn ik ó w zebranych w w y n ik u k o n k u rs u ogłoszonego przez C e n tra ln y O środek K u ltu ra ln o - O ś w ia to w y p rzy C.Z.Z.G. w Sosnowcu. Do zamierzonego w y d a w n ic tw a p ro f. d r J.
C hałasiński p rz y g o to w a ł słow o w stępne p t. „G ó rn ic y polscy w sw oich ż y c io ry s a c h '.
D la c h a ra k te ry s ty k i k ie ru n k u prac badaw czych In s ty tu tu Socjologicznego U.Ł.
trzeba p odkreślić, że badaniom ty m przyśw ieca w y ra ź n a koncepcja teoretyczna i m etodologiczna. Sens poznawczy ty c h badań nie w y c z e rp u je się w szczegółowyc opiso w o -m o n o g ra ficzn ych pracach „p rz y c z y n k a rs k ic h ". Prace opisow o-m onogra lczne są tu ta j tra k to w a n e z p u n k tu w id ze n ia centralnego p ro b le m u poznawczego, ja i je st społeczeństwo współczesne w sw o je j s tru k tu rz e , tendencjach ro z w o jo w y c dach oraz w sw o je j h isto ryczn e j genealogii. Społeczeństwo wspo czesne , p rz y ty m tra k to w a n e na tle współczesnych stosunków św ia to w yc . &
w id ze n ia bad a n ia nad Ł o d zią nie ty lk o ro z w ija ją się
s tro n y nad h is to rią k a p ita liz m u w Polsce a z d ru g ie j na WSP socjologicznej stw e m po lskim . Łączą się one także ściśle z a kcją system atycznej socjoloigiez 1 o b se rw a cji p ro b le m ó w i p rą d ó w współczesnego społeczens w , p z lt k o -w działach „P ro b le m y i p rą d y “ i „Z a g a d n ie n ia -współczesnej epoki , zapoczątko
w a n ych w „P rzeglądzie p o d ją ł * redagow ania działu
W zakresie p o p u la ry z a c ji I n s i S~ ] 0l ° g ^ od zesz. 11 (listopad) 1948 r.
socjologicznego w m ie się czn iku „W ie d z ; } K o w a ls k i Z ra m ie n ia In s ty tu tu re d a k to re m d z ia łu je st d r S ta n isła w K o w a ls k i.
96 KRONIKA ZNP
Personel n a u k o w y In s ty tu tu bierze u d zia ł w pracach re d a k c y jn y c h i w y d a w n i
czych „P rze g lą d u Socjologicznego“ , którego R edakcja m ieści się w lo k a lu In s ty tu tu Socjologicznego.
P ierw szy d o k to ra t z so cjo lo g ii na W ydziale H u m a n is ty c z n y m U .Ł . uzyskał m g r S tefan Ig n a r na podstaw ie w spom nianej ju ż p ra cy pt. „P a ra fia i «Gazeta Świąteczna» w stosunkach s p o łe c z n o -k u ltu ra ln y c h w s i p o d łó d zkie j w X I X w .“
Pierwsze dw a m ag iste ria z socjologii u z y s k a li w 1948 r.: Jan L u ty ń s k i (praca m agisterska p t. „S tr u k tu ra ekologiczna Ł o d z i w ro z w o ju h is to ry c z n y m “ ) i A n to n in a K ło s k o w s k a (praca m agisterska pt. „R o zw ó j s z k o ln ic tw a w Ł o d zi a etapy społeczno- gospodarczego ro z w o ju tego m ia s ta “ ).
S tudia socjologiczne w In s ty tu c ie S ocjologicznym U .Ł. organizowane są w e d łu g naczelnej zasady, że s tu d iu m socjologiczne m usi być oparte ną bogatym 1 system a
tyczn ie opanow anym m a te ria le fa k ty c z n y m z zakresu h is to rii społecznej i gospo
darczej oraz z zakresu społeczeństw współczesnych. Ogólną znajomość h is to rii spo
darczej oraz z zakresu społeczeństw współczesnych. Ogólną znajomość h is to rii spo