S ł u p s k i e P r a c e G e o g r a f i c z n e 5 • 2008
Krzysztof Parzych
Akademia Pomorska Słupsk
FORMY UCZESTNICTWA MŁODZIEŻY LICEALNEJ
SŁUPSKA I CZĘSTOCHOWY
W RUCHU TURYSTYCZNYM
TOURISM TYPES OF SŁUPSK
AND CZĘSTOCHOWA
HIGH SCHOOLS PUPILS
Zarys treści: Celem artykułu jest charakterystyka form uczestnictwa w ruchu turystycznym
młodzieży na przykładzie wyjazdów turystycznych młodzieży licealnej pochodzącej z dwu różnych miast – Słupska i Częstochowy. Analizy form tego ruchu dokonano w kontekście de-terminant geograficznych oraz demograficznych i społeczno-ekonomicznych, charakteryzu-jących obie badane populacje.
Słowa kluczowe: formy ruchu turystycznego, determinanty form ruchu turystycznego,
mło-dzież licealna
Key words: tourism types, determinants of tourism types, high schools pupils
Zmiany społeczno-gospodarcze w Polsce pod koniec lat osiemdziesiątych i na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku spowodowały wzrost mobilności tury-stycznej społeczeństwa. Jednym z częstszych uczestników ruchu turystycznego jest młodzież szkolna. To wynik dużego budżetu czasu wolnego, jakim ona dysponuje, zwłaszcza w okresach urlopowo-wakacyjnym oraz ferii zimowych. Zachodzące w Polsce przeobrażenia spowodowały również wzrost zróżnicowania wyjazdów tu-rystycznych, między innymi w aspekcie form uczestnictwa w ruchu turystycznym. Dowodem tego jest przechodzenie w turystyce młodzieży od formy grupowej (wy-miany grup młodzieży, obozy, kolonie), charakterystycznej dla społeczeństw krajów socjalistycznych (Ostrowski 1972), do indywidualnej, w mniejszym stopniu związa-nej z krajoznawstwem, charakterystyczzwiąza-nej dla społeczeństw kapitalistycznych (Na-lazek 1984). Formy uczestnictwa w turystyce są uwarunkowane różnymi czynnika-mi zewnętrznyczynnika-mi (dostępność czynnika-miejsca, warunki klimatyczne), wewnętrznyczynnika-mi (płeć i wiek turystów, status materialny, pochodzenie społeczne) oraz osobistymi prefe-rencjami.
W artykule dokonano identyfikacji form ruchu turystycznego w wyjazdach mło-dzieży licealnej w różnych okresach roku szkolnego 2001/2002. Ponadto przeanali-zowano determinanty geograficzne, demograficzne oraz społeczno-ekonomiczne tych wyjazdów. Przeprowadzono zatem badania wśród młodzieży z dwóch miast, zróżnicowanych pod względem położenia geograficznego oraz poziomu społeczno- -ekonomicznego zamieszkującej je ludności – Słupska i Częstochowy. Jako materiał źródłowy wykorzystano wyniki badań ankietowych, które przeprowadzono we wszyst-kich państwowych liceach ogólnokształcących Słupska i Częstochowy w roku szkolnym 2002/2003. Uczestniczyło w nich 550 uczniów liceów ogólnokształcących Słupska oraz 1412 z liceów częstochowskich. Badania były prowadzone częściowo przez autora oraz przez specjalnie w tym celu przeszkolonych nauczycieli – wychowaw-ców poszczególnych klas.
Podstawowym okresem aktywności turystycznej młodzieży są wakacje letnie. Jest to efektem najbardziej sprzyjających migracjom turystycznym warunków pogo-dowych oraz największego w czasie roku budżetu czasu wolnego. Czynniki te skła-niają do podejmowania wyjazdów wycieczkowych oraz dłuższych, o charakterze pobytowym.
1 – Słupsk 2 – Częstochowa
Ryc. 1. Formy uczestnictwa w ruchu turystycznym młodzieży licealnej Słupska i Częstochowy Fig. 1. The Słupsk and Częstochowa high school pupils tourism forms
Analiza wyjazdów wakacyjnych obu badanych populacji młodzieży wskazuje, że najczęściej podejmowaną przez nią w tym okresie formą turystyki były wyjazdy o charakterze wypoczynkowym, określone jako wczasy – 28,2% młodzieży licealnej Słupska oraz 44% Częstochowy (ryc. 1). Pod pojęciem wczasy rozumie się wyjazdy o charakterze pobytowym przede wszystkim w celach wypoczynkowych.
Młodzież ze Słupska znacznie częściej uczestniczyła w wyjazdach do rodziny (27,6%), wycieczkach (11%) oraz obozach stacjonarnych (9%). Znaczna część po-pulacji młodzieży częstochowskiej brała udział w obozach stacjonarnych (19,8% osób), ponadto 13% wyjeżdżało do rodziny, a 11,8% na wycieczki. Taki rozkład form uprawianej turystyki ściśle wiąże się z kierunkami podróży. Uczniowie z Czę-stochowy najczęściej wyjeżdżali do miejscowości nadmorskich, których walory tu-rystyczne są odpowiednie do wypoczynku biernego, związanego z plażowaniem, kąpielami, w nawiązaniu do popularnej w geografii turyzmu reguły 3 S (sea, sun, sand).
Bezpośrednie sąsiedztwo miejscowości nadmorskich stwarzało młodzieży słup-skiej możliwości wyjazdów jednodniowych nad morze bez konieczności noclegu. Wyjazdy te miały więc bardziej charakter rekreacji niż turystyki1, a przez to praw- dopodobnie nie były uwzględniane przez nią wśród wyjazdów turystycznych. Po-nadto dwukrotnie częściej uczestniczyła ona w wyjazdach do rodziny, co wskazuje na częstszy udział w wyjazdach niskobudżetowych.
Tabela 1 Wartości miar statystycznych powiązań form ruchu turystycznego młodzieży licealnej Słup-ska i Częstochowy w trakcie wyjazdów w okresie wakacji letnich 2001 roku
The comparison of Słupsk and Częstochowa pupils tourism forms with using chi square test Formy ruchu turystycznego Chi kwadrat Współczynnik
istotności Współczynnik Fi Yula Obóz wędrowny 0,26 0,6094 0,00012 Obóz stacjonarny 6,24 0,0125 0,00294 Wycieczka 3,51 0,0612 0,00016 Wczasy 0,02 0,8999 0,00001 Obóz sportowy 0,36 0,5462 0,00017 Pobyt u rodziny 55,76 0,0000 0,02628
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych
Statystycznie istotne różnice pomiędzy formami uczestnictwa w wakacyjnym ru-chu turystycznym pomiędzy obiema badanymi populacjami wiążą się ze znacznie częstszym uczestnictwem w obozach stacjonarnych przez licealistów z Częstochowy ———————
1
Zgodnie z wytycznymi WTO (za: Kowalczyk 2001) z wyjazdem turystycznym mamy do czynie-nia, jeżeli co najmniej jeden nocleg jest poza miejscem stałego zamieszkania.
oraz znacznie wyższym udziałem w wyjazdach do rodziny przez młodzież licealną Słupska (tab.1). Zależności te występują przy wysokich poziomach istotności. Są pochodną wyższej mobilności turystycznej młodzieży z Częstochowy2 i związanego z tym większego urozmaicenia uprawianych form turystyki, co prawdopodobnie wynika z wyższego statusu materialnego tej grupy badanych.
Okresy świąteczne charakteryzują się bardzo niskimi wskaźnikami frekwencji i aktywności turystycznej, co wynika z silnie zakorzenionej tradycji spędzania świąt w rodzinnym domu, w gronie najbliższych. Wpływa to zarówno na niski poziom mobilności turystycznej, jak i na niewielkie urozmaicenie form uprawianej turystyki.
W wyjazdach badanych populacji znacznie przeważały wyjazdy o charakterze pobytów u rodziny (98% wyjazdów młodzieży licealnej Słupska oraz 67% Często-chowy w okresie świąt Bożego Narodzenia oraz odpowiednio 72,2% i 69% w okre-sie świąt wielkanocnych, ryc. 1). Wyższy wskaźnik uczestnictwa uczniów z Często-chowy w innych formach ruchu turystycznego w okresie bożonarodzeniowym wiąże się z coraz częstszymi wśród bogatszych mieszkańców, zwłaszcza aglomeracji, wy-jazdami świątecznymi do górskich ośrodków wypoczynkowych (Alejziak 1999). Potwierdzeniem tego jest dominacja miejscowości górskich wśród kierunków wy-jazdów w czasie Bożego Narodzenia.
W okresie wielkanocnym wśród innych form ruchu turystycznego znacznie wyż-szy był niż podczas Bożego Narodzenia udział w wycieczkach (odpowiednio 20,4% i 13,4%). Około 12% młodzieży licealnej Częstochowy uczestniczyło w wyjazdach wypoczynkowych określonych jako wczasy. Udział młodzieży licealnej Słupska w tej formie ruchu turystycznego był zdecydowanie niższy i kształtował się na po-ziomie 2%. Wysoki udział tej formy turystyki w wyjazdach młodzieży częstochow-skiej wiąże się – podobnie jak w czasie świąt Bożego Narodzenia – z zasięgiem przestrzennym podejmowanych wyjazdów wypoczynkowych. Dominującym kie-runkiem wyjazdów w okresie zimowym i wczesnowiosennym pozostają góry, które ze względu na odległość są dostępniejsze dla młodzieży częstochowskiej. Lukę w uczestnictwie w ruchu turystycznym młodzieży słupskiej uzupełniał większy udział w wycieczkach do dużych, atrakcyjnych pod względem turystyczno-krajo- znawczym miast.
Przestrzeń turystyczna o preferowanych podczas ferii zimowych walorach, wią-żących się z uprawianiem sportów zimowych, jest w różnym stopniu dostępna dla obu badanych populacji. Fakt ten determinuje zróżnicowanie form podejmowanych wyjazdów (ryc. 2). Licealiści ze Słupska ze względu na ograniczoną dostępność popularnych górskich ośrodków sportów zimowych uczestniczyli najczęściej w wy- jazdach do rodziny (42% ogółu podróży). Wśród pozostałych form ruchu turystycz-nego były wczasy (20,3% wyjazdów), obozy sportowe (13%) oraz wycieczki (11,3%). Około 29% młodzieży licealnej Częstochowy uczestniczyło w formie tury-styki określonej jako wczasy, głównie w miejscowościach górskich. Ponadto częste wśród niej były wyjazdy do rodziny (26,3% ogółu wyjazdów), na obozy sportowe (12,7%) oraz wycieczki (14,4% ogółu wyjazdów w okresie ferii zimowych).
———————
2
Wskaźniki frekwencji turystycznej młodzieży licealnej Słupska i Częstochowy wynoszą odpo-wiednio 70% i 77%.
Ryc. 2. Formy ruchu turystycznego młodzieży licealnej Słupska i Częstochowy w wakacyj-nym ruchu turystyczwakacyj-nym w 2001 roku z uwzględnieniem jej płci
Fig. 2. The Słupsk and Częstochowa high school pupils tourism forms with correlation of sex
Głównym organizatorem wyjazdów turystycznych młodzieży w okresie roku szkolnego są szkoły, w związku z tym najczęściej organizowane są wówczas wy-cieczki (ryc. 1). Turos (1990) przypisuje wycieczkom dużą rolę w kształtowaniu do-świadczeń poznawczych, estetycznych i moralnych oraz w weryfikacji wiedzy szkolnej. Wielu autorów łączy wycieczki szkolne z krajoznawstwem, przypisując im szczególne znaczenie w rozwoju procesów percepcji przestrzeni turystycznej ojczy-stego kraju (Denek 1998, 2000, 2001, 2002a, b, Janowski 2003, Łobożewicz 1996, 1999). W wycieczkach szkolnych uczestniczyło 57% młodzieży licealnej Słupska i 67,1% Częstochowy. Ponadto około 10% wyjazdów obu populacji stanowiły wy-jazdy do rodziny, głównie weekendowe (ryc. 1). Uczestnictwo w innych formach tu-rystyki było sporadyczne. Blisko 3,2% młodzieży słupskiej i 4,6% częstochowskiej brało udział w obozach wędrownych, odpowiednio 8% i 3,9% w obozach stacjonar-nych oraz 2,6 i 6,9% w obozach sportowych.
W celu określenia determinant form uczestnictwa w ruchu turystycznym bada-nych populacji uczniów wyznaczono wskaźniki frekwencji z uwzględnieniem cech demograficznych (wieku, płci, wielkości rodziny) oraz społeczno-ekonomicznych (statusu materialnego, poziomu wykształcenia rodziców oraz miejsca zamieszkania w układzie miasto-wieś). Głównymi czynnikami wpływającymi na zróżnicowanie form podejmowanych podróży okazały się status materialny rodzin młodzieży oraz poziom wykształcenia jej rodziców (tab. 2, 3). Wiek natomiast nie wpływał w raźny sposób na formy wyjazdów turystycznych (tab. 4). Wraz ze wzrostem wy-kształcenia oraz statusu materialnego malał udział wyjazdów określonych jako po-
Tabela 2 Formy uczestnictwa w ruchu turystycznym młodzieży licealnej Słupska i Częstochowy z uwzględ-nieniem jej statusu materialnego (w %)
The Słupsk and Częstochowa high school pupils tourism forms with correlation of economi-cal level Formy uczestnictwa w ruchu turystycznym Status materialny
wysoki przeciętny niski
Słupsk Często- chowa Słupsk Często- chowa Słupsk Często- chowa Obóz wędrowny 4,7 6,4 4,3 4,2 2,6 5,4 Obóz stacjonarny 13,8 18,7 14,5 19,8 15,7 17,6 Wycieczka 17,6 7,3 13,4 12,9 15,7 8,2 Wczasy 30,8 43,8 27,6 43,7 27,8 43,5 Obóz sportowy 3,7 4,2 4,6 3,6 2,6 2,7 Pobyt u rodziny 23,8 15,2 28,3 12,1 23,8 18,6 Inne 5,6 4,4 7,3 3,7 11,8 4,0
Tabela 3 Formy uczestnictwa w ruchu turystycznym młodzieży licealnej Słupska i Częstochowy z uwzględ-nieniem wykształcenia jej rodziców (w %)
The Słupsk and Częstochowa high school pupils tourism forms with correlation of parents education Formy uczestnictwa w ruchu turystycznym Wykształcenie rodziców
wyższe średnie zawodowe
Słupsk Często- chowa Słupsk Często- chowa Słupsk Często- chowa Obóz wędrowny 1,3 4,7 5,6 4,3 4,0 4,8 Obóz stacjonarny 13,9 17,6 18,0 17,4 12,0 16,8 Wycieczka 10,5 11,5 16,2 16,1 8,0 8,4 Wczasy 38,9 46,8 19,6 42,4 24,0 38,7 Obóz sportowy 6,2 3,0 2,8 3,2 0,0 3,6 Pobyt u rodziny 20,9 11,5 27,2 13,0 36,0 26,5 Pobyt w sanatorium 0,7 0,2 1,6 0,6 0,0 1,2 Inne 7,6 4,7 9,0 3,0 16,0 0,0
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych
Tabela 4 Formy uczestnictwa w ruchu turystycznym młodzieży licealnej Częstochowy i Słupska z uwzględ-nieniem jej wieku (w %)
The Słupsk and Częstochowa high school pupils tourism forms with correlation of age of youths
Formy uczestnictwa
w ruchu turystycznym
18 lat 17 lat 16 lat
Słupsk Często- chowa Słupsk Często- chowa Słupsk Często- chowa Obóz wędrowny 4,3 3,4 3,0 7,0 5,7 5,3 Obóz stacjonarny 14,5 22,2 14,6 23,7 14,1 17,1 Wycieczka 15,1 10,9 11,0 24,5 17,3 14,1 Wczasy 26,2 40,6 28,9 8,6 30,2 43,2 Obóz sportowy 3,2 3,8 7,0 11,0 0,6 3,6 Pobyt u rodziny 26,0 15,7 26,7 19,6 27,2 12,3 Pobyt w sanatorium 0,5 0,5 0,8 1,3 0,6 0,8 Inne 10,2 2,9 8,0 4,3 4,3 3,6
byt u rodziny na rzecz innych form. Charakterystyczne są niemalże identyczne wskaźniki uczestnictwa we wczasach młodzieży licealnej Częstochowy w grupach zróżnicowanych ze względu na status materialny rodzin. Udział młodzieży ze Słup-ska we wczasach wzrasta ze wzrostem statusu materialnego jej rodzin.
Po porównaniu form uczestnictwa w turystyce obu populacji na tle statusu mate-rialnego rodzin i poziomu wykształcenia rodziców widać wyraźnie dominację uczestnictwa licealistów częstochowskich we wczasach oraz znacznie niższe wskaź-niki w pobytach u rodziny. Wskaźwskaź-niki te wskazują na większą polaryzację młodzie-ży ze Słupska pod względem statusu materialnego, której wyrazem jest częstszy udział uczniów o niższym statusie materialnym i niższym poziomie wykształcenia rodziców w turystyce niskobudżetowej. Potwierdzają to wyniki testu chi kwadrat. Stwierdzono istotne statystycznie zależności poziomu wykształcenia i statusu mate-rialnego rodziców licealistów ze Słupska z formami jej udziału w ruchu turystycz-nym (zależność testu chi istotna na poziomie p = +/-0,000).
W porównaniu form uczestnictwa w ruchu turystycznym z uwzględnieniem płci badanych grup młodzieży można wskazać na częstsze uczestniczenie dziewcząt w wyjazdach do rodziny (ryc. 2). Dotyczy to w podobnym zakresie młodzieży obu badanych populacji. Wyższe wskaźniki frekwencji w wyjazdach młodzieży żeńskiej do rodziny potwierdzają również badania innych autorów (Różycki 2000, Lubowicz 1996). Kobiety częściej czują się związane emocjonalnie z rodziną i w związku
Ryc. 3. Formy ruchu turystycznego młodzieży licealnej Słupska z uwzględnieniem wielkości jej rodzin
Fig. 3. The Słupsk high school pupils tourism forms with correlation of family size
Ryc. 4. Formy ruchu turystycznego młodzieży licealnej Częstochowy z uwzględnieniem wielkości jej rodzin
Fig. 4. The Częstochowa high school pupils tourism forms with correlation of family size
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań ankietowych
z tym chętniej uczestniczą w tej formie wyjazdów (Przecławski 1973). Mężczyźni preferują bardziej aktywne formy ruchu turystycznego – obozy wędrowne, sportowe i stacjonarne. W przypadku licealistów ze Słupska widać ponadto zdecydowanie więk-szy wpływ wielkości rodziny na rozkład form uczestnictwa w wakacyjnym ruchu tury-stycznym (ryc. 3), bowiem młodzież z rodzin wielodzietnych znacznie częściej wy-jeżdżała do rodziny. Stwierdzono natomiast brak takiej korelacji w stosunku do uczniów z Częstochowy (ryc. 4), co może wskazywać na mniejsze zróżnicowanie w statusie materialnym młodzieży z rodzin mniej licznych i wielodzietnych.
Analiza wykresu rozkładu form uczestnictwa pokazuje różnice pomiędzy mło-dzieżą licealną „miejską” i zamieszkującą poza Słupskiem i Częstochową. Rozkład tych form wśród licealistów częstochowskich z uwzględnieniem ich miejsc za-mieszkania jest niemalże identyczny (ryc. 5). Młodzież „miejska” liceów ogólno-kształcących Słupska znacznie częściej brała udział w okresie wakacyjnym we wczasach, natomiast młodzież wiejska częściej wyjeżdżała do rodziny. Podobne tendencje w rozkładzie form ruchu turystycznego potwierdzają badania Łobożewi-cza3 (1985), który wykazuje dominację wyjazdów do rodziny w turystyce młodzieży wiejskiej.
———————
3
W badaniach nad turystyką młodzieży wiejskiej Łobożewicz wskazuje, że najczęstszą formą tu-rystyki uprawianą przez nią są wyjazdy do rodziny (29%) oraz obozy turystyczne lub sportowe (22%).
Ryc. 5. Formy ruchu turystycznego młodzieży licealnej Słupska i Częstochowy z uwzględ-nieniem miejsca jej zamieszkania
Fig. 5. The Słupsk and Częstochowa high school pupils tourism forms with correlation of places of residence
Dane dotyczące form ruchu turystycznego z uwzględnieniem młodzieży wiej-skiej i miejwiej-skiej wskazują na wyższy stopień asymilacji obu tych grup z liceów ogólnokształcących Częstochowy oraz większe rozbieżności pomiędzy młodzieżą licealną Słupska zamieszkałą w mieście oraz poza nim, co prawdopodobnie jest wy-nikiem większych dysproporcji w jej statusie materialnym.
Analiza form uczestnictwa w ruchu turystycznym badanych populacji pozwala wnioskować, że zróżnicowanie form podejmowanych wyjazdów jest w głównej mierze determinowane dostępnością czasowo-przestrzenną atrakcyjnych pod wzglę-dem turystycznym miejscowości i regionów. Dowowzglę-dem tego jest znaczne zróżnico-wanie form turystyki w wyjazdach podejmowanych w czasie wakacji letnich i ferii zimowych oraz ferii świątecznych. Istotną grupą czynników determinujących uczest-nictwo w różnych formach wyjazdów turystycznych są zmienne demograficzne oraz społeczno-ekonomiczne, wśród których najistotniejszą rolę odgrywają status mate-rialny rodzin młodzieży, poziom wykształcenia rodziców, a nieco mniejszą płeć i miejsce zamieszkania w układzie miasto-wieś.
Literatura
Alejziak W., 1999, Aktywność turystyczna mieszkańców Szwecji na przykładzie populacji
sztokholmskiej – badania wstępne, Folia Turistica 2
Denek K., 1998, Krajoznawstwo i turystyka dzieci i młodzieży oraz kształcenie kadr dla tych
sfer aktywności, Ziemia
Denek K., 2000, Krajoznawcze możliwości oddziaływań wychowawczych na młodzież, Lider 7-8 Denek K., 2001, W kręgu edukacji, krajoznawstwa i turystyki w szkole, Edukacja 1
Denek K., 2002a, Poza ławką szkolną, Poznań
Denek K., 2002b, Weekend na Lednicy, Poznaj swój kraj 4 Janowski I., 2003, Krajoznawstwo i turystyka szkolna, Kielce Kowalczyk A., 2001, Geografia turyzmu, Warszawa
Lubowicz Z., 1996, Turystyka młodzieży szkół ponadpodstawowych w 1995 roku, Problemy Turystyki 1-4
Łobożewicz T., 1985, Aktywność turystyczna młodzieży pracującej, Acta Universitatis Lo-dziensis, Turyzm 1
Łobożewicz T., 1996, Turystyka dzieci i młodzieży szkolnej, Warszawa
Łobożewicz T., 1999, Turystyka kwalifikowana i aktywna w działalności harcerstwa. W:
Tu-rystyka aktywna – tuTu-rystyka kwalifikowana, red. T. Łobożewicz, R. Kogut, Warszawa
Ostrowski S., 1972, Ruch turystyczny w Polsce, Warszawa Przecławski K., 1973, Turystyka a wychowanie, Warszawa
Różycki P., 2000, Aktywność turystyczna i rekreacyjna młodzieży w okresie weekendów, ferii
zimowych i wakacji. W: Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, red. D. Umiastowska,
Szczecin
Turos L., 1990, Turystyka edukacyjna, Monografie 15, Siedlce
Summary
This article presents the analysis of high schools pupils trips forms during their travels in school year 2001/2002. Basing on the results of questionnaire leaded between the Słupsk and
Częstochowa public high schools pupils in April and May of 2003 year the autor investigated high schools pupils trips forms with their demographical, socio-economical and geographical determinants. The results of theese investigations show the forms of trips are different in dif-ferent times of the schools year especially between the periods of summer and winter holiday and Christmas and Easter. Besides it differences relates to socio-economical and demograph-ical factors. The results let come a conclusion the forms of high schools pupils trips are de-termined by accessibility of tourism atractivities, amount of free time and some socio-eco- nomical and demographical factors the most by youths parents education, economical status and place of residence (dividing up city or town).
