Biblioteka Cyfrowa UJK
http://dlibra.ujk.edu.pl
K
A
Z
A
N
I
E
Ń
AU R O C Z Y S T O Ś Ć
S. JOZEFA KALASANTEGO,
Z a ł o ż y c ie la
ZGROMADZENIA SZKÓŁ POBOŻNYCH
m i A N E
R o k u
i 8 1 5*
tv Radomiu dnia Ą. Lipca
przez
X. J
ozefaN O W O W I E Y S K I E G O ,
Kanonika Katedralnego Kieleckiego, Proboszcza
Jłzeckiego, Dzifekana Radomskiego.
w W A R S Z A W 1 E.
MDGGGXV.
C E N S U R A . K a z a n i e na U r o c z y f t o ś ć S . J o z e f a K a l a s a n t e g o Z a~ i o ż y c i e l a Z g r o m a d ze n ia S z k ó ł pobożnych miane w R a d o « raiu p r z e z W. J. X . J o z e f a N o w o w i e y s i i i e g o K a n o n i k a K a t e d r a l n e g o K i e l e c k i e g o , z p iln ą u w a g ą p r z e y r z a łe m i p r z e c z y ta ł e m j a zn alazłszy t o ż na f u n d am e n cie i a k P i s m a S . ta k i nauki i P r a w d E w a n je li^ z n y o h iaśnie i g r u n t o w n ie n d o w o d n io n e w ty ch dwó h U w a g a r h , eo u c z y n i ł S . J o z e f K a l a s a n t y P a t r y a r c h a dla Religii, i K o ś c i o ł a k u n a s z e m u z tą d z b u d o w a n iu i o n e g o ż n a śl a d o w a n iu , 1 z n o w u co u c z y n ił dla całeg o św ia ta ku r o z k r z e w i e n i u Z g r o m a d z e n ia w t a k św ia tł y c h i sław n y ch Mężach z a w s z e o b f i t u j ą c e g o , a p o ca ły m św łe c ie w ielce p o ż y t e c z n y c h , ku d aw an iu roz m a it y c h d la m łodzie ży n a u k i e d u k a r y j w sz e lk ie y . D lac zeg o s ąd zę ie by dź iak arc.y p o? ¿ y t e c z n e m , t a k i w y d r u k o w a n ia g o d n e m i p o tr z e b n e m .
D an w W arszawie Ania a
5
. W rześnia 1 8 15
RoJcuif X . Sebaftyąn N e y mAn i K a n o n i k H o n o r a l n y W a r s z a w s k i i S m o l e ń s k i , X i ą g C en sor*1 J M P R I M A T U R F r a n c i s c u s F e m ig iu s Z A M B R Z Y C K I E p i - s c o p u s , Y i c e - A d m in if tr a to r D i o ę c e s is Y a r s a v i e n s i s . mpp.
Biblioteka Cyfrowa UJK
http://dlibra.ujk.edu.pl
Ń A Y P R Z E W I E L E B N L E Y S Z E M U « Jm ci X . P A T R Y G E M U
P R Z E C Z Y T A Ń S K I E M U
Z g r o m a d z e n ia Szkól P obożnych
P R O W i N C Y A L O W I ' ' / *w dow ód w js o k ie y czci i uszanowania A u t o r
P O Ś W I Ę C A i S K Ł A D A
Biblioteka Cyfrowa UJK
http://dlibra.ujk.edu.pl
K A Z A N I E
Ktoby czynił i nauczały ten wielkim będzie nazwany w Królestwie niebieskiemu
u Mat.- S . r .
5
.I \ e l i g i i a Św ięta C h rześcija ń sk a , ta k o b fita m a S k arb n icę d a r ó w ,ła s k , i św iętych bogactw w so b ie , iż źró d ła ie y są n ie do w yczerp an ia n ig d y : całem u rodzaiow i ludzkiem u udziela ich obfi c ie , szczodrze i w k a żd ym względzie,* czyn i sza farzam i tyc h d arów nayspraw iedliw szych i n a j cnotliw szych m ę żó w , k tó r z y n iesk a żo n y m i p o k azali się w calem ż y c iu sw o ie m , k tó ry c h ż y c ie ie d yn ym ty lk o ieft w zorem p raw dziw e j i rzetel- n e y cn o ty.
N ie m ógł czło w iek w y y śd ź z rą k S tw ó rcy sw o ieg o , tak o gra n iczo n ym , sła b y m , i n ie d o łę ż n y m ; musi zatem b y d ź te y niedoftateczności
i
d efek tó w iego w nim sam ym p rzy c z y n a ; w ola iego m usiała b y d ź w w oli pierw szego czło w ie k a , k tó r y u p a d ł, i u tracił d ary n adane, n ie t y l k o so b ie, ale i potom kom sw oim , tak w ła śn ie ia k bogacz przez p rzyp adek lub m arnotraw itw o w y z u ty z tego w szy lik i ego co m ia ł, n aturalnie i dzieciom sw oim n ie zoftaw ia w ię c e jnad udział
n ęd zyi niedoftatku.
£
K ie d y w ię c czło w iek tak ieft sła b ym , n ik cze m n y m , n ied o łę żn ym i n ę d zn y m , w ufierkach i słabościach sw oich zn ayd u ie przecię iak ies lek a rftw o , którem się uzdraw ia i wzm acnia.
P om im o n a ym o cn ieyszych p raw , i praw d w X ię d z e p raw odaw czey E w an jeliczn ey zaw artych, k tó r e k a ż d y zachow ać ma i p o w in ien , pom im o n a jd ro żs zy c h rad ku naśladow aniu przedftaw io- n y ch z zach ęcen iem , ab y się ich ch w yta n o , i p ra k ty k o w a n o zaw sze, pom im o tylu n a y p ię- k n ie y szy ch i n ajzd ro w szych m axym m oralno śc i p raw dziw ey o gło szo n ych ; sa ieszcze bardzo ż y w e do naśladow ania p rz y k ła d y , z k tó ry ch m ożna się b u d o w ać, którem i m ożna się zachę c a ć , i za którem i iak o przew odnikam i m ożna d osiac praw dziw ego celu i szczęścia.
N ap ełn io n e niedoitępn e puszcze, i n ayd zi- k sze m ieysca Pustelnikam i i A n ach o retam i, da w a ły znać ludziom zoftaiącym na św ie cie , że p rzy w ię zy w a ć się do niczego nie m a ią , że b y się w ie lk o ś c ią , n a d ę to ścią, i napuszenia mi zdradzie c k ie g o n ie uw odzili świata. O d o s o b n ie n i po klasztorach M n isi, i zakonne p row ad zący ż y c ie , p ra k ty k u ią c rady E w an jeliczn e ha wali się w zo rem dla in n y c h ,'i d ow o d zili, że a b y b y d ź do sk o n a ły m , w iele zach o w ać, na w iele uw ażać i m ieć w zgląd potrzeba. Z am k n ięte i odoso b n io n e ży c ia p oku tn ego m uram i czyite D z ie w i c e , zasłaniaią sw e śliczn e, pełne w d zięk ó w i p rzym ileń tw arze, n ie śinieią p o dn ieść p e łn y ch
Biblioteka Cyfrowa UJK
http://dlibra.ujk.edu.pl
ży w o ś c i i ognia o c zu , a b y się nie fta ły nie* god nem i O blubień ca sw eg o , którem u sw oię po św ię c iły sk ro m n o ść; daią p rzyk ład płci że ń - sk ie y pozoftałey na św ie c ie , ż e o m yln e są ła s k i, i próżne są p ię k n o ś c i, ie ze li na nich całe zasadza się szczęście i pom yślność.
P io tr p łac zą cy przypom ina ufterkiem sw o im , że nic łatw ieyszego iak u p aść; P aw eł z prze śla d o w cy zo itaią cy obroń cą i nau czycielem do w o d zi, co to łaska spraw ić m oże i iak skutku je ; Ł o tr na k rzy ż u o trzy m u ją cy zbaw ienie ieit: p rz y k ła d e m , że rozpaczać nie ń a le ź y ; M agdale na opuszczająca sw aw olą i n ie r z ą d , o b łew aiaca rzęsiitem i łzam i sw ego Z b aw iciela n o g i, sta- ie się w zorem dla drugich sobie p o d o b n ych do czynienia p o k u ty. W s z y s c y P atryarch ow ie Ś w ię c i, w szyscy Z a k o n o d a w c y , w szy sc y n a y - bo go b o yn iesi m ę żo w ie , pod różnem i k o lo r y , kroiem i barw ą uform ow aw szy św ięte K o ścio ła w o iu iąceg o p ó łk i, ftanęli na ich cze le , trzym a ją c w rękach sw oich C h o rą g w ie , iak o zn aki p od k t o ie zaciągac się m o g ą , albo p rzyn a ym n iey śp ogląd ać na n ie , iak o oftrzegaiące o skopułacl* i niebezpieczeńitw ach g ro żą cy ch ro zb icie m , za- to n ie n ie m , u tra tą , i upadkiem n ie do nadgro— dzenia , ani od w etowania.
L e c z w szy fik o to b y ły i są śrżodki do ulecze nia , w?szyjtko to są narzędzia do zreparow ania zruynow anego i nadpsutego m oralnego b u d yn k u , wszystko to ieit d ą ż ą c e do p o d n iesien ia,
i
8
p o d źw ign ien ia z upadku > w szyftko to ieit; do w yk o rzen ien ia iu ż b ęd ącego złego.
D o b rze to ieit m ieć sposoby do ratow ania się w u p a d k u , ale n ie upadać le p ie y ; dobrze to ieit p otrafić w y b rn ą ć ze złe g o , ale lep iey w niern nie b y d ź ; dobrze to ieit m ieć w zo ry p o k u tu ią cyc h , ałe le p ie y naśladow ać n ie w in n y ch , i praw dzi w ie cn otliw ych .
3
Nie s a d ź c ie , ab y i do tego p rzyzw oitych nie b y ło śrzo d k ó w ; R eligia to św ięte cn ót źrz ó d ło , w y n a y d u ie n ayp ew n ieyszy do zapobieżenia z łe m u śrzo d ek , obm yśla sposoby do utrzym ania niew in n ości praw dziw ey c zło w ie k a , co w iększa zach ow u ie go w n ie y w ca ło ści, i bez n a y - mniej^szego uszczerbku i naruszenia.D la czegóż Chrześcianie m o i, p o d ró żu ią c y pielgrzym b łą d zi? dlatego że n ie zna dobrze te go gościńca i drogi którem i się p u śc ił, dlatego ż e niem i nie chodził n ig d y , albo mu ie o m yln ie i b łęd n ie opow iedziano. D ła czego czło w ie k dopuszcza się w y itę p k u i zb rodni? dla czego n ie zna sw oich o b o w iązk ó w i p ow inn ości? dla cze g o uchybia im czę łto , albo ie m yln ie tłu m acząc, alb o ie opieszale w y k o n y w a ią c ? bo n ie zna sam sieb ie , bo tę isk ie rk ę praw dziw ego św iatła p rzy tłu m ił, a m oże i p rzygasił iu ż na zawsze. U pa da w ię c czło w ie k przez słabości i ufterki sw oiego serca częfto , ale c zę ście y przez g ru b ą n iew iad o- m o ś ć , n ieo św iecen ie : p o grążaiąc rozum sw ó y W przepaści ciem ności i ob łąkania p op ełn ia wyjr
Biblioteka Cyfrowa UJK
http://dlibra.ujk.edu.pl
itę p k i, dopuszcza się zbrodni d latego , ż e n ie ieit w iego m o c y rozpoznać ich szkaradę i czar- n o ść.
J ed yn ym w iec śrzodkiem do uniknienia tego złe g o , ieit praw dziw e ośw iecenie rozum u c zło w ie k a , za pomoc?! * św iatłem którego w szyftkie ch m u ry n ięw iadom osci i o b łąk an ia rozb iiaią s ię , k tóre m iędzy dobrem i złem praw dziw ą po trafi zrobić i p o ło ż y ć ró ż n ic ę , k tóre iak o p och o dnia w szyftkim czyn om czło w iek a ma p rzyśw ie cać.
W rzędzie św iętych in n ych P atryarch ów , k tó - r z y ty le dia dobra rodzaiu lud zk iego swetn n ie - nagannem ż y c ie m , p rzyk ład em , i n aych w ale- b nieyszem i zdziałali p o itęp k am i, itawia O patrz n o ść na Ś w ieczn iku w p o ło w ie biegu W ie k u sze- snaitego Jozefa K alasancvusza, P atryarch ę Z g r o m adzenia S zkół p o b o żn ych , którego* tu dziś
w
tern m ieyscu nayu roczyitszą i n a y go d n iey szą czcim y p am iątkę: ftawia te g o : k tó r y w yn alazł sp osoby n ie do odzyskiw an ia u traco n ey n iew in ności , ale do zachowania ie y c z y ite y i nienaru- szonóy nigdy. N iech będ zie przez n ieskoń czo n e w ieki pochw alon e mvve św ięte Im ie o i w iel k i B o ż e , k tó r y nam w Ś w ięty ch tw oich n o w e wskazuiesz w zo ry , i T w o ie y d obroci łask i da ró w otw ierasz źrz ó d ła !N o w e i nayszczegółn ieysze tego S.
Patryar-
c h y , dła dobra rodzaiu ludzkiego uitanow ien iana
szczególną Słu ch acze m o i , dziś zasługują u łO
w a g ę , a lak szczegó ln iejsze i n a jp ię k n ie js z e o - b ie e u ie i w ró ży p o ż y tk i, tak też nay w iększą dla Ś w iętego P a trya rcb y ftaie się chw ałą.
Z a w o ła n y tu d ziś, abym u czcił szanowną pa m ią tk ę S. Jozefa K alasancyusza P a tr y a r c b y , k tó rą od w ieku godn i iego S y n o w ie w tern tu obchodzą m ie js c u , sądzę ze n a y p rzy zw o iciey p rzy ję te g o d op ełn ię o b o w iązk u , g d y o k a żę co u c z y n ił J ó ze f K alasancyusz dla R e lig ii i K o ś c io ł a , co u czyn ił dia całego św iata.
W szyitk o to P an ie ieft. T w o ie , w szyitk o to P an ie ieit dla C ie b ie , w szyitko to P an ie ieft ku chw ale T w o ie y ! n ie u b liża y w ię c łask i sw o ie y w te y okoliczn ości i w tóm tu m ie y sc u , ab yśm y T w o ie uczcili Im ię,
R eligiia ftawia nam Ś w ię ty ch w e wszyftkirn blasku ich c h w a ły , ale oraz w y lic za w szyitk ie ich tru d y , u ta rczk i, k r z y ż e i u trap ien ia, a b y śm y spoglądaiąe na c h w a łę , zachęcali się do m ężn ego znoszenia w szyftkicb trudności i prze ciw n o śc i; R eligiia ftawia Ś w iętych dla naszego p rzy k ła d u , ab yśm y iak oni w yzu w aiąc się ze w szy ltk ie g o , do n iczego nie p rzyw iązyw ali się n a z b y t; R eligiia stawia Ś w ięty ch dla naszego, p r z y k ła d u , k tó rzy w ych o d zą c ze św iata, p rzy- p om m aią nam , ż e na nim w iek o w ać n ie b ę- d ziem ; R eligiia stawia Ś w iętych dla naszego p rzykład u , k tó rzy pop rzysięgaiąc n a jg łę b s zą po k o r ę , naucżaią nas, że nie m am y się z czego nad in n ych w y n o sić ; R eligiia stawia Ś w ięty ch dU
Biblioteka Cyfrowa UJK
http://dlibra.ujk.edu.pl
naszego p r z y k ła d u , k tó rzy chłoszeząc sw e na m iętności i passye daią nam p o zn ać, ze ie na w o d zy trzym ać m am y; R eligiia dla naszego p rzy k ła d u okazu ie w Ś w iętych m iłość c n o ty , a b y nas do n ie y zach ęciła naysilniey..
C ześć k tó rą K o ścio ł chrześciiański oddaie Ś w ię ty m , n ie ieft czcią czczą , k tó rą zw yc za yn ie P ogan ie bałw anom sw oim czyn ili: czciem y ic h , ia k o tych k tó rzy życiem swoiern dobrem i n ie- nagannem praw dziw ey cn o ty św iatu zoitaw ili w z o ry ; czciem y ic h , iak o lu d zi, w k tórych ro zu m ie i sercu złość i przew rotność nie m iały m ie ysca ; czciem y ich iak o praw dziw ych p rzy- c zyń có w za n a m i, za k tó ry ch w itaw ieniem się p io ru n y i b ły sk a w ice w rę k u Przedw iecznego k ruszą się , i źartk ość sw oię tracą: a iak o R eli giia k tó r e y Św ięci b y li czcicielam i zaw iera w so b ie to w szy itk o , co św iątob liw ość praw dziw ą iftotnie ftan o w i; tak naśladow anie Ś w iętych ieft ich praw dziw ą ch w ałą i zaszczytęm .
W tym nie in n ym zam iarze obch odzim y dziś św ietn ą p am iątkę P atrya rch y Jo z e f a S, K a l a - s a n c y-u s z a, rozm yślaiąc iego chw alebn y zaw ód i św ięte c n o ty , i do naśladowania go w nich n a y - sk w ap liw iey się ubiegaiąc.
O d ośw iecenia rozum u i uform ow ania serca lu d zk ie g o , d obroć i czyitość czuciów czło w iek a zu p ełn ie za le ży , braku tego ob oyga w szyitko złe przypisać m ożna. N ayśw ię tszey R e lig ii na~ szey czciciele m ężo w ie P atrya rch ain i, o ośw iece
n ie m ło d zie ży n a y w ię c e y się Starali. B azyli w osobie '"nauczyciela w yitaw iał so b ie C h rystu sa, k tó r y p o w ied ział: N i e w z b r a n ia jc ie m a lu ćkim d o m n ie p r z jftą p ić . B e n e d yk t w szyitkich w za ch odn ich kraiach Z a k o n n ik ó w P atryarcha i O y - c ie c , poiła no w ił, a że b y V iego klasztorach b y ły sz k o ły na uczenie m łodzieży. 'D o m in ik nie ty l k o do w y ższ y c h , ale i do n ayn iższych stopni nauk. przeznaczał n au czycieli, Jgn acy dla po praw ienia narodu ludzkiego kazał nauczać bez p ła c y w szyftk ie dzieci ża d n ey m ied zy niem i n ie c z y n ią c różn icy. L e c z pierw si ^ atryareh ow ie zatrudnieni w ię c e y , i oddani ż y c iu cale zatopio nem u w k o n te m p la cy i, drudzy p o w o łan i z p ro- fessyi do M issyi i K azań , nie m ogli ty c h św ię ty c h uzupełnić przedsięw zięć. A zaliż w ię c n ie p rzyzw oita b y ła , a żeb y pow itał tak i P atrya rch a , k tó r e g o b y Z grom adzenie m iało za szczególn y i ie d y n y cel ośw iecen ie i u czen ie m ło d zieży? k tó - re b y przez solenne ślu b y do św iadczenia t e y usługi bliźn im sw oim b y ło o b o w iązan em , i n ie m o g ło się z tego o b ow iązk u i pow inności w y ła m a ć? Z a ifie słuszna i przyzw oita.
Przeznaczen ie to na S. Jo z e f i e Ka l a s a n c y c j s z i t
u iś c iło się: m ąż ten m a ię tn y, o ś w ie c o n y , w y so k ie d oftoyności i u rzęd y w K o ściele Bożyrn p ia- itu ią c y i do w yższych w zyw an y i zapraszan y, n am ieftnik D y ece za ln yc h PaSterzy, opuszcza to w szyStko, w yzuw a się z tego w szyftk ieg o , form uie Z grom adzenie n a y p ię k n ie y szy przed
Biblioteka Cyfrowa UJK
http://dlibra.ujk.edu.pl
m io t m aiące, m iłość bliźn iego
w
ośw ieceniu m ło d z ie ż y , i kształceniu ie y serca: przepisuie mu n a jm ę d rsze i nayprzezornieysze u fta w y , u ita w y ie d y n ie ośw iecen ie i naukę m ło d zieży za cel m aiace. Z ak ład a now e w K o ściele B o żym T o - w a rz y itw o , k tó re p ośw ięcaiąc się na p rac e, do form ow ania w nauce i obyczajach m ło d zie ż y , drogim ieft dla K ościoła i N arod ó w upom inkiem .L e c z iako k a żd e dobre d zie ło , musi m ieć w początkach sw oich n ieiakie za w a d y, przeszko d y i tru d n o śc i, tak i założen ie Z gro m adzen ia
Ka l a s a n c y u s z a. U ftaw y Z b o ru Lateran eńskiego , iu ż w ówczas za k azyw ały n o w ych w znaw iać Z a k o n ó w , b o iąc się niepotrzebnego ich rozm no że n ia , z jednego praw ie w y p ły w a ią c y c h źrzó d ła , i nic co do ifto ty n ieró żn iąeych się ; P rz y c z y n ę tę i obaw ę usunięto zupełnie d o w o d zą c, ia k potrzebnem i p o żyteczn em to Z grom adzen ie b y d ź m ogło, i że d otąd n ic w spólnego z inn em i Z grom adzeniam i nie m iało. P otw ierd zili w ię c n a y w y żsi B isku p i R zym scy dobrze rozw ażo n e i roztrząśnione k o n sty tu c ye S z k ó ł P o b o ż n y c h , ia k o K o ścio ło w i i narodow i lud zk iem u nader i iftotn ie p ożyteczn e.
P o ś w ię c ił S. O y c ie c całe ż y c ie sw oie dla B o g a , i bliźn iego sw ego: n ie ty lk o on sam nauczał n ie u m ie ię tn y ch , ale o b m yślił potom n ości go d n y ch naśladow ców s ie b ie , k tó r z y b y w iego w itępow ali ślad y: upraw iał on rozu m , i serce c z ło w ie k a , iak o d ob ry gospodarz i ro ln ik uprą«
w ia ziem ię, aby h o jn y plon p rzyn io sła, u k a zy w ał św iatło R e lig ii, iak o praw dziw ie p rzysw ie - c a ią c ą pochodnią dobrych o b y c za jó w , zaszcze p ia ł m iło ść, niep orządne pod w ładzę rozum u p odd aw ał p assyie, osładzał cię ża ry p rzy jęty ch o b o w ią zk ó w , rozum u sw oiego św iatłem zd e y - m ow ał gru bey cie m n o ty za sło n ę, P raw B oskich n a u k ę , posłuszeńitwo i m iłość w rażaiąc i grun- tu ią c n a y m o c n ie y , a ze c z y n ił i u c z y ł , w iel kim p rzeto iest nazw any w K r ó le jiw ie n ie - bies kie m
P atryarch a S. Kalasancyusz n aych w aleb n iey- sze cz y n y sw o ie do naśladow ania zo itaw ił, po św ię cił swe ż y c ie , ab y się ftał pochodn ią i po m ocą n ieo św ieco n ey m ło d zie ży , za g rze b a n e j w ' g łę b o k ió y n iew iad om osci, tern n ayw ięk szą na
rod o w i ludzkiem u ro b ią c przysługę.
J a k to ieit w y s o k i, i d o fto yn y urząd N a u czy ciela { N au czyciela nie z z y s k u , nie z potrzeby , n ie dla utrzym ania sw ego b y tu ; ale n au czyciela z p o w o ła n ia , n a u czyciela przez su m ien ie, nau czycie la z dobrow oln ego i n a y c h ę tn ie y s z e g o zo bow iązania się i pośw ięcenia!
N a u czyciel z p o w o łan ia, w yrzek a się w szy- BkiegO dla sieb ie, przeitaie na m alem , porzucza w szyftk ie zw iązki i sło d ycze tow arzyskiego ż y c ia , nie ma innego zam iaru
i
c e lu , ty lk o ośw ie cen ie rpzumu , i ukształcenie serca bliźn iego swe g o : każd e u ch yb ien ie w tym w zględzie p o czy tn ie u siebie za w y ilę p sbi
zb rod n ią, i tiarasię
Biblioteka Cyfrowa UJK
http://dlibra.ujk.edu.pl
w yd arzon ą p o m y łk ę p o p ra w ić ,
a
u ch yb ien ie zap ełnić i w ynagrodzić; P rzyw iązan ie do o - św iecen ia drugich i udzielania im n au k i, łtaie się śvyiętyn> n ieiak o ze tak powiem nałogiem i n am iętn ością w n a u czycielu ; n ic go nie zaym u- ie h a rd zie y , n ic go n ie cie szy , nad poftępek w naukach i u m iejętn ościach , tych ^ k tó rzy są iego oddani p ieczy. U rząd n au czyciela, ieit urząd św ięty., ieft urząd d obrotliw ego i troskli w ego O y c a zoitaiącego w pośrod liezn ey fam i lii dzieci i d om o w n ik ó w sw oich , k tó ry w szy- itk im chce dogod zić i b y d ź u żyteczn ym .Go za sk u tk i su i naftępuią z ośw iecenia ro zu m u , i ukształcen ia serca! P o c zciw y c z ło w ie k , d o b ry o b y w a te l, cn o tliw y m ą ż , tro skliw y o y - e ie c , sp o k o y n y są s ia d , sp raw iedliw y u rzę d n ik , sło w e m , w szy ftk o , co ty lk o w czło w iek u b y d ź m oże m oralnie d ob reg o , to w inien sw em u nau c z y c ie lo w i, k tó ry ośw iecając rozu m c zło w ie k a n a jp ię k n ie js z e dzieło S tw ó rcy u k o ń czył. N a u ka ma się łą c z y ć z p o b o żn o ścią, in aezey będ zie p rzew ro tn o ścią; m ądrość sam a n a d y m a , ale p ołączon a z p o b o żn ością i m dłością b u d u ie. K tó ż to le p ie j w y k o n a ć , i d op ełn ić p o trafi, iak te n , k tó r y p o św ię cił ca ły siebie b u d u ią c e y mi~ i o ś c i? k tó r y z p ow ołania sw ego obow iązan ym ieit łą c z y ć p ob ożn ość i m iłość z m ądrością?
T e b y ły zam iary S. P atryarch y Ka l a s a n t e g o
w założen iu i uitanow ieniu Zgrom adzenia S zkół P o b o ż n y c h , ten iego cel i zam iar w szyflk ie ną-s
r o d y i lu d y p o zn a ły , z tego w zględu z a d a ły zw iększenia Z g ro m a d zen ia , i pom nożenia T o w arzyszów iego. J a k o ż szczęśliw ym b y ł ten S. O y c ie c , bo ieszcze za ży cia sw oiego lic z y ł P ro - w in e y e R zy m sk ą , G e n u e ń s k ą , N e ap o litań sk ą, F lo r e n c k ą , N ie m ie c k ą , S y c y liy s k ą i P olską.
T y lu M on arch ó w , tylu X iążą't, tylu K a rd y n a łó w , tylu B isk u p ó w , ty le P ro w in c y y i M agi- ftratów zan osiło do S. S to licy R zym sk ie y p rośb y, 0 op iek ę dla S zk ó ł P o b o ż n y c h , o ich p o w iększe n ie , ro zm n o że n ie , zab ezp ieczen ie, uposażenie 1 rozszerzenie. P o la c y w roku 1 6 4 2 w Im ieniu K ró la , Senatu , ftanu R ycersk ieg o u O yca S. ie- dnali dla nich p o m o c : S ła w n y J erzy O ssoliń s k i, nayrn ocn iey w R zym ie sprawę tego Z g ro m adzenia p o p ierał, n ieśm iertelney p am ięci W ła - dysław C z w a rty , do sto licy kraiu naszego syn ów
Ka l a s a n t e g o w p ro w a d ził, Stanisław L u b o m irs k i
W o je w o d a K ra k o w sk i, w P od oleń cu ufu nd ow ał i up osażył.
P o ź n ie y ty le się .wzniosło gm achów po n a y - pierw szych K róleitw a naszego m iaftaęh, ta k li cznie pom nożona liczba n aysław n ieyszycłi z n a y - w iększem i gieniuszam i n a u c zy c ie li, m ężó w pra w d ziw ie ośw iecon ych i u czo n ych , na m ałem b a r jz o n aysk ro m n iey p rzeita ią cy ch , duszą i ser cem do w zroitu i nauk m ło d zieży p rzyw iąza nych , kapłanów p rzy k ła d n y c h , m ów ców w y b o r n y c h , g łę b o k ich T e o lo g ó w , g o rliw ych K azn o d zie i, duchem praw dziw ie A p oftolskim tch
ną-Biblioteka Cyfrowa UJK
http://dlibra.ujk.edu.pl
c y c li pierw szego w ie k u chrześciianskiego O y - ców .
Praw d ziw ie k ie d y spoglądam na te św ięte p rzy b y tk i Syn ów Ka l a s a n t e g o, spoglądam na n ie głęb ok iem p rzeięty uszanow aniem , sp oglą dam na n ie , iak o na ow ę A r k ę , która zach o w y- w a w sobie sk ład rozum u lu d zk iego , i od w szy- itk ich zabezpiecza p rzyp ad k ó w , a szczególn iey p o to p u niew iad om ości i b łę d ó w : spoglądam na n ie iak o.n a m ieszkania o w ych n a yczu yn ieyszych stró żó w , k tó r z y w zorem ow ych żarliw ych m ę ż ó w Jerem iiasza i N eh em iiasza, zach ow u iących św ię ty o g ie ń , p iln u ią ab y n ie ty lk o nie w y g a sło , ale naw et rozszerzało się rozum u św ia tło , spo glądam m ów ię z nayw iększem uszanow aniem , na te p o b o żn e O yców r m ieszk an ia: tu zasłona rozum u m oiego sp adła, tu u m ysł o św iecen ie, serce u kształcen ie zn a la zły , tu innie nauczano n ie sarney ty lk o m ąd ro ści, ale i p o łą czo n e y z n ią p o b o żn o ś c i, tu mi przekładano w szyitk ie po ż y t k i, k o rz y ś c i, i sło d y cze R eligii m o iey i w n ie y utw ierd zan o, tu w yrw an o k ą k o l, tu w y ko rzen io n o w szyitk ie ch w aity m łod ości m o ie y , tum znalazł przeznaczenie ftanu m oiego.
B ą d ź pochw alon n ayśw iętszy O y cze i P atryar- ch o , iak o D o b roczyń ca lu d zk o ści, iako n a y w ię - k szy m iło śn ik b liźn ich tw o ich , iak o n a y d ro ż- szy u p o m in ek tylu narodom zo ftaw io n y, i p o św ię c o n y !
Zgrom adzenie to w ieluż w ielk ich nie w yd ało nayośw ieceń szych m ę żó w , w e w szyftkicłi naro
dach ,K róleitw ach . i P ro w in c y a c h , w k tó ry ch za» k w itn ę ło i rozkorzenionem zoila
1
o ? ich rozu m em , sła w ą , n a u k ą , pism am i, w s z y lk ie Szko ł y , A k a d e m ie , C y c e a , G y m n a zy a , Z grom adze nia uczonych szczycą się , i są przyozd obionem uN iech mi się godzi uczcie dziś w spom nieniem sław n ych tego Zgrom adzenia M ę ż ó w , drogich Z io m k ó w n aszych , k tó rzy w Zgrom adzeniu te rn , z ch w a łą, zaszczytem , i p o żytk ie m odbyli p ię k n y zawód ży c ia sw oiego ; o w ych to , 'K a m ień - s h ic h , M ą k o ls k ic h , D ą b r o w s k ic h , Smoszęw-» s k ic h , F iszer ó w , B ie ls k ic h , Ż e g iic k ie h , B o y - d e c k ic h , O zg ów , FKiśn i e w s k ic h , F lo r o c h ó w , M ic h a ło w sk ic h , W ę g le ń s k ic h , C hroscikow - słu ch , O sińskich , Z a b o r o w sk ich , Z d żeń sk ich , J o d ło w sk ic h , M y sło w sk ic h , F K ąsow skich, ó>e- c k ic h , U str z y ć k ic h , S k r ze tu sk ic h , Stroynow - s k ic h , E y sy m on tów , Turkow skich, B u kow skich, G ó r s k ic h , K o p c zy ń s k ic h , P r z e c zy ta n skich i in n y ch niep rzeliczonych n ayslaw nieyszych M ę ż ó w , k tó ry ch w y lic z y ć b y ło b y przytrndno,
JNa czele tych w szyitkich ieden z n a y w ię k szych M ę ż ó w p o ło żo n ym b y d ź ma S ta n isła w K o n a rsk i. C zci n aygo d n ieyszy M ężu! d op o k ąd ty lk o im ienia P olaka b ę d zie , d op o kąd u czen i Zgrom adzać się b ę d ą , dopotąd cię s w ó y , o b c y , i przychodzień czcić i szanow ać będzie. . T y ś pierw szy złam ał w s z y lk ie za w a d y, i do ośw ie cenia p rzeszk o d y, T y ś pierw szy targnął się na przesąd i gru b ą n ie w iad o m o ść , T y ś p ierw szy w alczył, i pasował się ze stronnikam i przedaw
nio-Biblioteka Cyfrowa UJK
http://dlibra.ujk.edu.pl
lie y opinii i narodow ych n a ro w ó w , T y l pier w szy w prow adził dobry p orządek i sm ak w e w szy k k ich um iejętnościach i nau kach , T y ś pier w s zy , m iędzy pierw szym i uczonego świata M ę żam i zasiadł m ie ysce , T y ś w zorem P atryarch y sw oiego nie m aiąc innego przedm iotu, ty lk o m i ło ś ć b liźn ie go , z naypierw szego wr kraiu naszym, p o ch o d zący rodu i d om u , do w yso k ich w zyw a n y u rzęd ów , dostoieńftw i g o d n o śc i, w łasną si łą rozum u i gieniuszu. sw o ieg o , w zniosłeś się nad sieb ie; C ieb ie i tw o ię p am ięć uczcił n ie - śm iertełn ey pam ięci Stanisław A u g u s t, dobrze zn a ią cy i u m ie ią cy cen ić C ieb ie, na cześć T w o ię w y b ity m m ed alem , z naychlub nieyszym i w ie le zn aczącym napisem : Sapere auso. T e m u- ry , te g m a c h y , te sk lep ien ia, o które głos m o ich piersi roztrąca się , są tw o ie y ftarannosci i A n to n ieg o tw ego naygodnieyszego Brata p ie c z y i zach od ów skutkiem . Zaopatrzona P ro - w in c y a z ró żn y ch źró d e ł sp łynionem i zasiłkam i, i k a p ita ły , b y ła b y w liczn e pom nożona nauczy cie lsk ie K a te d ry , g d y b y nie k o n w u lsy in y poli ty c z n y ftan narodu naszego, na części podzie lo n e g o , nie poprzecin ał za w ią zk ó w , i obcego nie itał się k o rzyścią .
S y n o w ie i god ni n aśled nicy Ka l a s a k t e go ,
zb ogacaią n ie ty lk o n au k am i, św iatłem , sław ą i rozum em Z grom adzenie sw o ie, ale nadto niele- dw o k a żd y czyn i dla D o m ów P ro w in cyi nieia- k ie w sparcia, m aiące za cel pom n ożen ie docho dów7, dla ośw iecenia i u trzym yw ania m ło d zieży.
3 0
Szanow na m łodzi S z k o ln a ! g d y b y ś ty lk o zna ła to sw oie w łasn e d ob ro , ktorem cię w tern tu obdarzaią m ieyscu , g d y b y ś um iała cen ić te w szyftkie k tó re cię z dobrego przyięcia ed u ka- c y i czeka i ą k o rz y ś c i, g d y b y ś b y ła przekon an ą z e los ca ły tw e y p rzyszłości od tych ch w il, k tó re tu przepędzasz za le ży ; w szyftkie ftaran ia, i u siłow ania tw oie zw racałabyś do odpow iedzenia n aylep szym chęciom tych k tó rzy cię p ow o d u ią i prow adzą. T e n S. O y ć ie c , k tó r y ci god n ych do ośw iecenia ciebie i nauki przesłał S y n ó w , p o b ło g o sław i c i, ty lk o G o proś i niew in n ością ż y c ia naśladuy.
T o to ieft wrszyftko Słuchacze m o i, com po w ied ział na pochw ałę S. P atrya rch y J o z e f a K a
l a s a n t e g o : okazałem co u czy n ił dla Pieli g ii, co u czy n ił dla K o ścio ła , co u czy n ił dla całego św ia ta. R eguła Jego ieft prawftdłem dla ty c h , k tó rzy chcą ftać się p o ży teczn y m i rodzaiow i ludz kiem u, i d ow ieść praw dziw óy m iło ści bliźn ie go. N a śla d o w c y tych przepisów i R e g u ły są pra- wdziwm ch w a łą i zaszczytem dla S. O y c a , c z y n ią c go zaw'sze ż y ią c y m i n ieśm ierteln ym :
