Wykład 01

Typologia leśna

A really good diverse forest in the US has about 12-15 different species of trees in an acre. In the Amazon

E-mail: redebede@wp.pl

Tel. 608 29 50 52

Prof. Rykowski (2007),

w artykule zatytułowanym „Koniec leśnictwa?”, użył takiego sformułowania: „Leśnictwo nie jest przygotowane do

zarządzania wielkimi systemami przyrodniczymi, a nauki leśne do badania takich systemów”.

„Takim nad-systemem można rzecz jasna rządzić

stosując instrumenty władzy – instrukcje, rozporządzenia, inspekcje, kontrole, wymiany kadry. Ale aby zarządzać takim systemem, a o to chodziłoby naprawdę w

leśnictwie, potrzebne są narzędzia wiedzy –

przyrodniczej, ekonomicznej, znajomości aksjologii, socjologii, etyki, filozofii przyrody, kultury. Potrzebne są społeczne konsultacje i akceptacja”.

Warstwa a1 a2 b1 b2 Pokrycie 70% - - 30% Gatunek Ol - - 9Czm, 1krus., pjd. lesz Wiek 65 - - Bon. III - -

Drzewostan

Runo

Diagnoza siedliskowa według drzewostanu: LMw/Ol/OlJ Diagnoza siedliskowa według runa: LMw/Lł

Syntetyczna diagnoza siedliskowa:

Oddz. Poddz.

Powierzchnia [ha] Opis siedliska, drzewostanu i

pow.niel. Elementy taksacyjne

Wskazania gospodarcze Leśna

Funkcja lasu, Gospodarstwo

Bud.pion War- stwa Udział Gatunek W i e k Zd. Boni - tacja TSL (uwilg.), St.degr. -GTD (zg.) Wiek ręb. Okr. Odn./Przeb./Uprz. zal. n-zal.

zw.z Teren: nachylenie, wystawa Gleba gosp. l Pokrywa, Drzewostan Opis

pow.nieleśnej

1 2 3 4 6 7 8 9 10 15 20

274

a 2,14 Kat.ochr.- och ostoj DRZEW 4 Db.s 72 0,8 I

TP - pow. 2,14 ha F.lasu-Ochr, Gosp.-S 1 Db.s 47 I LMŚW (ś) n1-SoDb(zg) 2 Db.s 100 II T. niz rów, płas 2 Bk 47 I G. RDbr, ps//pl 1 Ol 72 III P. zadarniona Cecha: drz szt D.Zmiesz. kęp; MJS. Brz 35l., Brz, Md 72l. Podsz.: bk, db.s, śl.t, św na 30% Info: SP2000_9190-2_B

Warstwa a1 a2 b1 b2 Pokrycie 70% - - 30% Gatunek Ol - - 9Czm, 1krus., pjd. lesz Wiek 65 - - Bon. III - -

Drzewostan

Runo

Diagnoza siedliskowa według drzewostanu: LMw/Ol/OlJ Diagnoza siedliskowa według runa: LMw/Lł

Syntetyczna diagnoza siedliskowa:

09.2010

01.2011 Rzeka Sama

Lesistość Europy Lesistość (%) do 10 10-20 20-30 30-40 40-50 50-80

Art. 3. Lasem w rozumieniu ustawy (o lasach – P.R.) jest grunt: 1) o zwartej powierzchni co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym - lub przejściowo jej pozbawiony:

a) przeznaczony do produkcji leśnej lub

b) stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku

narodowego albo

c) wpisany do rejestru zabytków;

2) związany z gospodarką leśną, zajęty pod

wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne

Ekologia (gr. Oikos = dom, środowisko, logos = nauka) –

nauka, której przedmiotem jest całość stosunków i powiązań między żywymi organizmami, a ich środowiskiem.

Las – jeden z odnawialnych zasobów przyrody, powstający w

wyniku procesu lasotwórczego jako kompleks, w którym

roślinność, wyróżniająca się wybitnym ilościowym udziałem

drzew rosnących zwarcie, świat zwierzęcy, klimat lokalny,

stosunki wodne i gleba związane są ze sobą wzajemnymi

wpływami i współzależnościami.

Zadrzewienie – pojedyncze drzewa i krzewy lub ich skupiska

wraz z zajmowanym terenem i składnikami szaty roślinnej, które nie są odrębnymi ekosystemami

(np. pas wzdłuż autostrady – 20 km x 10m szer. = pow. 20 ha

60

-150

LMśw2z _{RDwp g5}

QhRp Typ siedliskowy lasu (LMśw-las mieszany świeży)

Wariant uwilgotnienia (2-silnie świeży) forma stanu (z-zniekształcony)

Gleba rdzawa właściwa, porolna (RDwp)

Stopień wody gruntowej (g5)

pl Utwór geologiczny (piaski rzeczne holoceńskie - QhRp) Gatunek gleby (piaski luźne - pl)

Lokalizacja i numer kolejny

pomocniczej powierzchni typologicznej ( )

Głębokość występowania wody gruntowej (-150 cm) Forma rozkładu próchnicy ( )

60

Wraz z rozwojem planowej gospodarki leśnej oraz coraz intensywniejszym użytkowaniem lasu, pojawiła się potrzeba określania optymalnych warunków siedliskowych pod kątem doboru pożądanego składu gatunkowego drzewostanów. Zaczęto zwracać uwagę na zależności pomiędzy glebą a roślinnością. Już pod koniec XVIII wieku Hartig (1795) podzielił gleby leśne na dobre, średnie i złe. Współczesny mu Cotta (1804) wprowadził skalę stustopniową, w której zero oznaczało ziemie niezdolne do produkcji drewna, zaś 100 oznaczało warunki najlepsze z możliwych.

W Finlandii prób klasyfikacji i różnicowania siedlisk

podejmował się już Blomqvist (1872), dzieląc kraj na 3

strefy geograficzne i wydzielając w każdej z nich 3 klasy

jakości. Do klasy najniższej zaliczył gleby suche i

piaszczyste oraz żwirowate wrzosowiska, przypisując im

drzewostany sosnowe. Do klasy średniej włączył wszystkie

wilgotniejsze gleby, odpowiednie nie tylko dla sosny, ale

także dla świerka i brzozy. Za najzasobniejsze uznał gleby

wapienne i gliniaste.

W Europie Środkowej, na początku XX wieku,

rozpowszechniła się metoda Judeicha (1923), dzieląca

gleby leśne na wyśmienite, bardzo dobre, dobre, mierne i

ubogie. Metoda ta, zresztą jak i poprzednie, była

subiektywna, a jej prawidłowe stosowanie wymagało

sporego doświadczenia zawodowego.

Po sformułowaniu przez Liebiga prawa czynników

ograniczających wydawało się, że precyzyjne zależności

pomiędzy glebą a roślinnością będzie można uchwycić

dzięki wynikom analiz chemicznych. Rychło okazało się,

że badania te są niewystarczające

The Theory of Forest Types, by A.(imo) K.(aarlo).

CAJANDER,. Helsinki, 1926

Szanse na wyznaczanie naturalnych jednostek klasyfikacji

mogą być czasami niewielkie

Najstarszy kierunek w typologii leśnej, mający już dziś tylko znaczenie historyczne, polegał na wyodrębnianiu jednostek na podstawie składu

gatunkowego drzewostanów. Takie .typy lasu wyróżniał w Polsce

J. Miklaszewski (1928 r.) i J. Paczoski (1930 r.).

Właściwa typologia leśna rozwijała się początkowo w dwu kierunkach. Pierwszy z nich — gleboznawczy — opierał się na założeniu, że najważniejszymi czynnikami ekologicznymi warunkującymi możliwości produkcyjne siedlisk jest zasobność i wilgotność gleby. Przedstawicielami tego kierunku w Polsce byli: Romanow (1919 r.), E. Chodzicki (1953 r.) i B. Alexandrowicz (1948 r.).

Równolegle z nim rozwijał się drugi kierunek florystyczny.

Przedstawiciele tego kierunku wychodzili z założenia, że

produkcyjność siedlisk leśnych znajduje pełny wyraz w

występującej na tym siedlisku roślinności. W związku z tym

roślinność była traktowana jako element diagnozy.

Reprezentantami tego kierunku byli W. Jedliński (1928 r.),

J.J. Karpiński (1949 r.) i W. Niedziałkowski (1935 r.).

Ostatecznie współczesna typologia siedlisk leśnych została opracowana przez zespół pracowników naukowych Instytutu Badawczego Leśnictwa (L. Mroczkiewicz, T. Trampler, J. Bąkowski, E. i L Bernadzcy, K. Mąkosa). Autorzy ci wyszli z założenia, że właściwości lasu i jego przydatność dla produkcji leśnej najpełniej przejawiają się w charakterystycznym układzie ekologicznym (ekosystemie), jaki tworzy swoista roślinność, świat zwierzęcy i siedlisko. Najtrwalszym elementem tego układu jest siedlisko, które nawet po zmianie szaty roślinne] (drzewostanu) zachowuje przez długi czas swe najistotniejsze właściwości — swoją potencjalną zdolność produkcyjną. Od zdolności tej w głównej mierze zależy osiągalny w danych warunkach ekologicznych gospodarczy efekt produkcji leśnej.

O przydatności siedliska dla produkcji leśnej decyduje rola jaka przypada poszczególnym gatunkom drzew w budowie drzewostanu i ich produkcyjność w danych warunkach ekologicznych. W zależności od tego wyróżniono: siedliska ubogie — bory, siedliska średnio żyzne — bory mieszane, siedliska żyzne — lasy mieszane, siedliska bardzo żyzne — lasy. W zależności od stopnia uwilgotnienia gleby wyróżniono grupy siedlisk: suche, świeże, wilgotne, bagienne i zalewowe.

Na tych dwóch elementach została zbudowana powszechnie znana

siatka ekologiczna porządkująca typy siedliskowe lasu na nizinach i wyżynach w zależności od żyzności i wilgotności, a na pogórzu —

siedliska wyżynne i w górach — siedliska górskie wg stref wysokościowych i żyzności siedliska.

Zasady i kryteria różnicowania

typów siedliskowych lasu

Typy siedliskowe lasu terenów nizinnych Grupy wilgotnościowe siedlisk suche świeże wilgotne bagienne

Grupy żyznościowe ((troficzne) siedlisk

Bory Bs Bśw Bw Bb Bory mieszane - BMśw BMw BMb Lasy mieszane - LMśw LMw LMb Lasy - Lśw Lw Ol Lasy łęgowe - - Lł OlJ

Grupy wilgotnościowe siedlisk świeże wilgotne bagienne

Grupy żyznościowe ((troficzne) siedlisk

Bory mieszane BMwyżśw BMwyżw Lasy mieszane LMwyżśw LMwyżw Lasy Lwyżśw Lwyżw Lasy łęgowe - Lł OlJ Typy siedliskowe lasu terenów wyżynnych i podgórskich

Wieloletnie badania doprowadziły do ustalenia, w ramach poszczególnych siedlisk, współzależności między możliwościami produkcyjnymi (bonitacja) poszczególnych gatunków drzew i ich rolą w budowie drzewostanu a roślinnością dna lasu i kompleksem elementów glebowych. Umożliwiło to pełne scharakteryzowanie wyróżnionych typów siedliskowych lasu i opracowanie zestawu roślin runa leśnego oraz klucza do rozpoznawania siedlisk na podstawie elementów glebowych.

Założenia typologii siedlisk leśnych oraz podsumowanie wieloletnich badań zakończonych na tym etapie w skali całego kraju zostały przedstawione w publikacji L. Mroczkiewicza i T. Tramplera : Siedliskowe typy lasu w Polsce (Prace IBL 1964 nr 250).