Problemy polskiego romantyzmu :
sprawozdanie z konferencji
naukowej.
Biuletyn Polonistyczny 14/41, 11-15
d r Z o fia W ołoszyńska d r Z o fia F lo rc z a k -d r Henryk H inz -mgr W ojciech. P o d g ó rsk i -14-13 czerw ca 1971 d r Anna Dobak d r h ab .Z b ig n iew G o liń s k i -d r Jan u sz M aciejew sk i -d r J u l i a n P l a t t
-Przem iany a d a p t a c j i "S zkoły ko b i e t " i "Ś lub u modnego" na t l e w sp ó łc z e sn e j Bogusławskiemu r e c e p c j i M o liera w P o ls c e /d y sk u tantów 6 / Spór o gram atykę u n iw e rs a ln ą w XVIII w. /d y sk u ta n tó w 5 /
0 "R ozbiorze krytycznym zasad h i s t o r i i " Hugona K o łłą ta ja /d y sk u tantów 5 / ‘ S a ty ra p o lity c z n a w d o b ie K s ię s twa W arszaw skiego /d y sk u ta n tó w 7 /
0 s ie l a n c e ośw ieceniow ej /d y s k u tantów 5 /
K r a s ic k i w ś w ie tle dokumentów Ar chiwum w M erseburgu /d y sk u tan tó w 10/ Problem y f i l o l o g i c z n e e d y to ra po e z j i b a r s k i e j /d y sk u ta n tó w 1 0 / Konwencje i tr a d y c je s ta r o p o l s k i e w p ra k ty c e l i t e r a c k i e j ep o k i Oś w iece n ia /d y sk u ta n tó w 7 / .
PROBLEMY POLSKIEGO ROMANTYZMU Sprawozdanie z konferencji nankowej
22 i 23 marca b r . odbyło s i ę w Warszawie dwudniowe zeb r a n i e d y sk u sy jn e zorganizow ane p rz e z P racow nię H i s t o r i i L i t e r a t u r y Rom antycznej IBL. Na z e b ra n iu p rzed sta w io n o do d ys k u s j i p r a c e , k tó r e opublikowane z o s ta n ą w p rzygotow anej p rz e z P racow nię I s e r i i p u b l i k a c j i "Problemy p o ls k ie g o romantyzmu". R e f e r a t p r o f .d r M a rii J a n i o n "Romantyczna w iz ja r e w o lu c ji" ukazywał c z te r y k o n cep c je r e w o lu c ji zaw arte w l i t e r a t u r z e p o ls k ie g o romantyzmu: 1 / Obraz stw orzony p rz e z Go sz c z y ń sk ie g o i K ra s iń s k ie g o j e s t w iz ją i n f e r n a l n ą : w "Zamku
12
-kaniowskim " re w o lu c ję w s p ie r a ją moce p ie k ie ln e ,w "N ie-B o sk iej Komedii" h i s t o r i a j e s t kołow rotem z b ro d n i, a re w o lu c ja musi być n ie -b o s k a , bo j e s t nadużyciem w o ln o ś c i. 2/W ypowiedzi Mic k ie w icza o r e w o lu c ji cech u je p ro fety z m ; w je g o m y ślen iu s p r a wa narodowa utożsam ia s i ę c o ra z b a r d z i e j z r e w o lu c ją , a rewo l u c j a e u ro p e jsk a j e s t s z a n s ą w yzwolenia P o l s k i . 3 / Podstawą system u g e n e z y js k le g o Słow ackiego s t a j e s i ę id e a p erm anentnej re w o lu c ji jak o w a lk i d u c h a -re w o lu c jo n is ty ze z le n iw ia łą m ate r i ą ; o f ia r a i c i e r p i e n i e s ą s k ła d n ik a m i niezbędnym i p o stę p u ś w ia ta . 4 / W reszcie p o e z ja k ra jo w a , Dembowski, p u b lic y s ty k a TDP tw orzą k o n cep c ję r e w o lu c ji, k tó r a swą s a n k c ję m oralną z n a jd u je n ie w p raw ie boskim , le c z w praw ie c z ło w ie k a .
R e fe ra t d r hab. A liny W i t k o w s k i e j "Romantycz ny n aró d . Trium f i k lę s k a " omawiał p ro b lem aty k ę narodową w m y śli p o ls k ie g o romantyzmu, w skazując na j e j ś c i s ł y zw iązek ze św iadom ością h is to r y c z n ą , k tó r a r o d z i s i ę w P o ls c e na po c z ą tk u XIX w ieku; k a t a s t r o f a ro z b io ró w , uśw iadam iając w spół czesnym napór h is to ry c z n e g o c z a s u , b u d z i z a in te re s o w a n ie prze s z ł o ś c i ą narodową i "czasam i p ierw ia stk o w y m i". Znamienne d la te g o o k resu s ą poglądy W oronicza /s c h a ra k te ry z o w a n e ja k o u św ięce n ie h i s t o r i i / , B ro d ziń sk ieg o /m ito l o g iz a c ja p r z e s z ł o ś c i s ło w ia ń s k ie j/ i Mochnackiego /p ro b le m a ty k a c i ą g ł o ś c i i zmiany b y tu narodow ego/. P u b lic y s ty k a czasów p o w stan ia listo p ad o w eg o b ę d z ie ic h p rze d łu żen ie m i zarazem p rz e k s z ta łc e n ie m ,u w y p u k la jącym antynom ię p rz e o b ra ż e n ia i k o n ty n u a c ji, r e w o lu c ji i kon s e r w a c ji. Z n ie s ie n ie t e j an ty n o m ii n a s t ą p i ł o w w y ło żo n ej w p r e le k c ja c h p a r y s k ic h h i s t o r i o z o f i i M ick iew icza, w k t ó r e j oba j e j s k ła d n i k i uznane z o s ta j ą za niezbędne do rozw o ju narodu i w k t ó r e j narodow i polskiem u p rzyznana z o s ta j e m isja zbaw ienia ś w ia ta . Równocześnie u M ickiew icza i w m y śli dem okratycznej pojaw ia s i ę id e a lu d u ja k o fundam entu n aro d u ; r o z s tr z y g n i ę c ia k o n f l i k t u r a c j i k la so w ej i r a c j i narodow ej szuka s i ę w mi c i e : w i z j i s ło w ia ń s k ie j p r z e s z ł o ś c i p le m ie n n e j.
R e f e ra t mgr K rystyny K r z e m i e n i o w e j "0 nową c y w iliz a c ję narodową" omawiał p u b lic y s ty k ę f i l o z o f i c z n ą w ar szaw sk ich romantyków: M ochnackiego, Żukowskiego i O stro w sk ie g o ,'sp rzed i z o k resu p o w stan ia listo p a d o w e g o . P r z e d s ta w ia ją c szczegółow o ic h poglądy f i l o z o f i c z n e / b l i s k i e m y ś li n iem iec
k i e j / , s p o łe c z n e , ekonomiczne i p o lity c z n e , a u to rk a u zn ała za w spólny im i c e n tr a ln y problem s tw o rz e n ia nowej c y w il iz a c ji narod ow ej, p rz e jm u ją c e j o s ią g n ię c ia w sp ó łczesn ej k u ltu r y eu r o p e j s k i e j , a zarazem zachow ującej narodową odrębność wyzna czoną p rz e z c ią g ło ś ć h is to ry c z n e g o rozw oju. Podstaw ą ic h kon c e p c ji nowej c y w i l i z a c j i s t a j e s i ę zasada o rg an ic zn a - id ea c a ł o ś c i , k t ó r e j rozw ój narzuca wewnętrzne pow iązanie j e j po sz c z e g ó ln y c h c z ę ś c i. Za k o nieczny warunek p o stę p u filo z o fo w ie w arszaw scy u z n a ją "unarodowienie** chłopstw a i d o p u szcza ją moż
liw o ść r o z s tr z y g n i ę c ia klasow ego antagonizm u na drodze rewo l u c y jn e j.
R e f e r a t p r o f . d r M a rii Ż m i g r o d z k i e j " H is to r ia i rom antyczna e p ik a ” poświęcony b y ł e p ic e ro m an ty czn ej, j e j najw ażn iejszy m r e a liz a c jo m i związkowi ze świadom ością h i s t o ry c z n ą e p o k i. Zwrot do tem atu h is to ry c z n e g o - wskazywała au to rk a - n a s t ą p i ł ju ż w tw ó rc z o ś c i klasyków , le c z ic h utwory e p i c k ie , o d zn aczające s i ę k ro n ik a rs k ą r e j e s t r a c j ą p r z e s z ł o ś c i i anachronizm am i psycho lo giezn o -o b y czajo w y m i, n ie z a sp o k a ja ły nowożytnego o d czu cia h i s t o r i i . K a rie rę r o b i d o p ie ro romans h is to r y c z n y o c h a ra k te rz e dydaktycznym, p rzejm u jący poetykę W .S co tta. I n s p i r a c j a sk o tto w sk a , obok b a jro n o w s k ie j, ma decy d u jący wpływ na u k s z ta łto w a n ie głównego gatunku e p ic k ie g o w romantyzmie przedlistopadow ym - p o w ie śc i p o e ty c k ie j o tema c ie h isto ry c zn y m /"G raży n a” , "Konrad W allenrod”/ . W świadomo ś c i l i t e r a c k i e j d o jr z a łe g o romantyzmu m ie js c e uprzyw ilejow ane zajm uje e p o p eja - um ożliw ia ona r o z s tr z y g n i ę c ie problem u s t o sunku je d n o s tk i do z b io ro w o śc i, s tw o rz e n ie e p i c k ie j c a ł o ś c i , wprowadzenie s t y l u p o d n io s łe g o . W "Panu Tadeuszu" perspektyw a ep o p ei zam ienia " s i e l s k i " w za m ie rz e n iu poemat w o b raz p o ro z- biorow ego o d ro d zen ia narodu p o ls k ie g o . N a ja m b itn ie js z ą próbę r e a l i z a c j i e p o p e i stan o w i "K ról-D uch” t przeciw staw ion y p rzez Słow ackiego "Panu Tadeuszowi" ja k o ep o p ei c ia ła ,m a być s y n te zą h is t o r i o z o f i c z n ą u k a z u ją c ą zasadę p o stęp u ś w ia ta - ep o p eją ducha.
R e f e r a t d r M arty P i w i ń s k i e j "Bóg u tra c o n y i Bóg o d n a le z io n y ” dow odził w ażności problem u Boga w p o ls k ie j l i t e r a t u r z e ro m a n ty c z n e j, g d zie w iąże s i ę on z p y ta n iam i o a b s o lu t , prawdę o s ta te c z n ą , zasadę " c a ło ś c i" ś w ia ta . W roman
tyzm ie współobecne s ą : k o n cep c ja Boga w o ln o ś c i, k tó r y , sank c jo n u ją c p r z y s z ło ś ć i re w o lu c ję , n ad aje m e tafiz y czn y s e n s ro m antycznej n ie z g o d z ie na ś w ia t, o ra z "Bóg deistów ",upraw om oc n ia ją c y przymus i w y stępek ; te n Bóg s t a j e s i ę przedm iotem bun t u , k tó r y p rz e c iw sta w ia mu P rom eteusza lu b S z a ta n a . Ta a n ty nomia o d cisk a s i ę na c a ł e j m y śli re m a n ty c z n e j. H i s t o r i a może być boska - gdy sen s dziejów p o tw ie rd z a s i ę w ic h p rz e b ie g u , i n ie -b o sk a - będąca łańcuchem przypadków i z b ro d n i. N atura k ry ć może z ło i do bro, może być ładem i p l ą t a n i n ą zło w ro g ich ta je m n ic . Z te g o p odłoża w y rasta rom antyczny b u n t p rzec iw Bo gu, k tó ry a u to rk a a n a liz o w a ła w k o n te k ś c ie p ro b le m a ty k i naro dowej i rom antycznego m itu a r t y s t y , p o s ia d a ją c e g o w ładzę two r z e n ia równą b o s k ie j .
R e f e r a t d r H eleny K a p e ł u ś "Romantycy i f o l k l o r " w ychodził od a n a liz y z a in te re so w a ń u s tn ą l i t e r a t u r ą ludową w p ie rw s z e j połow ie XIX w. Autorka p rz e d s ta w iła ówczesny rozw ój badań f o lk lo r y s ty c z n y c h , grom adzenie zapisów tw ó rc z o ś c i lu d o w ej, łą c z e n ie f o lk l o r u e t n ic z n i e p o ls k ie g o z fo lk lo re m b i a ł o ru skim , u k raiń sk im i lite w s k im . Te z jaw isk a le ż ą u podstaw zw rotu ku ludow ości w l i t e r a t u r z e rom antycznej.Rom antyków i n t e r e s u j ą cy k le podaniowe o p o c z ą tk a c h państw ow ości p o l s k i e j , tr a d y c je lo k a ln e zw iązane z p o s ta c ia m i h is to ry c z n y m i i le g e n dy top om astyczne, ludowa f a n ta s t y k a , w k t ó r e j szuka s i ę g rozy i cudow ności, b a l la d a , będąca uosobieniem " p i e ś n i g m in n ej", o raz b a jk a , k tó r a d z ię k i sw ej a le g o ry c z n o ś c i i p a r a b o lic z n o ś - c i s t a j e s i ę d la romantyków s k a rb n ic ą o p ty m is ty c z n e j m ąd ro ści lud ow ej.
R e fe ra t d r Ja n in y K a m i o n k o w e j "Obyczaj roman tyczny" akcentow ał w s p ó łis tn ie n ie w k u ltu rz e rom an ty czn ej w ie l u wzorów obyczajowych i m oralnych o raz zw iązek obyczajow ości rom antycznej z ro d zą c ą s i ę w P o ls c e w p ie rw s z e j połow ie XIX w. k u lt u r ą m ieszczań sk ą. A utorka z a j ę ła s i ę głównymi i n s t y t u c j a mi obyczajowymi e p o k i: dworem, dziedziczonym po XVIII w iek u ; salonem , k tó r y w cz a sa ch romantyzmu u le g a d e m o k ra ty z a c ji i z m ie śz c z a n ie n iu ; klubem, gromadzącym lu d z i o s k ło n n o ś c ia c h i n te le k tu a ln y c h ; k a w ia rn ią ; grupami będącymi in s ty tu c ja m i o b a r dzo różnorodnym k s z t a ł c i e /c y g a n e r ia , e n t u z j a s t k i , b a ł a g u ł y / . N a stę p n ie , p o d k re ś la ją c u n ifo rm iz a c ję obyczajow ą, k tó r a doko
-n a ła s i ę w p o c z ą tk a c h XIX w . , powszech-ną w poglądach epoki niechęć do p ró ż n ia c tw a i a p o lo g ię pracy oraz z a in tereso w an ia " f iz jo n o m ik ą s p o łe c z n ą " , s c h a ra k te ry z o w a ła a u to rk a wzory o sobowe rom antyka: k o n s p i r a t o r , w ię z ie ń , człowiek o moralnoś c i spiskow ej o raz a r t y s t a wywodzący s i ę ze z u b o ż a łe j s z la c h t y , człow iek pozbawiony społecznego o s a d z e n ia , n ie pogodzony z losem, p r o j e k t u j ą c y p - 3 y 3 z ło ś ć .
Głównym celem k o n f e r e n c ji b y ła d y sk u sja nad p rzed sta w io nymi r e f e r a t a m i , w k t ó r e j w z ię l i u d z ia ł p rz e d s ta w ic ie le ś ro dowisk p o lo n is ty c z n y c h z ca łe g o k r a ju . Stenogram d y s k u s ji u każe s i ę w "P am iętn ik u L ite ra c k im " jak o is t o t n e d o p e łn ie n ie
I s e r i i "Problemów p o ls k ie g o romantyzmu".
Mgr Zbigniew J a r o s iń s k i
KONFERENCJA POŚWIĘCONA ZAGADNIENIOM KOMUNIKACJI LITERACKIEJ
W SPOŁECZEŃSTWIE XX WIEKU (Warszawa, 28—29 maja 1971 r.)
W K o n f e re n c ji, zorganizow anej z in ic ja ty w y Pracowni Badań K u ltu ry L i t e r a c k i e j I n s t y t u t u Badań L ite r a c k ic h PAU,obok pol s k ic h teo rety k ó w l i t e r a t u r y i socjologów w z ię l i rów nież u d z i a ł lite r a tu r o z n a w c y z N iem ieck iej R e p u b lik i Demokratycz n e j: d r E.Dieckmann i d r D .K lic h e .
W centrum uwagi re fe re n tó w i dyskutantów postaw ione zos t a ł y problem y, k tó ry c h zn ac zen ie i a k tu a ln o ś ć poznawcza d la w sp ó łcze sn ej k u l t u r y , a s z c z e g ó ln ie d la w sp ó łczesn ej k u ltu r y l i t e r a c k i e j , j e s t d o s trz e g a n a , do cen ian a i dyskutow ana. Już w tytułowym sform ułow aniu p ro b lem aty k i K o n fe re n c ji d a je s i ę o d czy tać g e n e ra ln e p r z e s u n ię c ie z a in te re so w a ń badawczych l i te ra tu ro z n a w s tw a : z zag ad nień p o e t y k i im m anentnej, a więc sz u k a n ia elem en tarn y ch i g lo b a ln y c h znaczeń te k s tu l i te ra c k ie g o w samym te k ś c i e , w chw ytach k o n stru k c y jn y c h , s t y lis ty c z n y c h - ku zagadnieniom s e m i o t y c z n y m i s o c j o l o g i c z n y m , w łączającym t e k s t l i t e r a c k i w k o n te k s t h is to r y c z n y i s p o łe c z n y , co scaw ia so b ie za c e l w ła ś n ie s o c jo lo g ia l i t e r a t u r y .
