Grażyna Żuraw
Konferencja na temat deskryptorów
tekstu folklorystycznego
Biuletyn Polonistyczny 22/3 (73), 44-47
-
44
--"Rozwój w spółczesnego języka p olskieg o" scharaktery zo w ał wnikliwie p ro f. M. Szym czak. Do spraw tych naw iązał także w swoim r e fe r a c ie doc. Helmut S c h a lle r z Monachium. Problemami p o lsk iej kultury w sp ó łczesn ej z a ją ł s ię doc. F ra n cisz e k M leczko z W arszaw y; d o c. Stan isław S ie k ie r s k i, także z W arszaw y, przedstaw ił r e fe r a t o "Funkcjonow aniu lite ra tu ry pięknej w system ie w spółczesnej kultury p o ls k ie j".
Także referatom przedstawionym podczas drugiej c z ę ś c i k o n fere n cji tow arzyszyły żywe d ysk u sje.
W podsumowaniu zarówno przew odniczący d e le g a cji p o ls k ie j, p ro f. M. Szym czak, jak gospodarze p o d k reślali o siąg n ięcia k o n fe re n cji, tak naukowe, jak inform acyjne. Obie strony zw róciły także uwagę na p o trz e bę kontynuacji spotkań tego typu, na ich r o lę dla wzajemnego poznania, pogłębienia niektórych problemów badaw czych, dla dalszego rozw oju polo nistyk i w Republice F ed eraln ej N iem iec, w ykazującej tendencje w zro stu , choć nie zorgańizow anej dotąd w osobne katedry języka i lite ra tu ry p o l sk ie j .
U czestnicy k o n fere n cji p rz y ję c i byli p rzez władze uniw ersytetu w Bonn, w p o lsk iej ambasadzie w K olonii, a także p rzez prezydenta Republiki F ed eraln ej N iem iec, W altera S c h e e la , co św iadczy o w adze, jak ą władze obu państw przyw iązują do kontaktów tego rod zaju .
Teksty referatów przedstaw ionych na k o n fere n cji ukażą s ię w pełnym brzmieniu w osobnej księdze przygotowanej do druku w R FN . N iektóre teksty referatów drukowane były już w P o ls c e , m. in . w "P rz eg lą d z ie Humanistycznym" 1978, n r 5 , i w "T e k sta ch " 1977, z . 5/6.
P r o f. dr hab. Janusz P e lc
KONFERENCJA NA TEMAT
DESKRYPTORÓW TEKSTU FOLKLORYSTYCZNEGO
W dniach 23-24. maja 1978 r . Zakłady Języka P olsk ieg o o raz Metod Numerycznych UMCS w L ublinie zorganizow ały k o n fe re n cję naukową na temat autom atyzacji opisu tekstu językowego (na m ateriale folklo ru ). P o zostaw ała ona w związku z realizowanym w Zakładzie Języka P olsk ieg o
UMCS tematem węzłowym "Słow nik ję ty k a fo lk lo ru ", prowadzonym p rzez dra hab. Jerzego Bartm ińskiego (w ram ach problemu "P o lsk a kultura na rodow a, je j rozw ój i r e c e p c ja " ) .
We w spółpr»^ z Zakładem Metod Numerycznych UMCS "Słow n ik" będzie opracowany przy pomocy maszyny lic z ą c e j.
Etapem wstępnym p ra c nad "Słow nikiem " je s t taka o rg an izacja k a rto tek i dokumentacyjnej tekstów polskiego folkloru w ierszow anego, która by mogła początkowo posłużyć za podstaw ę m ateriałow ą dla "S ło w n ik a ", a potem za ewentualną podstawę opracow ania system atyki i b ib lio g rafii pol sk ich p ieśn i ludowych. K artoteka dokumentacyjna tekstów źródłowych ma lic z y ć około
100
ty sięcy zapisów folkloru w ierszow anego, wybranych ze źródeł drukowanych. Zasadą wprowadzania zbiorów do k arto tek i je s t ch ro nologiczny porządek wydań. Każdy tytuł zostanie opatrzony deskryptoram i charaktery zu jący m i go z kilku punktów w idzenia, przy czym system d e s- kryptorów tekstow ych będzie miał dwa w arianty: w ariant1
- uproszczony - zaw ierać będzie tylko tak ie elem enty, któ re posłużą do wychwycenia wa riantów jednego utworu i o k reślen ia stopnia ich b lisk o śc i (przede w szys tkim le k s y k a ln e j); w ariant II będzie zaw ierał deskryptory p ełn e, d ające ch a ra k tery sty k ę tekstów z tych w szystkich punktów w idzenia, któ re mogą in tereso w ać sp ecjalistó w i w ogóle osoby zajm ujące s ię folklorem .Omawiana k on feren cja była pośw ięcona drugiemu - pełnemu - system o wi deskryptorów .
Ogólne założenia system atyki deskryptorow ej tekstów folkloru p rzed staw ił J. B a r t m i ń s k i . Z dwu sposobów sy stem aty zacji tekstów : h ie r a r chicznego (którego doskonałym przykładem je s t k lasy fik acja folkloru r o sy jsk ie g o , opracowana niedawno p rzez W. Proppa) i w spółrzędnego (któ rego próbą na gruncie polskim je s t opracow anie J. Sad ow nika), autor o pow iedział s i ę zdecydowanie za drugim, k tó ry :
1
. odpowiada przyjętem u w inform atyce tzw . indeksowaniu w spółrzędnemu;2
. je s t bard ziej e la sty czny i le p iej s i ę nadaje do p ra c wychodzących od em pirycznie danych te k s t ó w ^ . koresponduje z rozw ijaną p rzez logików (W ittgenstein, Koj , Paw łow ski i in. ) koncepcją p o ję ć otw artych, typologicznych.D eskryptory zew nętrzne omawiali; F elik s C z y ż e w s k i w r e fe r a c ie "Co uważać za incip it te k s tu ? ", podał zasady według których ma być
opracowany incip it: będzie on obejmował pierw szy w ers do słowa rymo w ego; będzie znormalizowany, tzn . podany w brzm ieniu ogólnopolskim, z zachowaniem jednak zjaw isk zleksykalizow anych, jednostkowych. Ewa Ł o ś w wystąpieniu na temat "G eo g rafii z a p j . ^ f o l k l o r u w ierszow anego" podjęła próbę zorientow ania się w ro z rz u cie zapisów K olberga. Kontynuował tę problem atykę Jerzy S i e r o c i u k w r e fe r a c ie (złożonym do protokołu kon f e r e n c ji) , którego efektem je s t opracow anie (przy pomocy zmapowanych zasięgów zapisów Kolberga i innych zb ieraczy ) mapy regionów fo lk lo ry s tycznych.
Bożena W a c h o w s k a omówiła podstawowe elementy m etryczki tekstu . Drugi człon systemu deskryptorów będą stanow iły cechy pragmatyczne tekstu .
Janina S z y m a ń s k a rozw ażała funkcje tekstów folkloru w p ro c e sie komunikacji fo lk lo ry sty czn ej, od różn iając je od utworów, które jako wyab strahowane z sy tu acji funkcjonują w inny sposób.
Jolanta Ł u g o w s k a w nadesłanym opracowaniu "S y tu a cja wykonawcza tek stu " zaproponowała - za K. P isarkow ą - uwzględnienie przy opisie sy tu a cji wykonawczej tekstu folklorystycznego nastq>ujących elementów:
1
. ogólnej k w alifik acji sy tu acji obrzędow a/nieobrzędow a;2
. szczegółow ego o k reślen ia sy tu acji wykonawczej: rod zaj obrzędu (sytu acja zagrożenia lub p ro ś b y ), brak związku z konkretną sy tu a cją ;3
. rodzaju związku z sytu a c ją wykonawczą: sem antycznie umotywowany/semantycznie nieumotywowany;4
. stopnia trw a ło ści tego związku.Jan A d a m o w s k i i G rażyna Ż u r a w omówili tradycyjne k la sy fik a cje gatunkowe folkloru w ierszow anego, proponując wprowadzenie do systemu deskryptorów : autentycznego o k reślen ia o ch arak terze gatunkowym; rów noległych k w alifik acji pochodzących od wykonawcy, a le tylko wtedy, gdy są one jednoznacznie przypisane do konkretnych tekstów .
T r z e c i - najw ażn iejszy - człon systemu deskryptorów dotyczy tekstu . M aria W o ź n i a k i e w i c z - naw iązując do J. P e lca - z a jęła s ię tematem jako ewentualną podstawą grupowania tekstów . Zaproponowała ona - jako adekwatny do rz e cz y w isto ści folklo rystyczn ej - trójczłonow y zapis tematu, uw zględniający: hasło in terp retu jące sens utworu, nierzadko wprowadzony w sposób m etaforyczny; człon drugi, który wskazywałby na główny p rzed
miot św iata przedstaw ionego; w re sz c ie człon tr z e c i uwzględniać powinien in te n c ję tekstu .
Jadwiga J a g i e ł ł o podjęła an alizę pieśniow ych p o staci d ziałający ch , do konując przy tym próby zbudowania odpowiedniego w zorca pieśniow ego po s ta c i d z ia ła ją cy ch , który składa s ię z: nazwania p o sta c i, m iejsca je j bytu, ce ch koniecznych (wieku, p łc i), w łasn o ści przyrodzonych, w łaściw o ści spo łeczn y ch , w ynikających z r e la c ji środ ow iska, w którym je s t rozpoznaw ana.
K rzy szto f S t ę p n i k omówił formy podawcze w ierszow anego tekstu fo l k lo ry sty czn eg o . Stw ierd ziw szy, że układają się one w kilka odrębnych grup typologicznych, w yróżnił cz te ry zespoły form podawczych oraz omówił k ry t e r ia , według k tórych wyznaczył te zesp oły, a także sposób interpretow ania tekstu o raz wykonywania na nim konkretnych działań analitycznych.
Jerzy B a r t m i ń s k i w r e fe r a c ie n t. "Leksykalno-sem antycznego modelo wania tekstu folkloru dla celów porów naw czych"przedstaw ił wyniki p ie rw sz e go eksperymentu z grupowaniem tekstów na maszynie Odra 1204. Z kilku wy próbowanych modeli leksykalnych tekstu (opartych na zap isie samych r z e c z o wników, samych czasowników lub słów rym ujących) n ajb ard ziej efektywny dla wychwycenia wariantów tekstu okazał się model zbudowany z wyrazów rymo wych, będących odw rotnością praktykowanych niekiedy system atyk incipitow ych.
Grażyna M u n c h opisała stru k tu rę tekstu w ie rsz a ludowego w jego w e r s ji r e c y ta ć y jn e j, nie m e liczn ej, ro zw in iętej. Za cechy podlegające d esk ry p cji p rz y ję ła : rozm iar sylabiczny i układ wersów w s tr o fie , m iej sc e średniów ki, układ rymów o raz r e fr e n .
Grupą deskryptorów muzycznych z a ją ł s ię Zenon K o t e r , skupiając uwagę na w yborze ce ch muzycznych ważnych w opisie p ieśn i ludowej.
Na zakończenie k o n feren cji Sw iatom ir Z ą b e k , jako inform atyk, k ie rownik Zakładu Metod Numerycznych U M C S, p rzed staw ił możliwości i o graniczenia autom atyzacji p racy nad tekstam i folklo ru , zakład ając org ani z a c ję k arto tek i tekstów i ruchom ego, wielozasadowego "katalogu" przy po mocy komputera R -3 2 w ZMN U M C S.
M ateriały k o n fere n cji mają być opublikowane na łam ach "L ite ra tu ry Ludow ej" w r . 1979.
