Zmiany regulacji instrumentów finansowych wspierania eksportu w Polsce w związku z integracją z Unią Europejską

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 794. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2009. Wojciech Zysk Katedra Handlu Zagranicznego. Zmiany regulacji instrumentów finansowych wspierania eksportu w Polsce w związku z integracją z Unią Europejską 1. Rodzaje finansowych instrumentów wspierania eksportu Instrumenty wspierania eksportu są istotną częścią szeroko rozumianej polityki handlowej (trade policy) danego kraju lub grupy krajów, a ta jest częścią zagranicznej polityki ekonomicznej1. Gdy rządy krajów lub organy ponadnarodowe ingerują w sferę wymiany międzynarodowej, mamy do czynienia z polityką ograniczania importu bądź z polityką proeksportową. Przeobrażanie się struktur gospodarki światowej, zachodzące współcześnie procesy integracyjne i globalizacyjne mają wpływ na kształtowanie się narzędzi regulujących handel międzynarodowy. Instrumenty ekonomiczno-finansowe uważane są za najbardziej skuteczne i dlatego stosuje się je najczęściej w działalności wspierającej działania eksportowe. Zaliczamy do nich2: – kurs walutowy, – podatki, – cła, – inne narzędzia finansowe. Eksport może być też wspierany za pomocą narzędzi ekonomiczno-finansowych, np. przez różne systemy subsydiowania (subwencjonowania). Na forum Por. Międzynarodowe stosunki gospodarcze, red. J. Rymarczyk, PWE, Warszawa 2006, s. 74.. 1. Por. Handel zagraniczny – organizacja i technika, red. J. Rymarczyk, PWE, Warszawa 2005, s. 107. 2.

(2) Wojciech Zysk. 136. Światowej Organizacji Handlu (WTO) ustanowiono zasady regulujące stosowanie subsydiów. Uznano, że subwencje bezpośrednie (premie eksportowe) przyczyniają się do nieuczciwej konkurencji i zezwolono krajom importującym na działania retorsyjne3. Stosowane są też często zwroty ceł i podatków (np. podatku VAT)4 przez państwo oraz zwolnienia z akcyzy5. Inne finansowe formy wspierania działalności eksportowej to6: 1) kredyty rządowe (finansowanie kredytów), 2) poręczenia i gwarancje na przedsięwzięcia eksportowe, 3) programy dopłat do oprocentowania kredytów eksportowych, 4) ubezpieczenia kredytów eksportowych. Właśnie na przykładzie wyżej wymienionych środków wspierania eksportu zostaną zanalizowane zmiany ich uregulowań prawnych w związku z integracją Polski z Unią Europejską. 2. Kredyty rządowe (finansowanie kredytów) W praktyce wielu państw stosowane są kredyty rządowe, udzielane w głównej mierze krajom rozwijającym się, z przeznaczeniem na finansowanie eksportu dóbr (w tym w szczególności dóbr inwestycyjnych) i usług z kraju kredytodawcy (tzw. pomoc wiązana). Pomoc wiązana może być udzielana tylko na preferencyjnych – tj. lepszych niż rynkowe – warunkach i wyłącznie na realizację w kraju kredytobiorcy projektów o charakterze rozwojowym. Zasady udzielania pomocy wiązanej zostały ustalone w ramach OECD w Porozumieniu w sprawie oficjalnie wspieranych kredytów eksportowych7. Kredyty rządowe udzielane są w Polsce z wykorzystaniem środków rezerwowanych corocznie w ustawie budżetowej. W ramach takich kredytów możliwe jest finansowanie kontraktów na dostawy z Polski do kraju biorcy maszyn, 3 Por. Porozumienie ustanawiające Światową Organizację Handlu (WTO), Marakesz, Dz.U. 95.98.483; Publikacja załączników do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO), Dz.U. 96.9.54; Ogłoszenie załączników do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu (WTO), Dz.U. 98.34.195.. Np. w Polsce, zarówno przed przystąpieniem naszego kraju do Wspólnot Europejskich, jak i po nim. Por. ustawa – Podatek od towarów i usług, Dz.U. 04.54.535 oraz rozporządzenie – Wykonanie niektórych przepisów ustawy o podatku od towarów i usług, Dz.U. 04.97.970. 4. Por. ustawa – Podatek akcyzowy, Dz.U. 04.29.257.. 5. Por. T. Bednarczyk, Instrumenty wspierania eksportu, kredyty i ubezpieczenia, PWN, Warszawa 2000, s. 27–28. 6. Por. The Arrangement on Officially Supported Export Credits, www.oecd.org, 10.06.2007.. 7.

(3) Zmiany regulacji instrumentów finansowych…. 137. urządzeń i materiałów wyprodukowanych w Polsce, jak również usług, włączając technologie. W art. 8 pkt. 1 ustawy budżetowej na 2004 r.8 znalazł się zapis o upoważnieniu ministra właściwego ds. finansów do udzielania ze środków budżetu państwa: kredytów i pożyczek rządom innych krajów na sfinansowanie importu z Rzeczypospolitej Polskiej towarów i usług – do kwoty 1 029 306 tys. zł. W 2005 r. kwota ta wynosiła 1 006 140 tys. zł 9, a w 2006 r. – 1 014 360 tys. zł10. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej nie zmieniło zasadniczo kwot przewidzianych na finansowanie kredytów rządowych. W 2004 r. obowiązywały trzy umowy rządowe na udzielenie kredytów w systemie pomocy wiązanej: 1) 29 września 2000 r. została podpisana Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Chińskiej Republiki Ludowej o współpracy finansowej. Umowa weszła w życie 21 września 2001 r. Na podstawie Umowy Rząd Rzeczypospolitej Polskiej udzielił Rządowi Chińskiej Republiki Ludowej kredytu w wysokości 85 mln USD na finansowanie w Chinach inwestycji z zakresu ochrony środowiska, ochrony zdrowia, oświaty, infrastruktury, komunikacji, górnictwa, przemysłu energetycznego, rolnictwa, przetwórstwa spożywczego, materiałów budowlanych oraz innych dziedzin uzgodnionych przez rządy obu stron i odpowiadających ustaleniom OECD11; 2) 16 października 2002 r. podpisana została Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Federalnym Rządem Federalnej Republiki Jugosławii o udzieleniu kredytu. Kredyt w wysokości 50 mln USD przeznaczony jest na finansowanie dostaw z Polski maszyn, urządzeń oraz usług do Federalnej Republiki Jugosławii, głównie w zakresie górnictwa i energetyki12; 3) 10 lipca 2003 r. doszło do podpisania dwóch umów kredytowych między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Rządem Republiki Uzbekistanu. Umowa o udzieleniu kredytu w ramach pomocy wiązanej dotyczy kredytu preferencyjnego przeznaczonego na finansowanie w Republice Uzbekistanu projektów inwestycyjnych w zakresie rozwoju szkolnictwa i ochrony zdrowia13.. Por. Dz.U. 04.17.167.. 8. Por. Dz.U. 04.278.2755.. 9. Por. Dz.U. 06.35.244.. 10 11. Por. M.P.02.6.103.. Por M.P.03.21.320.. 12 13. Por. M.P.04.1.14..

(4) Wojciech Zysk. 138. Po przystąpieniu Polski do struktur UE podpisano jedną umowę międzynarodową – z Angolą, o udzielenie kredytu w ramach pomocy wiązanej14. Rząd Rzeczypospolitej Polskiej udzielił Rządowi Republiki Angoli kredytu w wysokości 14 mln USD na finansowanie realizowanych w Republice Angoli projektów inwestycyjnych w zakresie edukacji. Kredyt będzie przeznaczony na sfinansowanie 85% wartości kontraktów na dostawy z Rzeczypospolitej Polskiej do Republiki Angoli maszyn, urządzeń i materiałów wyprodukowanych w Rzeczypospolitej Polskiej, jak również usług, włączając technologie. 3. Poręczenia i gwarancje na przedsięwzięcia eksportowe Poręczenia lub gwarancje mogą być udzielone w imieniu Skarbu Państwa pod warunkiem przeznaczenia objętego nimi kredytu na finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych zapewniających m.in. rozwój eksportu dóbr i usług. Ponadto poręczenia i gwarancje mogą być także udzielane pod warunkiem przeznaczenia objętego nimi kredytu na finansowanie zakupu materiałów lub wyrobów gotowych, przeznaczonych na realizację przedsięwzięć polegających na wykonaniu dóbr inwestycyjnych na eksport, o wartości kontraktowej powyżej 10 mln euro. Jednym z podmiotów upoważnionych ustawą do udzielania poręczeń i gwarancji jest – prowadzony przez Bank Gospodarstwa Krajowego (BGK) – Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych (KFPK). Środki KFPK przeznaczane są m.in. na zabezpieczenie spłaty kredytów bankowych i pożyczek bankowych oraz odsetek od tych kredytów i pożyczek, a także zabezpieczenie wykonania zobowiązań wynikających z obligacji poręczonych lub gwarantowanych przez BGK, które mogą być przeznaczone m.in. na realizowanie kontraktów eksportowych. Podstawą prawną udzielania poręczeń i gwarancji na realizację przedsięwzięć eksportowych jest ustawa Poręczenia i gwarancje udzielane przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne15. Warto podkreślić, że ten akt prawny obowiązywał już przed przystąpieniem Polski do UE. W dniu 31 maja 2004 r. został on zmieniony ustawą Postępowanie w sprawach dotyczących pomocy publicznej16. Zmiana ta jest istotna z uwagi na zakres tematyczny niniejszego artykułu, gdyż przystąpienie do Wspólnoty Europejskiej wiązało się także z dużymi konsekwencjami dla procesu nadzoru nad udzielaniem pomocy publicznej przedsiębiorcom na terytorium Polskim. Należy wymienić przede wszystkim nowy system źródeł prawa pomocy publicznej, który bezpośrednio wpłynął na zmiany legislacyjne. 14. Por. M.P.06.59.626.. Por. Dz.U. 03.174.1689.. 15. Por. Dz.U. 04.123.1291.. 16.

(5) Zmiany regulacji instrumentów finansowych…. 139. Z dniem 1 maja 2004 r. udzielanie przedsiębiorcom wsparcia ze środków publicznych podlega ocenie pod kątem zgodności z regulacjami wspólnego rynku. Pełniąca funkcję organu nadzorczego Komisja Europejska działa na podstawie rozbudowanego katalogu wspólnotowych aktów prawnych17.. 17 Por. przepisy art. 36, 73, 86-89 i art. 296 TWE oraz przepisy rozporządzeń wydanych w celu wykonania i uszczegółowienia tych norm. Do grupy najważniejszych rozporządzeń z zakresu prawa pomocy publicznej należą: – Rozporządzenie Rady (WE) nr 994/98 z dnia 7 maja 1998 r. dotyczące stosowania art. 92 i 93 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską do niektórych kategorii horyzontalnej pomocy państwa [Dz.Urz. WE L 142 z dnia 14 maja 1998 r. (w dalszej części artykułu jako rozporządzenie nr 994/98)]; – Rozporządzenie nr 659/99 uzupełnione rozporządzeniem nr 794/04; – Rozporządzenie Komisji (WE) nr 68/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską do pomocy szkoleniowej [Dz.Urz. WE L 10 z dnia 13 stycznia 2001 r. (dalej jako rozporządzenie nr 68/01)] zmienione rozporządzeniem Komisji (WE) nr 363/2004 z dnia 25 lutego 2004 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 68/2001 w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską do pomocy szkoleniowej [Dz.Urz. WE L 63 z dnia 28 lutego 2004 r. (dalej jako rozporządzenie nr 363/04)]; – Rozporządzenie Komisji (WE) nr 69/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską w odniesieniu do pomocy w ramach zasady de minimis [Dz.Urz. WE L 10 z dnia 13 stycznia 2001 r. (dalej jako rozporządzenie nr 69/01)]; – Rozporządzenie Komisji (WE) nr 70/2001 z dnia 12 stycznia 2001 r. w sprawie zastosowania art. 87 i 88 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw [Dz.Urz. WE L 10 z dnia 13 stycznia 2001 r. (dalej jako rozporządzenie nr 70/01)] zmienione rozporządzeniem Komisji (WE) nr 364/2004 z dnia 25 lutego 2004 r. zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 70/2001 i rozszerzające jego zakres w celu włączenia pomocy dla badań i rozwoju [Dz.Urz. WE L 63 z dnia 28 lutego 2004 r. (dalej jako rozporządzenie nr 364/04)]; – Rozporządzenie Komisji (WE) nr 2204/2002 z dnia 5 grudnia 2002 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską w odniesieniu do pomocy państwa w zakresie zatrudnienia [Dz.Urz. WE L 337 z dnia 13 grudnia 2002 r. (dalej jako rozporządzenie nr 2204/02)]; – Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1/2004 z dnia 23 grudnia 2003 r. w sprawie stosowania art. 87 i 88 Traktatu WE w odniesieniu do pomocy państwa dla małych i średnich przedsiębiorstw prowadzących działalność związaną z produkcją, przetwórstwem i obrotem produktami rolnymi [Dz.Urz. WE L 1 z dnia 3 stycznia 2004 r. (dalej jako rozporządzenie nr 1/04)]. Dodatkowo należy wymienić rozporządzenia zawierające przepisy z zakresu prawa pomocy publicznej odnoszące się do określonych gałęzi gospodarki czy pewnych rodzajów wykonywanej działalności gospodarczej (np. do przemysłu stoczniowego, produkcji audiowizualnej czy usług pocztowych. Szczegółowe zestawienie aktualnie obowiązujących rozporządzeń można znaleźć na stronie http://europa.eu.int/comm/competition/state_aid/legislation/aid3.html..

(6) Wojciech Zysk. 140. 4. Programy dopłat do oprocentowania kredytów eksportowych Zasady i mechanizm stosowania dopłat do oprocentowania kredytów eksportowych reguluje Ustawa o dopłatach do oprocentowania kredytów eksportowych o stałych stopach procentowych18 oraz wydane na jej podstawie rozporządzenia. Program DOKE (Program dopłat do oprocentowania kredytów eksportowych) polega na wzajemnych okresowych rozliczeniach między Bankiem Gospodarstwa Krajowego a bankami udzielającymi kredytów eksportowych, na podstawie umów DOKE, w ramach którego banki mogą uzyskać z budżetu państwa, za pośrednictwem Banku Gospodarstwa Krajowego, dopłaty do oprocentowania kredytów eksportowych. Programem DOKE objęte mogą być kredyty eksportowe finansujące eksport polskich towarów i usług na podstawie umów eksportowych zawartych po 19 października 2001 r., przy czym19: – okres spłaty kredytu nie może być krótszy niż 2 lata (maksymalny okres spłaty kredytu zależy od kraju przeznaczenia eksportowanych towarów lub usług oraz rodzaju eksportowanych towarów lub usług); – spłata kapitału musi być ustalona w równych ratach i dokonywana nie rzadziej niż co 6 miesięcy; – kredyt musi być udzielony w walucie, dla której ogłaszane są stałe stopy procentowe CIRR; – stała stopa oprocentowania kredytu eksportowego jest równa stopie CIRR; – umowa eksportowa musi przewidywać zaliczkową płatność gotówkową w wysokości co najmniej 15% wartości umowy, dokonaną przez zagranicznego nabywcę do dnia rozpoczynającego okres spłaty kredytu; – kredyt udzielony przez bank zagranicznemu nabywcy lub jego bankowi bądź kredyt udzielony przez krajowego dostawcę zagranicznemu nabywcy musi być ubezpieczony przez KUKE SA od ryzyka politycznego i handlowego. Ustawa o dopłatach do oprocentowania kredytów eksportowych o stałych stopach procentowych ma cztery akty wykonawcze, zawierające regulacje szczegółowe. Są to: 1) rozporządzenie: Sposób obliczania kosztów finansowania i przyjmowania rynkowej stawki oprocentowania krótkoterminowego dla poszczególnych walut, zasady stosowania stałych stóp procentowych oraz określenie tabeli opłat i prowizji stosowanych przez Bank Gospodarstwa Krajowego w trakcie obowiązywania umów DOKE (Dz.U. 01.153.1751); Por. Dz.U. 01.73.762.. 18. 19. Por. www.eksporter.gov.pl, 11.12.2006..

(7) Zmiany regulacji instrumentów finansowych…. 141. 2) rozporządzenie: Wykonanie niektórych przepisów ustawy o dopłatach do oprocentowania kredytów eksportowych o stałych stopach procentowych (Dz.U. 01.153.1750); 3) rozporządzenie: Informacje, jakie powinien zawierać wniosek o przyrzeczenie podpisania Umowy DOKE, oraz dokumenty, które powinny być dołączone do wniosku (Dz.U. 01.135.1518); 4) rozporządzenie: Wysokość marży bankowej dla kredytów eksportowych objętych Programem DOKE (Dz.U. 01.135.1517). Przedmiotowa ustawa była zmieniona tylko raz. Art. 2 pkt 10 otrzymał brzmienie: krajowy dostawca – to przedsiębiorca, o którym mowa w art. 4 Ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej20, mający miejsce zamieszkania albo siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, i który wykonuje działalność gospodarczą w zakresie eksportu krajowych towarów lub usług. 5. Ubezpieczenia kredytów eksportowych Działanie gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeń eksportowych regulowane jest Ustawą z dnia 7 lipca 1994 r. o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach kontraktów eksportowych21. Instytucją odpowiedzialną za prowadzenie tego typu działalności ubezpieczeniowej jest Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych Spółka Akcyjna (KUKE SA). Jej celem statutowym jest wspieranie ubezpieczeniami i gwarancjami eksporterów i instytucji finansujących eksport krajowych produktów i usług przez stworzenie instytucji przyjaznej polskim eksporterom, sprawnej i elastycznej, dostosowującej działalność do ich potrzeb, a jednocześnie silnej finansowo i wiarygodnej dla partnerów w kraju i za granicą. KUKE SA oferuje rozwiązania, które łączą ubezpieczenia kontraktów eksportowych i krajowych z informacją kredytową oraz zarządzaniem portfelem należności. Oferowane przez KUKE SA ubezpieczenia eksportowe mogą dotyczyć22: – kredytów eksportowych, – kontraktów eksportowych, – inwestycji bezpośrednich za granicą, – kosztów poszukiwania zagranicznych rynków zbytu. Ubezpieczenia eksportowe mogą być realizowane w formie ubezpieczenia bezpośredniego, pośredniego (reasekuracji), czy też udzielenia przez KUKE SA 20 21. Por. Dz.U. 04.173.1808.. Por. Dz.U. 94.59.609.. Por. www.eksporter.gov.pl; www.kuke.com.pl, 11.12.2006.. 22.

(8) 142. Wojciech Zysk. gwarancji ubezpieczeniowej. Ubezpieczenia te odnoszą się zarówno do kredytu dostawcy (najbardziej tradycyjna forma kredytowania kontrahenta zagranicznego przez eksportera, który udzielając kredytu kupieckiego, godzi się na odroczenie zapłaty za dostarczony towar czy zrealizowaną usługę), jak i kredytu dla nabywcy polskich towarów (kredyt celowy udostępniany bezpośrednio kontrahentowi zagranicznemu bądź jego bankowi z przeznaczeniem na finansowanie konkretnego projektu eksportowego przez bank krajowy lub zagraniczny bądź inną instytucję finansującą eksport; kredyt dla nabywcy stanowi dogodną formę finansowania sprzedaży bez angażowania środków własnych eksportera). Ubezpieczenie kredytów i kontraktów eksportowych obejmuje szkody poniesione w następstwie zdarzeń określanych jako ryzyko handlowe oraz zdarzeń mających charakter polityczny lub charakter katastrofy. W przypadku inwestycji bezpośrednich za granicą ubezpieczenie obejmuje szkody powstałe w następstwie zdarzeń o charakterze politycznym. Natomiast ubezpieczenie kosztów poszukiwania zagranicznych rynków zbytu obejmuje uzasadnione koszty i wydatki poniesione w związku z poszukiwaniem zagranicznych rynków zbytu na wypadek niezawarcia z kontrahentem zagranicznym na danym rynku zamierzonego kontraktu eksportowego z przyczyn niezależnych od przedsiębiorcy krajowego. Systemem ubezpieczeń eksportowych gwarantowanych przez Skarb Państwa objęte zostały wszystkie kredyty eksportowe o okresie spłaty dwa lata i więcej, a także kredyty eksportowe o okresie spłaty poniżej dwóch lat, które są ubezpieczone od tzw. ryzyka nierynkowego. W ramach tej grupy ryzyka eksporter zabezpiecza się od bankructwa i zwłoki w płatnościach, jak również zdarzeń mających charakter polityczny i katastrofy. Oferta KUKE SA dla eksporterów realizujących kontrakty w kredycie poniżej 2 lat (ubezpieczenia krótkoterminowe) obejmuje: 1) ubezpieczenie należności eksportowych – polisa obrotowa. Produkt przeznaczony jest dla przedsiębiorców krajowych realizujących kontrakty eksportowe. Przedmiotem ubezpieczenia są należności eksportowe powstałe z tytułu dostaw towarów i/lub wykonania usług z zapłatą w kredycie do dwóch lat. Zakres ochrony ubezpieczeniowej: utrata należności, jeśli nastąpiła w wyniku prawnie stwierdzonej niewypłacalności dłużnika lub zwłoki w zapłacie (ryzyko handlowe), jak również zdarzeń wywołujących szkodę określanych jako ryzyko polityczne, tj. m.in. decyzji kraju dłużnika uniemożliwiających wykonanie kontraktu lub świadczenie zamówionych usług, ogłoszenie powszechnego moratorium płatniczego, uniemożliwienie transferu należności oraz decyzji kraju ubezpieczyciela; 2) ubezpieczenie należności eksportowych – europolisa. Adresatem produktu są małe i średnie przedsiębiorstwa realizujące roczną sprzedaż eksportową do 800 tys. euro. Przedmiotem ubezpieczenia są należności eksportowe z tytułu dostaw towarów i/lub wykonania usług, z zapłatą w kredycie do 180 dni. Zakres.

(9) Zmiany regulacji instrumentów finansowych…. 143. ochrony ubezpieczeniowej: utrata należności, jeśli nastąpiła w wyniku bankructwa lub zwłoki w zapłacie (ryzyko handlowe); 3) ubezpieczenie należności eksportowych od ryzyka nierynkowego – polisa obrotowa i indywidualna – wypłata odszkodowania gwarantowana przez Skarb Państwa. Produkt przeznaczony jest dla przedsiębiorców krajowych realizujących kontrakty eksportowe. Przedmiotem ubezpieczenia są należności eksportowe z tytułu dostaw krajowych towarów i/lub usług, z zapłatą w kredycie poniżej dwóch lat. Zakres ochrony ubezpieczeniowej: utrata należności, jeśli nastąpiła w wyniku faktycznej niewypłacalności dłużnika, bankructwa, zwłoki w zapłacie, jednostronnego zerwania kontraktu przez dłużnika, jak również zdarzeń mających charakter polityczny i charakter katastrofy (ryzyko handlowe oraz ryzyko polityczne); 4) ubezpieczenie należności eksportowych – ubezpieczenie salda. Adresat produktu: przedsiębiorcy krajowi realizujący kontrakty eksportowe. Przedmiot ubezpieczenia: należności eksportowe powstałe z tytułu dostaw towarów i/lub wykonania usług z zapłatą w kredycie do dwóch lat, które nie zostały uregulowane według stanu na koniec miesiąca (saldo należności). Zakres ochrony ubezpieczeniowej: utrata należności, jeśli nastąpiła w wyniku prawnie stwierdzonej niewypłacalności dłużnika, lub zwłoki w zapłacie (ryzyko handlowe), jak również zdarzeń wywołujących szkodę określanych jako ryzyko polityczne, tj. m.in. decyzji kraju dłużnika uniemożliwiających wykonanie kontraktu lub świadczenie zamówionych usług, ogłoszenie powszechnego moratorium płatniczego, uniemożliwienie transferu należności oraz decyzji kraju ubezpieczyciela. Eksporterom realizującym kontrakty w kredycie na dwa lata i więcej (ubezpieczenia średnio- i długoterminowe) KUKE SA oferuje: 1) ubezpieczenie kredytu dostawcy – wypłata odszkodowania gwarantowana przez Skarb Państwa. Produkt przeznaczony jest dla przedsiębiorców krajowych realizujących kontrakty eksportowe. Przedmiot ubezpieczenia: należności z tytułu realizacji kontraktu eksportowego dotyczącego dostaw krajowych towarów i/lub usług, w kredycie dostawcy na dwa lata i więcej. Zakres ochrony ubezpieczeniowej: straty poniesione w wyniku realizacji kontraktu eksportowego spowodowane zaistnieniem ryzyka o charakterze politycznym (obejmującym także ryzyko związane ze zjawiskami o charakterze katastrofy) oraz ryzyka handlowego, które wystąpiły przed wysyłką towarów lub realizacją usług (ryzyko produkcji), jak i po wysyłce towarów lub realizacji usług (ryzyko kredytu); 2) ubezpieczenie kredytu dla nabywcy – wypłata odszkodowania gwarantowana przez Skarb Państwa. Adresat produktu: banki lub inne instytucje finansujące importerów dokonujących zakupu towarów i usług w Polsce. Przedmiotem ubezpieczenia jest udzielony importerowi lub jego bankowi kredyt przeznaczony na zakup towarów i/lub usług określonych w kontrakcie eksportowym, wraz z odsetkami i/lub prowizjami bankowymi. Zakres ochrony ubezpieczeniowej:.

(10) 144. Wojciech Zysk. utrata należności z tytułu realizacji umowy kredytowej przeznaczonej na finansowanie kontraktu eksportowego, spowodowane zaistnieniem ryzyka o charakterze politycznym (obejmującym także ryzyko związane ze zjawiskami o charakterze katastrofy) oraz ryzyka handlowego, występującego po wysyłce towarów lub realizacji usług (ryzyko kredytu). Dodatkowo eksporter może ubezpieczyć w ramach kredytu dostawcy ryzyko poniesienia strat przed wysyłką towarów lub realizacją usług (ryzyko produkcji). Produktami uzupełniającymi ofertę KUKE SA są: 1) ubezpieczenie kosztów poszukiwania zagranicznych rynków zbytu – wypłata odszkodowania gwarantowana przez Skarb Państwa. Adresatem produktu są przedsiębiorcy krajowi (prowadzący działalność nie krócej niż trzy lata, w formie spółki akcyjnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub przedsiębiorstwa państwowego, których roczne przychody netto nie są większe niż 50 mln USD), planujący wejście na nowe zagraniczne rynki zbytu. Przedmiot ubezpieczenia: koszty i wydatki ponoszone w związku z rozpoczęciem sprzedaży towarów i/lub realizacji usług na nowych rynkach, jej rozszerzeniem o nowe towary lub usługi bądź nowych odbiorców. Zakres ochrony ubezpieczeniowej: niezawarcie z kontrahentami z ubezpieczonych rynków kontraktów eksportowych o wartości wystarczającej do pokrycia poniesionych kosztów i wydatków; 2) ubezpieczenie należności krajowych – polisa obrotowa. Adresat produktu: eksporterzy dokonujący sprzedaży także na rynku krajowym. Przedmiot ubezpieczenia: należności od krajowych dłużników prywatnych powstałe z tytułu realizowanych kontraktów na dostawy towarów i/lub realizację usług, z zapłatą w kredycie do jednego roku. Zakres ochrony ubezpieczeniowej: utrata należności, jeśli nastąpiła ona w wyniku prawnie stwierdzonej niewypłacalności dłużnika lub zwłoki w zapłacie; 3) ubezpieczenie należności krajowych – ubezpieczenie salda. Produkt adresowany jest do eksporterów dokonujących sprzedaży także na rynku krajowym. Przedmiot ubezpieczenia: należności od krajowych dłużników prywatnych powstałe z tytułu realizowanych kontraktów na dostawy towarów i/lub realizację usług, z zapłatą w kredycie do jednego roku i które nie zostały uregulowane według stanu na koniec miesiąca (saldo należności). Zakres ochrony ubezpieczeniowej: utrata należności, jeśli nastąpiła ona w wyniku prawnie stwierdzonej niewypłacalności dłużnika lub zwłoki w zapłacie; 4) ubezpieczenie inwestycji bezpośrednich za granicą – wypłata odszkodowania gwarantowana przez Skarb Państwa. Adresatem produktu są przedsiębiorcy prowadzący działalność produkcyjną, usługową oraz handlową, którzy planują nowe inwestycje za granicą w postaci nakładów pieniężnych, rzeczowych (o ile są one krajowe) lub w postaci wartości niematerialnych i prawnych. Przedmiot ubezpieczenia: wartość inwestycji bezpośredniej polskiego przedsiębiorcy realizowanej.

(11) Zmiany regulacji instrumentów finansowych…. 145. poza granicami Polski oraz przysługujące inwestorowi kwoty zwrotu z inwestycji. Zakres ochrony ubezpieczeniowej: straty poniesione przez krajowych inwestorów w następstwie zdarzeń określonych jako ryzyko polityczne, powstałe w kraju inwestycji. Ubezpieczenie nie obejmuje ryzyka handlowego ani związanego ze zjawiskami o charakterze katastrofy. KUKE SA oferuje również następujące gwarancje ubezpieczeniowe: 1) gwarancja przetargowa. Gwarancje wystawia się na zlecenie polskich eksporterów na rzecz importerów zagranicznych. Przedmiotem gwarancji jest zapłata importerowi określonej w gwarancji kwoty, w przypadku gdyby zleceniodawca, który wygrał przetarg, odmówił podpisania kontraktu na warunkach oferty lub w inny sposób naruszył zobowiązania wynikające z przystąpienia do przetargu. Gwarancja przetargowa jest składana jako wadium przez przystępującego do przetargu; 2) gwarancje zwrotu zaliczki. Gwarancje wystawia się na zlecenie polskich eksporterów na rzecz importerów zagranicznych. Przedmiotem gwarancji jest zwrot zaliczki wpłaconej przez importera polskiemu eksporterowi w przypadku niewywiązania się ze zobowiązań przez eksportera; 3) gwarancje wykonania kontraktu. Gwarancje wystawia się na zlecenie polskich eksporterów na rzecz importerów zagranicznych. Przedmiot gwarancji: zapłata importerowi określonej w gwarancji kwoty, w przypadku gdy zleceniodawca (eksporter) nie wykona bądź nieprawidłowo wykona kontrakt i odmówi naprawienia szkody, zrekompensowania straty bądź też zapłacenia kar umownych; 4) gwarancje dobrego wykonania kontraktu. Gwarancje wystawia się na zlecenie polskich eksporterów na rzecz importerów zagranicznych. Przedmiotem gwarancji jest zapłata importerowi określonej w gwarancji kwoty, w przypadku gdy zleceniodawca (eksporter) odmówi naprawienia szkody bądź też zrekompensowania straty w okresie rękojmi; 5) regwarancje. Korporacja udziela regwarancji będących zabezpieczeniem gwarancji wystawionych przez bank. Regwarancja może być wykorzystana przez eksportera jako zabezpieczenie dla banku wystawiającego gwarancję kontraktową na rzecz importera; 6) gwarancje celne. Produkt przeznaczony jest dla eksporterów realizujących także import. Przedmiot gwarancji: zabezpieczenie zapłaty kwoty należności z długu celnego, które – po przedłożeniu izbie celnej – umożliwia wprowadzenie towaru na obszar celny Unii Europejskiej bez potrzeby uprzedniego dokonywania stosownych opłat oraz objęcie go procedurą celną (dopuszczenia do obrotu, uszlachetniania czynnego w systemie zawieszeń, składu celnego, odprawy czasowej, zawieszenia poboru akcyzy). Korporacja jest gwarantem akceptowanym przez wszystkie izby celne;.

(12) 146. Wojciech Zysk. 7) gwarancje dla banków refinansujących kredyt dostawcy – wypłata odszkodowania gwarantowana przez Skarb Państwa. Adresat produktu: banki, które nabywają wierzytelności eksporterów powstałe z tytułu udzielonych przez nich kredytów dostawcy. Przedmiot gwarancji: gwarancje mogą dotyczyć skupu weksli wystawionych w związku z udzielonymi przez krajowych przedsiębiorców kredytami dostawcy lub wierzytelności, na które nie zostały wystawione weksle, lecz została zawarta przez bank umowa kredytowa z dłużnikiem zagranicznym; 8) gwarancja dla banków potwierdzających akredytywy – wypłata odszkodowania gwarantowana przez Skarb Państwa. Adresat produktu: banki krajowe potwierdzające akredytywy wystawione przez banki zagraniczne na rzecz polskich eksporterów. Przedmiot gwarancji: pokrycie części płatności (do 50%) wynikającej z akredytywy w przypadku niezrealizowania zobowiązań przez bank zagraniczny, który akredytywę otworzył. Omawiany akt prawny był dwa razy zmieniany. Oto lista zmian: – ustawa o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 05.143.1204), – ustawa o zmianie i uchyleniu niektórych ustaw w związku z uzyskaniem przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej (Dz.U. 04.96.959). Zwłaszcza na drugą z wymienionych zmian należy zwrócić uwagę, gdyż w art. 13 znalazł się zapis: „W ustawie z dnia 7 lipca 1994 r. o gwarantowanych przez Skarb Państwa ubezpieczeniach eksportowych (Dz.U. z 2001 r. nr 59 poz. 609) do tytułu ustawy dodaje się odnośnik nr 1 w brzmieniu: 1) Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektywy 98/29/WE z dnia 7 maja 1998 r. w sprawie harmonizacji głównych przepisów dotyczących ubezpieczenia kredytów eksportowych dla transakcji objętych ubezpieczeniem średnio- i długoterminowym (Dz.Urz. WE L 148 z 19.05.1998 r.). Dane dotyczące ogłoszenia aktów prawa Unii Europejskiej, zamieszczone w niniejszej ustawie – z dniem uzyskania przez Rzeczpospolitą Polską członkostwa w Unii Europejskiej – dotyczą ogłoszenia tych aktów w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej – wydanie specjalne”. Przedmiotowa ustawa ma kilka aktów wykonawczych. Są to: 1) rozporządzenie: Szczegółowy tryb działania i organizacja Komitetu Polityki Ubezpieczeń Eksportowych (Dz.U. 05.174.1446); 2) rozporządzenie: Warunki i tryb udzielania przez Skarb Państwa poręczeń kredytów bankowych zaciągniętych przez Korporację Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych Spółka Akcyjna oraz udzielania i umarzania pożyczek ze środków budżetu państwa (Dz.U. 04.24.210); 3) rozporządzenie: Maksymalny procentowy udział składników pochodzenia zagranicznego w eksportowanym w ramach kontraktu eksportowego produkcie finalnym, umożliwiający uznanie tego produktu za krajowy (Dz.U. 01.101.1097);.

(13) Zmiany regulacji instrumentów finansowych…. 147. 4) zarządzenie: Zakres, forma i terminy składania sprawozdań o stanie wyodrębnionego rachunku bankowego, zawartych ubezpieczeniach eksportowych, udzielonych gwarancjach ubezpieczeniowych oraz kontrolowanie prawidłowości tych sprawozdań (Dz.Urz. MF.06.9.68). Akty prawne z pozycji 1 i 4 weszły w życie po przystąpieniu Polski do UE. Szczególną uwagę należy zwrócić na rozporządzenie Szczegółowy tryb działania i organizacja Komitetu Polityki Ubezpieczeń Eksportowych, gdyż uchyla on rozporządzenie Szczegółowy tryb działania i organizacja Komitetu Polityki Ubezpieczeń Kredytów i Gwarancji Ubezpieczeniowych z czerwca 1997 r. (Dz.U. 97.69.440). Aby poszerzyć katalog istniejących obecnie narzędzi promocji eksportu w Polsce Ministerstwo Gospodarki przygotowuje Strategię promocji gospodarki polskiej. Ustala ona cztery priorytety: wzrost eksportu, zwiększenie napływu inwestycji zagranicznych do Polski, większy udział polskich przedsiębiorstw w rynku międzynarodowym oraz wzrost liczby przyjazdów turystycznych do Polski23. Poinformowano, że celem tej strategii jest zwiększenie znaczenia Polski w gospodarce międzynarodowej. Cel ten zostanie osiągnięty po spełnieniu dwóch warunków: zapewnieniu efektywnej informacji i promocji w zakresie możliwości współpracy polskich przedsiębiorstw na międzynarodowym rynku oraz stworzeniu dobrych rozwiązań instytucjonalnych i prawnych w obszarach związanych z promocją gospodarczą 24. Zdaniem ministerstwa, mimo dobrych wyników eksportowych, jakie osiąga polska gospodarka, należy ciągle dążyć do jej unowocześniania oraz do podnoszenia konkurencyjności polskich towarów. Osiągnięcie tego będzie możliwe m.in. przez rozbudowę finansowych instrumentów wsparcia eksportu oraz uproszczenie procedur ubiegania się o nie. Potrzebne jest utworzenie nowej, silnej agencji inwestycyjnej, mogącej sprostać konkurencji agencji z krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Dnia 11 kwietnia 2006 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o Polskiej Agencji Handlu i Inwestycji, która będzie zajmowała się promocją polskiej gospodarki za granicą oraz rozwojem i wspieraniem eksportu (również wspieraniem napływu inwestycji zagranicznych)25. Literatura Bednarczyk T., Instrumenty wspierania eksportu, kredyty i ubezpieczenia, PWN, Warszawa 2000. IV Kongres Eksporterów Polskich odbył się 24 listopada 2007 r. w Warszawie.. 23. Por. http://www.mgip.gov.pl/Wiadomosci/Eksport+i+Inwestycje+Zagraniczne/kongres_eksporterzy.htm, 12.12.2006. 24. Por. Rola i zaangażowanie instytucji publicznych w promocję gospodarczą Polski i regionów, wystąpienie ministra gospodarki (maszynopis), s. 3–4, www.mg.gov.pl, 10.06.2007. 25.

(14) 148. Wojciech Zysk. Handel zagraniczny – organizacja i technika, red. J. Rymarczyk, PWE, Warszawa 2005. Międzynarodowe stosunki gospodarcze, red. J. Rymarczyk, PWE, Warszawa 2006. Rola i zaangażowanie instytucji publicznych w promocję gospodarczą Polski i regionów, wystąpienie ministra gospodarki (maszynopis), www.mg.gov.pl, 10.06.2007. Changes in Regulations Concerning Financial Instruments to Support Exports in Poland in Light of Integration with the European Union In this article, the author presents changes in the regulations on financial instruments supporting exports in Poland in light of integration with the European Union. He categorises the financial and economic instruments and discusses Polish and European Union legislation regulating these issues. The author analyses the changes in this legislation prior to Poland’s accession to the European Communities as well as after accession. He also describes the measures undertaken by the Ministry of Economy aimed at expanding the current catalogue of existing instruments..

(15)