zrealizowana przy pomocy tetrabromethanu (d=2,96 g/cm3) na frakcjach pomiêdzy 0,2–0,1 mm i 0,1–0,063 mm. Analiza ok. 300 ziarn przezroczystych minera³ów ciê¿kich pod mikroskopem polaryzacyjnym bêdzie przeprowadza-na przy pomocy slajdów ¿elatynowych. Kompletne wyniki analiz zostan¹ porównane z badaniami Czerwonki i Krzyszkowskiego (2001), którzy wykazali zró¿nicowanie minera³ów ciê¿kich w osadach póŸnoneogeñskich i pregla-cjalnych na tym samym obszarze.
Literatura
CZERWONKA J. A. & KRZYSZKOWSKI D. 2001 — Preglacial (Pliocene to early Middle Pleistocene) deposits in Southwestern Poland: lithostratigraphy and reconstruction of drainage pattern. [In:] Krzyszkowski D. (ed.), Late Cainozoic and Palaeogeography of the Sudetic Foreland. WIND, Wroc³aw: 147–195.
GENIESER K. 1955 — Ehemalige Elbeläufe in der Lausitz. Geologi,e 4, 3: 223–279.
STACKEBRANDT W. & MANHENKE V. (eds.) 2002 — Atlas zur Geologie von Brandenburg im Maßstab
1 : 1 000 000.2. Aufl., 142 S., LGRB, Kleinmachnow.
Ewolucja ma³ych dolin lessowych na P³askowy¿u G³ubczyckim
w czasie ostatnich 7000 lat
Edyta Zygmunt*
Na etapie gospodarki zbieracko-³owieckiej cz³owiek nie wywiera³ wiêkszego wp³ywu na przeobra¿anie œrodowiska natural-nego. Dopiero nabycie przez niego umiejêtnoœci samodzielnej pro-dukcji po¿ywienia i jego przechowywania spowodowa³o przejœcie do osiad³ego trybu ¿ycia. Pierwsz¹ spo³ecznoœæ rolniczo-hodow-lan¹ reprezentuje na P³askowy¿u G³ubczyckim kultura ceramiki wstêgowej rytej. Ludnoœæ ta przekroczy³a Bramê Morawsk¹ pod¹¿aj¹c z obszarów naddunajskich na pó³noc i zasiedla³a w pierwszej kolejnoœci obszary lessowe po³udniowej Polski ju¿ w neolicie, ok. 5400–5300 lat p.n.e. Od tego momentu rozpoczê³a siê trwa³a ingerencja cz³owieka w krajobraz naturalny. Postêpuj¹ce wylesienia, przygotowuj¹ce pola pod uprawê roli, a tak¿e na potrze-by budowy osad i w celach opa³owych, przyczynia³y siê do ods³aniania coraz to wiêkszych powierzchni. Tego typu zabiegi wp³ywa³y na znaczne przyspieszanie procesów erozji gleb, zw³aszcza w okresach silnych opadów i roztopów œnie¿nych.
P³askowy¿ G³ubczycki (1,7 tys. km2na obszarze Polski i 390 km2na obszarze Republiki Czeskiej) jest po³o¿ony na przedpolu Sudetów Wschodnich w kotlinie górnej Odry. Jego falista wierzchowina opada ³agodnie w kierunku pó³nocno-wschodnim z 320 m n.p.m do 220 m n.p.m. Znaczn¹ jego czêœæ pokrywa less stadia³u g³ównego zlodo-wacenia pó³nocnopolskiego (o mi¹¿szoœci do 9 m) spoczy-waj¹cy na gliniasto-¿wirowych osadach plejstoceñskich i starszych. Powierzchnia p³askowy¿u jest gêsto pociêta doli-nami prowadz¹cymi stale lub te¿ okresowo wodê. Jako, ¿e s¹ one przewa¿nie pozbawione zasilania gruntowego, s¹ modelowane w g³ównej mierze przez procesy stokowe i ero-zjê wód epizodycznych. Rozwój dolin od momentu ingeren-cji cz³owieka w œrodowisko naturalne tego obszaru zosta³ zapisany w strukturze sto¿ków nap³ywowych, bêd¹cych niejako swoist¹ pu³apk¹ sedymentacyjn¹ u ich wylotu dla osadów erodowanych z u¿ytkowanych rolniczo stoków.
Badania prowadzone w obrêbie suchych, b¹dŸ epizo-dycznie odwadnianych, dolin P³askowy¿u G³ubczyckiego wskazuj¹, ¿e rozwój czêœci z nich wi¹¿e siê ze zmianami klimatycznymi plejstocenu lub ma starsze, przedczwarto-rzêdowe za³o¿enia. Geneza wiêkszoœci ma³ych dolin rozci-naj¹cych lessow¹ powierzchniê p³askowy¿u wi¹¿e siê z zasiedleniem tego obszaru przez pradziejowe spo³ecznoœci o charakterze rolniczo-pasterskim i ich ingerencjê w natu-raln¹ pokrywê leœn¹. Kolonizacja P³askowy¿u G³ubczyc-kiego przez kultury z rolniczym typem gospodarowania wp³ynê³a na przyspieszenie procesów erozji gleb i
rozcina-nia jego powierzchni. Erodowany materia³ z u¿ytkowa-nych rolniczo stoków by³ deponowany w pu³apkach sedymentacyjnych, jakimi sta³y siê sto¿ki nap³ywowe zlo-kalizowane u wylotów dolin erozyjno-denudacyjnych. Na podstawie analizy struktury sto¿ków nap³ywowych mo¿na zrekonstruowaæ historiê ingerencji cz³owieka w pierwotny krajobraz tego obszaru, a tak¿e zmiany klimatyczne póŸne-go holocenu, zw³aszcza okresy zwilpóŸne-gotnienia klimatu. Pro-gradacja sto¿ków na osady organiczne wype³niaj¹ce dna dolin daje dodatkow¹ mo¿liwoœæ bezwzglêdnego datowa-nia czasu ich rozwoju, a tym samym zmian zachodz¹cych w ich zlewniach. Przy rekonstruowaniu historii rozwoju dolin i form dolinnych niezbêdne jest równie¿ rozpoznanie archeologiczne badanego obszaru.
Badania prowadzone u wylotu bocznej doliny rzeki Psiny wykaza³y, ¿e w wyniku zasiedlenia jej dorzecza, wylesienia i u¿ytkowania rolniczego erodowane osady zosta³y zdeponowane w postaci sto¿ka nap³ywowego. Datowania radiowêglowe stropu torfów podœcielaj¹cych osady mineralne sto¿ka aluwialnego pos³u¿y³y do okreœla-nia wieku sto¿ka oraz rekonstrukcji etapów jego rozbudo-wy. Pocz¹tek jego rozwoju przypada na prze³om okresu subborealnego i subatlantyckiego (3650±70 BP). Przyjmo-wane w owym czasie zwilgotnienie klimatu mia³o zapewne wp³yw na nasilenie zmywu gleb na odlesionych i u¿ytko-wanych rolniczo zboczach doliny. Maksymalna prograda-cja sto¿ka przypada na schy³ek okresu wp³ywów rzymskich,, kiedy obszar ten by³ zasiedlany przez rolnicz¹ kulturê przeworsk¹. Odzwierciedla to datowanie radiowê-glowe torfów przykrytych przez i³y pylaste w dystalnej czêœci sto¿ka aluwialnego. Badania archeologiczne potwierdzaj¹, ¿e w tym czasie nast¹pi³ gwa³towny wzrost gêstoœci zaludnienia. We wczesnym œrednowieczu, py³y ilaste erodowane z u¿ytkowanych rolniczo stoków nie dociera³y ju¿ do czêœci dystalnej sto¿ka, co wskazuje na s³absze zasiedlenie/u¿ytkowanie rolnicze tego obszaru.
Czas rozwoju drugiego z analizowanych sto¿ków, u wylotu bocznej doliny Odry, okreœlono wstêpnie na podsta-wie wyników badañ archeologicznych. Najgêstsze zasiedle-nie tego obszaru przez pradziejowe kultury rolnicze nast¹pi³o na prze³omie epoki br¹zu i ¿elaza. Progradacja tego sto¿ka wi¹¿e siê prawdopodobnie z gospodark¹ roln¹ kultury ³u¿yc-kiej i wyrêbem lasu dla potrzeb budowy grodziska.
1084
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 11, 2004
*Wydzia³ Nauk o Ziemi, Uniwersytet Œl¹ski, ul. Bêdziñska 60, 41-200 Sosnowiec; ezygmunt@wnoz.us.edu.pl
