Instytut Finansów Korporacji i Inwestycji Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Biuro Informacji Kredytowej SA
Mariola Kapla
Biuro Informacji Kredytowej SA
POLACY JAKO KLIENCI BANKÓW.
CHARAKTERYSTYKA PROFILU KREDYTOWEGO
1. Wprowadzenie
Celem artykułu jest szczegółowa prezentacja polskiego rynku kredytów dla gospodarstw domowych na podstawie charakterystyki profilu kredytowego Polaków1. Badaniem nie zostały bezpośrednio objęte firmy pożyczkowe
udzie-lające pożyczek. Analiza nie obejmuje również kredytów udzielanych przedsię-biorcom w tym MŚP. Ujęcia oraz perspektywy prowadzonej analizy dotychczas nie były w takim zakresie przedstawione w polskiej literaturze naukowej. Badanie zostało bowiem przeprowadzone bezpośrednio na danych pochodzących z bazy Biura Informacji Kredytowej (BIK) „Klient Indywidualny” oraz uzupełnione o dane GUS. Przedstawione w artykule dane statystyczne oraz wnioski sformu-łowane na podstawie przeprowadzonej analizy mogą stanowić punkt wyjścia do dalszych pogłębionych i sprofilowanych badań. Autorzy ograniczyli się jedynie do wybranych obszarów analitycznych. Prezentowana informacja o poziomach zadłużenia może się różnić od danych prezentowanych przez KNF ze względu na sposób raportowania danych o kredytach do bazy BIK przez banki. Oba źródła informacji są jednak zgodne w aspekcie trendów i właściwie przedstawiają tendencje oraz zjawiska występujące na rynku kredytowym.
1 Badanie zostało przeprowadzone na podstawie danych pochodzących z bazy Biura Informa-cji Kredytowej (BIK) oraz danych GUS.
2. Charakterystyka wyników badania
2.1. Ukredytowienie i poziom zadłużenia Polaków
Spośród 31,5 mln2 dorosłych Polaków 48,4% (15,3 mln) posiada co najmniej
jeden czynny kredyt w sektorze bankowym3. Od końca 2008 r. do poł. 2012 r.
systematycznie wzrastało ukredytowienie Polaków4, osiągając maksimum na
poziomie 49,8% (15,7 mln aktywnych kredytobiorców wśród 31,4 mln dorosłych Polaków). Od drugiej poł. 2012 r. ukredytowienie Polaków nieznacznie się obni-żyło. Spadek ten wynika zarówno ze zmniejszającej się liczby osób korzystających z kredytów bankowych, jak i ze wzrostu liczby dorosłych Polaków (por. rys. 1). Pierwsze miesiące 2014 r. wskazują na zahamowanie trendu spadkowego liczby aktywnych kredytobiorców. 30,8 30,9 31,2 31,1 31,3 31,4 31,4 31,5 31,5 31,5 13,1 13,6 14,0 14,1 14,2 15,3 15,7 15,5 15,4 15,3 0 8 16 24 32 0 8 16 24 32 12 12 6 12 6 12 6 12 6 12 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Liczba kredytobiorców (mln) Ludność 18+ (mln)
Ludność powyżej 18 lat Kredytobiorcy
Rys. 1. Liczba dorosłych Polaków oraz liczba kredytobiorców
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS. Analizując w czasie liczbę aktywnych kredytobiorców, należy wziąć pod uwagę fakt, że w 2012 r. dwa banki przeniosły swoją działalność w segmencie consumer finance do powiązanych z nimi pozabankowych firm i w tym czasie nie raportowały do bazy BIK o zadłużeniu osób finansujących się w tych firmach.
2 Źródło: GUS, stan na grudzień 2013 r., wstępny szacunek.
3 Stan na grudzień 2013 r. Liczba ta uwzględnia właścicieli, współwłaścicieli czynnych kredy-tów oraz przystępujących do długu.
4 Poziom ukredytowienia Polaków obliczony jest jako stosunek liczby dorosłych Polaków posiadających co najmniej jeden czynny kredyt do liczby dorosłych Polaków. Informacja o liczbie dorosłych Polaków pochodzi z GUS. Dane wg stanu na 06.2011 r. zostały opracowane przez GUS na bazie wyników NSP’2011.
Zatem rzeczywista liczba osób posiadających czynny kredyt w tym okresie była nieco większa, jednak nie na tyle duża, aby zahamować tendencję spadkową, bowiem po włączeniu tych firm z powrotem do banków, liczba aktywnych kredy-tobiorców nadal malała.
Na koniec 2013 r. Polacy mieli do spłaty z tytułu kredytów dla gospodarstw domowych, w tym mieszkaniowych, 493 mld zł, co oznacza, że każdy kredyto-biorca miał średnio do spłaty nieco ponad 32 tys. zł i było to o 14,4 tys. zł więcej niż w połowie 2008 r. Łączne zadłużenie Polaków z wyłączeniem kredytów miesz-kaniowych wyniosło 143 mld zł, co daje prawie 10 tys. zł średniego zadłużenia na osobę posiadającą co najmniej jeden czynny kredyt inny niż mieszkaniowy.
Łączna liczba kredytów jaką posiadali Polacy rosła do poł. 2011 r., osiągając poziom prawie 31 mln rachunków. Po tym okresie liczba czynnych zobowiązań kredytowych malała aż do połowy 2013 r. (rys. 2). Przyczyną tego spadku były zarówno ograniczenia podaży kredytów przez banki (instytucje kredytujące istotnie ograniczyły kredytowanie po kryzysie finansowym lat 2007–2009 m.in. również na skutek działań regulacyjnych), zmniejszenie popytu na kredyt przez konsumentów (obawa przed niepewną sytuacją ekonomiczną), sprzedaż części długów firmom windykacyjnym (zmniejszenie liczby czynnych kredytów), jak i przeniesienie (w okresie 2012–2013) przez dwa banki finansowania consumer finanse do firm pozabankowych.
25,3 28,2 29,2 29,7 29,9 29,7 31,0 30,3 28,0 27,0 26,1 26,2 24,1 26,9 27,9 28,4 28,4 28,2 29,3 28,6 26,2 25,2 24,2 24,3 220 296 332 352 393 418 438 472 474 476 488 493 89 108 120 133 141 145 145 145 141 142 140 143 0 5 10 15 20 25 30 35 0 100 200 300 400 500 600 700 800 6 12 6 12 6 12 6 12 6 12 6 12 2008 2009 2010 2011 2012 2013 L ic zb a k re dy tó w ( m ln ) Kw ot a za dł uż en ia (m ld )
Liczba kredytów ogółem Liczba kredytów bez mieszkaniowych
Kwota zadłużenia ogółem Kwota zadłużenia bez kredytów mieszkaniowych
Rys. 2. Liczba czynnych kredytów oraz kwota zadłużenia
Średnia kwota kredytu jaką kredytobiorca jest winny bankom systematycznie rośnie od 2008 r. (rys. 3). Wynika to przede wszystkim ze wzrostu łącznego zadłużenia Polaków. Na ten wzrost wpływa głównie zadłużenie z tytułu kredytów mieszkaniowych, które charakteryzują się długimi okresami kredytowania oraz wysokimi kwotami kredytów. Średnia kwota zadłużenia z tytułu innych kredytów niż mieszkaniowe maksymalną wartość osiągnęła w 2010 r. (10,9 tys. zł). W kolejnym roku średnia kwot spadła i utrzymuje się na poziomie ok. 10 tys. zł.
22,6 35 30 25 20 15 10 5 0 26,0 29,6 30,8 30,7 32,3 8,6 10,3 10,9 10,0 9,7 10,0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Śr ed ni a k wo ta z ad łuż en ia ( ty s. z ł)
Średnia kwota zadłużenia ogółem Średnia kwota zadłużenia bez mieszkaniowych
Rys. 3. Średnia kwota zadłużenia na kredytobiorcę
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS. Z danych zaprezentowanych na rys. 4 wynika, że ok. 70% kwoty, którą Polacy są winni bankom, pochodzi z kredytów mieszkaniowych. Na koniec 2013 r. zadłu-żenie z tytułu tych kredytów wyniosło łącznie 350,5 mld zł i było to o 162 mld zł więcej niż na koniec 2008 r.
Z danych prezentowanych na rys. 4 wynika, że z roku na rok kredyty miesz-kaniowe stanowią coraz większą część zobowiązań kredytowych Polaków, chociaż coroczny wzrost zadłużenia z tytułu tych kredytów jest hamowany przez coraz niższą liczbę i kwotę udzielanych kredytów mieszkaniowych. Po okresie silnego wzrostu średniej kwoty kredytu mieszkaniowego do poziomu 236 tys. zł w 2008 r., nastąpił wyraźny jej spadek (rys. 5), co wynikało głównie ze spadku cen mieszkań. W 2013 r. kwota ta była na poziomie nieco niższym niż w 2007 r. i wynosiła ok. 190 tys. zł.
Drugą część pod względem wartości zobowiązań Polaków stanowią kredyty gotówkowe (16%). Na koniec 2013 r. z tytułu tych kredytów Polacy mieli do spłaty 80,3 mld zł i było to o prawie 26 mld zł więcej niż na koniec 2008 r. Warto zauważyć, że w okresie 2010 – 2012 kwota zadłużenia z tytułu kredytów gotówko-wych malała. Dopiero 2013 r. przyniósł jej ponowny wzrost (o 5% w stosunku do
2012 r.), który wynikał głównie ze wzrostu kwot udzielanych kredytów. W okresie 2008–2013 średnia kwota udzielonego kredytu wzrosła prawie o 70%, z 9,6 tys. zł do 16 tys. zł, przy spadku liczby udzielonych kredytów z 5,4 mln do 2,9 mln.
16% 16% 16% 9% 9% 8% 3% 3% 2,4% 2% 2% 1,8% 69% 70% 71% 0 10 20 30 40 % 50 60 70 80 90 100 2011 2012 2013
Gotówkowy Ratalny Karta kredytowa Kredyt odnawialny Limit debetowy w ror Mieszkaniowy Inne
Rys. 4. Struktura kredytów posiadanych przez Polaków – ujęcie wartościowe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS.
204 200 150 100 50 0 250 236 234 227 227 189 188 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Śr ednia kwota k redytu (tys. zł )
Rys. 5. Średnia kwota kredytu mieszkaniowego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS. Warto zwrócić uwagę, że stosunkowo niewielkie jest zadłużenie Polaków z tytułu kredytów opartych na limitach (karta kredytowa, kredyt odnawialny, limit debetowy w rachunku oszczędnościowym). W okresie 2008–2013 udział tego zadłużenia w całej kwocie, jaką Polacy mieli do spłaty z tytułu kredytów dla gospodarstw domowych, zmalał z 7% do 5%. Na koniec 2013 r. kwota tego
zadłużenia wyniosła 23 mld zł. Najwyższą wartość zadłużenia z tytułu kredytów opartych na limitach Polacy mieli na koniec 2010 r. – wynosiła ona wówczas 26,4 mld zł. 9,6 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 11,7 12,9 13,8 15,3 16,0 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Śr ed ni a k w ot a u dz ie lo ne go k re dy tu (ty s. z ł)
Rys. 6. Średnia kwota kredytu gotówkowego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS.
7,5 8 6 4 2 0 7,2 7,0 6,5 6,4 6,2 6,1 4,6 4,5 4,3 4,1 4,0 3,8 3,9 12 6 12 6 12 6 12 2010 2011 2012 2013 L ic zb a k ar t k re dy tow yc h (m ln) Czynne Aktywne
Rys. 7. Liczba czynnych i aktywnych kart kredytowych
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS. Wśród Polaków mało popularne są karty kredytowe. Na koniec 2013 r. Polacy mieli 6,1 mln kart kredytowych i jest to o 18% mniej niż w 2010 r. (rys. 7). Dodat-kowo nie wszystkie karty kredytowe są przez właścicieli używane. Jest ok. 60% aktywnych5 kart kredytowych.
Nie zmienia się również znacząco wysokość średniego limitu na karcie kredy-towej. W latach 2008–2013 średnia kwota limitu na karcie kredytowej wahała się w przedziale 3,4–3,8 tys. zł (rys. 8). Zatem karty kredytowe nie są źródłem rosnącego zadłużenia Polaków.
3,4 3,6 3,5 3,4 3,6 3,8 3,7 3,4 3,6 3,7 3,6 3,4 6 12 4 0 1 2 3 6 12 6 12 6 12 6 12 6 12 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Śr ed ni a k w ot a l im itu (t ys . z ł)
Rys. 8. Średnia kwota limitu karty kredytowej
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS.
24% 24% 24% 23% 24% 23% 22% 19% 20% 13% 13% 13% 12% 13% 13% 6% 7% 7% 0 10 20 30 40 % 50 60 70 80 90 100 2011 2012 2013
Gotówkowy Karta kredytowa Ratalny Kredyt odnawialny Limit debetowy w ror Mieszkaniowy Inne
Rys. 9. Struktura kredytów posiadanych przez Polaków – ujęcie ilościowe Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS. Wśród wszystkich produktów kredytowych, z których korzystają Polacy, niezmiennie od 2011 r. najchętniej wybierają kredyty gotówkowe i karty kredy-towe (rys. 9). Na koniec 2013 r. Polacy posiadali 6,2 mln kredytów gotówkowych
oraz 6,1 mln kart kredytowych, co stanowi łącznie 47% wszystkich kredytów dla gospodarstw domowych.
Większość Polaków korzysta w danym momencie tylko z jednego kredytu. W 2013 r. takich osób było aż 49%. Poziom uproduktowienia kredytowego jest więc niski. Ponadto od 2011 r. udział tej grupy wśród wszystkich kredytobiorców systematycznie rośnie. 44 25 14 12 4 0,6 49 24 13 10 3 0,4 49 24 13 10 3 0,3 1 2 50 40 30 20 10 0 3 4–5 6–9 >=10 % k re dy to bio rc ów 2011 2012 2013
Rys. 10. Struktura kredytobiorców według liczby czynnych kredytów Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS.
48 13 20 6 6 5 1 0,3 48 50 0 10 20 30 40 13 20 6 6 6 1 0,3 47 12 20 6 7 6 1 0,3 < 0– 4 t ys. > (4 –1 0 t ys .> (1 0– 50 ty s. > (5 0– 10 0 t ys .> (1 00 –2 00 ty s. > (2 00 –5 00 ty s. > (0 ,5 –1 m ln) > =1 m ln % k re dy to bio rc ów 2011 2012 2013
Rys. 11. Struktura kredytobiorców według kwoty zadłużenia
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS. W ostatnich latach Polacy korzystają jednocześnie z coraz mniejszej liczby kredytów (rys. 10), ale poziom ich zadłużenia wyraźnie rośnie. W okresie
2011–2013 kredytobiorcy zaciągają kredyty na coraz wyższe kwoty (rys. 11), ale dominującą grupą pozostają kredytobiorcy, którzy są winni bankom głównie niskie kwoty – do 4 tys. zł (47% kredytobiorców). Jednocześnie liczba osób, które posiadają do spłaty ponad 200 tys. zł wzrosła w okresie 2011–2013 o 12% do poziomu 1,2 mln osób.
2.2. Kredytobiorcy nadmiernie zadłużeni
Zadłużanie się społeczeństwa określane często jako lewarowanie jest zjawiskiem pozytywnym zarówno z punktu widzenia rozwoju gospodarczego (zwiększający się efektywny popyt konsumpcyjny), jak i wzrostu poziomu życia społeczeństwa (wzrost dobrobytu). Było ono zjawiskiem powszechnym w krajach wysoko rozwiniętych przed 2008 r. (wybuchem kryzysu finansowego). Jednak jako jeden z bezpośrednich skutków kryzysu wymienia się m.in. wzrost wśród konsumentów awersji do ryzyka i w konsekwencji z jednej strony niechęć do zaciągania kolejnych nowych kredytów, a z drugiej chęć spłacania już wcześniej zaciągniętych kredytów. W literaturze wprost używa się pojęcia delewarowania (odlewarowania) również w stosunku do gospodarstw domowych.
Należy jednak pamiętać, że nadmiernie wysokie zadłużanie się gospodarstw domowych może stać się problemem społecznym i finansowym zarówno w skali mikro (gospodarstwa domowego), jak i skali makro (społeczeństwa) w przypadku, gdy wiele osób osiągnie poziom zadłużenia przekraczający ich możliwości finan-sowe do jego obsługi.
Źródłem tych problemów może być zarówno niekorzystna sytuacja ekono-miczna kredytobiorcy (nagłe obniżenie dochodów, trwała utrata źródła dochodów), zbyt łatwy dostęp do kredytów dla osób o niskich dochodach6, zdarzenia losowe,
jak i nadmierna konsumpcja prowadząca do nieodpowiedzialnego zaciągania kredytów i pożyczek, w tym zaciągania kolejnych zobowiązań na spłatę już istnie-jących.
Chociaż w Polsce poziom zadłużenia osób prywatnych jest nadal znacznie niższy (w relacji do PKB wynosi jednak 35%) niż w większości krajów europej-skich (relacja ta wg ECB dla strefy euro wynosi średnio 55%), to nie eliminuje możliwości wystąpienia problemu nadmiernego zadłużenia. Wśród osób szcze-gólnie narażonych na nadmierne zadłużenie są kredytobiorcy o niskich i średnich dochodach oraz niedostatecznym poziomie wiedzy ekonomicznej, nierozumiejący ryzyka związanego z zaciąganiem i koniecznością spłaty zobowiązań finansowych.
Z punktu widzenia kredytobiorcy konsekwencją nadmiernego zadłużenia jest najczęściej wykluczenie finansowe, tj. brak możliwości zaciągnięcia kredytu 6 Kryzys w USA wywołany był m.in. udzielaniem kredytów kredytobiorcom o niskiej wiary-godności kredytowej z grupy subprime.
często na zaspokojenie podstawowych potrzeb konsumpcyjnych. W konsekwencji prowadzi to do wykluczenia społecznego. W Polsce w sytuacji dynamicznie rozwijającego się sektora pożyczkowego i braku pełnej wymiany informacji pomiędzy sektorem bankowym i pożyczkowym, nadmierne zadłużenie nie musi oznaczać braku dostępu do zewnętrznego finansowania. Jednak wysoki koszt tego finansowania może jeszcze bardziej pogłębić problemy finansowe konsumenta.
Według opinii banków nadmiernie zadłużeni klienci to najczęściej kredy-tobiorcy z niespłaconymi kredytami i problemy z tym związane. Przy niewiel-kiej skali tego problemu banki radzą sobie z nieregularnymi zobowiązaniami np. poprzez sprzedaż tych wierzytelności do firm windykacyjnych. Duża skala tego zjawiska nie była obserwowana w polskim sektorze bankowym (być może zjawisko to wystąpiło w niektórych bankach), trudno zatem ocenić, jakie w tej sytuacji działania restrukturyzacyjne okazałby się najbardziej skuteczne.
Tabela 1 Udział kredytobiorców wg liczby czynnych kredytów i kwoty zadłużenia (w %)
Kwota zadłużenia
Liczba posiadanych kredytów
1 2 3 4–5 6–9 ≥ 10 Średnia kwota zadłuże-nia (tys.) 0–4 tys. 72,1 37,1 17,4 6,2 1,0 0,1 1 (4–10 tys. 8,5 17,2 18,3 13,1 4,6 0,5 7 (10–50 tys. 8,9 22,9 33,1 40,6 39,1 17,8 24 (50–100 tys. 3,0 6,6 9,0 12,4 19,3 26,1 72 (100–200 tys. 3,9 7,7 9,9 11,7 15,2 26,3 140 (200–500 tys. 3,2 7,1 9,8 12,1 14,6 19,8 293 (0,5–1 mln) 0,4 1,2 2,1 3,1 4,4 6,0 660 ≥ 1 mln 0,1 0,2 0,4 0,8 1,7 3,6 1 856 Średnia kwota zadłużenia (tys.) 14 33 51 72 113 206 –
Źródło: Biuro Informacji Kredytowej SA, GUS, stan na grudzień 2013 r.
Biorąc pod uwagę, że liczba kredytów, które zaciągnęli Polacy, maleje, a rośnie kwota ich zadłużenia wobec banków, to identyfikacja klientów nadmiernie zadłu-żonych powinna obejmować nie tylko liczbę jednocześnie czynnych kredytów, ale także kwotę zadłużenia kredytobiorcy (tabela 1).
Problem nadmiernego zadłużenia dotyczy nie tylko osób o niskich, ale również o średnich dochodach. To co różni obie te grupy, to łączna kwota kredytu jaką
mają do spłaty. Należy się spodziewać, że osoby o niższych dochodach będą miały wiele kredytów na niższe kwoty i będą to głównie kredyty gotówkowe, ratalne, limity kredytowe, zazwyczaj krótko- i średnioterminowe, co powinno się prze-łożyć na łączne zadłużenie na poziomie kilkudziesięciu tysięcy złotych. Z kolei osoby o wyższych dochodach będą raczej posiadały wiele kredytów na wysokie kwoty (w tym kredyty mieszkaniowe o długim terminie spłaty), co powinno się przełożyć na bardzo wysokie zadłużenie. W przypadku tej grupy kredytobiorców zjawisko będzie miało charakter długoterminowy.
Kryterium, które można zastosować do weryfikacji przyjętej definicji osoby nadmiernie zadłużonej, to poziom nieterminowo spłacanych kredytów. Należy się spodziewać, że osoby mające zbyt wysokie zadłużenie, częściej będą miały duże problemy z obsługą kredytów. Biorąc pod uwagę, że pojedyncze zaległości w spłacie nie świadczą jeszcze o wystąpieniu problemu nadmiernego zadłużenia, do badania rzeczywistej skali tego zjawiska przyjęto, że o takich problemach świadczy dopiero co najmniej 90-dniowa zaległość w spłacie.
Tabela 2 Udział klientów z kredytami z opóźnieniami powyżej 90 dni w danej grupie
kredytobiorców (w %) Kwota
zadłużenia
Liczba posiadanych kredytów
1 2 3 4–5 6–9 ≥ 10 dla grupyUdział
<0–4 tys. 11 12 13 14 13 13 11 (4–10 tys. 27 21 20 20 21 20 22 (10–50 tys. 17 18 21 25 32 44 21 (50–100 tys. 6 9 13 20 35 64 14 (100–200 tys. 5 6 9 14 28 69 11 (200–500 tys. 6 7 9 12 23 58 11 (0,5–1 mln) 16 12 11 14 22 44 15 ≥ 1 mln 30 25 22 21 28 43 25 Udział dla grupy 12 15 17 20 30 59 –
Źródło: Biuro Informacji Kredytowej SA, GUS, stan na grudzień 2013 r.
W grupie osób mających co najmniej 10 kredytów aż 59% obsługuje kredyty z opóźnieniem co najmniej 90-dniowym. Warto zauważyć, że wśród tych kredy-tobiorców są również tacy, którzy dużych problemów ze spłatą zobowiązań nie mają. Należą do nich osoby, którym do spłaty pozostaje kwota nieprzekraczająca 10 tys. zł (tabela 2).
Wśród osób mających jednocześnie od 6 do 9 kredytów udział kredytobiorców mających duże problemy z obsługą zobowiązań jest na nieco niższym poziomie i wynosi 30%. Tutaj również są osoby, które mimo wielu kredytów poprawnie je obsługują. Dotyczy to kredytobiorców posiadających kwotę do spłaty nie większą niż 10 tys. zł.
Biorąc pod uwagę jak wiele osób ma duże problemy z obsługą zadłużenia w zależności od liczby posiadanych kredytów oraz łącznego zadłużenia z tytułu tych kredytów, można przyjąć, że osoby mające co najmniej 10 kredytów i kwotę pozostającą do spłaty większą niż 10 tys. zł, są to osoby o bardzo wysokim ryzyku nadmiernego zadłużenia, natomiast osoby posiadające od 6 do 9 kredytów i kwotę zadłużenia co najmniej 10 tys., to osoby o wysokim ryzyku bycia nadmiernie zadłużonym.
Grupa osób o bardzo wysokim ryzyku nadmiernego zadłużenia obejmuje łącznie 39,3 tys. kredytobiorców (tabela 3). Osób o wysokim ryzyku jest ponad 10 razy więcej (431,3 tys.). Osoby będące w pierwszej grupie są winne bankom 8,1 mld zł. Natomiast kredytobiorcy z wysokim ryzykiem bycia nadmiernie zadłu-żonym są zadłużone na kwotę ponad 6 razy wyższą (51,9 mld zł).
Tabela 3 Kredytobiorcy nadmiernie zadłużeni
Kredytobiorcy Liczba osób (tys.) zadłużenia Kwota (mld zł) % zadłu-żenia w łącznym zadłużeniu Polaków Średnia kwota zadłużenia (tys. zł) % klientów z opóź-nieniami w spłacie powyżej 90 Grupa 1:
osoby o bardzo wysokim ryzyku nadmiernego zadłużenia
39,3 8,1 2 207 59
Grupa 2:
osoby o wysokim ryzyku
nadmiernego zadłużenia 431,2 51,9 11 120 31
Razem 470,5 60 13 128 33
Źródło: Biuro Informacji Kredytowej SA, GUS, stan na grudzień 2013 r.
Wśród kredytobiorców o bardzo wysokim ryzyku nadmiernego zadłużenia dominują osoby w wieku 55–64 lata (26%). W tej grupie średnia kwota kredytu, jaka pozostała do spłaty, wynosi 181 tys. zł. Wśród osób o wysokim ryzyku nadmiernego zadłużenia najwięcej jest kredytobiorców w wieku 35–44 lata (28%). Ich średnia zadłużenia jest na poziomie zbliżonym do poprzedniej grupy i wynosi 167 tys. zł (rys. 12).
1 3 6 9 11 11 12 13 13 10 6 5 1 5 10 14 16 0 4 8 12 14 12 12 11 9 6 3 3 18–24 25–29 30–34 35–39 40–44 45–49 50–54 55–59 60–64 65–69 70–74 ≥75 % k re dy to bio rc ów Wiek Grupa 1 Grupa 2
Rys. 12. Rozkład kredytobiorców o bardzo wysokim i wysokim ryzyku nadmiernego zadłużenia wg wieku
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS. Najwyższą średnią kwotę zadłużenia w obu grupach mają osoby w wieku 35–39 lat i wynosi ona 306 tys. zł w przypadku osób o bardzo wysokim ryzyku nadmiernego zadłużenia oraz 174 tys. zł w przypadku osób należących do drugiej grupy (rys. 13). 70 129 259 400 0 100 200 300 306 300 257 222 201 162 128 113 74 48 91 141 174 159 132 114 102 80 59 50 38 18–24 25–29 30–34 35–39 40–44 45–49 50–54 55–59 60–64 65–69 70–74 ≥75 Śr ed ni a k wo ta z ad łuż en ia ( ty s. z ł) Grupa 1 Grupa 2
Rys. 13. Średnia kwota zadłużenia kredytobiorców o bardzo wysokim i wysokim ryzyku nadmiernego zadłużenia
W okresie 2011–2013 malała liczba kredytobiorców o podwyższonym ryzyku nadmiernego zadłużenia. W przypadku osób o bardzo wysokim ryzyku nadmier-nego zadłużenia ich liczba spadła o prawie 60%. W tym samym czasie wzrosła średnia kwota ich zadłużenia o nieco ponad 30%, z poziomu 158 tys. zł do 207 tys. zł (rys. 14). 95,8 62,5 39,3 158 173 207 0 30 60 90 120 150 180 210 0 20 40 60 80 100 2011 2012 2013 Śr ed ni a k wo ta z ad łu en ia ( ty s. z ł) L ic zb a k re dy to bio rc ów (t ys .)
Liczba kredytobiorców – grupa 1 Średnia kwota zadłużenia – grupa 1
Rys. 14. Liczba kredytobiorców i średnia kwota zadłużenia wśród osób z bardzo wysokim ryzykiem nadmiernego zadłużenia (grupa 1)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS. W tym samym czasie liczba kredytobiorców z wysokim ryzykiem nadmier-nego zadłużenia zmniejszyła się o 28%, a ich średnie zadłużenie wzrosło o 20%, z 101 tys. zł do 120 tys. zł (rys. 15).
599,3 453,9 431,3 101 116 120 0 50 100 150 200 250 0 100 200 300 400 500 600 700 2011 2012 2013 Śr ed ni a k wo ta d o s pł at y ( ty s. z ł) L ic zb a k re dy to bio rc ów (t ys .)
Liczba kredytobiorców – grupa 2 Średnia kwota zadłużenia – grupa 2
Rys. 15. Liczba kredytobiorców i średnia kwota zadłużenia wśród osób z wysokim ryzykiem nadmiernego zadłużenia (grupa 2)
Wraz ze spadkiem liczby osób o podwyższonym ryzyku bycia nadmiernie zadłużonym maleje wśród nich udział klientów mających duże opóźnienia w spłacie kredytów (por. rys. 16). W przypadku klientów o bardzo wysokim ryzyku nadmiernego zadłużenia udział ten w okresie 2011–2013 spadł z 69% do 59%. Spadek ten wynika nie tylko z lepszego radzenia sobie kredytobiorców z wysokim zadłużeniem, ale zapewne także ze sprzedaży przez banki części wierzytelności niespłacanych przez kredytobiorców. Wśród kredytobiorców o wysokim ryzyku nadmiernego zadłużenia udział osób mających kredyty obsłu-giwane z dużymi opóźnieniami utrzymuje się na poziomie ok. 30%.
69 70 60 50 40 30 20 10 0 65 59 33 34 31 2011 2012 2013 % k re dy to bio rc ów
Opóźnienia powyżej 90 dni – grupa 1 Opóźnienia powyżej 90 dni – grupa 2
Rys. 16. Udział kredytobiorców z kredytami opóźnionymi w spłacie powyżej 90 dni wśród kredytobiorców o bardzo wysokim i wysokim ryzyku nadmiernego zadłużenia Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS.
70% 70 60 50 40 % 30 20 10 0 30%
klienci posiadający czynne kredyty w bankach brak czynnych kredytów w bankach
Rys. 17. Struktura klientów wnioskujących o pożyczkę według posiadania kredytu bankowego
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Biura Informacji Kredytowej SA, GUS. Jedną z grup szczególnie narażoną na nadmierne zadłużanie są osoby o niskich dochodach, które często finansują kredytem swoje bieżące potrzeby. W sytuacji wystąpienia problemów np. z zatrudnieniem, osoby takie nie mają możliwości do
obniżenia standardu życia, co powoduje zaprzestanie obsługi dotychczasowych zobowiązań albo konieczność pozyskania dodatkowego finansowania, często o wysokim koszcie. Wówczas jednym ze źródeł pomocniczego finansowania mogą być firmy pożyczkowe. Z danych przedstawionych na rys. 17 wynika, że wśród osób wnioskujących o pożyczkę w firmie pozabankowej aż 70% jest aktywnymi kredytobiorcami w sektorze bankowym i połowa z nich ma opóźnienia w spłacie co najmniej jednego kredytu powyżej 90 dni.
Dodatkowe finansowanie w firmach pożyczkowych może być źródłem zwięk-szania nadmiernego zadłużenia. Jest to tym bardziej możliwe, że dotychczas w Polsce nie ma pełnej wymiany danych o zobowiązaniach finansowych osoby prywatnej pomiędzy sektorem bankowym i pożyczkowym. Stwarza to wielu osobom dogodne warunki do nadmiernego zadłużania się. Ocena skali tego zjawiska obecnie nie może być przez autorów jednak określona z uwagi na brak bezpośredniego dostępu do danych firm pożyczkowych.
3. Podsumowanie
Z przeprowadzonej analizy można wysnuć następujące wnioski.
– kredytowanie nie jest przyczyną nadmiernego zadłużenia konsumentów, chociaż zbyt łatwy dostęp do kredytów i pożyczek może przyczyniać się do nara-stania problemu nadmiernego zadłużenia;
– łączne zadłużenie Polaków rośnie, ale w stosunku do PKB (30%) jest mniejsze niż w większości krajów Unii Europejskiej;
– głównym źródłem zadłużenia (ujęcie wartościowe) Polaków są kredyty mieszkaniowe (70%), a następnie kredyty gotówkowe (16%);
– najwięcej (ujęcie liczbowe) Polacy posiadają kredytów gotówkowych i kart kredytowych (razem 49% wszystkich czynnych kredytów);
– maleje liczba kredytobiorców mających wiele czynnych rachunków kredyto-wych, natomiast rośnie liczba osób mających wysokie zadłużenie. Polacy zatem mają nieco mniej kredytów, ale na wyższe kwoty;
– znacznie zmalała liczba kredytobiorców o bardzo wysokim ryzyku nadmier-nego zadłużenia (do 39 tys. osób), przy jednoczesnym silnym wzroście średniego zadłużenia tych osób (do 207 tys. zł). Jakość obsługi kredytów przez tych klientów poprawiła się, ale nadal pozostaje na bardzo niskim poziomie (59% kredyto-biorców ma opóźnienia w spłacie co najmniej jednego kredytu powyżej 90 dni);
– nieco zmalała liczba kredytobiorców o wysokim ryzyku nadmiernego zadłużenia (do 431 tys. osób), przy jednoczesnym niewielkim wzroście średniego zadłużenia tych osób (do 120 tys. zł). Jakość obsługi kredytów przez tych klientów
nieznacznie się poprawiła, ale nadal pozostaje na niskim poziomie (31% kredyto-biorców ma opóźnienia w spłacie co najmniej jednego kredytu powyżej 90 dni);
– łączna kwota zadłużenia kredytobiorców o bardzo wysokim i wysokim ryzyku nadmiernego zadłużenia wynosi 60 mld zł, co stanowi 12% łącznego zadłużenia Polaków;
– wielu aktywnych kredytobiorców w sektorze bankowym ubiega się o finan-sowanie w sektorze pożyczkowym. Brak pełnej wymiany danych pomiędzy sektorem bankowym i pożyczkowym uniemożliwia oszacowaniu rzeczywistej skali kredytobiorców o podwyższonym ryzyku nadmiernego zadłużenia. Należy oczekiwać, że jest ona nieco większa niż wskazują na to liczby z sektora banko-wego.
