Elementy geograficzne i ich symbolika na flagach oraz w herbach współczesnych państw Afryki Północnej

Pełen tekst

(1)~~;==~,;;;;=IJU[(. 64""5_ _ _ _ _ _ __. Jerzy Wrona Katedra Goapodarkl Reglellal".1. i ich na oraz w herbach państw ki l. Wprowadzenie Flaga, herb oraz hymn są oficjalnymi symbolami każdego państwa. Podkreślająjego charakterystyczne cechy, odrębności i tradycje narodowe. Symbole te świadczą o zajmowanym przez dany kraj miejscu na Ziemi, w określonym - ukształtowanym przez środowisko geograficzne i wydarzenia historyczne kręgu cywilizacyjnym. Znaki państwowe i narodowe należą do uświęconych tradycją symboli, za które wielokrotnie, w dawnych i współczesnych czasach i przez ludy różnych kultur, oddawano nawet życie. Ponieważ flagi i herby, ich kolorystyka i graficzne detale bardzo często nawiązują do charakterystycznych cech środowiska przyrodniczego, składu narodowościowego i religijnego, a nawet do typowych zajęć mieszkańców i gospodarki kraju, tematyka ta wchodzi w pewnym stopniu w zakres zainteresowań geografii politycznej. Tematem niniejszego opracowania są flagi i herby współczesnych państw Afryki Północnej'. W artykule przedstawiono wygląd flag i herbów państw omawianego regionu oraz podstawową interpretację ich symboliki. Szczególną uwagę zwrócono na te barwne i rysunkowe elementy flag i herbów, które w większym lub mniejszym stopniu - nawiązują do geograficznych cech reprezentowanych przez nie krajów.. l Artykuł {cn dopclnia geograficzną charakterystykę flag i herbów państw afrykullskich przedstawioną przez autora w Zeszytach Naukowych AE w Krakowie: nr 588 z 2002 r. (Afryka Południowa) i nr 617 z 2003 r. (Afryka Środkowa)..

(2) Wrona. •. ,. '. '. •. •. ALGIERIA. ... •. LIBIA. •. •• .. ,. ••. •. ••. .,. MALI. • •. NIGER. ... ••• ••. •. EGIPT. ... •. : ." CZAD SUD AN ,. : ETIOPIA ...... . .. .. •. •. ,. ,. 1000. o. 1000. l " ,,, ,, ,, .!. 2000. 3000 km. I. I. ,. Rys. I. Państwa Afryki Pólnocnej Należy zaznaczyć, że ponieważ. zwykle brakuje oficjalnej, państwowej wykladni symbo liki flag i herbów, informacje na ten temat zaczerpnięte z róż nych źróde l mo gą s ię nieraz nieco różnić. Przy opracowaniu artykulu wykorzystano różnorodne krajowe oraz zagraniczne źródla geograficzne, weksylologiczne i inne (w tym Internet, zwlaszcza strony FOTW - Flags ofthe Wor!d). W artykule omówiono flagi i herby 14 państw Afryki Pólnocnej, ponadto flagę Sahary Zachodniej. Państwa omawianego obszaru (rys. I) podzielono na.

(3) Maroko. Mauretania. Nigcr. Libia. Rys. 2, Flagi i hcrhy wyhranych paI1slW Afryki. Północnej.

(4) Erytrca. Sudan. * Snmalia. Rys. 1 Flagi i herby wybranych. D7.ihuti państw. Afryki. Północnej.

(5) Elememy. ; ich. grupy o pewnych podobiclistwach geograficzno-historycznych. Wizerunki wydaje się , że najciekawszych geogralicznie - flag i herbów 8 państw regionu zaprezentowano na załączonej kołorowej wkładce (rys. 2 i 3).. 2. Rys kulturowo-hIstoryczny I polityczny regIonu Sahara - największa pu stynia świata, stała się barierą dzielącą kontynent afrykański na dwie, prawic izołowane, części: Afrykę Północną i tzw. Czarną Afrykę. Afryka Północna od dawna była terenem ekspansji łudów napływają cych z Azji Południowo-Zachodniej, utrzymywała również kontakty ze śród zjemnomorskimi krajami Europy. Dzięki temu oraz żyzności głeb dołiny Niłu, najszybciej - gdyż już pod koniec łV tysiąclecia p .n.e. - rozwinęła się cywilizacja egipska. Około 2600 r. p.n .e. zbudowana została piramida Cheopsa, a Egipt był jednym z głównych ośrodków gospodarczych i kulturałnych świata antycznego' . Szczytowy punkt potęgi Egiptu to okres XIX dynastii. której wielkim przedstawicielem był faraon Ramzes II (1242- 1225 p.n.e.). Upadek potęgi s tarożytnego Egiptu, wskutek najazdów różnych obcych wojsk, rozpoczął się na poczlłtku ostatniego ty s iąclecia p.n .e. Rozwinęło się natomiast i przetrwało do IV w. n.e. królestwo Kusz, położone w kataraktach Niłu i sięgające terenów obecnego Sudanu. Trzeci'ł wielką cywilizacją Afryki Północnej tamtych czasów była Kartagina, założona w VIII w. p.n.e. przez Fenicjan, która powstała na terenie d zisiejszej Tunezji i Libii' . Kartagina została zdobyta i zniszczona przez Rzymian w trakcie wojen punickich (246-146 p.n .e.). Rzymianie podbili wówczas całe wybrzeże Afryki Północ nej, od Maroka po Egipt. Kres wszechwładzy Rzymian na tym obszarze położyłi dopiero w V w. Wandałowie, którzy póżniej zostali pokonani przez Bizancjum. W epoce panowania rzymskiego (póżniej bizantyjskiego) rozprzestrzeniało się chrześcijaństwo i nastąpił rozwój kulturałno-gospodarczy tej części Afryki. Chrześcijaństwo władcy Aksum • (obecnej Etiopii) przyjęli w 333 r. n.e., a Nubii ok. 430 r. n.e. W starożytnym Rzymie na określenie terenów dzisiejszej Tunezji używano nazwy Afryka (Afriea, ezyli Kraj Afrów) . Obszary leżące na południe od brzegów Morza Śródziemnego nazywano Libią. Jako pierwszy nazwy Afryka na określe nie całego kontynentu użył rzymski geograf Pomponiusz MeIa w 4 ł r. n.e ., ałe jeszcze przez kilka następnych wieków nazwy Libia i Afryka używane były. zamiennie4 • W VII w. cała północna Afryka została podbita przez Arabów, którzy przynieśli tu islam . Nowa religia znałazła podatny grunt zwłaszcza wśród BerbeABC ..~l\Iillt - Afryka I, pod red. W. Maika, Wyd . Kurpisz, Poznań 1998,S. II) . ,l S. Wilkosz . Wszystko () Afryce . Nasza Księgarnia, Warszawa J9K2, s. 53. " Em-'yklopf'dia !:l'Ograficzna ,{\-v;ata, Afryka, Wyd . Oprcs. Kraków 1997. s. 11 . 2.

(6) Jerzy Wrona. rów, zamieszkujących dzisiejszą Algierię i Tunezję, kulturowo zbliżonych do arabskich koczowników. Podróże Arabów i utworzenie muzulmatiskich państw murzyńskich w Afryce Czarnej przyczynily się do ekspansji tej religii na poludnie. Spośród feudalnych państw, które dość licznie powstawaly w strefie Sudanu, do najważniejszych należala Ghana, polożona na pólnocny zachód od istniejącego dzisiaj państwa o tej nazwie, na obecnych obszarach Mali, Senegalu i Gwinei . Ghana uksztaltowala się w III - VIII w ., a najwięk szy rozwój osiągnęla między IX a XI stuleciem. Innym znaczącym królestwem owych czasów bylo Kanem (powstale w VIII w .. od IX w. zislamizowanc) , rozciągające się na pólnocny wschód od jeziora Czad. W XV w. potężnymi pań stwami muzulmańskimi leżącymi w strefie subsaharyjskiej byly Mali (dorzecze górnego Nigru) i Songhaj (między rzekami Niger i Woltą), będące spadkobiercami Ghany. Ekspansji świata muzulmańskiego oparli się jedynie chrze śc ijańscy Koptowie w Egipcie i Etiopii. Etiopia (Abisynia) zachowala zarówno wiarę. jak i odrębność kulturową i polityczną . Od początku XVI w. rozpocząl się w pól nocnej części Afryki, trwający cztery wieki, okres zwierzchnictwa suItanów tureckich. Obszar od Maroka po Erytreę wszedl wsklad rozleglego imperium osmańskiego'. W XIX w., kiedy zakończyl się proces handlu niewolnikami, wzmoglo się gospodarcze zainteresowanie wnętrzem kontynentu, czemu towarzyszyl pro ces intensywnej kolonizacji. trwający do początków XX w. W opanowywaniu Afryki Pólnocnej przez kraje europejskie największą aktywno ść wykazali Francuzi i Brytyjczycy. Francja pod koniec XIX w. zajęla Algierię , a później Tunezję i Maroko . W 1900 L kolonią francuską zostal Czad (wkrótce w skladzie Francuskiej Afryki Równikowej), później Niger, Mali i Mauretania. stanowiące zasadniczą część Francuskiej Afryki Zachodniej. W 1882 L Wielka Brytania opanowala Egipt dla ochrony Kanalu Sueskiego i podbila Sudan. Hiszpania zajęla część zachodniej Sahary (Sahara Hiszpańska), skrawek wybrzeży Maroka oraz Ceutę i Melillę . Wlosi opanowali Erytreę. a od Turków uzyskali Trypolitanię i Cyrcnajkę (dzisiejsza Libia). W 1937 L Wiochy Mussoliniego podbily Etiopię, tracąc ją jednak już w 1941 L Wprawdzie początek okresu dekolonializacji Afryki przypada Ila lata 60. XX w., ale Egipt uzyskal niepodleglość już w okresie międzywojennym (1922 L). Brytyjczycy zachowali jednak w Egipcie (do 1952 r. - momentu obalenia króla Faruka) duże wplywy polityczne. Klęska Wioch w /I wojnie światowej dala w 1951 L wolność Libii, a Erytreę wl'lczono do Etiopii. Do 1960 r. Wlosi zachowali powiernictwo nad częścią Somalii. Rok 1956 przyniósl wolno ść bylym koloniom francuskim - Maroku i Tunezji. Algieria uzyskala niepodleglość dopiero po dlugotrwalej (1954-1962) wojnie domowej. Najwięk sze terytorialnie państwo dzisiejszej Afryki - Sudan. pod koniec XIX w. kondominium brytyj5. Przeglqdowy atlas /iWiata. Afryka, pod red . R. Mydła i J. Grocha, Fogra. Kraków 1998. s. 17 ..

(7) ska-egipskie . proklamowal niepodleglość w 1956 r. Od samego jednak począlku suwere nn ośc i wyslępowały OSlre alllagoni zmy polilyczno-społecznc między białą muzułmańską Północą a murzyńskim chrześcijańsko-animi slycznym Połu dniem. W 1960 r. najwięcej państw afrykali sk ich ..zrzuciło pęla kolonializmu". Spośród krajów Afryki Pólnocnej uczyniły lO Mali . Mauretania i Niger. wc hodZilce dOlychczas w s kład Francuskiej Afryki Zac hodniej. Celem europejskiej kolonizacji pod koni ec XIX w. sIał y s ię lakżc lereny dzisiejszej Somalii i Dż ibuti . Obszar len zoslal podzielony na 3 częśc i obejmujące Somali Brylyjskie. Somali Włos kie i Somali Francuskie . W 1960 r. doszło do zjed noczenia czę śc i brylyjskiej i włoskiej i pow sIania Somalii (Somalijskiej Republiki Demokralycznej). Pańslwem Iym jednak do dziś wSlrząsają oslrc konflikly polityczne" . Somali Francuskie (noszące później nazwę Francuskie Te rylorium Afarów i lssów) uzyskało niepod l eg łość dopiero w 1977 r. jako Dżibuli. a Erytrea w 1993 r. DOlychczas posiadłośc i kołonialne w Afryce Pólnocnej pozosIały jedynie w pasIaci Ceuly i Melilli - enklaw hi sz pań s kich na lerylorium Maroka. Nie wyja śni ony jesllakie slalus prawny Sahary Zachodniej (dawnej Sahary Hiszpań s kiej). Obecnie znajduje się ona pod k o ntrolą Maroka, klóre uznaje ją za część swego lerytorium. Proklamowana w 1976 r. przez partyzancki Front Polisari O Arabska Demokralyczna Republika Sahary Zachodniej jesl uznawana jedynie przez niewiele pańsIw świala, choć uczy niły to prawie wszystkie kraje afrykariskie. O przyszłośc i Sahary Zachodniej ma zadecydować referendum .. 3. Flagi I herby. państw. Afryki. Północnel. 3.1. Kraje Maghrebu Nazwą. "Maghreb" (z arabskiego al-Maghrib - zachód) . wprowadzoną w średniowieczu przez Arabów. określa się kraje Afryki Północno- Zachodniej . Najc zęśc iej do lego obszaru zalicza s ię Algierię. Tunezję i Maroko'. Niekiedy za kraje Maghrebu uwa żane bywają le ż Libia. Maurelania i Sahara Zachodnia. Flaga Algierii (przyjęla w 1962 r.. o proporcjach boków 2:3)" lo symbol po w s Iałego w 1954 r. Frontu Wyzwolenia Narodowego. Wzór flagi pojawił się ;, W 1991 r. na obsz<lrzc /Jawnego Somali Brytyjs kiego jednostronnie ogłoszo no powstanie nic· podleglej republiki () nazwie Somalil.and . nic lIznaw.mcj na ;.Irenie mic;d7.ymuodowcj . Jej naga ma barwy panarabskie : poziome pasy - zielony, biały i czerwony oraz cza rną gwiazdę pośrodku . Na. pasie biał y m umie szczono sz ahadę - muzulmanskic wyznanie wiary: "Nic ma Boga nad Allaha, li Mah omet jest Jego prorokiem", 7 Maly x/ownik kultury ,(wlata arabskiego, WP. Warszawa 1971. s. 320. ~ Siedem państw omawianego regionu ma flagi o podobnych proporcjach boków jak Algcria. S;\ In : Czad, Egipt, Mali , Maroko. Mauretania, Tunc/.ja . Flagi Libii, Erylrei, Etiopii. Sudanu i Sahary.

(8) Jerzy Wrona. jednak wcześniej ,już w 1928 r. podczas demonstracji antyfrancuskich . Pośrodku pasów pionowych : zielonego i bialego umieszczono czerwony pól księżyc z pięcioramienną gwiazdą w takim samym kolorze . Pólksiężyc i gwiazda (przedstawiane w różnych barwach) są sy mbolami islamu, widniejącymi na nagach i w herbach innych krajów muzulmański c h - arabsk ich i poza arabskich. Zwraca uwagę fakt, że na nadze algierskiej rogi pólk s iężyca "l bardziej wydlużone niż na nagach innych krajów muzulmański ch. Algierczycy uważają bowiem, że dluższe rogi pólksiężyca przynoszą szczęście". Kolor zielony symbolizuje islam, bialy - moralną czystość, czerwony - wolność (krew bohaterów przelaną w walce o suwerenność kraju). Kolor zielony byl ulubiony przez proroka Mahometa, twórcę islamu. Spośród używanych przez niego chorągwi: czarnej - wojennej, białej - pokojowej i zielonej, ta ostatnia by la najważniejsza, nazywano j.! "chorągwią proroka"'''. Poza tym dla ludów żyjących na suchych i gorących pustyniach Półwyspu Arabskiego i saharyjskich, o dominacji brunatnożółtego krajobrazu, woda i zieleń są czymś wyjątkowym. Stąd też kolor zielony, przypominaj;!cy roślinność, jest darzony przez Arabów szczególną estymą . Pólksiężyc i gwiazda są również zasadniczymi elementami herbu (pieczęci państwowej) Algierii . Innym ważnym detalem tego herbu jest "ręka Fatimy" szeroko rozpowszechniony amulet w Afryce Pólnocnej" . Uważa się. że .. ręka Fatimy" przedstawia podstawowe zasady wiary muzułmańskiej, a także symbolizuje całą rodzinę proroka: wielki palec - samego Mahometa. pierwszy ..Fatimę, drugi - jej męża Alego. dwa dalsze - synów Fatimy i Alego - Hasana i Husajna. Ten ostatni palec oznacza także szczególne zalety moralne i duchowe. Herb Algierii uzupelniają: krajobraz górski ze wschodzącym słońcem, sty lizowane rysunki symbolizujące industrializację i rozwój rolnictwa. Herb ot aZachodniej mają proporcje boków I :2. Flaga Dżibuti ma proporcje 21 :38 (w uproszczeniu przyj. muje się zwykle 2:3), a Nigru 6:7. Nieustalony prawnie jest stosunek szerokości do długości w wypadk.u flagi Somalii,jednak w użyciu jest tu najczęściej naga () proporcji łx)ków 2:3 (pOL A, Znamicrowski, The World Encyclopedia oj Flag,\', Lorenz Books, London 1999; C. P. Shaw, FlaKs, Running Prcss, Philadelphia J 994; J. Wrona, A. Zna mi ero wsk i . Ks;.talt flag pCUhlw IV.\}ujfc:.c,m e go Jwiata, .. Flaga" 2{)OI. nr 16/ 17 ). Ił A. Znamicrowski. Flagi .rwiata. lIu~·trowany przewodnik , Bertcismann Media. Ho ryzont .. WarS1'.awa 2002, s. 92. Podczas jednej 7. bitew Mahometa na Półwyspie Arabskim jego wojownicy - pod naporem prJ.cciwnik6w - 1. ac7.~łi sit; corać . Wtedy to , według legendy. Mahomet zerwa l z głowy zielony turban i 1.acząl nim wymachiwać niczym szlandarem . Skuteo.nic zac hęciło lo rycerzy proroka lin boju i odniesienia zwycięstwa (por. W. Saprykow. Fltlgi .wt!ruŻ('stwa. U~b('k i,\'tatl . A ~('I'bajt!::'(/II. "Nauka i Zi1.ń" 1992. nr 5-6). II Jest to stylizowana ręka córki Mahometa - Falimy (ok . 605- 6J2). Była ona dzieckiem z pierwszego małi.cństwa Mahometa z Chadidi.ą. Została ionl) C;t.wul1cgu kalifa islamu Alego. Od synów Fatimy i Alego wywodzą się bezpośredni potomkowie proroka. Fatima od stuleci jest przedmiotem głębokiej nti wielu muzułmanów, zwłaszcza szyitów. W teologii islamskiej Fatima nazywana jest jedną z czterech najdoskonals1.ych ("niezrównanych") kobiet, jakie znala historia 10. ludzkości ..

(9) ; ich symbolika na .. cza kolisty napis (w języku arabskim, ewentualnie francuskim) "Algierska Republika Ludowo-Demokratyczna". Flaga Tunezji, należąca do naj starszych na kontynenc ie afrykańskim (z ok . 1831 r., zmodyfikowana w 1999 r.), wzorowana jest na fladze tureck iej " . Pól księżyc i gwiazda - w odróżnieniu jednak od flagi tureckiej - są koloru czerwonego, umieszczone wewnątrz bialego okręgu, usytuowanego celllralnie na czerwonym polu flagi. Podobnie jak w Algierii, i lU pólksiężyc jest znakiem szczęścia, stąd ostatnio powiększono go tak, że obejmuje calą gwiazdę. Okrąg symbolizuje slońce i jedn ość , a czerwień jest barwą krwi przelanej w walce o niepodleglość kraju. Tradycyjnym godlem krajów islamu jest półksiężyc (hilal), choć emblemat tcn u7,ywany byl - także przez Arabów - już znacznie wcześniej, w czasach przedmuzułmańskich . Jego pojawienie się tłumac zą różne legendy. Uważa się, że powszechnym symbolem krajów islamskich pólksiężyc stal się od XIV w.", choć już od VII w. - początków islamu, sierp księżyca był znakiem wiciu sekt muzułmańskich" . Gwiazdę między rogami półk s iężyca (zwaną AI-Tarik i utoż samianą z Wenus) dodano póżniej . Rogi pólks iężyca na flagach i w herbach są różnej długości. Księżyc. jako. miesięczna. rachuba czasu ma w bliskowschodniej tradycji i folklorze więk sze znaczenie niż SłOllce. Wiąże się też z różnymi rytmami życia ludzkiego (regularnością cyklu miesięcznego kobiet) i natury (plywy mórz) . Wędrówki koczowniczych Beduinów (powszechne dawniej) zazwyczaj odbywają się nic podczas skwarnego dnia, ale w nocy, zwykle przy księżycu . I przez to również łatwiej jest zrozumieć, dlaczego pasterskie ludy, najpierw Półwy spu Arabskiego, a póżniej i pólnocnej Afryki, wzięły na swe sztandary pólksię życ, a nie słońce. Czarny (wyjątkowy w heraldyce) lew" w herbie Tunezji, trzymający miecz w lapie, oznacza dyscyplinę (lad) . Pozostałe glówne elementy herbu sy mbolizują podstawowe wartości, którymi powinien s ię cechować każdy muzułmanin . Waga oznacza sprawiedliwość, statek (żaglowiec fenicki) - wolność . Te trzy zasadnicze hasła, AI-Hurrijja, AI-Nizam, AI-Adal - "Wolno ść, bd (Porządek), Sprawiedliwość" , wypi sane są też po arabsku na wstędze biegnącej przez śro -. 11 Tunezja w 1574 r. l.ostała prowincj~ Turcji . Od pOCląlKU XVIII w. (pr<lwic do KOnG l XIX W., kiedy slala si~ prolcktomtcm fr;mcuskim) korlyslala ze stosunkowo szerokiej autonomii . a jej stopicJi zależny był od ambicj i poszczególnych bejów i st anowiska Porty Osmań skiej (zoh. A. Parlymics,. Tunezja. KiW, Warszawa 1984 . s. 42-47). I~ M . Brucc-Mitrord. . l/uj'trowmUl k,\·;rga zlIaków i .\}'mlwli. Arkady. Warszawa 1997, s. 24 . 14. WW. Pochlebkin. MieżJwJartx[llllja .~imbolika i emhlt·ł1u,rikll. Mici.dunarodnyjc Olnoszcnija ,. Moskwa 19H9,s . 176. J~ Lwy żyły na obszarze Tunezji jeszcze na początku ubiegłego wieku, kiedy to zostały. wylepione przez. my śli wych ..

(10) Wrona. dek tarczy herbowej. Herb wieńczy półksiężyc i gwiazda przedstawione - podobnie jak na fladze - w koł orze czerwonym. Marokańczycy są potomkami Berberów - pierwotnych mieszkańców Afryki Północnej ara późniejszych przybyszów - Ambów. Do flagi Królestwa Maroka, która pocz'ltkowo (od XVII w.) - jak flagi wielu innych krajów arabskich - była jednolicie czerwona, dodano w 1915 r. ziełomj gwiazdę, tzw. pieczęć Salomona. Pentagram ten jest ważnym symbolem religijnym islamu. Symbolizuje .,klucz do Królestwa Niebieskiego", natchnienie i doskonałość (daje się narysować hez odrywania ręki). Według łegend rabinicznych i muzułmańskich jest on także amuletem odpędzającym złe duchy i przynoszącym zdrowie. Czerwieli, należąca do tradycyjnych barw arabskich, pochodzi z chor'lgwi szarifów z Mekki, władców będących potomkami wnuka Mahometa - Hasana. W dolnej części tarczy herbu Maroka, na czerwonym polu, znajduje się zielona "pieczęć Salomona", nad nią zarys grzbietów Atlasu - gór decyduj'lcych o specyfice krajobrazowej tego państwa. W górnej części tarczy herbowej, na niebieskim polu, widnieje wschodzące złote słońce. Tarczę podtrzymują dwa lwy berberyjskie'" przedstawione w naturalnych barwach: prawy z głowi) z profilu, lewy -- z głową zwróconą na wprost. Herb wieńczy korona królewska. Na złotej wstędze pod tarczą umieszczono fragment 7 wersetu z 47 sllry Koranu: "Jeśli pomożecie Bogu, to i On wam pomoże"". 3.2. Mauretania, Mali, Niger I Czad. w 1959 r., jest zielona, z żółtym półksiężycem i gwiazdą pośrodku. Zarówno zieleń, jak i półksiężyc - podobnie jak na flagach innych państw tego regionu - nawiązują do islamu, który wyznaje tu 99% ludności. Barwa zielona symbolizuje również dobrobyt i nadzieję na świetlaną przyszłość. Kolor półksiężyca interpretuje się jako kolor piasków Sahary, zajmującej prawie cały kraj". Herb (a właściwie pieczęć państwową) Mauretanii przyjęto ustawą z 3 VIII 1960 r. PrLedstawiany jest on zwykłe jako czarno-biały lub jego okrągłe pole jest zielone, a półksiężyc i gwiazda są złote (żółte). Na tle tych symboli islamskich umieszczono palmę daktylową i dwie sadzonki prosa - elementy nawiązujące do Flaga Mauretanii,. przyjęta. Lew (PantlIera leo) zamieszkiwał dawniej wszystkie tereny otwarte Afryki. Dzisiaj w Arryn~ Północnej i w Kraju Przylądkowym został wytępiony. Na terenie swego wystc;powania tworzy wiele form geograficznych, wśród których wyróżnia się lwa berberyjskiego, do POcDltku XX w. żył on w górach Atlas (W. Serafiński, E. Wici gus-Serafińska. Zwicrzrla ,{wiata. Ssaki, PWN, 16. Warszawa 1988. s. 266). Lew (oprócz orła) jest częstym zwierzęciem herbowym. Jako "król zwierząt" uosabia cnoty wojenne i potęgę władzy, jest symbolem sil y, odwagi, zn;czności, szlachetności i wielkoduszności. 17 Koran, przekład i komentarz J. Bielawski, PiW, Warszawa 1986. s. 609. 18. A. Brożek, Lexikon v/ajek a znaku zem; ",veta. Kartografie. Praha J 998. s, 134..

(11) Elemen!.v. ge()gT(~flcz.ne. i ich symbolika na flagach .... typowych upraw kraju. Na obrzeżach pieczęci znajduje się nazwa państwa Mauretańska Republika Islamska - w językach arabskim i francuskim. W rolnictwie mauretańskim główną rolę odgrywa koczowniczy i półko czowniczy chów bydła, owiec i kóz, a na północy i w centrum kraju -- hodowla wielbłądów. Uprawa roli zasadniczo możliwa jest tylko w oazach na północy oraz w południowo-zachodniej Mauretanii, na żyznych glebach nad rzeką Senegal. W oazach i na obrzeżach pustyń uprawia się palmę daktylową". Daktyle odgrywają bardzo ważną rolę w wyżywieniu ludności koczowniczej, a palma daktylowa - symbol życia na pustyniach i półpustyniach - znalazła miejsce w herbach innych państw stref suchych, np. Arabii Saudyjskiej. Nad Senegalem rosną zboża, m.in. proso'" i sorgo, zapewniające miejscowej ludności skromną egzystencję.. Flaga Mali (z 1961 r.) posiada typowe barwy panafrykańskie: ziełoną, żółtą, czerwoną, z układem pasów wzorowanym na francuskiej Tricolore. Kolor zielony interpretowany jest jako symbol roślinności kraju (natury), żółty - bogactw mineralnych (zwłaszcza wydobywanego tu złota) i czystości, czerwony - krwi patriotów przelanej w walce o niepodległość. Obecne Mali wraz z Senegalem stworzyły w latach 1959-1960 Federację Mali, która posługiwała się podobną flagą, ale uzupełnioną na pasie żółtym o czarny ornament zwany kanaga. Była to stylizowana rytualna figura człowieka z rękami wzniesionymi do nieba, która przypominała czasy świetności dawnego murzyńskiego krółestwa Mali. Po rozpadzie federacji i powstaniu niepodległego Mali w 196 I r. z flagi usunięto ornament, któremu sprzeciwiali się muzułmanie stanowiący ok. 90% ludności kraju". Herb Mali (podobnie jak Mauretanii) jest pieczęcią państwową, posiadającą również wersję barwną. Do 1981 r. wewnątrz, na czerwonym tle, przedstawiono złote wschodzące słońce, łuki z napiętymi strzałami, białą gołębicę (symbol pokoju) oraz złotą, stylizowaną sylwetkę bramy starodawnego miasta Timbuktu", dawnej stolicy kraju. W obecnej wersji herbu wszystkie jego elementy rysun-. Palma daktylowa, inaczej daktylowiec właściwy (Phoenix dactyliphera), należy do najważ niejszych rosIin uprawnych stref suchych i gorących. Owoce spożywane są w stanie surowym i suszonym, Arabowie często nazywają daktyle "chlebem pustyni", ponieważ można wymbiac z nich mąkę, która zmieszana z mąką jęczmienną sluży do wypieku placków. 20 Pod nazwą "proso" rozumie się różne gatunki uprawnych traw. Zarówno w Mauretanii,jak i w calej Afryce Zachodniej uprawia się glównie proso fonio in. palusznik cienki lub głodny ryż (Digitaria exilis). Proso to występować może w skrajnie niekor/.ystnych warunkach - na ubogiej glebie i przy znacznym niedostatku wilgoci. Ziarno prosa jest tu prlcdc wszystkim pożywieniem dla ludnosci; ważne jest tei. to, że fonio dojrzewa w bardzo trudnym okresie prlednówkowym. 2\ K.A. Iwanow, Flagi gosudarstw mira, Izdatielstwo Transport, Moskwa 1971, s. 146. 22 Leży ono w środkowym Mali, w pobliżu lewego br/..cgu Nigru. Timbuktu (Tombouctou) to owiane legendami najslawniejsze miasto Mali, założone w 1087 r. jako ośrodek targu i rzemiosła plemion murzyńskich. Od XIV do XVI w. było ważnym centrum handlowym, kulturalnym i naukowym kraju. Szczególnie znane było na karawanowych szlakach transsaharyjskich jako miejsce handlu niewolnikami i zlotem oraz solą i produktami rolnymi. 19.

(12) Jerzy Wrona. kowe pozostaly takie same; wyeliminowano jedynie zielony, zcwnętrmy okrąg, tlo he rbu jest teraz blękitne, nieco inny kształt mają slOllce (nadzieja na wolną Afrykę) i luki (go towość obrony uzyskanej niepodległośc i) , Umieszczone na skraju okręgu napi sy (w języ ku francu skim) dotycz,,, u góry - nazwy pań stwa : Repllbliqlle <III Mali ("Republika Mali"), u dołu - dewizy: Uli P"uple - LIII Bw - IIlle Foi (,J eden Naród, Jeden Cel, Jedna Wiara"). Flaga Nigru powstała w 1959 r., a więc jeszcze przed uzyskaniem niepodleg ł ośc i przez ten kraj ,jeden z najbiedniejszych w Afryce i na ś wiecie . Posiada ona trzy poziome pasy : pomarańczowy, bialy i zielony. Na środkowym, białym pasie umieszczono pomarańczowy okrąg symbolizujący słońce oraz gotowość nigeryjskiego ludu zlożenia ofiar w walce o swe prawa i sprawiedliwość. Pas pomarań czo wy oznacza pustynie i suche pastwiska saharyjskie, leż'lce na pół nocy Ni gr u. Pas zielony symbolizuje sawannową, powierzchniowo niewielką, ale dość urodzaj ną południowo-zachodnią część kraju, połoi.oną w sąsiedztwie rzeki Niger. Ziel eń jest jednocześnie symbolem nadziei i braterstwa. Biel flagi nigeryjskiej sy mbolizuje czystość i niewinność oraz potrzebę dobrego wypelniania obow iązków dla dobra kraju . Niektóre źródła podają, że pas bialy oznacza rzekę Niger, plynącą między dwiema zróżnicowanymi krajobrazowo częścia mi kraj u". Wszystkie elementy znajdujące się na zielonej tarczy herbu (z 1962 r.) Nigru S,! w kolorze zlotym (żółtym). W centrum tarczy umieszczono s łońce oznaczające pań s tw o. W jej górnym prawym rogu widnieją skrzyżowane dwa miecze Tuaregów i wlócznia sy mbolizujące fakt zamieszkiwania kraju przez różne ludy gotowe broni ć niepod leglości Nigru. Miecze reprezentują grupy etniczno-rasowe o jasnym kolorze skóry, przede wszystkim saharyjskich Tuaregów. Włócznia oznacza ludy murzyńskie, głównie Hausa, z poludnia kraju . W lewym górnym rogu tarczy są trzy wiechy (kolby) prosa" - najważniej szej rośliny żywieniowej mieszkańców Nigru . Proso symbolizuje ludność zajmującą s ię uprawą roli, zamieszkującą glównie południowo-zachodni,! część kraju . Glowa byka zebu przedstawionego w dolnej części tarczy reprezentuje koczowniczą ludność pasterską żyjącą w strefie Sahelu . Produkty hodowli bydla (ora z innych zwierz,,!) odgrywają ważną - c hoć obecnie zmniejszającą się na korzyść surowców górniczych - rolę w gospodarce kraju . Chów bydla, owiec i kóz pelni też wielką rolę spoleczną liczba zw i er ząt jest bowiem wyznacznikiem lokalnego presti żu plemienia i poszczególnych wlaścicieli. Tradycyjnym zwyczajem plemion pasterskich, m.in . Fulan i Tuaregów, byl nawet zwyczaj kupowania żony za krowy.. l.l. C.P. Shaw, op. cit ., s. 160.. 24. Zród ła nic precyzuj:). () jaki gatunek prosa chodzi . W tej. c1.csc i Afryki powszechnie uprawia. siC; (a rysunek w herbie zblii.ony jest do oryginalu) proso afrykańskie (in. korakan. dagussa. ragi Eftju .dl/(~ cor m:clII) . Z nasion tego prosa otrzymuje się kas zę OTaz mąki; (na placki i chlcb), czasem używa. siC; go do wyrobu piwa..

(13) Elementy geograficzne i ich symbolika na. ~ c.~:,;,:,,_ _ _ _ _ _ _ _ _ __. Tarczę herbową otaczają. zwą. flagi narodowe, poniżej znajduje się wstęga z naurzędowym, tzn. francuskim Republique dll Niger ~. pal\stwa w języku "Republika Nigru". Flaga Czadu powstała w 1959 r., w okresie kiedy kraj ten był autonomiczną republiką w ramach Wspólnoty Francuskiej. Składa się z trzech pasów pionowych: niebieskiego, żółtego i czerwonego. Wzorowana jest na fladze francuskiej, różni się od niej tylko kolorem pasa środkowego. Co ciekawe, od 1989 r. całkowicie ~ nawet proporcją boków ~ identyczna jest z flagą rumur\ską, co obecnie jest jedynym takim przypadkiem wśród flag państwowych świata". Kolor niebieski flagi Czadu symbolizuje niebo i nadzieję na postęp. Często uważa się, że kolor ten oznacza też wody południowej części kraju, gdyż tylko tam plyną rzeki stałe. Kolor żółty symbolizuje życiodajne słońce i piaski Sahary. Klimat, zwłaszcza północnej części kraju, cechuje duże nasłonecznie nie i wielka suchość powietrza, co sprawia, że przeważają tam pustynie, a nieco dalej sawanny Sahelu. Czerwień oznacza postęp i jedność narodu". Łamane, złoto(żółto)-błękitne fale tarczy herbu Republiki Czadu" symbolizują wody jeziora Czad i piaski pustynne. Północna część tego jednego z najbiedniejszych krajów świata leży w obrębie Sahary, przechodząc na południu w strefę Sahelu. Jezioro Czad, które dało nazwę państwu, rozciąga się w środ kowo-zachodniej części republiki. Jest ono płytkie, o charakterystycznej zmiennej powierzchni i otoczone bagnami. Nad tarczą herbową widać wschodzące czerwone "słońce wolności". Tarczę podtrzymują złoty lew (z lewej strony) i zloty koziorożec". Herb dopełnia dewiza Unitć ~ Travail ~ Progres ~ "Jedność., Praca, Postęp". 3.3. Libia Flagę całkowicie zieloną. ma od 1977 r. Libia. Jest to jedyna w świecie monochromatyczna flaga państwowa. Kolor zielony symbolizuje przede wszystkim islam oraz "zieloną rewolucję" w rolnictwie". Ponadto zieleń flagi libijskiej ma. 2~. Stosunek szerokości do długości czerwono-białych flag Indonezji i Monako wynosi odpowiednio 2:3 i 4:5. 26 W. Smith, Flag Lore ofthe A/l Nations, The Miłlbrook Press. Brookficld 2001. s. 24. n Do 1970 r. funkcję herbu Czadu pełniła pieczęć państwowa. Jej głównym elementem była inspirowana francuską Marianną - głowa młodej Murlynki z charakterystyczną fryzurą. 2M Jest to najpewniej koziorożce nubijski (Capra ibex nubiana) zamieszkuj:łCY m.in. pustynne. skaliste tereny Czadu, Sudanu, Etiopii. Ten podgatunek koziorożca 711grożony jest wyginięciem. 2'1 Ponad 90% terytorium Libii stanowią pustynie. a tylko ok. 2% grunty orne. Aby zmniejszyć uzależnienie od importowanej żywności, od 1974 r. realizuje się tu wiele refonn mających na celu zwiększenie efektywności rolnictwa. W wielu oazach przeprowadzono - zakrojone na szeroką skalę - prace irygacyjne, wybudowano dużo farm, powstały nowe drogi. stworzono lokalne zakłady przetwórstwa artykułów rolnych. Środki finansowe prleznaczone na te przedsięwzięcia pochodz'l z eksportu ropy naftowej..

(14) Jer::.\' Wrona nawiązywać. do "zielonej książeczki" Muammara Kadafiego, w której wylożono pryncypia ludowej rewolucji libijskiej . Jeden kolor to także wyraz równośc i wszystkich obywateli". Herbem Libii jest od 1977 r. "sokól Kurajszytów"'I . Początkowo herb byl zielony (tak jak flaga), a glowa ptaka skierowana byla heraldycznie w prawo . Obecnie sylwetka sokola, zwróconego w lewo, jest zlota, a zielone "I tylko tarcza herbowa i galązki oliwne. Na wstędze umieszczono czarny, arabski (pismem kufickimi') napi s z nazwą państwa: "Libijska Arabska D żamahirija Ludowo-Socjalistyczna" .. 3_4_ EgIpt Flaga egipska ma trzy poziome pasy: czerwony, biały i czarny. Pośrodku pasa bialego, od 1984 r., widnieje złoty "orzeł Saladyna".IJ . Flagę o trzech pasach: czerwonym. białym i czarnym wprowadzili w 1953 r. młodzi oficerowie. którzy w wyniku wojskowego zamachu stanu obalili w 1952 r. króla Faruka, a następnie proklamowali republikę. Przyświecała im ideologia socjali styc zna. a ich celem byto doprowadzenie do jedności Arabów . Kolory tej flagi, nazwanej Flagą Wyzwolenia Arabów. symbolizowaly : czerwony - krew przelaOiI w walce o wolność i jedność Arabów. biały - świetlaną przy szlość, czarny okres pr7.Cd rewolucją". W 1958 r. , kiedy Egipt wraz z Syrią utworzyly Zjednoczo ną Re publikę Arabską (ZRA), do czerwono-biało-czarnej flagi dodano dwie zielone gwiazdy symbolizujące członków federacji. Barwy flagi nawią zywaly do hi storycznych flag czterech dynastii arabskich: Omajadów (Umajjadów) - białej. Abbasydów - czarnej, Fatymidów - zielonej i Haszymidów czerwonej'' '. Po wystąpieniu Syrii z federacji w 1961 r.. Egipt zachował zarówno nazwę ZRA. jak i flagę. W 1972 r. gwiazdy zastąpiono "sokołem Kurajszytów". którego później zamienił - wspomniany wyżej - orzeł Saladyna . N. Smith. Fla,;; świata, Oficyna Panda. Warszawa 1996. s . 42 . .\ ! Kurajszyd to plem ię beduińskie z okolic Mekki , do którego nuldul ród proroka Mah ometa i z którego wywodzili s ię czterej pierwsi kalifowie . Głównym ich zaj ę c iem było organiwwan ic karawan kupieck ic h oral. opieka nad staroarabsk'ł Ś W i ąłyni'ł Kaaba , co prt.ynosilo im olbrzymie zyski. Kuraj szyd odgrywali doniosłą rolę zarówno w politycznym . jak i ekonomicznym życi u Arabii (Maly slmv"ik kU/lury .iwiata arab.r/(iego . s. 293). n Jesl to oi'...Iobny alfabet arabski dlarakleryzujący s ię przewagą linii i kątów prost yc h. .10. Uży w any,. zwlaszc7.u dawniej. m.in . w kosztownych wydaniach Koranu.. Saladyn ( IU K- 1193) jako sultan Egiptu znacznie rozs zerzył granice swego państwa . Stal si~ największym przywódcą wojennym islamu i zaloi.yciclcm dynastii Ajjubid ów. W 1187 r. w wyniku zwy~ics tw a nad krzyi.oweami w wielkiej bitwie p<xI Hanin zdo był Jemzolime. Saladyn był nic tylko wybitnym wodzem, ale takie protektorem nauk i. Pozos tawił po sobie także wiele budowli public znych. Legendy wschodnie wysławiają rycerskie cnoty Saladyna, jcgo prostotę obyczajów, sprawiedliwość:, hojność i tolerancję . .14 A. Znamicrowski. F/agi .<:wiata, s. 92. J~ A. Znumi crowski, Genealogia barw panarabskich. "Flaga" 200 1 . nr 15. ,\.1.

(15) E/emellty geograficzne i ich symbo/ikn /I(lf/agach .... Godlem Egiptu od 1984 r. jest zloty orLel Saladyna, o czarnych lotkach i piórach ogonowych. Na piersi heraldycznego ptaka umieszczono tarczę w pionowych trójbarwnych pasach: czerwonym, srebrnym (bialym) i czarnym. Orzel w szponach dzierży zieloną tablicę z nazwą państwa: Arabska Republika Egiptu.. 3.5. Sudan Flaga Sudanu ustanowiona zostala w 1970 r., po zamachu stanu w 1969 r. i zmianie rządu" . Posiada barwy panarabskie: czerwoną, bialą, czarną i zieloną. Żródła weksylologiczne najczęściej podają, że kolor czerwony symbolizuje postęp, niepodleglość, socjalizm, rewolucję, walkę i krew męczenników, którzy oddali swe życie w walce o wolność. Biel oznacza pokój, optymizm, świa tlo i milość. Barwa ta nawiązuje również do powstalej w 1924 r. Ligi Bialej Chorągwi, której celem bylo wyzwolenie spod dominacji angielskiej i stworzenie wolnego Państwa Doliny Nilu pod panowaniem króla egipskiego" . Czerń symbolizuje Sudan ("kraj czarnych") i ma przypominać. że kraj ten jest pomostem między arabską i czarną Afryką. Czarna barwa flagi sudańskiej nawiązuje też do najważniejszej, czarnej chorągwi mahdystów. W 1881 r. pólnocny Sudan ogarnęlo powstanie pod wodzą Mohammada Ahmeda (1848- 1885), który oglosil się "Mahdim" (Mesjaszem). Utworzylon fanatyczną armię. która począt kowo pokona la oddzialy egipskie, a następnie zwyciężyla przy byle na pomoc wojska angielskie i zdobyla w 1885 r. Chartum. Anglicy mahdystów pokonali dopiero w 1898 r. Przy okazji można przypomnieć, że okres Mahdiego jest tlem powieści "W pustyni i w puszczy" H. Sienkiewicza. Ruch mahdystów, mimo swego religijnego charakteru, byl zrywem ludów Sudanu przeciw ekspansji kolonialnej, a samego Mahdiego Arabowie uważają za bohatera-oswobodziciela. Zieleń w postaci zielonego trójkąta przy drzewcu flagi sudatlskiej symbolizuje islam, którego wyznawcami jest 70% obywateli. Oznacza on również więż z innymi krajami muzulmańskimi, a ponadto pomyślność. Dominującym elementem zasadniczo czarno-bialego herbu Sudanu (z 1969 r.) jest charakterystyczna sylwetka sekretarza" - drapieżnego ptaka sawann Afryki 36 Poprzednia naga Sudanu podniesiona zoslała l slycznia 1956 r., w momencie proklamowania niepodległości kraju . Posiadała trzy. polio me pasy : ciemnoniebie ski, żółty j zielony . Błękit symbolizował Nil, główną rzekę Sudanu. plymłcą na długości ponad 3 tys. km przez Icn największy powicrlchniowo kraj afrykański . Barwa i.ółla ozoac1.ala pustynie i. półpustynie. dominujące. położonych. na. północy. Zieleń nawi'łzywala. do sawann i lasów galeriowych. w południowej części kraju . .17 W. Skuralowicz. Sudan. PWN, Warszawa 1965. s. 92 . .18 Długonogi, czamoszary sekretarz (Sagittarius serpentarius) zamieszkuje .s tepy afrykanskic . Sylwetk,} przypomina dropia lub żurawia. Z tyłu głowy posiada charakterystyczny czub z kilku długich piór. Czub tcn prtypomina wetknięte:t.a U(:ho pióro dawnych sekretarzy i lo podobieństwo przyczyniło się do nadania mu właśnie takiej nazwy. Na swą zdobycz. którą stanowią głównie węzc (nawet jadowilc),jaslczurki i drobne ssaki, poluje biegając. Lata tylko w razie niebezpieczeństwa ..

(16) Wrona. Wschodniej. Nad jego głową umieszczono wstęgę z sentencj'l A/-Nadr Ni/a "Zwycięstwo jest nasze". U dołu herbu znajduje się kolejna wstęga z arabskim napisem "Republika Sudanu" (w 1985 r. wykreślono z herbu dawną nazwę "Demokratyczna Republika Sudanu")"'.. 3.6. Etiopia i Erytrea Trzy poziome barwne pasy flagi Etiopii posiadają barwy panafrykaJlskie: zieloną. żółtą. czerwoną. Emblemat - żółtą gwiazdę w błękitnym okręgu - dodano w 1996 r. Pierwowzorem dla wiciu flag państw afrykaliskich była wła śnie zielono-żółto-czerwona"' flaga Etiopii, klórą zawieszono po raz pierwszy w 1897 r. (choć z pasami w odwrolnej kolejności"). Afrykański lricolor był symbolem panafrykańskiej jedności i aspiracji narodowych, po uzyskaniu przez kraje lego kontynentu niepodległości, co najczęściej nasląpiło w ł 960 r. i latach naslępnych". Barwy flagi etiopskiej początkowo symbolizowały cnoty chrzcścijańskie : wiarę. nadzieję i miłość oraz Trójcę Swiętą. Obecnie są najczęściej interpretowane - jak w większości innych krajów z tricołorem afrykańskim - następu jąco: zieleń - płodność ziemi, praca, rozwój, żółć - nadzieja, sprawiedliwość. równość. czerwień - krew bohaterów przelana w walce o wolność. Kolor niebieski okręgu jesl symbolem pokoju. natomiast pięcioramienna gwiazda z pię cioma promieniami przypomina o jedności kraju i mieszkańców. W ostatnim ćwierćwieczu herb Etiopii ulegał dość częstym zmianom"'. Aktualnym herbem. z 1996 r., jesl jasnoniebieski krąg ze złotą pięcioramienną gwiazdą, podobną do "pieczęci Salomona" z herbu Maroka. Pomiędzy promieniami pentagramu znajduje się pięć krótkich promieni. Herb ten znajduje się na obecnej fladze etiopskiej. elementem herbu Sudanu obowiązującego w latach 1956--1969 była brązowa sylwetka nosorożca w otoczeniu palm oleistych . Nosorożcc (zarówno tęponosc. zwane białymi. jak i spiczastonosc. zwane czarnymi) żyją do dzisiaj na sawannach sudańskich. ale w ilosciach bardzo niewielkich. 40 Kolor6w tych używano w etiopskim wojsku i szlUcc ludowej . Zieleń. żółć i czerwico s'ł tcż Jq. Głównym. barwami rastafariunizlnu - kultu (ruchu) społeczno-religijnego powstałego w latach 30. i 40. w ś n)d czarnej ludności Jamajki i rozpowszechnionego później na innych wyspach Morza Karaibskiego (W. Crampton, Flag. Dorling KiOt,Jcrslcy, London 1994, S. 54). Ruch tcn cechuje się nacjonali · zmem murzyńskim. odrzuca wartoki kultury i cywilizacji białych. Głosi ide~ powrotu do Afryki - ziemi przodków. Raslafarianie przcdmiotem kullU uczynili Hajlc Sclasjc (cesarza Etiopii w ła · lach 1930- 1974), uważanego przez nich 7.a boga. obrońcę czarnych i Mesjasza. Nazw:! raslafarian pochodzi od przedkoronacyjnego tytułu i nazwiska cesarza Ras ("książę") Tafari Makoncn. 41 L. Mucha, S. ValaSck, V/ajky a znaky zem; ""veta. Geodelicky a kartograficky podnik, Prah;\ 19&7 . S. 117 . 42 W lalach 1941 - 1975 posrodku nagi etiopskiej widniał "lew z Judei". który syrnbnlizowłll "króla królów" cesarza Hajlc Sclasjc. 225. - licz~c od Salomona - władcę kraju. 4.\ Poprzedni herb Etiopii. z 1992 r. - zasadniczo rMny od poprl.cdnich. z lat 1975·-1987 i 1987-1991 - mial okr:jgłą tarcz.; o jasnozielonym polu . W jego górnej części znajdowała sir;.

(17) iich.',. '----. ••. Flaga Erytrei powstała w 1993 r., po uzyskaniu suwerenności. Posiada dwa pasy poziome: zielony i niebieski, a przy drzewcu czerwony klin sięgający aż po przeciwległy skraj flagi. W klinie umieszczono żółty wieniec oliwny z pionową gałązką pośrodku w takim samym kolorze". Początkowo liczba listków w wieńcu wynosiła 12, później 18, a od 1995 r. jest ich 30, co symbolizuje liczbę lat walki o niepodległość. Flaga Erytrei bardzo podobna (zamiast wieńca była żółta pięcioramienna gwiazda) jest do flagi Erytrejskiego Ludowego Frontu Wyzwolenia (EPLF) powstałego w 1977 r. i dążącego do uzyskania suwerenności po anektowaniu Erytrei przez Etiopię w 1962 r. Czerwony kolor flagi Erytrei symbolizuje krew Erytrejczyków przelaną w walce o wolność i demokrację, niebieski - bogactwa Morza Czerwonego (z ciekawym światem podwodnym), zielony - rolnictwo, żółty - bogactwa mineralne. Znaczną część terytorium Erytrei stanowią pustynie i półpustynie, gdzie dominuje koczowniczy chów wielbłądów. Godłem tego państwa obrano więc - w momencie ogłaszania niepodległości w ł993 r. - wielbłąda jednogarbnego". W herbie, stojącego na piaszczystej pustyni, wielbłąda otaczają ga1<lzki oliwne. U dołu herbu umieszczono wstęgę z nazwą kraju - Państwo Erytrea - w trzech językach: tigrinia, angielskim i arabskim.. 3,7. Somalia I Dżibull Kolor flagi somalijskiej wywodzi się z flagi Organizacji Narodów Zjednoczonych. Republika Somalii powstała w 1960 r. z połączenia Somali Brytyjskiego i Somali Włoskiego, ogłoszonego po II wojnic światowej terytorium powierniczym ONZ. Fłaga, jako flaga Somali Włoskiego, powstała w 1954 r. W momencie uzyskania niepodległości była wyrazem dążeń do zjednoczenia wszystkich terytoriów zamieszkałych przez Somalijczyków i utworzenia z czasem Wielkiej Somalii. Jasnoniebieskie tło flagi Somalii symbolizuje afrykań skie niebo. Duża biała gwiazda pośrodku flagi oznacza afrykańską wolność. Jej promienie symbolizują pięć regionów, w których żyją Somalijczycy. Ch",dzi tu. gołębica. (symbol pokoju) dzierżąca w szponach "wagę sprawiedliwości" z białymi szalami. Pod nią byl wiadukt jako symbol współpracy i wzajemnej więzi między narodami. Tarczę herbową otaczały zielone kłosy zbozowe i polowa koła zębatego - symbole rolnictwa i rozwijającego się prlemyslu. 44 Identyczny emblemat w kolorze zielonym umies7..czony na jasnoniebieskim tle (na wzór nagi ONZ) widniał na nadz.c Erytrei w latach 1952-1958, po prlyłączeniu jej do Etiopii na zasadzie auto~ nomicznej prowincji (wcześniej, od 1941 r., była ona administrowana przez Wielką Brytanię i ONZ). 45 Wielbłąd jednogarbny, in. dromader (Carne/uJ dromedarius) , występuje w postaci udomo~ wionej w pln. Afryce i zach. Azji. Użytkowany jest jako zwierzę wierzchowe, juczne i pociągowe, dostarcza też mleka, mięsa, wełny i skór. Dromadery są niezwykle cenione w krajach arabskich i S4:1siednich. O ich roli w zyciu Beduinów - pustynnych nomadów świadczy m.in. fakt. :l.e język arabski ma około tysiąca określeń dotyczĄCych wielbłądów, ich ras i stadiów rozwoju..

(18) Jer:.r Wrona. ob. Somali Brytyjskie. b. Somali Włoskie (obecnie Dżibuti), etiopski region Ogaden i płn.-wsch. okręgi Kenii. Strażnikami tarczy herbu Somalii (z 1956 r.) są lamparty (leopardy. pantery)'" przedstawione w barwach naturalnych". Na błękitnym polu tarczy w złotej obwódce, uwieńczonej złotą koroną w stylu arabskim. umieszczono srebrną (białą), pięcioramienną gwiazdę zaczerpniętą z flagi państwowej, symbolizująq niepodległość kraju i kontynentu. Kompozycję plastyczną herbu uzupełniaj~ł dwie włócznie, dwie galązki palmowe" i jednobarwna wstęga (służąca celom dekoracyjnym)". Fłaga łeżącego w tzw. rogu Afryki Dżibuti powstała w 1977 r.. kiedy to dawne Francuskie Terytorium Afarów i Issów uzyska lo niepodległość. Ma ona dwa poziome pasy: jasnoniebieski u góry i jasnozielony u dołu. Kolor niebieski (na wzór flagi Somalii) reprezentuje Issów, którzy są związani ze szczepami zamieszkującymi Somalię . Kolor zielony, nawiązujący do tradycyjnego koloru isłamu, symbolizuje Afarów (Danakilów). spokrewnionych z płemie niem żyjącym w Etiopii. !ssowie stanowią obecnie 47% ludności palistwa, Afarowie 38%. Błękit flagi Republiki Dżibuti symbolizuje morze i niebo, a zieleń - ziemię. Biały równoramienny trójkąt przy drzewcu tej nagi wypelnia czerwona pięcioramienna gwiazda . BielIrójkąta oznacza pokój, tak bardzo potrLebny w kraju, gdzie istnieje tradycyjna animozja obydwu muzułmańskich plemion . W herbie Dżibuti (wprowadzonym równocześnie z flagą) umieszczono tradycyjną miejscową brOli - oszczep i okrąglą tarczę, służące symbolicznie do obrony ojczyzny. Dwie ręce, oznaczające podstawowe rdzenne plemiona kraju - Afarów i Issów, trzymają charakterystyczne krótkie miecze. W górnej części herbu widnieje - zaczerpnięta z nagi - czerwona, pięcioramienna gwiazda,. Lampart (Panthera pardu.\') zamieszkuje Afrykę na południc od Sahary i płd . -w sch . czę ść lego konlyncnlu. Doskonale pływa. skacze i wspina siC; na dncwa. gdzie chroni się l.azwyczaj w czasie ucieczki lub czatuje na swoje ofiary. Jego ubarwienie (na brązowo-żóltcj s ierści liczne 46. czarne plamy) jest cętkowane. wyraźnym. przystosowaniem do. życia. w koronach drzew,. gdyż. na lIc. liś c i. futro lamparta jest prawic nicwidoczne. Ten duży drapieżny kol zamieszkuje różne. środowiska.. od lasów i krzaczastych. zarośli.. po pustynie. Lamparty i inne. duże ł-wicw;ta żyjące. w Somalii są czr;ściowo chronione w dwóch rC'lCrwalach pr7.yrody. 47 Wzmianka na len temat znajduje się wart . I. pkt. 5 Konstytucji Republiki Somalijskiej . 411 Gałązka palmowa jest oznak., długowieczności i - obok oliwki - symbolem pokoju. Podc zas starożytnych igrzysk olimpijskich zwycięzcom wręczano (wraz z wieńcem z li ś ci oliwnych) gałązkę palmową, co przetrwało do dzisiaj w wyrażeniu "palma pierwszeństwa" . Zwykle pod pojęciem gałązka palmowa rozumie się liście ( o siągające 1- 2 m długości) palmy daktylowcj . Długie liście tej palmy od dawna traktowann jako symbol długowiecwości i wyknrzy:-aywano podC7..aS ceremonij pogrlcbowych . póżnicj . zwła s zcza w dobie klasycyzmu (XVIII w .). galiJzka palmowa zaczęła pełnić funkcję "świeckiego" symbolu pokoju, w o dróżnicniu od - uwal.ancgn za k.atolicki - goł:lbka z gałązkil oliwną w dziobie (W.W. Pochlebkin. op. cit., s. 166). 49 K.H. Hcsmcr, Flaggen /llld Wappt'n da We/t. BerteIsmann Lcx.ikon Verlag. GiHcrsloh 1992. s. 145..

(19) i ich symbolizująca walkę dopełnia. o niepodległość i jedność pallstwa. Wizerunek herbu wieniec jasno- i ciemnozielonych liści laurowych.. 3.8. Sahara Zachodnia Flaga Sahary Zachodniej (oficjalnie Arabskiej Demokratycznej Republiki Sahary Zachodniej) stworzona została w 1976 r. po wycofaniu się Hiszpanów. Wzorowana jest na fladze Palestyńczyków (a dziś Autonomii Palestyńskiej) i posiada barwy panarabskie : czarną, białą , zieloną i czerwoną. Czerwień trójkąta przy drzewcu fla gi i półksiężyca z gwiazdą symbołizuje krew przelaną w walce o niepodległo ść . Kolor czarny oznacza okres kolonialny. biały - wol n ość. zielony - postęp.. 4. Podsumowanie Na flagach i w herbach większości państw Afryki Północnej widnieją elementy nawiązujące do dominującej tu religii, jaką jest islam. Jest to przede wszystkim zielony ("święty" dla islamu) kolor oraz półksiężyc z gwiazdą Ał-Tarik . Herb Algierii zawiera inny symbol muzulmański, tzw. rękę Fatimy, a flaga i herb Maroka - "pieczęć Salomona". Całkowicie zielona, jedyna w świecie monochromatyczna, jest !laga Libii, choć barwa !lagi - poza islamem - symbolizuje równie ż "zieloną rewolucję" w rolnictwie zainicjowaną przez Muammara Kadafiego. Kolor półk s iężyca z gwiazdą może być różny , w wypadku Mauretanii jest on żółty (symbol piasków Sahary), a Tunezji czerwony (nawiązanie do barw osmańskich). Na wygląd symboli państwowych krajów muzułmańskich istotny wpływ wywarła tradycja islamska, która negatywnie ustosunkowuje się do przedstawiania w sztukach plastycznych istot żywyc h. a szczegól nie postaci ludzkich . Natomiast rozwinęła się tu ornamentyka i kaligrafia. stąd na niektórych !lagach i w herbach (np. marokańskim) występują ozdobne napi sy, zwykłe dotyczące tekstów religijnych . • Na !lagach krajów omawianego regionu (Egiptu, Sudanu, Sahary Zachodniej) występują też barwy panarabskie: zielona. czarna, czerwona i biała, wywodzące się z tradycyjnych barw dynastii arabskich. Zielono-żółto-czerwona flaga Etiopii była wzorem dla wiełu państw tego kontynentu (np . Małi), które wybraly ten tzw. tric olor afrykański. Do środowiska geograficznego nawiązują elementy znaków państwowych takich krajów Afryki Północnej, jak np. Czadu (faliste niebiesko-żółte pasy tarczy herbowej symbolizuj,! wody jeziora Czad i pustynie), Nigru (pasy !lagi oznaczaj,r pomarańczowy - Saharę, zielony - sawanny), Maroka (zarys grzbietów Atlasu w herbie). Erytrei (pas niebieski !lagi przypomina o bogactwach Morza Czerwonego). O zróżnicowanej strukturze rasowo-etnicznej wielu Jl3listw przypo minają np. barwy flagi Dżibuti (pas jasnoniebieski oznacza !ssów,.

(20) Jerzy Wrona. zielony - ACarów), czy też niektóre elementy graficzne herbu Nigru (miecze symbolizują Tuaregów, a włócznia -. Iudy Hausa). Świat dzikich zwierząt sym bolizują w herbie Maroka lwy, Czadu - lew i koziorożec, Somalii - lamparty. Charakterystyczny dla fauny sawann Afryki Wschodniej ptak sekretarz zdobi herb Sudanu . O roli ,jaką odgrywa hodowla w krajach Afryki Pólnocnej świad czy umieszczenie sylwetki dromadera w herbie Erytrci, a głowy zebu w herbie Nigru. Bardzo ważna dla wyżywienia ludności krajów pustynnych jest palma daktylowa, która znalazła poczesne miejsce w herbie Mauretanii. Inną ważną rośliną żywieniową stref suchych jest proso, które umieszczono w herbach Mauretanii i Nigru.. LIteratura ABC Świlll - Afryka I, pod red . W. Maika , Wyd . Kurpisz , Poznań 1998 . Brozek A., Lexikofl vlajd:. a znaku um; s\'eta. Kartografie. Praha 1998 . Bruce-Milford M' Ilustrowana księga znaków i symboli, Arkady. Warszawa 1997. Crampton W, Flag, Dorling Kindcrsley, London 1994. Encyklopedia geograJiC'l.1Ia .fwiara. Afryka , Wyd . Opres, Kraków 1997. Hesmer K.l1 ., Flaggell Ulul \VlIppen der We/t , Berteismann Lex,ikon Verlag, Gtilcrsloh 1992. Iwanow K.A .. Flag; gosudarstw mira , Izdalielstwo Transport, Moskwa 1971 . Korali, przekład i komentarz J. Bielawski , PIW, Warszawa 1986. Maly słownik ku/tury świata arabskiego, WP, Warszawa 1971 . Mucha L.. Valaśek S., Vlajkya maky zemi ..-veta, Geodeticky a kartograficky podnik, Praha 1987 . Parlymies A ., Tunezja , KiW. Warszawa 1984. Pochlebkin W.W., Mieidtmarodllaja simbolika; emblematil<Ll, Mieżdunarodnyje Otnoszenija , Moskwa 1989. Przeglądowy atlas .!wiata. Afryka, pod red. R. Mydla i J. Grocha, Fogra, Kraków 1998. Saprykow W.o Flagi sodmŻestwa. Uzbekistan, Azerbejdżan. "Nauka i Żizó" 1992, nr 5-6. Serafiński W. o WieI gus - Serafińska E., Zwierz ęta świata. Ssaki, PWN, Warszawa 1988. Shaw C .P., F1ags , Running Press, Philadelphia 1994 . Skuratowicz W., Sudall, PWN, Warszawa 1965. Smith N ., Flagi .lwiata, Oficyna Panda, Warszawa 1996 . Smith W.. Flag Lore ofthe Ali Nations, The Millbrook Press, Brookfield 20(1t . Wilkosz S .. Wszystko o Afryce , Nasza Księgarnia, Warszawa 1982. Wrona J .. Znamierowski A ., Ksztaltjlag Wspólclesnego świata, "Flaga" 200 I, nr 16/ 17 . Znamierowski A ., Flagi .fU/iala . llustrowany przewodnik , BertcIsmann Media . Horyzonl . Warszawa 2002. Znamierowski A., Genealog ia barw panarab.'ikic h, "Flaga", 2001, nr 15. Znamierowski A., The World Encyclopedja of Flags, Lorenz Book, London 1999. j.

(21) Elememy geogr~riczlle i ich symbolika najlagach .... Geographic Mollfs and Their Symboli_m on Ihe Flag_ and Emblem_ of Modern North Afrlcan SIale_ The article disCllsses the appearance and symbolism or 15 North African countries, including Western Sahara. li territory whose political status 1S not settled at presenł. Particular atlention is directed to colors and design elements ol' interest in terms of gcography. The stale symbo ls ol' the majorily of the region's nations fealure elements (grcen coioT. star and crcscent ) rcferring to the dominant religion, Islam. Some states (Egypt, Sudan) have Pan ~ Arab colors on (heiT nags. Such elemenls as the yellow or the cresceni on Ihe nag and emblem ol' Maurilania (symbol of Ihe Sahara sands) refer lo Ihe geography of Ihe place . The world of wild animals is represented in the emblem of Morocco by lions, of Chad by the lion and ibex , oC Somalia by leopards, and of Sudan by the sccretary bird. The role of ani mai husbandry in the economies of many NOT1h African countries is signified by the placemefll of a dromedary. in !he cmb1cm of Eritrca OT the head of a zebu in the emblem of Niger..

(22)