ROMA RYŒ-JUREK1
STRUKTURA PRODUKCJI INDYWIDUALNEGO
GOSPODARSTWA ROLNEGO W POLSCE I KRAJACH
UE-27 – ANALIZA PODOBIEÑSTWA W 2007 ROKU
Abstrakt. Celem wykonanych badañ by³o porównanie struktury produkcji rolniczej prze-ciêtnego polskiego indywidualnego gospodarstwa rolnego z produkcj¹ przeprze-ciêtnego gospo-darstwa z krajów UE-27. W analizach wykorzystano dane FADN dla 2007 roku. Zastosowa-no analizê opisow¹ i porównawcz¹, a tak¿e wybrane metody statystyczne (wskaŸniki natê-¿enia i struktury, miarê podobieñstwa struktur, standaryzacjê cech prostych i hierarchiczn¹ klasyfikacjê aglomeracyjn¹). Po porównaniu podstawowych œrednich wyników polskiego i unijnego gospodarstwa rolnego okaza³o siê, ¿e wiêkszoœæ tych kategorii w polskim prze-ciêtnym indywidualnym gospodarstwie rolnym by³a prawie o po³owê ni¿sza ni¿ w gospodar-stwie unijnym. W trzech rankingach, wed³ug wartoœci bezwzglêdnych produkcji ogó³em, produkcji roœlinnej i produkcji zwierzêcej, polskie przeciêtne gospodarstwo rolne zajê³o koñ-cowe pozycje poœród 26 innych przeciêtnych unijnych gospodarstw rolnych. Po zastosowa-niu miary podobieñstwa struktur okaza³o siê, ¿e struktura produkcji ogó³em polskiego prze-ciêtnego gospodarstwa rolnego jest charakterystyczna dla krajów Europy Œrodkowej i Pó³-nocnej. Przy czym struktura produkcji roœlinnej przeciêtnego polskiego gospodarstwa rolne-go jest najbardziej podobna do struktury produkcji roœlinnej rolne-gospodarstwa brytyjskierolne-go i nie-mieckiego, a struktura produkcji zwierzêcej do struktury wêgierskiej. Przeprowadzona hie-rarchiczna klasyfikacja aglomeracyjna (ze wzglêdu na strukturê produkcji, rozmiar ESU, po-wierzchniê UR, produkcjê i dochód) zakwalifikowa³a polskie przeciêtne gospodarstwo rolne do klasy œrednioma³ych gospodarstw z Europy Œrodkowej i Wschodniej, o produkcji g³ów-nie roœlinnej, ze znacznym udzia³em w produkcji zbó¿, warzyw i kwiatów, ale tak¿e mleka krowiego i produktów mlecznych oraz wieprzowiny.
S³owa kluczowe: struktura produkcji, produkcja roœlinna i zwierzêca, podobieñstwo struk-tur, indywidualne gospodarstwo rolne
WIEΠI ROLNICTWO, NR 3 (148) 2010
1Autorka jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu (e-mail:
WPROWADZENIE
Rolnictwo zabezpiecza podstawowe potrzeby wy¿ywieniowe. Jego specyfik¹ jest ³¹czenie funkcji ekonomicznych, spo³ecznych i œrodowiskowych, przy wy-stêpowaniu zró¿nicowanych warunków naturalnych i odmiennych struktur pro-dukcyjnych [Poczta i in. 2009, s. 40]. Warto podkreœliæ, ¿e obszary wiejskie w Unii Europejskiej (UE) s¹ bardzo zró¿nicowane pod wzglêdem geograficz-nym, demograficznym oraz rozwoju infrastrukturalnego [Chmielewska i Miero-s³awska 2007, s. 87].
Centrum Informacji Europejskiej (CIE), przedstawiaj¹c polskie rolnictwo na tle UE, do najwa¿niejszych warunków polskiej produkcji rolniczej zaliczy³o 3 deter-minanty. Po pierwsze Polska posiada du¿y obszar ziemi rolniczej (18 mln ha, co daje trzecie miejsce w Europie, po Francji i Hiszpanii), który po-zwala u¿ytkowaæ j¹ w sposób mniej intensywny, tak aby nie zagra¿aæ œrodowisku naturalnemu. Po drugie wystêpuje tu du¿y udzia³ gruntów ornych w strukturze u¿ytków rolnych (77%), który umo¿liwia dostosowanie struktury produkcji roœlin-nej do wymagañ rynku, a po trzecie Polska ma gorsz¹ jakoœæ rolniczej przestrzeni produkcyjnej w porównaniu z krajami Unii Europejskiej. Ta ostatnia determinan-ta oznacza, ¿e w Polsce wystepuj¹ gleby gorszej jakoœci (z du¿ym udzia³em nie-urodzajnych gleb lekkich), a ponadto krótszy okres wegetacji, który sprawia, ¿e polskie rolnictwo, w porównaniu z krajami le¿¹cymi w podobnej strefie klima-tycznej, jest mniej konkurencyjne [Polskie rolnictwo... 2004]. Jednak¿e nie zosta-³a w nim jeszcze przekroczona granica równowagi ekologicznej, co samo w sobie stanowi przewagê [Uniwersalia polityki... 2007, s. 272]. Warto tak¿e podkreœliæ, ¿e polskie rolnictwo zu¿ywa ma³e iloœci nawozów mineralnych i œrodków ochrony roœlin, a du¿e iloœci nawozów organicznych. Ponadto stosuje zmianowanie roœlin, a w produkcji zwierzêcej opiera siê na paszach gospodarskich i paszach treœci-wych z du¿ym udzia³em komponentów roœlinnych. Daje to podstawê do uzyski-wania produktów rolniczych o dobrej jakoœci [Kapusta 2007]2.
Celem opracowania jest porównanie prowadzonej produkcji rolniczej przez indywidualne gospodarstwa rolne z krajów UE-27 w 2007 roku. W badaniach szczególnie uwypuklono Polskê. Starano siê równie¿ uzyskaæ odpowiedzi na na-stêpuj¹ce pytania:
1. Jak¹ wartoœæ osi¹gnê³a w 2007 roku produkcja rolnicza przeciêtnego pol-skiego indywidualnego gospodarstwa rolnego w porównaniu z produkcj¹ rol-nicz¹ innych przeciêtnych gospodarstw rolnych z UE-27 – wobec tego, które miejsce zajê³o polskie przeciêtne indywidualne gospodarstwo rolne pod wzglêdem produkcji ogó³em, produkcji roœlinnej i zwierzêcej w UE-27?
2. Jak prezentowa³a siê struktura produkcji ogó³em polskiego przeciêtnego in-dywidualnego gospodarstwa rolnego na tle przeciêtnych gospodarstw z UE-27 – wobec tego, czy mia³a charakter szczególny?
2Jako inne atuty polskiego rolnictwa w literaturze wymienia siê czêsto: potencjalne zasoby pracy
w rolnictwie, ni¿sze ceny surowców, ni¿sze koszty pracy itp. [por. m.in.: Pawlak i Poczta 2007, Miœ 2008].
3. Czy wœród krajów UE-27 by³y pañstwa, w których struktura produkcji rol-niczej przeciêtnego indywidualnego gospodarstwa rolnego by³a podobna do struktury produkcji polskiego przeciêtnego gospodarstwa? A jeœli tak, to czy w pañstwach tych przeciêtne indywidualne gospodarstwa rolne osi¹ga³y wysok¹ produkcjê?
4. Do jakiej klasy nale¿y zakwalifikowaæ polskie przeciêtne indywidualne go-spodarstwo rolne na tle przeciêtnych gospodarstw z krajów UE-27, bior¹c pod uwagê jednoczeœnie wiele cech charakterystycznych dla produkcji (jej strukturê, wartoœæ bezwzglêdn¹, osi¹gany dochód, rozmiar ESU3, powierzchniê UR)?
MATERIA£ I METODY BADAWCZE
W badaniach wykorzystano sieæ danych rachunkowoœci rolnej gospodarstw rolniczych FADN (Farm Accountancy Data Network)4. Badaniem objêto 27 prze-ciêtnych indywidualnych gospodarstw rolnych z krajów nale¿¹cych do UE-27 w 2007 roku [FADN 2010]. Przedmiotem badañ ustanowiono syntetyczne opisanie polskiej produkcji rolniczej w 2007 roku na tle produkcji innych krajów nale¿¹cych do UE-27. Po wykonaniu analiz wyniki przeciêtnego polskie-go indywidualnepolskie-go polskie-gospodarstwa rolnepolskie-go zestawiano z wynikami przeciêtnepolskie-go unijnego gospodarstwa, a tak¿e z wynikami poszczególnych przeciêtnych gospo-darstw z krajów UE-27. Starano siê zbadaæ strukturê produkcji w polskim prze-ciêtnym gospodarstwie rolnym i w innych przeciêtnych unijnych gospodar-stwach, tak aby odnaleŸæ mo¿liwe podobieñstwa miêdzy nimi.
W badaniu zastosowano metody analizy opisowej i porównawczej. Wykorzy-stano równie¿ wybrane metody statystyczne, a mianowicie: wskaŸniki natê¿e-nia, wskaŸniki struktury, miarê podobieñstwa struktur oraz standaryzacjê cech prostych i hierarchiczn¹ klasyfikacjê aglomeracyjn¹.
Warto dodaæ, ¿e miara podobieñstwa struktur pos³u¿y³a do porównania struk-tury produkcji przeciêtnego polskiego indywidualnego gospodarstwa rolnego ze strukturami produkcji wszystkich przeciêtnych gospodarstw rolnych z krajów UE-27. Badanie wykonano dla produkcji ogó³em, produkcji roœlinnej i zwierzê-cej. Miarê podobieñstwa struktur opisuje wzór [Wysocki i Lira 2005]:
k
Σ
ci(1)– ci(2) i= 1 µi= 1 – 2 gdzie:µi – wielkoœæ unormowana, która przyjmuje wartoœci z przedzia³u <0; 1>, ci(1) – udzia³ i-tego sk³adnika w pierwszej strukturze,
ci(2) – udzia³ i-tego sk³adnika w drugiej strukturze.
3ESU (economic size unit) – ekonomiczna jednostka wielkoœci.
4 Badaniu podlegaj¹ tylko przeciêtne indywidualne gospodarstwa rolne objête monitoringiem FADN.
Do interpretacji wyników badañ przyjêto 5 przedzia³ów miary podobieñstwa5: <0,8; 1,0> – dwie struktury s¹ podobne w wysokim stopniu,
<0,6; 0,8) – dwie struktury s¹ podobne w œrednim stopniu, <0,4; 0,6) – dwie struktury s¹ podobne w niskim stopniu, <0,2; 0,4) – dwie struktury s¹ podobne w bardzo niskim stopniu, <0,0; 0,2) – dwie struktury s¹ ró¿ne.
Aby poprawnie wykonaæ hierarchiczn¹ klasyfikacjê aglomeracyjn¹, wyselek-cjonowane do niej dane poddano standaryzacji wed³ug wzoru [Wysocki i Lira 2005]:
zij=xij–xj dla i = 1, 2, ..., n; j = 1, 2,..., m, sj
gdzie:
n
xj= 1
Σ
xij– œrednia arytmetyczna dla j-tej cechy prostej, ni = 1
– odchylenie standardowe j-tej cechy prostej. Nastêpnie przeprowadzono hierarchiczn¹ klasyfikacjê aglomeracyjn¹6. Do wyznaczania odleg³oœci miêdzy klasami pos³u¿ono siê odleg³oœci¹ euklidesow¹7 i zastosowano metodê Warda, charakteryzuj¹c¹ siê du¿¹ efektywnoœci¹ i wyró¿-niaj¹c¹ siê tworzeniem skupieñ o ma³ej liczebnoœci8. Uznano bowiem, ¿e cecha ta jest po¿¹dana, gdy obiektami w badaniu s¹ przeciêtne indywidualne gospodar-stwa rolne z 27 krajów UE. Dziêki temu mo¿na po³o¿yæ nacisk na indywiduali-zacjê klas9.
WYNIKI BADAÑ
Realizuj¹c cele badania, wykorzystano dane FADN za 2010 rok. Porównanie polskiego przeciêtnego indywidualnego gospodarstwa rolnego z przeciêtnym gospodarstwem z krajów UE-27 rozpoczêto od przedstawienia podstawowych
5Gdy wartoœæ miary podobieñstwa struktur bliska jest 1, to dwie struktury s¹ niemal identyczne,
a gdy wartoœæ ta bliska jest 0, to dwie struktury s¹ od siebie ró¿ne [Wysocki i Lira 2005].
6Metoda ta nale¿y do analizy skupieñ. Opiera siê na centralnej procedurze aglomeracyjnej, która
polega na szukaniu pary klas najmniej odleg³ych od siebie (najbardziej podobnych) w macierzy odleg³oœci. Nastêpnie redukuje siê liczbê klas o jeden, a uzyskane wczeœniej klasy ³¹czy w now¹ klasê. PóŸniej przekszta³ca siê odleg³oœci miêdzy po³¹czonymi klasami oraz pozosta³ymi klasami. Etapy te powtarzane s¹ tak d³ugo, a¿ wszystkie obiekty zostan¹ zaklasyfikowane do jednej klasy [Walesiak 2004].
7Odleg³oœæ euklidesowa to odleg³oœæ geometryczna w przestrzeni wielowymiarowej [Walesiak
2004].
8Metoda Warda to podstawowy parametr kieruj¹cy procesem klasyfikacji aglomeracyjnej, jest to
zasada wi¹zania, która okreœla, kiedy dwa skupienia zostaj¹ po³¹czone. Jej cech¹ charakterystycz-n¹ jest minimalizowanie sumy kwadratów dowolnych dwóch skupieñ, jakie mog¹ zostaæ uformo-wane na ka¿dym etapie [Walesiak 2004].
informacji o ich rozmiarze (tabela 1) i uproszczonego opisania ich rachunku do-chodu (tabela 2).
I tak w 2007 roku polskie przeciêtne indywidualne gospodarstwo rolne obej-mowa³o 2-krotnie mniejsz¹ ca³kowit¹ powierzchni¹ u¿ytków rolnych (UR) w po-równaniu do œredniej unijnej. W Polsce przeciêtna powierzchnia UR wynios³a 17,28 ha, podczas gdy w UE-27 a¿ 30,50 ha UR (tabela 1). Ponadto polskie prze-ciêtne indywidualne gospodarstwo rolne mia³o rozmiar 9,90 ESU, podczas gdy unijne a¿ 28,50 ESU10. Natomiast nak³ad pracy, mierzony jednostk¹ AWU11, w polskim przeciêtnym indywidualnym gospodarstwie rolnym by³ niewiele wy¿-szy ni¿ w UE-27 i w 2007 roku wyniós³ 1,74 AWU, a w unijnym przeciêtnym gospodarstwie 1,71 AWU (tabela 1).
TABELA 1. Przeciêtna powierzchnia, wielkoœæ ekonomiczna i nak³ady pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w Polsce i UE-27 w 2007 roku
TABLE 1. The average area, economic size and labour input of the individual farm in Poland and in the EU-27 in 2007
Wyszczególnienie Polska UE-27 Polska/UE-27[%]
Powierzchnia gospodarstwa [ha] 17,28 30,50 56,66
WielkoϾ ekonomiczna [ESU] 9,90 28,50 34,74
Nak³ad pracy ogó³em [AWU] 1,74 1,71 101,75
ród³o: Na podstawie FADN 2010.
TABELA 2. Uproszczony rachunek dochodu z gospodarstwa rolnego w Polsce i w UE-27 w 2007 roku TABLE 2. The simplified calculation system of the family farm income in Poland and in the EU-27 in 2007
Kategoria Polska [euro] UE-27 [(euro] Polska/UE-27 [%]
Produkcja ogó³em 27 346,00 60 261,00 45,38
– Zu¿ycie poœrednie 15 644,00 33 772,00 46,32
+ Saldo bie¿¹cych dop³at i podatków 3 588,00 9 655,00 37,16
= WartoϾ dodana brutto 15 290,00 36 144,00 42,30
– Amortyzacja 3 614,00 7 589,00 47,62
= WartoϾ dodana netto 11 676,00 28 555,00 40,89
– Koszt czynników zewnêtrznych 1 555,00 8 999,00 17,28
+ Saldo dop³at i podatków na inwestycjach –254,00 3,00 ×
= Dochód z gospodarstwa rolnego 9 867,00 19 559,00 50,44
ród³o: Na podstawie FADN 2010.
Jak wynika z danych, w 2007 roku produkcja ogó³em wypracowana przez pol-skie przeciêtne indywidualne gospodarstwo rolne wynios³a 27 346 euro, a œred-nio w UE-27 a¿ 60 261 euro [FADN 2010]. Polskê charakteryzowa³o o po³owê
9Wyniki klasyfikacji aglomeracyjnej przedstawiaæ nale¿y graficznie w formie drzewka po³¹czeñ
(dendrogramu) [Walesiak 2004].
10Taki œredni wynik kwalifikuje przeciêtne polskie indywidualne gospodarstwo rolne jako
œred-nioma³e, a unijne jako œredniodu¿e [Wyniki standardowe... 2006, s. 12].
mniejsze zu¿ycie poœrednie ni¿ UE-27 i wynios³o ono odpowiednio 15 644 i 33 772 euro (tabela 2). Natomiast saldo bie¿¹cych dop³at i podatków dla Pol-ski (3588 euro) by³o oko³o 3-krotnie mniejsze od œredniej unijnej (9655 euro). Wartoœæ dodana brutto, amortyzacja i wartoœæ dodana netto polskiego przeciêt-nego indywidualprzeciêt-nego gospodarstwa rolprzeciêt-nego by³y zaœ prawie 2-krotnie mniejsze od œredniej unijnej (tabela 2). Jeœli zaœ chodzi o wartoœæ kosztów czynników ze-wnêtrznych, to by³y one oko³o 5,5-krotnie mniejsze w polskim przeciêtnym in-dywidualnym gospodarstwie rolnym (1555 euro) ni¿ w unijnym (8999 euro). W rezultacie polskie przeciêtne indywidualne gospodarstwo rolne osi¹gnê³o do-chód z gospodarstwa w wysokoœci 9867 euro, a przeciêtne gospodarstwo z UE-27 a¿ 19 559 euro [FADN 2010].
TABELA 3. Ranking przeciêtnych indywidualnych gospodarstw rolnych z 27 krajów UE wed³ug produkcji ogó³em, produkcji roœlinnej i produkcji zwierzêcej w 2007 roku
TABLE 3. The ranking of the average individual farms from 27 countries of the EU according to the total output, crops production and livestock production in 2007
Produkcja Produkcja Produkcja
Miejsce Kraj ogó³em Miejsce Kraj roœlinna Miejsce Kraj zwierzêca
[euro] [euro] [euro]
1 S³owacja 509 600,00 1 S³owacja 289 584,00 1 Dania 161 276,00
2 Holandia 391 190,00 2 Holandia 200 157,00 2 S³owacja 157 398,00
3 Czechy 301 523,00 3 Czechy 170 052,00 3 Holandia 157 394,00
4 Dania 290 902,00 4 Dania 107 204,00 4 Czechy 116 499,00
5 W. Brytania 234 857,00 5 W. Brytania 105 884,00 5 W. Brytania 115 358,00
6 Niemcy 219 023,00 6 Niemcy 90 548,00 6 Belgia 113 121,00
7 Belgia 202 766,00 7 Belgia 87 297,00 7 Niemcy 109 336,00
8 Szwecja 160 378,00 8 Francja 82 746,00 8 Luksemburg 96 687,00 9 Luksemburg 153 903,00 9 Szwecja 73 583,00 9 Szwecja 67 737,00
10 Francja 145 937,00 10 Wêgry 41 974,00 10 Francja 57 359,00
11 Estonia 81 723,00 11 Luksemburg 41 473,00 11 Finlandia 39 445,00 12 Finlandia 81 679,00 12 Estonia 40 624,00 12 Irlandia 36 966,00
13 Austria 73 186,00 13 W³ochy 39 892,00 13 Estonia 35 732,00
14 Wêgry 68 561,00 14 Finlandia 36 776,00 14 Austria 34 021,00
15 Malta 59 853,00 15 Hiszpania 27 620,00 15 Malta 33 488,00
16 W³ochy 58 675,00 16 Malta 25 987,00 16 Wêgry 1 229,00
17 Irlandia 43 078,00 17 Austria 23 980,00 17 £otwa 17 653,00
18 Hiszpania 42 438,00 18 Litwa 22 301,00 18 W³ochy 17 167,00
19 £otwa 41 182,00 19 £otwa 20 846,00 19 Hiszpania 14 426,00
20 Litwa 35 750,00 20 Cypr 16 578,00 20 Litwa 12 943,00
21 Cypr 28 592,00 21 Polska 15 208,00 21 Cypr 11 984,00
22 Polska 27 346,00 22 Grecja 14 323,00 22 Polska 11 831,00
23 Portugalia 23 406,00 23 Portugalia 12 276,00 23 Portugalia 9 748,00 24 S³owenia 21 868,00 24 Bu³garia 11 851,00 24 S³owenia 9 208,00 25 Bu³garia 19 542,00 25 S³owenia 10 787,00 25 Bu³garia 6 147,00
26 Grecja 19 176,00 26 Rumunia 5 957,00 26 Grecja 4 493,00
27 Rumunia 10 470,00 27 Irlandia 5 152,00 27 Rumunia 4 264,00
UE-27 60 621,00 UE-27 32 679,00 UE-27 24 610,00
D¹¿¹c do odpowiedzi na sformu³owane pytania, przygotowano rankingi przeciêtnych indywidualnych gospodarstw rolnych z krajów UE-27 w 2007 ro-ku (tabela 3). Rankingi te sporz¹dzono wed³ug wartoœci bezwzglêdnych pro-dukcji ogó³em, propro-dukcji roœlinnej i propro-dukcji zwierzêcej. W tych trzech ran-kingach polskie przeciêtne indywidualne gospodarstwo rolne zajê³o kolejno: 22, 21 i 22 miejsce, co plasuje Polskê w trzeciej dziesi¹tce poœród 27 krajów UE.
Obserwuj¹c przedstawione rankingi, mo¿na spróbowaæ porównaæ Polskê z najwy¿ej notowan¹ S³owacj¹ (odpowiednio: 1, 1 i 2 miejsce) i z najni¿ej umiejscowion¹ Rumuni¹ (odpowiednio: 27, 26 i 27 miejsce). I tak przeciêtne s³owackie gospodarstwo rolne osi¹gnê³o produkcjê ogó³em w wysokoœci 509 600 euro, przy œredniej powierzchni UR 582,28 ha [FADN 2010]. Tak do-bre wyniki s³owackie gospodarstwa osi¹gnê³y m.in. dziêki pomocy z UE, bowiem przeciêtne s³owackie gospodarstwo rolne w 2007 roku otrzyma³o subsydia wynosz¹ce oko³o 140 503 euro. W tym samym czasie polskie prze-ciêtne gospodarstwo rolne z produkcj¹ ogó³em wynosz¹c¹ 27 346 euro i œred-ni¹ powierzchœred-ni¹ 17,28 ha UR otrzyma³o przeciêtnie 3817 euro subsydiów. Natomiast rumuñskie przeciêtne gospodarstwo rolne o powierzchni 10,17 ha UR wypracowa³o 10 470 euro produkcji ogó³em i otrzyma³o 1726 euro sub-sydiów [FADN 2010]. Gdy przeliczono otrzymane subsydia na powierzchniê UR w gospodarstwie, okaza³o siê, ¿e w 2007 roku w s³owackim przeciêtnym gospodarstwie rolnym a¿ 241,30 euro subsydiów przypad³o na 1 ha UR, w polskim gospodarstwie rolnym a¿ 220,89 euro, a w rumuñskim tylko 167,71 euro [FADN 2010]. Dane te potwierdzaj¹ pogl¹d, ¿e du¿e gospodar-stwa rolne, dziêki pomocy unijnej i sprzyjaj¹cym warunkom rolniczym, staj¹ siê jeszcze silniejsze. St¹d wyp³ywa wniosek dla polskich gospodarstw rolnych, ¿e koniecznym warunkiem podwy¿szenia produkcji jest ci¹g³e powiêkszanie powierzchni UR, a nie tylko wykorzystywanie pomocy finansowej z UE.
W tabeli 4 przedstawiono porównanie struktury produkcji polskiego i unijne-go przeciêtneunijne-go indywidualneunijne-go unijne-gospodarstwa rolneunijne-go w 2007 roku. Warto na pocz¹tku zauwa¿yæ, ¿e wartoœci produkcji roœlinnej i zwierzêcej polskiego prze-ciêtnego indywidualnego gospodarstwa rolnego by³y o ponad po³owê mniejsze ni¿ w unijnym przeciêtnym gospodarstwie i wynosi³y odpowiednio w Polsce 15 208 i 11 831 euro, a w UE-27 – 32 679 i 24 610 euro [FADN 2010]. Ponad-to w produkcji ogó³em odnoPonad-towano jeszcze inn¹ produkcjê12 (oprócz roœlinnej i zwierzêcej). Jej wysokoœæ nie by³a znacz¹ca i przeciêtnie dla indywidualnego gospodarstwa rolnego z Polski wynosi³a 307 euro (1,12% udzia³u w produkcji ogó³em), a dla gospodarstwa z UE-27 – 2972 euro (4,93% udzia³u w produkcji ogó³em).
12Obejmuje ona: czynsz za wydzier¿awion¹ ziemiê w stanie gotowym do siewu, przychody z
oka-zjonalnego przekazania powierzchni paszowej, produkty z lasu, œwiadczenie us³ug, wynajem sprzêtu, odsetki od aktywów obrotowych niezbêdnych do bie¿¹cego funkcjonowania gospodar-stwa rolnego, przychody z agroturystyki, przychody dotycz¹ce wczeœniejszych lat obrachunko-wych itp. [Wyniki standardowe... 2006, s. 19].
TABELA 4. Struktura produkcji przeciêtnego indywidualnego gospodarstwa rolnego w Polsce i UE-27 w 2007 roku
TABLE 4. The structure of output of individual farm in Poland and in the EU-27 in 2007
Wyszczególnienie Polska[euro] UE-27[euro] Polska/UE-27[%] Polska[%] UE-27[%]
Produkcja ogó³em 27 346,00 60 261,00 45,38 100,00 100,00
Produkcja roœlinna, w tym: 15 208,00 32 679,00 46,54 55,61 54,23
zbo¿a 6 620,00 10 285,00 64,37 24,20 17,06 roœliny bia³kowe 100,00 176,00 56,82 0,37 0,29 ziemniaki 1 125,00 1 476,00 76,22 4,11 2,45 buraki cukrowe 525,00 770,00 68,18 1,92 1,28 roœliny oleiste 923,00 1 435,00 64,32 3,38 2,38 roœliny przemys³owe 102,00 383,00 26,63 0,37 0,64 warzywa i kwiaty 3 484,00 6 789,00 51,32 12,74 11,27 owoce 1 323,00 2 195,00 60,27 4,84 3,64 owoce cytrusowe 0,00 652,00 0,00 0,00 1,08 winoroœle 0,00 3 916,00 0,00 0,00 6,50
oliwki i oleje roœlinne 0,00 1 534,00 0,00 0,00 2,55
pasza 495,00 1 770,00 27,97 1,81 2,94
inna produkcja roœlinna 511,00 1 298,00 39,37 1,87 2,15
Produkcja zwierzêca, w tym: 11 831,00 24 610,00 48,07 43,26 40,84 mleko krowie i produkty mleczne 3 930,00 10 078,00 39,00 14,36 16,72
wo³owina i cielêcina 1v180,00 4 316,00 27,34 4,32 7,16
wieprzowina 3305,00 5 116,00 64,60 12,08 8,49
koŸlêcina i baranina 27,00 919,00 2,94 0,10 1,53
drób 1 997,00 1 325,00 150,72 7,30 2,20
jaja 450,00 861,00 52,26 1,65 1,43
owcze i kozie mleko 10,00 838,00 1,19 0,04 1,39
inna produkcja zwierzêca 932,00 1 157,00 80,55 3,41 1,92
Inna produkcja 307,00 2 972,00 10,33 1,12 4,93
ród³o: Na podstawie FADN 2010.
Pomimo produkowania doœæ du¿ych iloœci zbo¿a, warzyw i kwiatów, mleka krowiego i wieprzowiny polskie przeciêtne indywidualne gospodarstwo rolne osi¹gnê³o w tych zakresach œrednio tylko oko³o 60% poziomu produkcji unij-nego przeciêtunij-nego gospodarstwa rolunij-nego. Analizuj¹c wartoœci bezwzglêdne, tylko wartoœæ produkcji miêsa drobiowego by³a wiêksza w przeciêtnym pol-skim indywidualnym gospodarstwie rolnym ni¿ w unijnym i wynosi³a 1997 euro (podczas gdy w unijnym przeciêtnym gospodarstwie tylko 1325 euro). Warunki klimatyczne panuj¹ce w Polsce powoduj¹, ¿e produkcja owoców cy-trusowych, winogron i oliwek nie jest odnotowywana (jeœli wystêpuje, to na minimalnym poziomie). Jeœli chodzi o produkcjê zwierzêc¹, to szczególnie ni-ski poziom osi¹ga hodowla owiec i kóz, która nie jest u nas popularna [FADN 2010].
W 2007 roku udzia³ produkcji roœlinnej w produkcji ogó³em przeciêtnego polskiego indywidualnego gospodarstwa rolnego wynosi³ a¿ 55,61%, a udzia³ produkcji zwierzêcej – 43,26% (tabela 4). Jednoczeœnie œrednie udzia³y tych produkcji dla UE-27 wynios³y odpowiednio 54,23 i 40,84%. Warto przy tym zauwa¿yæ, ¿e w 2007 roku najwiêkszy œredni udzia³ produkcji roœlinnej w
pro-dukcji ogó³em gospodarstwa rolnego osi¹gnê³o przeciêtne gospodarstwo z Grecji (74,70%), a najwiêkszy udzia³ produkcji zwierzêcej w produkcji ogó-³em – przeciêtne gospodarstwo z Irlandii (85,80%) [FADN 2010].
Na podstawie danych z tabeli 4 mo¿na zauwa¿yæ, ¿e w przypadku produkcji roœlinnej polskiego przeciêtnego indywidualnego gospodarstwa rolnego w struk-turze produkcji ogó³em dominowa³y zbo¿a (24,20%) oraz warzywa i kwiaty (12,74%). Inaczej sytuacja przedstawia³a siê dla przeciêtnego indywidualnego gospodarstwa rolnego z krajów UE-2713. Najwiêksze udzia³y w produkcji ogó-³em z produkcji roœlinnej mia³y kolejno: zbo¿a (17,06%), warzywa i kwiaty (11,27%) i winoroœla (6,50%). Jeœli chodzi o produkcjê zwierzêc¹, to najwiêk-sze udzia³y w produkcji ogó³em przeciêtnego indywidualnego gospodarstwa rol-nego z Polski mia³y nastêpuj¹ce produkty: mleko krowie i produkty mleczne (14,36%), wieprzowina (12,08%) i drób (7,30%). Natomiast w UE-27 najwiêk-sze œrednie udzia³y w produkcji ogó³em gospodarstwa z produkcji zwierzêcej mia³y: mleko krowie i produkty mleczne (16,72%), wieprzowina (8,49%) oraz wo³owina i cielêcina (7,16%).
W tabeli 5 przedstawiono wyniki porównania struktury produkcji polskiego przeciêtnego indywidualnego gospodarstwa rolnego z pozosta³ymi 26 gospodar-stwami z UE-27 w 2007 roku14. Badania wykaza³y, ¿e polskie przeciêtne gospo-darstwo dobrze wpisywa³o siê w produkcjê prowadzon¹ w Unii Europejskiej, za-chowuj¹c przy tym indywidualny charakter. Dowodem na to jest fakt, ¿e iden-tyczna struktura produkcji jak polskiego przeciêtnego gospodarstwa rolnego nie istnia³a gdzie indziej, ale te¿ ta struktura nie by³a a¿ tak ca³kiem inna. Analizu-j¹c strukturê produkcji ogó³em, mo¿na stwierdziæ, ¿e polska struktura by³a w œrednim stopniu podobna do 18 europejskich struktur, a w najwiêkszym – do rumuñskiej, fiñskiej, czeskiej i wêgierskiej. Podobieñstwo to wynosi³o odpo-wiednio: 0,76, 0,75, 0,74 i 0,74 (tabela 5). Niestety wyniki te pozwalaj¹ do tej samej klasy podobieñstwa zaliczyæ jeszcze przeciêtne indywidualne gospodar-stwa rolne z 11 krajów – Bu³garii, Belgii, Niemiec, Wielkiej Brytanii, £otwy, Szwecji, Francji, Danii, Litwy, Estonii, Hiszpanii, S³owacji, W³och i Austrii. Po-niewa¿ wyniki te nie s¹ dok³adne, wiêc wyci¹gaj¹c wnioski, kierowano siê du¿¹ ostro¿noœci¹15.
Analiza przeprowadzona dla produkcji roœlinnej i zwierzêcej da³a o wiele bardziej zadowalaj¹ce rezultaty. Sama struktura produkcji roœlinnej przeciêtne-go polskieprzeciêtne-go indywidualneprzeciêtne-go przeciêtne-gospodarstwa rolneprzeciêtne-go by³a w wysokim stopniu podobna do brytyjskiej (0,86) i niemieckiej (0,86). Warto tu dodaæ, ¿e w krajach tych uzyskiwano produkcjê roœlinn¹ oko³o 6-krotnie wiêksz¹ ni¿ w Polsce (tabe-la 3). Natomiast sama struktura produkcji zwierzêcej przeciêtnego polskiego
in-13Interpretuj¹c udzia³y poszczególnych produktów w produkcji ogó³em gospodarstwa,
wyró¿nio-no te, które osi¹gnê³y co najmniej 5% tego udzia³u.
14Badanie przeprowadzono dla produkcji ogó³em gospodarstwa oraz produkcji roœlinnej i
produk-cji zwierzêcej rozpatrywanych osobno jako ca³oœci.
15Jako rezultat tego badania mo¿na przyj¹æ tylko fakt, ¿e struktura produkcji ogó³em
przeciêtne-go polskieprzeciêtne-go indywidualneprzeciêtne-go przeciêtne-gospodarstwa rolneprzeciêtne-go by³a najbardziej podobna do struktur w przeciêtne- go-spodarstwach z Europy Œrodkowej.
Przedzia³y wartoœci miary podobieñstwa struktur Kraj Miara podobieñstwa struktur dla produkcji ogólem Kraj Miara podobieñstwa struktur dla produkcji roœlinnej Kraj Miara podobieñstwa struktur dla produkcji zwierzêcej <0,8; 1,0) Struktura podobna w wysokim stopniu do polskiej — — W. Brytania Niemcy Bu³garia Szwecja Finlandia Rumunia 0,86 0,86 0,81 0,81 0,81 0,80 Wêgry Belgia 0,87 0,81 <0,6; 0,8) Struktura podobna w œrednim stopniu do polskiej Rumunia Finlandia Czechy Wêgry Bu³garia Belgia Niemcy W. Brytania £otwa Szwecja Francja Dania Litwa Estonia Hiszpania S³owacja W³ochy Austria 0,76 0,75 0,74 0,74 0,73 0,72 0,71 0,71 0,71 0,71 0,69 0,69 0,67 0,66 0,64 0,63 0,63 0,61 Dania Austria Wêgry £otwa Czechy Litwa Francja Estonia Belgia S³owacja Hiszpania W³ochy 0,77 0,76 0,75 0,74 0,73 0,70 0,69 0,68 0,68 0,65 0,61 0,60 Holandia Austria W³ochy Malta Czechy Dania Niemcy Bu³garia Szwecja Finlandia S³owacja £otwa Rumunia Francja Hiszpania Portugalia Estonia W. Brytania S³owenia Litwa 0,79 0,78 0,77 0,77 0,77 0,77 0,75 0,72 0,71 0,70 0,70 0,69 0,69 0,68 0,68 0,68 0,65 0,64 0,64 0,62 <0,4; 0,6) Struktura podobna w niskim stopniu do polskiej Malta Portugalia Holandia Cypr Grecja S³owenia Luksemburg 0,59 0,59 0,57 0,52 0,46 0,46 0,43 Irlandia Luksemburg Grecja Cypr Portugalia Holandia 0,59 0,57 0,54 0,54 0,53 0,42 Luksemburg Cypr Irlandia 0,53 0,51 0,49 <0,2; 0,4) Struktura podobna w bardzo niskim stopniu do polskiej Irlandia 0,37 Malta S³owenia 0,37 0,35 Grecja 0,30 <0,0; 0,2) Struktura ró¿na — — — — — — Podobieñstwo do œredniej z UE-27 0,76 0,78 0,78
TABELA 5. Podobieñstwo struktur produkcji polskiego przeciêtnego indywidualnego gospodarstwa rolnego do struktur produkcji 26 przeciêtnych gospodarstw z UE-27 w 2007 roku
TABLE 5. The similarity of structures of output of Polish average individual farm to the output’ structures of 26 farms from the EU-27 in 2007
dywidualnego gospodarstwa rolnego by³a w wysokim stopniu podobna do wê-gierskiej (0,87) i belgijskiej (0,81), równie¿ w ujêciu bezwzglêdnym osi¹gano tam wartoœci wiêksze ni¿ w Polsce (tabela 3). Bior¹c pod uwagê inne (bliskie 0,80) wyniki dla struktury produkcji roœlinnej i zwierzêcej polskiego gospodar-stwa rolnego, mo¿na stwierdziæ, ¿e by³y one podobne g³ównie do struktur go-spodarstw z Europy Œrodkowej i Pó³nocnej (tabela 5). Przeprowadzone badania pozwoli³y stwierdziæ, ¿e struktury produkcji (ogó³em, roœlinna i zwierzêca) pol-skiego gospodarstwa ró¿ni¹ siê najbardziej od struktur produkcji gospodarstw z Irlandii (ogó³em), Malty i S³owenii (roœlinnej) oraz Grecji (zwierzêcej).
Aby poddaæ weryfikacji otrzymane wyniki, zastosowano hierarchiczn¹ klasy-fikacjê aglomeracyjn¹ do u³o¿enia badanych obiektów, czyli 27 przeciêtnych in-dywidualnych gospodarstw rolnych z poszczególnych krajów UE-27 w 2007 ro-ku wed³ug 26 wystandaryzowanych zmiennych. By³y nimi: 22 zmienne dotycz¹-ce struktury produkcji prowadzonej przez gospodarstwo oraz 4 zmienne opisu-j¹ce wartoœæ wypracowanej produkcji ogó³em i osi¹gniêtego dochodu z gospo-darstwa rolnego oraz rozmiar ESU gospogospo-darstwa i jego powierzchniê UR w 2007 roku16. W wyniku podjêtych badañ otrzymano hierarchiczn¹ klasyfika-cjê aglomeracyjn¹ dla 27 krajów UE (rysunek 1) 17.
Odleg³oœæ wi¹zañ S³owacja Kraje UE-27 Irlandia LuksemburgFrancja Szwecja FinlandiaAustria NiemcyCzechy S³oweniaDania Litwa EstoniaPolska Rumunia£otwa Wêgry Bu³garia PortugaliaW³ochy HiszpaniaGrecja MaltaCypr W. BrytaniaHolandia Belgia 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
RYSUNEK 1. Hierarchiczna klasyfikacja aglomeracyjna przeciêtnych indywidualnych gospodarstw rolnych z krajów UE-27 wed³ug 26 zmiennych w 2007 roku
FIGURE 1. The hierarchical aglomeration classyfication of the average individual farms from the countries of the EU-27 according to the 26 variables in 2007
16Do badania, oprócz 22 zmiennych okreœlaj¹cych udzia³ poszczególnych rodzajów produkcji
uchwy-Dokonuj¹c klasyfikacji, starano siê uwypukliæ cechy charakterystyczne dla produkcji danego kraju UE-27 – klimat, uwarunkowania historyczne, spo³eczne i ekonomiczne. Wobec tego do interpretacji i wyodrêbniania klas wybrano jako najodpowiedniejsz¹ odleg³oœæ euklidesow¹ równ¹ 9 (rysunek 1). Uzyskano 7 klas przeciêtnych indywidualnych gospodarstw rolnych, które zawieraj¹ kolejno: 3 obiekty, 2 obiekty, 4 obiekty, 7 obiektów, 2 obiekty, 8 obiektów i 1 obiekt18.
W 1 klasie znalaz³y siê 3 przeciêtne indywidualne gospodarstwa rolne z Eu-ropy Pó³nocno-Zachodniej (z Belgii, Holandii i Wielkiej Brytanii), których pro-dukcja mia³a charakter roœlinno-zwierzêcy (rysunek 1). Wytwarzano w nich g³ównie zbo¿a, warzywa i kwiaty, mleko krowie i produkty mleczne oraz wie-przowinê. By³y to gospodarstwa bardzo du¿e (œrednio oko³o 119,5 ESU i oko³o 78,4 ha UR), uzyskuj¹ce produkcjê o œredniej wartoœci ponad 27 6200 euro. Po-œród wyodrêbnionych klas, ich œredni dochód z gospodarstwa rolnego by³ naj-wy¿szy i wynosi³ ponad 53 450 euro [FADN 2010].
W 2 klasie znalaz³y siê dwa wyspiarskie kraje z Europy Po³udniowej, a mia-nowicie Cypr i Malta (rysunek 1). Ich produkcja mia³a charakter roœlinno-zwie-rzêcy i skupia³a siê g³ównie na warzywach i kwiatach, wieprzowinie, mleku kro-wim i produktach mlecznych. Ich œrednia powierzchnia wynosi³a oko³o 5 ha, ale ich rozmiar to oko³o 19,5 ESU (by³y to gospodarstwa œredniodu¿e). Ich produk-cja œrednio przekracza³a 44 200 euro, a dochód z gospodarstwa 16 500 euro [FADN 2010].
W kolejnej, 3 klasie znalaz³y siê 4 przeciêtne indywidualne gospodarstwa rol-ne z Europy Po³udniowej (z Grecji, Hiszpanii, W³och i Portugalii). Dominowa-³a w nich produkcja roœlinna, wytwarza³y one zbo¿e, warzywa i kwiaty, zajmo-wa³y siê hodowl¹ winoroœli i oliwek. Ponadto zauwa¿alny poziom odnotowano w produkcji mleka i produktów mlecznych od krów, owiec i kóz. Gospodarstwa te by³y œredniodu¿e (oko³o 20,7 ESU i oko³o 19,6 ha UR w gospodarstwie), a ich produkcja, osi¹gaj¹ca prawie 40 000 euro, przynosi³a prawie 18 400 euro docho-du na gospodarstwo [FADN 2010].
ciæ cechy charakterystyczne prowadzonej produkcji. Jak wiadomo, zale¿y ona nie tylko od warun-ków klimatycznych, ale równie¿ od rozmiarów gospodarstw, osi¹ganego dochodu itp.
17Na pocz¹tku badano 27 obiektów (przeciêtne indywidualne gospodarstwa rolne), a na jego
koñ-cu otrzymano jedn¹ klasê, bo to przyjêty do interpretacji poziom odleg³oœci euklidesowej determi-nuje liczbê klas. Na przyk³ad gdy przyjmie siê najmniejsz¹ wyliczon¹ odleg³oœæ euklidesow¹ rów-n¹ 3,02, wówczas uzyska siê 26 klas. Przy takim podziale w 25 roz³¹cznych klasach znajdowaæ siê bêd¹ oddzielnie pojedyncze przeciêtne indywidualne gospodarstwa rolne z poszczególnych kra-jów UE-27, a ostatni¹ 26 klasê utworz¹ 2 przeciêtne indywidualne gospodarstwa rolne z Finlandii i Szwecji. Natomiast gdy przyjmie siê najwiêksz¹ uzyskan¹ odleg³oœæ euklidesow¹, wynosz¹c¹ 17,44, to uzyska siê 1 klasê, obejmuj¹c¹ wszystkie 27 przeciêtnych indywidualnych gospodarstw rolnych z UE-27. Tote¿ wybór optymalnej liczby klas do interpretacji polega na decyzji, czy ko-rzystniejsza jest ma³a liczba klas z bardzo zró¿nicowanymi obiektami czy te¿ wiêksza o mniejszej liczebnoœci obiektów.
18Podczas weryfikowania uzyskanych wyników zdecydowano siê utworzyæ 7 klasê z 1 obiektem
– S³owacj¹. W³¹czenie tego kraju do klasy 6 nast¹pi³oby po przyjêciu odleg³oœci euklidesowej równej 9,45, ale wtedy trzeba by by³o po³¹czyæ klasê 4 z 5 (razem 9 obiektów), bo ich odleg³oœæ wynosi 9,15, a kraje w nich ujête znacznie ró¿ni¹ siê miêdzy sob¹. Warto podkreœliæ, ¿e S³owacja posiada swoiste cechy rolnictwa, które warto uwypukliæ, zw³aszcza, ¿e od lat uzyskuje najwy¿sze wyniki produkcji w UE.
W 4 klasie znalaz³o siê 7 przeciêtnych indywidualnych gospodarstw rol-nych z Europy Œrodkowej i Wschodniej (z Bu³garii, Wêgier, £otwy, Rumu-nii, Polski, Estonii i Litwy) o produkcji g³ównie roœlinnej. Znaczny udzia³ w ich produkcji mia³y: zbo¿e, warzywa i kwiaty, ale tak¿e mleko krowie i produkty mleczne oraz wieprzowina. By³y to gospodarstwa œrednioma³e (oko³o 12,6 ESU i oko³o 49,6 ha UR) o œredniej wartoœci produkcji oko³o 40 600 euro i dochodzie oko³o 12 300 euro [FADN 2010].
Natomiast 5 klasê utworzy³y 2 przeciêtne gospodarstwa rolne z Danii i S³o-wenii (rysunek 1) 19. Zajmowa³y siê one produkcj¹ roœlinno-zwierzêc¹. Du¿y udzia³ mia³y w niej zbo¿a, powierzchnia paszowa, mleko krowie i produkty mleczne oraz wieprzowina. Œrednio ich powierzchnia wynosi³a oko³o 46 ha, roz-miar oko³o 61 ESU, a produkcja i dochód odpowiednio oko³o 156 350 i 4450 eu-ro [FADN 2010].
Najliczniejsz¹ 6 klasê utworzy³o 8 gospodarstw z Europy Œrodkowej, Za-chodniej i Pó³nocnej, a mianowicie z Czech, Niemiec, Austrii, Finlandii, Szwe-cji, FranSzwe-cji, Luksemburga i Irlandii. Ich produkcja mia³a charakter g³ównie zwierzêcy i skupia³a siê na mleku krowim i produktach mlecznych, wo³owinie i cielêcinie oraz wieprzowinie. Istnia³a tam te¿ w zauwa¿alnym stopniu produk-cja zbo¿a. Œrednio gospodarstwa te mia³y oko³o 88,4 ha UR i osi¹ga³y oko³o 62,4 ESU (du¿e gospodarstwa). Ich produkcja przeciêtnie wynosi³a 147 300 eu-ro, a dochód oko³o 36 100 euro [FADN 2010]. Jak ju¿ zaznaczono, w ostatniej, 7 klasie ujêto tylko 1 przeciêtne gospodarstwo rolne ze S³owacji (rysunek 1). Gospodarstwo to by³o bardzo du¿e (oko³o 132 ESU i ponad 580 ha UR), osi¹-ga³o najwiêksz¹ œredni¹ produkcjê o wartoœci 509 600 euro i dochód oko³o 11 800 euro [FADN 2010].
PODSUMOWANIE
Przedstawione w artykule wyniki badañ potwierdzaj¹, ¿e polskie indywidu-alne gospodarstwa rolne w 2007 roku by³y podobne pod wzglêdem produkcji do gospodarstw z innych krajów Pó³nocnej i Œrodkowej Europy, ale ich produk-cja, osi¹gane dochody i rozmiar pozostawa³y znacznie poni¿ej œredniego pozio-mu unijnego. Kontynuowanie dopasowywania siê do obserwowanych struktur europejskich powinno polepszaæ sytuacjê polskich indywidualnych gospo-darstw rolnych. Wnioskami bêd¹ wiêc odpowiedzi na pytania sformu³owane we wprowadzeniu:
1. W 2007 roku produkcja ogó³em wypracowana przez polskie przeciêtne in-dywidualne gospodarstwo rolne nie osi¹gnê³a nawet 50% poziomu obserwowa-nego w UE-27 – dla Polski wynios³a ona 27 346 euro, gdy dla UE-27 a¿ 60 261 eu-ro. Polskie przeciêtne indywidualne gospodarstwo rolne pod wzglêdem produk-cji ogó³em, produkproduk-cji roœlinnej i zwierzêcej zajmowa³o w UE-27 miejsca w trzeciej dziesi¹tce krajów, odpowiednio: 22, 21 i 22.
19Klasê tê charakteryzowa³o du¿e zró¿nicowanie, a o po³¹czeniu tych krajów w jedn¹ klasê
2. W Polsce w tym czasie produkowano znacz¹ce iloœci zbo¿a, warzyw i kwiatów, mleka krowiego i wieprzowiny. Przy tych rodzajach produkcji polskie przeciêtne indywidualne gospodarstwo rolne osi¹gnê³o œrednio tylko oko³o 60% poziomu produkcji unijnego przeciêtnego gospodarstwa rolnego. Wyj¹tek stano-wi³o miêso drobiowe, gdy¿ przeciêtne polskie gospodarstwo uzyska³o oko³o 150% poziomu unijnego gospodarstwa. Ze wzglêdu na klimat w Polsce nie pro-dukowano owoców cytrusowych, winogron i oliwek. Nie by³a te¿ popularna ho-dowla owiec i kóz.
3. Badanie z zastosowaniem miary podobieñstwa struktur wykaza³o, ¿e struktu-ra produkcji ogó³em przeciêtnego polskiego indywidualnego gospodarstwa rolnego wykazywa³a podobieñstwo do struktur produkcji gospodarstw z Europy Œrodko-wej. Natomiast struktura produkcji roœlinnej przeciêtnego polskiego gospodarstwa w wysokim stopniu podobna by³a do struktury brytyjskiej i niemieckiej, ale w kra-jach tych uzyskiwano produkcjê roœlinn¹ oko³o 6-krotnie wy¿sz¹ ni¿ w Polsce. W przypadku struktury produkcji zwierzêcej, przeciêtne polskie indywidualne go-spodarstwo rolne by³o podobne w wysokim stopniu do wêgierskiego i belgijskiego, ale równie¿ w tych krajach osi¹gano jej wartoœci wy¿sze ni¿ w Polsce.
4. Uwzglêdniaj¹c jednoczeœnie strukturê produkcji, jej wartoœæ bezwzglêdn¹, osi¹gany przez gospodarstwo dochód, rozmiar ESU gospodarstwa i jego po-wierzchniê UR, polskie przeciêtne gospodarstwo rolne zosta³o zakwalifikowane do jednej klasy razem z przeciêtnymi gospodarstwami z Bu³garii, Wêgier, £o-twy, Rumunii, Estonii i Li£o-twy, a wiêc z Europy Œrodkowej i Wschodniej. Gospo-darstwa te prowadzi³y g³ównie produkcjê roœlinn¹. Znaczny udzia³ w ich pro-dukcji mia³y: zbo¿e, warzywa i kwiaty, ale tak¿e mleko krowie i produkty mleczne oraz wieprzowina. By³y to gospodarstwa œrednioma³e (œrednio oko³o 12,6 ESU i oko³o 49,6 ha UR) o œredniej wartoœci produkcji oko³o 40 600 euro i dochodzie oko³o 12 300 euro.
BIBLIOGRAFIA
Chmielewska B., Mieros³awska A., 2007: Krajowa czy regionalna strategia rozwoju rolnictwa
i obszarów wiejskich?„Zagadnienia Ekonomiki Rolnej” 2.
FADN 2010 (www.europa.eu.int/comm/agriculture/rica/dwh – czerwiec 2010).
Kapusta F., 2007: Pozycja rolnictwa polskiego w UE-25. Roczniki Naukowe SERiA IX, 1. Miœ T., 2008: Oddzia³ywanie doradztwa na zmiany w gospodarstwach w aspekcie zwiêkszenia ich
konkurencyjnoœci.Roczniki Naukowe SERiA X, 1.
Pawlak K., Poczta W., 2007: Pozycja konkurencyjna polskiego sektora rolno-spo¿ywczego na
jed-nolitym rynku europejskim.„Wieœ i Rolnictwo” 4.
Poczta W., Czubak W., Pawlak K., 2009: Zmiany w wolumenie produkcji i dochodach rolniczych
w warunkach akcesji Polski do UE.„Zagadnienia Ekonomiki Rolnej” 4.
Polskie rolnictwo na tle rolnictwa Unii Europejskiej, 2004. Fiszka informacyjna. CIE
(www.rcie.lodz.pl; czerwiec 2010).
Uniwersalia polityki rolnej w gospodarce rynkowej,2007. Red. A. Czy¿ewski. Wydawnictwo AE
w Poznaniu, Poznañ.
Walesiak M., 2004: Metody klasyfikacji. W: Metody statystycznej analizy wielowymiarowej w
ba-daniach marketingowych.Red. E. Gatnar, M. Walesiak. Wydawnictwo Akademii
Wyniki standardowe uzyskane przez indywidualne gospodarstwa rolne prowadz¹ce rachunkowoœæ
roln¹ w 2005 roku,2006. IERiG¯, Warszawa.
Wysocki F., Lira J., 2005: Statystyka opisowa. Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, Po-znañ.
THE STRUCTURE OF OUTPUT OF INDIVIDUAL FARMS IN POLAND AND IN THE COUNTRIES OF EU-27 – AN ANALYSIS OF SIMILARITIES IN 2007
Abstract. The aim of the conducted research was to compare the structure of agricultural output of an average Polish individual farm with that of an average farm from the EU-27 countries. The FADN data for 2007 was used for the purpose of analysis. Descriptive and comparative analyses were applied, and also some selected descriptive statistical methods were used (intensity and structure indexes, measure of structure similarity, standardization of simple characteristics and hierarchical agglomeration classification). The comparison of the principal average results of Polish and EU farms showed that the value of the greater part of these categories was lower by about a half in the average Polish individual farm than in the average EU farm. In three rankings according to the absolute values of total output, of plant production and animal production, the average Polish farm placed at the bottom of the list of 26 other average EU farms. The results obtained with the help of the measure of structure similarity proved that the structure of total output of the average Polish farm was typical for the countries of Central and Northern Europe. Also the structure of plant production of the average Polish farm was similar to a considerable degree to that of British and German farms, while the structure of animal production resembled that of the average Hungarian farm. The conducted hierarchical agglomeration classification (according to the structure of output, ESU, total area under cultivation, output and income) permitted to include the average Polish individual farm to the class of medium-small farms from Central and Eastern Europe, which engage chiefly in the production of plants such as cereals, vegetables and flowers, but also in the production of milk and dairy goods, and in the production of pork meat.
Key words: structure of output, plant and animal production, similarity of structures, individual farm
