MARTA KACZMARCZYK
ANTYK – TEKST, KONTEKST I INTERTEKST
W TWÓRCZO
ĝCI ĐESI UKRAINKI
Đesia Ukrainka (Đarysa Kosacz-Kwitka, 1871-1913) naleĪy do grona naj-wybitniejszych postaci literatury ukraiĔskiej przeđomu XIX i XX wieku. Bogata twórczoĞü Đesi Ukrainki, przesiąkniĊta licznymi związkami kulturowymi, mo-tywami, obrazami literackimi, odwođująca siĊ do róĪnych gatunków, stylów, dyskursów literackich, stanowi doskonađą materiĊ dla badaĔ intertekstualnych. W utworach poetki moĪna z đatwoĞcią odnaleĨü Ğlady innych kontekstów, tekstów i intertekstów.
Zagadnieniem, które zasđuguje na szczególną uwagĊ w twórczoĞci Đesi Ukrainki jest szeroko rozumiana przestrzeĔ kultury antycznej. ObecnoĞü antyku, mitu antycznego w kaĪdej literaturze narodowej stanowi wyraz jej đącznoĞci z europejskim dziedzictwem kulturowym. Jak pisađ Thomas S. Eliot: „[…] związek kultur narodowych z tradycją antyczną stanowiđ dowód na ich uszla-chetnienie i dojrzađoĞü”1. Temu zadaniu – bez wątpienia – podporządkowywađa swoją twórczą pracĊ Đesia Ukrainka, która pragnĊđa europeizowaü kulturĊ i literaturĊ ukraiĔską, wyciągnąü ją z zajmowanego dotychczas zaĞcianka kultu-rowego. Mit, narracje mitologiczne doskonale siĊ nadawađy, zresztą wciąĪ siĊ nadają, do tego typu zabiegów kulturowo-literackich. Ich uniwersalny i ponad-czasowy charakter pozwala na wielorakie modyfikacje, autorskie interpretacje, stawiając tym samym nieskoĔczenie róĪne wyzwania przed autorami2.
Kon-DRMARTAKACZMARCZYK (wczeĞniejsze publikacje pod nazwiskiem Marta Reda) – adiunkt w Katedrze Literatury UkraiĔskiej w Instytucie Filologii SđowiaĔskiej KUL, adres do kores-pondencji: Al. Racđawickie 14, 20-950 Lublin, e-mail: mreda@kul.pl;
1 Szkice literackie, przeđ. H. PrĊczkowska, M. ĩurowski, W. Chwalewik, Warszawa 1963,
s. 222.
2 Szerzej na ten temat zob. C. L e v i - S t r a u s s, Antropologia strukturalna, tđum. K. Pomian,
Warszawa 2000, s. 186 i n.; A. S e p k o w s k i, Mity. Historia. PrzyszđoĞü, Piotrków Trybunalski 1997, s. 6 i n.;
sekwencją tej wđaĞciwoĞci mitu jest stająca przed badaczem koniecznoĞü zmierzenia siĊ z wczeĞniejszymi wersjami. Jest to bardzo dobrze widoczne na przykđadzie literatury modernizmu, która jest bogata w „zabiegi literackie” z an-tykiem (mitem) w tle. „Wpđyw antyku grecko-rzymskiego – jak podkreĞla Woj-ciech Kaczmarek – naleĪađ do standardowego klucza w myĞleniu, metaforyce i budowaniu wizji Ğwiata nawet przeciĊtnie wyksztađconego Europejczyka przeđomu XIX i XX wieku”3.Twórcy fin de siecle’u na nowo odkryli dla siebie antyk i jego „wielkie tematy”, przeksztađcając je, a tym samym dostosowując do ducha przeđomu wieków, w którym przyszđo im tworzyü. Zjawisko moder-nistycznego synkretyzmu4, polegające wđaĞnie na przewartoĞciowaniu mitu, doskonale oddaje wszystkie modernistyczne sposoby pracy nad mitem.
W bezpoĞredniej đącznoĞci z modernistycznym sposobem recepcji mitu antycznego stoi „uszlachetniająca” kulturĊ i literaturĊ ukraiĔską twórczoĞü poetki Đesi Ukrainki. Wielokrotnie odwođująca siĊ do antycznoĞci twórczoĞü Đesi Ukrainki nie stanowi novum w literaturze ukraiĔskiej (do antyku odwo-đywali siĊ m.in. Hryhorij Skoworoda, Iwan Kotlarewski, Taras Szewczenko, Iwan Franko i inni). Jednak, co naleĪy podkreĞliü, dorobek twórczy poetki zajmuje w tym kontekĞcie miejsce szczególne. To, co ją wyróĪnia, to jej men-talnoĞü, sposób myĞlenia, jasnoĞü i przejrzystoĞü formuđowania myĞli. W tym kontekĞcie ĐesiĊ UkrainkĊ moĪna porównywaü do twórców staroĪytnych – starogreckich. Nie bezpodstawnie Mykođa Jewszan okreĞliđ ĐesiĊ UkrainkĊ mianem przedstawicielki typu klasycznego:
„[...] ɞɭɦɚɸ ɩɪɨ Ʌɟɫɸ ɍɤɪɚʀɧɤɭ – pisađ Jewszan – ɹɤ ɩɪɨ ɩɪɟɞɫɬɚɜɧɢɰɸ ɬɨɝɨ ɤɥɚɫɢɰɢɫɬɢɱɧɨɝɨ ɬɢɩɭ ɬɜɨɪɰɿɜ, ɩɪɨ ɬɭ ɬɜɨɪɱɭ ɪɿɜɧɨɜɚɝɭ ɬɚ ɝɚɪɦɨɧɿɸ, ɹɤɨʀ ɜ ɧɚɲɿɣ ɩɨɟɡɿʀ ɞɨɫɿ ɧɟ ɛɭɥɨ ɿ ɥɟɞɜɟ ɱɢ ɫɤɨɪɨ ɛɭɞɟ, ɤɨɥɢ ɣ ɞɪɭɝɿ, ɽɜɪɨɩɟɣɫɶɤɿ ɥɿɬɟɪɚɬɭɪɢ ɞɨɫɢɬɶ ɪɿɞɤɨ ɧɚɞɿɥɟɧɿ ɬɚɤɢɦ ɬɢɩɨɦ. [...] Ʉɥɚɫɢɤ – ɬɨɣ, ɳɨ ɭɦɿɜ ɜɢɡɜɨɥɢɬɢ ɫɟɛɟ ɜɿɞ ɝɚɥɚɫɭ ɩɟɪɟɯɨɞɨɜɢɯ ɤɥɢɱɿɜ ɥɿɬɟɪɚɬɭɪɢ, ɠɢɬɬɹ ɫɭɫɩɿɥɶɧɨɝɨ ɿ ɩɨɥɿɬɢɱɧɨɝɨ, ɜɿɞɧɚɣ-ɲɨɜ ɫɟɛɟ ɿ ɫɜɨɸ ɰɿɥɶ ɿ, ɧɟ ɬɿɤɚɸɱɢ ɞɨ ɟɫɬɟɬɢɱɧɨɝɨ ɮɨɪɦɚɥɿɡɦɭ, ɭɜɿɣɜɿɞɧɚɣ-ɲɨɜ ɜ ɤɪɚʀɧɭ ɬɪɢɜɚɥɨʀ ɤɪɚɫɢ ɿ ɩɪɚɜɞɢ. Ⱦɿɣɬɢ ɞɨ ɬɨɝɨ – ɡɧɚɱɢɬɶ ɞɿɣɬɢ ɞɨ ɡɦɿɰɧɟɧɧɹ ɜ ɫɨɛɿ «ɜɢɳɨɝɨ ɱɨɥɨɜɿɤɚ», ɞɚɬɢ ɫɜɨɿɣ ɬɜɨɪɱɨɫɬɢ ɜɢɳɭ ɟɬɢɱɧɭ ɫɢɥɭ ɿ ɩɿɞɫɬɚɜɢ, ɫɬɚɧɭɬɢ ɩɨɡɚ ɛɨɪɨɬɶɛɨɸ ɩɨɤɨɥɿɧɶ”5.
3 Zđamane pieczĊcie KsiĊgi. Inspiracje biblijne w dramaturgii Mđodej Polski, Lublin 1999,
s. 299.
4 Zob. H. F i l i p k o w s k a, Koncepcje mitu i jego związków z literaturą w krytyce literackiej
Mđodej Polski, Lublin 1998, s. 20–21.
5 Ɇ. ȯ ɜ ɲ ɚ ɧ, ɇɚ ɜɿɱɧɭ ɩɚɦ’ɹɬɶ Ʌɟɫɿ ɍɤɪɚʀɧɤɢ, w: t e n Ī e, Ʉɪɢɬɢɤɚ.
Jedną z przyczyn fascynacji Đesi Ukrainki antykiem byđo z cađą pewnoĞcią gruntowne wyksztađcenie poetki, oczytanie. Przypomnijmy, Īe znađa jĊzyki klasyczne, co otwierađo szeroki Ğwiat literatury antycznej. JuĪ we wczesnym dzieciĔstwie jej wyobraĨnia krąĪyđa wokóđ obrazów mitologicznych, wokóđ scen z Iliady i Odysei. Warto dodaü, Īe lektura Homera miađa charakter pogđĊbiony: Đesia Ukrainka razem z matką przetđumaczyđa jedną z pieĞni Iliady, pracowađa nad Odyseją (1888). Znalazđo to odbicie w znajomoĞci szczegóđów
historii wojny trojaĔskiej, które odnajdujemy w poemacie dramatycznym
Kassandra. Prace nad tđumaczeniami, w tym wypadku utworów Homera, jak
podkreĞla Anatolij Muzyczka, wpđynĊđy na zainteresowanie poetyką utworów greckich, zaznajomienie siĊ z jĊzykiem, techniką poetycką, obrazami, porów-naniami, epitetami6, które Đesia Ukrainka wykorzystywađa w swoich utworach o tematyce antycznej. PoetkĊ moĪna okreĞliü mianem tzw. typu apoliĔskiego7. Trzeba zauwaĪyü, Īe gđówną przyczynĊ „apolliĔskiej natury” pisarki stanowi jednostkowa i zbiorowa tĊsknota za „rajem”, która uaktywniđa siĊ w kulturze modernizmu. Kultura europejska, zwđaszcza przeđomu XIX i XX wieku, trak-towađa antycznoĞü jak zđoty wiek w historii ludzkoĞci, rajski stan ĞwiadomoĞci ludzkiej i odbioru Ğwiata, przepeđniony harmonią, piĊknem i Ğwiatđem. Kla-syczna, apolliĔska natura Đesi Ukrainki tĊskniđa za „swymi czasami”, za rajem, skrajnie róĪniącym siĊ od wspóđczesnoĞci, w której przyszđo jej Īyü. MoĪna stwierdziü, Īe zwrot ku tematyce antycznej stanowi próbĊ ucieczki od wđasnej rzeczywistoĞci, ucieczki od sprofanowanych ideađów, ucieczki w przestrzeĔ ins
Blau.
PodróĪ w czasie w stronĊ antyku znalazđa swe odbicie w dorobku literackim Đesi Ukrainki w cađej rozpiĊtoĞci i róĪnorodnoĞci. Kultury starogrecka
(Kassan-dra, 1907), rzymska okresu początków chrzeĞcijaĔstwa (W katakombach, 1905; Rufin i Piscilla,1910) równieĪ Egipt Faraonów (legendy Sfinks, Ra-Menejis,
1900; W domu roboty, w krajini newoli,1906; cykl Wiosna w Egipcie, 1910)
6Ⱥ. Ɇ ɭ ɡ ɢ ɱ ɤ ɚ, Ʌɟɫɹ ɍɤɪɚʀɧɤa: ʀʀ ɠɢɬɬɹ, ɝɪɨɦɚɞɫɶɤɚ ɞɿɹɥɶɧɿɫɬɶ ɿ ɩɨɟɬɢɱɧɚ ɬɜɨɪɱɿɫɬɶ,
Ɉɞɟɫɚ 1925, s. 10; por. M. Ɂ ɟ ɪ ɨ ɜ, Ʌɟɫɹ ɍɤɪɚʀɧɤɚ, w: t e n Ī e, Ⱦɨ ɞɠɟɪɟɥ. ȱɫɬɨɪɢɤɨ-ɥɿɬɟɪɚ-ɬɭɪɧɿ ɬɚ ɤɪɢɬɢɱɧɿ ɫɬɚɬɬɿ, Ʉɪɚɤɿɜ–Ʌɶɜɿɜ 1943.
7 Nietzsche wyróĪniđ dwa typy kulturowe: apolliĔski, prezentujący wartoĞci jasne i przejrzyste,
oraz dionizyjski ukazujący wartoĞci ostro zarysowane, gwađtowne, stanowiące istotĊ Īycia, dziką nieokreĞlonoĞü i nieokieđznanie; ponadto dokonađ projekcji wyróĪnionych typów kulturowych, kategorii ludzi, dzieląc je na dwie grupy: natury twarde, twórcze i silne (typ apolliĔski) oraz niewolnicze (typ dionizyjski) – zob. F. N i e t z s c h e, Narodziny tragedii: czyli hellenizm i pesy-mizm, przeđ. L. Staff, posđ. T. Macios, Kraków 2003; zob. teĪ C.G. J u n g, Pierwiastek apolliĔski i dionizyjski, w: t e nĪ e, Typy psychologiczne, przeđ. R. Reszke, Warszawa 1997, s. 153-165.
znalazđy swoje miejsce na kartach utworów pisarki. NaleĪy zaznaczyü, Īe parytet iloĞciowy przysđuguje kulturze greckiej. Utwory takie, jak Safo (1884),
Niobeja (1902), scena dramatyczna Ifihenija w Tawridi (1898), poemat
dra-matyczny Kassandra (1907), poemat (legenda) Orfejewe czudo (1913), ostatni utwór dramatyczny Orhija (1913) oraz fragment nieukoĔczonego utworu dramatycznego Sapfo (orientacyjnie 1912–1913) wykorzystują historyczno-mi-tologiczny hipotekst starogrecki. W twórczoĞci Đesi Ukrainki obecne są równieĪ pojedyncze obrazy bądĨ narratywy mitologiczne, odwođujące siĊ wđaĞnie do kontekstu greckiego. Do takich zaliczamy m.in. postaü Prometeusza oraz motyw syzyfowej pracy wystĊpujący zarówno w poezji (Contra spem spero, 1890), jak i spuĞciĨnie epistolarnej8, co stanowi dowód ogniskowania tekstów antycznych wĞwiadomoĞci poetki-czytelnika, a nastĊpnie transformowania ich do literatury przez poetkĊ-dramaturga.
Dlaczego wđaĞnie staroĪytna Grecja i jej kultura pojawiają siĊ najczĊĞciej w twórczoĞci Đesi Ukrainki? MoĪe to byü spowodowane ogólną tendencją w kul-turze i literakul-turze europejskiej do przywođywania antycznoĞci greckiej. Wydaje siĊ teĪ, Īe poetka wykorzystywađa staroĪytną GrecjĊ i jej losy jako analogiĊ do losów Ukrainy. W kontekĞcie znanej juĪ wówczas idei: Moskwa–trzeci Rzym, dokonywađa zestawienia Rosja–Ukraina, w którym Rosja zajmowađa przy-pisywaną sobie pozycjĊ trzeciego Rzymu, a Ukraina – uciskanej w czasach sta-roĪytnych Grecji. Tego rodzaju intertekstualne, antyczne reminiscencje obecne są w utworach dramatycznych Đesi Ukrainki i na pierwszy rzut oka nie mają nic wspólnego z antykiem. Tytuđem przykđadu warto przytoczyü poemat drama-tyczny Bojarynia (1910), w którym wyraĨnie zarysowana jest analogia stosun-ków pomiĊdzy Ukrainą i Rosją w kontekĞcie relacji antycznych Grecji i Rzymu. MoĪna przypuszczaü, Īe ta wđaĞnie warstwa ideowa utworu stanowiđa przy-czynĊ, w wyniku której poemat dramatyczny Bojarynia, byđ zakazany przez cenzurĊ.
„Wyprawa w antycznoĞü” ukraiĔskiej pisarki to równieĪ zwrot w stronĊ najpopularniejszego architekstu staroĪytnoĞci – dramatu antycznego. Warto podkreĞliü, Īe juĪ Mykođa Zerow9 zauwaĪyđ tego rodzaju wpđywy w jej twór-czoĞci. Omawiając tematykĊ antyczną – mamy w tym przypadku na myĞli gđównie utwory Ifihenija w Tawridi oraz Kassandra – poetka wprowadza teĪ elementy wđaĞciwe formom gatunkowym pierwszych literackich wersji tych
8 Zob. List do Mychajđa Kosacza (18.05.1890), w: Ʌ ɟ ɫ ɹ ɍ ɤ ɪ ɚ ʀ ɧ ɤ ɚ, Ɂɿɛɪɚɧɧɹ ɬɜɨɪɿɜ
ɭ ɞɜɚɧɚɞɰɹɬɢ ɬɨɦɚɯ, t. X, Ʉɢʀɜ 1975-1979, s. 58-59.
tematów. Chodzi tu przede wszystkim o tragediĊ antyczną. Klasyczne rozu-mienie dramatu jako dziađania10 znajduje u Đesi Ukrainki, podobnie zresztą jak u dramaturgów klasycznych, wyraz w dialogu, wewnątrz którego rozwijają siĊ dane schematy fabularne. Wymiana replik, jak podkreĞla Zerow, bardzo czĊsto przybiera formĊ tzw. agonu, czyli swoistego turnieju sđownego, w którym antagoniĞci za wszelką cenĊ bronią zajmowanego stanowiska11. W dialogach, poprzez które rozwija siĊ akcja, zarysowują siĊ charaktery postaci, odmienne punkty widzenia, konfrontacje stanowisk i skđócone racje. Forma tego typu dialogów u Đesi Ukrainki czĊsto przybiera postaü stychomytii12 lub gnomy13. NaleĪy wymieniü równieĪ strofĊ i antystrofĊ14 oraz epodĊ15.Đesia Ukrainka nie odchodzi od antycznej tradycji wiersza bez rymów, hođubi wszelkiego rodzaju aforyzmy. Warto dodaü, Īe bogatym ich Ĩródđem jest Pismo ĝwiĊte, które tak wiele razy byđo inspiracją dla jej twórczoĞci.
Kolejną cechą dramaturgii Đesi Ukrainki, która koreluje z dramatem antycz-nym, jest brak ruchu scenicznego, ruchu w rozumieniu fizycznym. Postaciom w jej utworach dramatycznych towarzyszy niewielka iloĞü ruchu, w wiĊkszoĞci przypadków wchodzą, zajmują okreĞloną pozycjĊ i w takiej postawie prowadzą agonalne dysputy. Bardzo czĊsto cađy akt skđada siĊ tylko z jednej sceny, w trakcie której te same postacie prowadzą gđĊbokie w podteksty i interteksty dialogi (Kassandra, Kaminnyj hospodar). Autorka zachowuje kondensacjĊ cza-sowo-przestrzenną w swoich utworach, tam, gdzie jest to moĪliwe, ogranicza liczbĊ postaci biorących udziađ w danej scenie (Kasandra – dwie lub trzy osoby).
10 J. Sđ a w iĔ s k i, Dramat, w: Sđownik terminów literackich, red. J. SđawiĔski, Wrocđaw–
Warszawa–Kraków 2000, s. 104.
11Ɂ ɟ ɪ ɨ ɜ, Ʌɟɫɹ ɍɤɪɚʀɧɤɚ..., s. 172; zob. teĪ Sđownik terminów literackich, s. 16.
12 Zob. hasđo: Stychomytia – w dialogu dwóch postaci, w którym kaĪda z replik skđada siĊ
z jednego wersu analogicznego w swej strukturze (metrycznej, skđadniowej) do wypowiedzi partnera. Wymiana replik skđadających siĊ z jednego wersu wđaĞciwa jest dialogom, w których odbywa siĊ polemiczna konfrontacja argumentów. Ten rodzaj dialogu zostađ uksztađtowany przez Sofoklesa i Eurypidesa. Warto dodaü, Īe znana byđa równieĪ tzw. dystychomytia, czyli wymiana replik dwuwersowych, w: Sđownik terminów literackich, s. 531-532.
13 Zob. hasđo: Gnoma – zdanie lub sentencja wyraĪająca zwiĊĨle sformuđowaną gđĊbszą myĞl,
zob. Gnoma, w: Sđownik terminów literackich, s. 138.
14 Zob. hasđo: Antystrofa – rodzaj parzystej zwrotki wystĊpującej w greckiej liryce chóralnej,
odpowiadającej pod wzglĊdem metrycznym strofie poprzedniej, zob. Antystrofa, w: Sđownik terminów literackich, s. 37.
15 Zob. hasđo: Epoda – strofa, w której drugi wers jest krótszy od pierwszego, zob. Epoda, w:
RównieĪ funkcja tekstu pobocznego, tzw. systemu mowy macierzystej16, uĐesi Ukrainki ogranicza siĊ do podania najwaĪniejszych elementów dotyczą-cych akcji, miejsca, zachowaĔ postaci, tak jak to miađo miejsce w dawniejszych formach dramatycznych17.
Wracając do tematyki antycznej w twórczoĞci poetki, naleĪy podkreĞliü, Īe juĪ pierwsze wiersze zdradzają zainteresowanie ich autorki kulturą antyczną. W 1884 roku poetka napisađa wiersz Safo. Wykorzystađa tu obraz greckiej Safo, zaliczanej do najwybitniejszych poetów StaroĪytnoĞci. Obraz ten niejedno-krotnie przyciągađ uwagĊ poetów, dramaturgów czy kompozytorów (Heinrich von Kleist, Franc Grillparzer). Autorka prezentuje go w sposób tradycyjny, ukazuje Safo w momencie poprzedzającym jej legendarną Ğmierü: Safo z roz-paczy rozrywa wieniec laurowy i koĔczy swą liryczną pieĞĔ w morskiej gđĊ-binie, rzucając siĊ ze Skađy Leukadyjskiej. Đesia Ukrainka wróciđa do tego obrazu w póĨniejszym okresie swej twórczoĞci, czego dowodem jest fragment dialogu dramatycznego Sapfo. Dokđadna data powstania tego fragmentu nie jest znana, jednak wydaje siĊ, Īe przypada na lata 1912-1913. JuĪ w tym niewielkim fragmencie (jeden akt) widaü wđaĞciwy dla Đesi Ukrainki zadum autorski. Poetka, jak zawsze, ukazuje nie początek czy rozwój danego narratywu, ale koniec – wprowadza czytelnika do domu Sapfo i Faona. Ukazuje w tym mađym fragmencie tragizm braku porozumienia pomiĊdzy Faonem, a twórczą naturą Sapfo. Znajdujemy tu równieĪ Ğlady autotekstu Đesi Ukrainki. W replikach Sapfo odnajdujemy wiele elementów, które moĪna odnieĞü do samej poetki i jej Īycia osobistego. Sđowa: „ɧɟ ɠɿɧɤɭ ɜɡɹɜ ɫɨɛɿ, ɚ ɩɨɟɬɟɫɭ”18 moĪna interpre-towaü w kontekĞcie Īycia osobistego poetki i jej mađĪeĔstwa z Kđymentem Kwitką. Natomiast repliki: „ɡɚ ɞɿɬɟɣ ɛɭɥɢ – ɦɨʀ ɩɿɫɧɿ”19 oraz: „ɋɟ ɠ ɦɨɽ, ɦɿɣ ɬɜɿɪ, ɦɨɹ ɞɢɬɢɧɚ!”20 intertekstualnie đączą siĊ z tekstami--listami poetki, a w konsekwencji z nią samą: „ɓɨ «Ɇɿɪɿɚɦ» ɧɟ ɩɪɢʀɯɚɥɚ – pisađa Đesia Ukrainka do Olgi Kobylianskiej – ɬɨ ɧɟ ɛɿɞɚ, ɧɟ ɛɭɞɭ ɜɠɟ ʀʀ ɩɨɫɢɥɚɬɢ, ɚ ɩɨɜɟɡɭ ɫɚɦɚ ɡ ɰɿɥɨɸ ɩɚɱɤɨɸ ɿɧɲɢɯ ɫɜɨʀɯ «ɞɿɬɟɣ»”21.
16 E. K a s p e r s k i, Tekst widowiskowy (Z problemów poetyki dramatu), w: Problemy teorii
dramatu i teatru, t. I, red. J. Degler, Warszawa 2003, s. 125.
17 J. Sđ a w iĔ s k i, Dramat, w: Sđownik terminów literackich, s. 106. 18ɍ ɤ ɪ ɚ ʀ ɧ ɤ ɚ, Ɂɿɛɪɚɧɧɹ ɬɜɨɪɿɜ, t. 6, s. 386.
19 TamĪe, s. 386. 20 TamĪe, s. 388.
Wracając do wczesnej twórczoĞci poetki, naleĪy podkreĞliü, Īe wspomniany wiersz nie jest jedynym z kolekcji jej antycznych, lirycznych obrazów. W jej poezji pojawia siĊ m.in. obraz Niobe. Đesia Ukrainka wykorzystuje ten mito-logiczny narratyw i czyni tđem dla prezentacji wielkiego bólu matki po stracie swych dzieci (wiersz Niobeja, 1902). CzĊsto wspomina imiona bogów i bo-haterów antycznych. Jak juĪ wczeĞniej pisaliĞmy, obraz tytana ludzkoĞci – Prometeusza obecny jest w róĪnych wcieleniach w cađej twórczoĞci poetki, w tym w poemacie dramatycznym Kassandra.
Fascynacje kulturą antyczną znalazđy równieĪ swoje odzwierciedlenie w pierwszych, samodzielnych próbach dramatycznych. Mamy tu na myĞli m.in. utwór Ifihenija w Tawridi – jak twierdzi M. Zerow – „ɩɪɢɯɨɜɚɧɚ ɞɪɚɦɚ”22, a w gruncie rzeczy scena dramatyczna, w której Đesia Ukrainka wykorzystuje znany mitologiczny obraz. Ifigenia byđa córką króla Agamemnona i Klitajmestry. To obraz mniej popularny od naznaczonych piĊtnem zbrodni Elektry i Orestesa. Ifigenia zostađa zđoĪona w ofierze bogini Artemidzie, by wyprosiü wiatr dla greckich okrĊtów pđynących na wojnĊ z Troją. Urzeczona szlachetnoĞcią Ifi-genii bogini Artemida zmienia swoje zamiary i zabiera IfigeniĊ do swej Ğwią-tyni w Taurydzie (Krym), powierzając jej funkcjĊ kapđanki. Historia rodziny króla Agamemnona, w tym Ifigenii, ma swoje dalsze kontynuacje, jednak nie znalazđo siĊ to w centrum zainteresowania Đesi Ukrainki, która nie przedstawia historii mitycznej Ifigenii, zakđada jej znajomoĞü. Poetka zwraca uwagĊ na sferĊ przeĪyü wewnĊtrznych Ifigenii, z którą, przebywając tak daleko od domu, sama w pewnym stopniu siĊ utoĪsamia. Warto w tym miejscu nadmieniü, Īe utwór powstađ w trakcie pobytu Đesi Ukrainki wđaĞnie na Krymie, w willi Ifigenia. W utworze mamy do czynienia raczej z „dialogiem” ze wspóđczesnoĞcią niĪ próbą oĪywienia historii. Poetka pozostawia swojej Ifigenii jej cechy znane juĪ z mitologii: ofiarnoĞü, đagodnoĞü, miđoĞü do ojczyzny, jednak sama ofiara sta-nowi juĪ wybór samej Ifigenii, która dobrowolnie poĞwiĊca siĊ dla ojczyzny. Swoją tĊsknotĊ za ojczyzną poetka wkđada w usta Ifigenii: „Ⱥ ɜ ɫɟɪɰɿ ɬɿɥɶɤɢ ɬɢ, ȯɞɢɧɢɣ ɦɿɣ, ɤɨɯɚɧɢɣ ɪɿɞɧɢɣ ɤɪɚɸ!”23, „ȼɨɥɿɥɚ ɛ ɹ ɫɬɨ ɪɚɡ ɭɦɟɪɬɢ, ɇɿɠ ɬɭɬɚ ɠɢɬɢ!”24.
W scenie dramatycznej Ifihenija w Tawridi Đesia Ukrainka wykorzystuje jeszcze jeden z obrazów mitologicznych, a mianowicie obraz Prometeusza. Cechami przypisywanymi temu tytanowi obdarowuje IfigeniĊ. Punkt
kulmi-22Ʌɟɫɹ ɍɤɪɚʀɧɤɚ..., s. 163.
23ɍ ɤ ɪ ɚ ʀ ɧ ɤ ɚ, Ɂɿɛɪɚɧɧɹ ɬɜɨɪɿɜ..., t. I, s. 168. 24 TamĪe, s. 170.
nacyjny sceny stanowi moment, w którym na chwilĊ pojawia siĊ sđaboĞü: Ifi-genia jest bliska tego, by odebraü sobie Īycie. Powstrzymuje ją przed tym ĞwiadomoĞü wielkiego, ciąĪącego na niej obowiązku, jako „ɞɨɱɤɢ ɉɪɨɦɟɬɟɹ”. Wszystkie te elementy wzbogacają siatkĊ powiązaĔ intertekstualnych, w które uwikđany jest utwór; dodajmy, związki hipertekstualne, đączące utwór z innymi w ramach tej samej serii tematycznej25 oraz architekstualne đączące utwór z dra-matem antycznym: scena zbudowana jest z wykorzystywanych w dramacie antycznym strof i antystrof (parzysta zwrotka wystĊpująca gđównie w greckiej liryce chóralnej, odpowiadająca pod wzglĊdem metrycznym strofie poprzed-niej26), natomiast strofy wykorzystują konstrukcjĊ epody (strofa, w której drugi wers jest krótszy od pierwszego27).
WĞród utworów naleĪących do tzw. krĊgu antycznego w twórczoĞci Đesi Ukrainki warto równieĪ wyróĪniü legendĊ Orfejewe czudo oraz ostatni utwór poetki – poemat dramatyczny Orhija.
Legenda Orfejewe czudo intertekstualnie đączy siĊ z mitem o Orfeuszu oraz historią Amfiona i Zetosa – bliĨniaczych synów Zeusa, którzy panowali w Te-bach. Amfion byđ poetą i muzykiem. Zetos – rolnikiem i pasterzem. W staro-ĪytnoĞci dwaj bracia uosabiali dwie strony natury ludzkiej, jak to byđo przyjĊte w tzw. mitach bliĨniaczych. W utworze Orfejewe czudo Đesia Ukrainka wykorzystuje historiĊ budowy muru dookođa miasta28. Prezentuje trzech boha-terów: Amfiona, Zetosa i Orfeusza. Uwaga skierowana jest na postaü Orfeusza, co paratekstualnie sugeruje sam tytuđ utworu. Dochodzi tu jednak do po-mieszania mitologicznych pól semantycznych. Autorka wprowadza motyw gry mającej poruszyü kamienie – koĞci matki-ziemi. W rezultacie muzyka porusza serca ludzi, którzy wđasnymi siđami wznoszą mur. Mitologiczna lira i cytra zostają zastąpione fletnią Pana (syringa).
W utworze Orhija narratyw mitologiczny posđuĪyđ jedynie jako wielka metafora – przesđanie utworu. Warto podkreĞliü, Īe utwór intertekstualnie đączy siĊ z mitem o Anteuszu29, który stanowi jedną ze starszych metafor poetyckich
25 Por. E u r y p i d e s, Ifigenia w Taurydzie (414-413 r. p.n.e.); J.W. G o e t h e, Ifigenia w
Tau-rydzie (1787); Ch.W. G l u c k, Ifigenia w TauTau-rydzie (1779) (opera).
26Sđownik terminów literackich…, s. 37. 27 TamĪe, s. 138.
28 Zob. W. M a r k o w s k a, Mity Greków i Rzymian, Warszawa 1997, s. 240.
29 Por. Z. K u b i a k, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 2005, s. 460-461; L. B u r n, Mity
greckie, przeđ. R.A. Sucharski, Warszawa 1999, s. 28; R. G r a v e, Mity StaroĪytnej Grecji, przeđ. A. Nowicki, Warszawa 1999, s. 88.
o materialnym związku czđowieka z przyrodą, z ziemią. Wykorzystując imiĊ mitologicznego olbrzyma, autorka podkreĞla nierozerwalnoĞü wspóđczesnoĞci i przeszđoĞci, determinowanie wspóđczesnoĞci przez przeszđoĞü. Mitologiczny Anteusz zginąđ, poniewaĪ straciđ kontakt z ziemią, bohater Đesi Ukrainki wobec niemoĪliwoĞci fizycznego przeciwstawienia siĊ rzymskiemu najeĨdĨcy poĞwiĊ-ca Īycie swoje i swojej Īony, by tym samym uniknąü haĔby. Đesia Ukrainka ukazuje siđĊ mitologicznego Anteusza i zestawia ją z siđą talentu poety, która trwa tak dđugo, jak dđugo jest on związany ze swoją kulturą i ojczyzną.
Jednak warto podkreĞliü, Īe wĞród utworów, których intertekstualną ma-trycą jest antycznoĞü, na pierwsze miejsce wysuwa siĊ poemat dramatyczny
Kassandra. NaleĪy nadmieniü, Īe sama Đesia Ukrainka zaliczađa ten utwór do
najlepszych swoich dramatów, razem z poematem dramatycznym OderĪyma30. Jak wspomina Kwitka: „ɉɢɲɭɱɢ ɩɿɡɧɿɲɿ ɪɟɱɿ, ɜɫɟ ɱɚɫɨɦ ɧɚ ʀʀ ɨɛɥɢɱɱɿ ɧɚ-ɯɨɞɢɥɚ ɬɿɧɶ ɫɬɪɚɯɭ, ɳɨ ɜɠɟ ɭɩɚɞɨɤ ʀʀ ɬɜɨɪɱɨɫɬɿ ɜ ɩɨɪɿɜɧɹɧɧɿ ɡ «Ʉɚɫ-ɫɚɧɞɪɨɸ»”31.
Obraz trojaĔskiej wieszczki Kasandry posiada doĞü bogatą tradycjĊ w lite-raturzeĞwiatowej, đączącą siĊ m.in. z takimi imionami, jak: Homer, Wergiliusz, Ajschylos, Eurypides, Szekspir, Schiller i inni.
W poemacie dramatycznym Kassandra uwaga poetki zostađa skierowana w stronĊ staroĪytnej Troi, której historiĊ upadku wykorzystađa dla przepro-wadzenia znanej juĪ w literaturze ukraiĔskiej analogii – wspólnoĞci losów Troi i Ukrainy32 (Iwan Kotlarewski, Taras Szewczenko, Iwan Franko).
Đesia Ukrainka dokonađa tu nie tyle wđasnej interpretacji upadku Troi, ile wđasnej interpretacji obrazu trojaĔskiej wieszczki Kasandry. Stanowi to element charakterystyczny dla maniery pisarskiej Đesi Ukrainki: na szerokim intertek-stualnym tle poetka zawsze prezentuje pojedyncze obrazy. Warto dodaü, Īe wszystkie postaci twórczoĞci, w tym kontekĞcie zwđaszcza dramaturgii Đesi Ukrainki, realizują ten sam typ osobowoĞciowy (typ apolliĔski). ChociaĪ zewnĊtrznie są od siebie oddalone kulturowo, czasowo i przestrzennie, to wewnĊtrznie są ze sobą blisko spokrewnione.
30 K. Ʉ ɜ ɿ ɬ ɤ ɚ, ɇɚ ɪɨɤɨɜɢɧɢ ɫɦɟɪɬɿ Ʌɟɫɿ ɍɤɪɚʀɧɤɢ, w: ɋɩɨɝɚɞɢ ɩɪɨ Ʌɟɫɸ ɍɤɪɚʀɧɤɭ,
uporządkowađ, wstĊpem i komentarzem opatrzyđ A. Ʉɨɫɬɟɧɤɨ, Ʉɢʀɜ 1971, s. 234.
31TamĪe, s. 234-235.
32 Ȼ.Ⱥ. Ʉ ɪ ɭ ɝ ɥ ɹ ɤ, ȱɫɬɨɪɢɱɧɿ ɫɸɠɟɬɢ ɜ ɬɜɨɪɱɨɫɬɿ Ʌɟɫɿ ɍɤɪɚʀɧɤɢ, w: Ɍɜɨɽɦɭ ɣɦɟɧɧɸ
ɜɿɱɧɨ ɩɥɨɦɟɧɿɬɢ. Ɇɚɬɟɪɿɚɥɢ ɧɚɭɤɨɜɨʀ ɤɨɧɮɟɪɟɧɰɿʀ ɞɨ 125-ɪɿɱɱɹ ɜɿɞ ɞɧɹ ɧɚɪɨɞɠɟɧɧɹ Ʌɟɫɿ ɍɤɪɚʀɧɤɢ (ɦ. ɇɨɜɨɝɪɚɞ-ȼɨɥɢɧɫɶɤɢɣ, 24 ɥɸɬɨɝɨ 1996), ɇɨɜɨɝɪɚɞ–ȼɨɥɢɧɫɶɤɢɣ 1997, s. 32.
Poemat dramatyczny Kassandra zawiera liczne elementy charakteru archi-tekstualnego, które odsyđają do przestrzeni tragedii antycznej. ChociaĪ paratek-stualna wzmianka w podtytule – poemat dramatyczny – nie realizuje wymienio-nej relacji, to uwaĪna lektura dostarcza wielu przykđadów stwarzających tego typu relacje gatunkowe. Pierwsze architekstualne zestawianie z tragedią antycz-ną uruchamia nieprzezwyciĊĪalny konflikt, wobec którego staje Kasandra. KaĪ-de jej dziađanie lub jego brak jest skazane na poraĪkĊ, bo jest to przysđowiowa walka z wiatrakami, walka z przeznaczeniem, od którego nie ma ucieczki.
Utwór stanowi galeriĊ obrazów moĪliwą do zaprezentowania dziĊki wy-powiedziom, w których dokonuje siĊ charakterystyka postaci. PrzejrzystoĞü prezentowanej spođecznoĞci uzyskuje siĊ poprzez wprowadzenie kontrastów postaci, co jest doskonale widoczne podczas agonalnych dialogów, w trakcie których dochodzi do ostrych starü na sđowa. Repliki poszczególnych postaci dramatu, zwđaszcza samej Kasandry, mają charakter zwiĊzđy, czĊsto symbo-liczno-aforystyczny. Wielokrotnie dochodzi – moĪna powiedzieü – do pomno-Īenia pól semantycznych, repliki wzbogacane są o teksty i konteksty wykra-czające poza wojnĊ trojaĔską, poza antycznoĞü, a wkraczające w rzeczywistoĞü sđowiaĔską, wspóđczesnoĞü Đesi Ukrainki.
PrzestrzeĔ osób dramatu zbudowana jest na podstawie opozycji pomiĊdzy kaĪdą z nich a postacią centralną w dramacie – Kasandrą (Kasandra–Helena, Kasandra–Poliksene, Kasandra–Dođon, Kasandra–Deifobos, Kasandra–Helenos itd.). W kontekĞcie prowadzonych dysput i polemik sđownych nie tylko uwy-raĨnia siĊ sylwetka Kasandry, prezentowane są równieĪ inne obrazy bĊdące czĊĞcią tego samego narratywu. Đesia Ukrainka zaprezentowađa w tym utworze problemy natury filozoficznej, które wyđoĪyđa dziĊki postaci mitycznej wiesz-czki Kasandry. Mit uczyniđa formą, swoistą matrycą, z której, m.in. dziĊki ogól-nym jego wđaĞciwoĞciom, wyzwoliđa prawdy o charakterze ogólogól-nym, które doskonale wspóđgrają z tendencjami filozoficznymi modernizmu33. Na ten fakt transformacji intertekstualnej matrycy utworu wskazuje chociaĪby mađa dbađoĞü poetki o szczegóđy historyczne. Z antycznego podania o wojnie trojaĔskiej i upadku Troi zaczerpnĊđa imiona gđównych bohaterów, którzy – dodajmy – są raczej bohaterami literackimi niĪ mitologicznymi, związki rodzinne oraz sym-bol upadku – wątek wprowadzenia konia trojaĔskiego. Obserwujemy tu skrzy-Īowanie róĪnych „kodów” mitologicznych, niekoniecznie đączących siĊ z hi-storią wojny trojaĔskiej. ĝwiadczy to o doskonađej znajomoĞci przez ĐesiĊ
UkrainkĊ tekstu antycznego, w tym przypadku greckiego. Rezultatem takiego zabiegu jest nagromadzenie pól semantycznych o róĪnym rodowodzie kultu-rowym. Cađa reszta fabuđy utrzymana jest w swego rodzaju ahistoryzmie. Paratekstualna wzmianka w podtytule – poemat dramatyczny – z jednej strony kieruje naszą uwagĊ w stronĊ związków architekstualnych gatunku zapoczątko-wanego w drugiej pođowie XIX wieku, z drugiej, sam tytuđ przywođuje formĊ gatunkową wđaĞciwą dla pierwszych literackich wcieleĔ historii wojny trojaĔ-skiej, a mianowicie tragediĊ antyczną. To, Ğwiadomie bądĨ nie, skđania do porównaĔ, co wiĊcej odkrywa nowe pole dla badaĔ intertekstualnych, w tym wypadku architekstualnych.
Podsumowując, naleĪy jeszcze raz podkreĞliü, Īe przestrzeĔ kultury antycz-nej doĞü licznie i róĪnorodnie odbiđa siĊ w twórczoĞci Đesi Ukrainki, wywie-rając olbrzymi wpđyw zarówno na poetkĊ, jak i jej twórczoĞü. Prezentując neo-klasyczne przekonania, co do kierunków rozwoju literatury ukraiĔskiej, poetka dąĪyđa do asymilowania przez tĊ literaturĊ najlepszych wzorców europejskich, zatem m.in. wzorców antycznych, którymi tak licznie wypeđniđa nie tylko utwory dramatyczne, ale cađą swoją twórczą przestrzeĔ.
LITERATURA
B u r n L., Mity greckie, przeđ. R.A. Sucharski, Warszawa 1999.
E l i o t T. S., Szkice literackie, przeđ. H. PrĊczkowska, M. ĩurowski, W. Chwalewik, Warszawa 1963.
F i l i p k o w s k a H., Koncepcje mitu i jego związków z literaturą w krytyce literackiej Mđodej Polski, Lublin 1998.
G r a v e R., Mity StaroĪytnej Grecji, przeđ. A. Nowicki, Warszawa 1999.
ȯ ɜ ɲ ɚ ɧ Ɇ., ɇɚ ɜɿɱɧɭ ɩɚɦ’ɹɬɶ Ʌɟɫɿ ɍɤɪɚʀɧɤɢ, w: t e n Ī e, Ʉɪɢɬɢɤɚ. Ʌɿɬɟɪɚɬɭ-ɪɨɡɧɚɜɫɬɜɨ. ȿɫɬɟɬɢɤɚ, Ʉɢʀɜ 1998.
J u n g C.G., Pierwiastek apolliĔski i dionizyjski, w: Typy psychologiczne, przeđ. R. Reszke, Warszawa 1997.
K a c z m a r e k W., Zđamane pieczĊcie KsiĊgi. Inspiracje biblijne w dramaturgii Mđodej Polski, Lublin 1999.
K a s p e r s k i E., Tekst widowiskowy (Z problemów poetyki dramatu), w: Problemy teorii dramatu i teatru, t. I, red. J. Degler, Warszawa 2003, s. 119-126.
Ʉ ɪ ɭ ɝ ɥ ɹ ɤ Ȼ.Ⱥ., ȱɫɬɨɪɢɱɧɿ ɫɸɠɟɬɢ ɜ ɬɜɨɪɱɨɫɬɿ Ʌɟɫɿ ɍɤɪɚʀɧɤɢ, w: Ɍɜɨɽɦɭ ɣɦɟɧɧɸ ɜɿɱɧɨ ɩɥɨɦɟɧɿɬɢ. Ɇɚɬɟɪɿɚɥɢ ɧɚɭɤɨɜɨʀ ɤɨɧɮɟɪɟɧɰɿʀ ɞɨ 125-ɪɿɱɱɹ ɜɿɞ ɞɧɹ ɧɚɪɨɞ-ɠɟɧɧɹ Ʌɟɫɿ ɍɤɪɚʀɧɤɢ (ɦ. ɇɨɜɨɝɪɚɞ-ȼɨɥɢɧɫɶɤɢɣ, 24 ɥɸɬɨɝɨ 1996), ɇɨɜɨɝɪɚɞ– ȼɨɥɢɧɫɶɤɢɣ 1997, s. 31-34.
L e v i - S t r a u s s C., Antropologia strukturalna, tđum. K. Pomian, Warszawa 2000. M a r k o w s k a W., Mity Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
Ɇ ɭ ɡ ɢ ɱ ɤ ɚ Ⱥ., Ʌɟɫɹ ɍɤɪɚʀɧɤa: ʀʀ ɠɢɬɬɹ, ɝɪɨɦɚɞɫɶɤɚ ɞɿɹɥɶɧɿɫɬɶ ɿ ɩɨɟɬɢɱɧɚ ɬɜɨɪɱɿɫɬɶ, Ɉɞɟɫɚ 1925.
N i e t z s c h e F., Narodziny tragedii: czyli hellenizm i pesymizm, przeđ. L. Staff, posđ. T. Macios, Kraków 2003.
S e p k o w s k i A., Mity. Historia. PrzyszđoĞü, Piotrków Trybunalski 1997. Sđownik literatury polskiej XIX wieku, Wrocđaw 1991.
Sđownik terminów literackich, red. J. SđawiĔski, Wrocđaw–Warszawa–Kraków 2000. ɋɩɨɝɚɞɢ ɩɪɨ Ʌɟɫɸ ɍɤɪɚʀɧɤɭ, uporządkowađ, wstĊpem i komentarzem opatrzyđ A.
Ʉɨ-ɫɬɟɧɤɨ, Ʉɢʀɜ 1971. ɍ ɤ ɪ ɚ ʀ ɧ ɤ ɚ Ʌ., Ɂɿɛɪɚɧɧɹ ɬɜɨɪɿɜ ɭ ɞɜɚɧɚɞɰɹɬɢ ɬɨɦɚɯ, Ʉɢʀɜ 1975-1979. Ɂ ɟ ɪ ɨ ɜ M., Ʌɟɫɹ ɍɤɪɚʀɧɤɚ, w: t e n Ī e, Ⱦɨ ɞɠɟɪɟɥ. ȱɫɬɨɪɢɤɨ-ɥɿɬɟɪɚɬɭɪɧɿ ɬɚ ɤɪɢ-ɬɢɱɧɿ ɫɬɚɬɬɿ, Ʉɪɚɤɿɜ–Ʌɶɜɿɜ 1943, s. 149-186. ȺɇɌɂɑɇȱɋɌɖ – ɌȿɄɋɌ, ɄɈɇɌȿɄɋɌ ȱ ȱɇɌȿɊɌȿɄɋɌ ȼ ɌȼɈɊɑɈɋɌȱ Ʌȿɋȱ ɍɄɊȺȲɇɄɂ Ɋ ɟ ɡ ɸ ɦ ɟ Ⱥɜɬɨɪɤɚ ɫɬɚɬɬɿ ɚɧɚɥɿɡɭɽ ɬɜɨɪɱɿɫɬɶ Ʌɟɫɿ ɍɤɪɚʀɧɤɢ, ɡɜɟɪɬɚɸɱɢ ɭɜɚɝɭ ɧɚ ɩɪɢ-ɫɭɬɧɿɫɬɶ ɚɧɬɢɱɧɨɫɬɿ ɹɤ ɞɠɟɪɟɥɚ ɧɚɬɯɧɟɧɧɹ, ɿɧɫɩɿɪɚɰɿʀ. Ⱥɧɬɢɱɧɚ ɤɭɥɶɬɭɪɚ, ɡɨɤɪɟɦɚ Ⱦɚɜɧɶɨɝɪɟɰɶɤɚ ɡɚɣɦɚɽ ɜɚɠɥɢɜɟ ɦɿɫɰɟ ɜ ɬɜɨɪɱɨɫɬɿ ɩɨɟɬɟɫɢ, ɳɨ ɩɿɞɬɜɟɪɞɠɭɽɬɶɫɹ ɩɪɢɫɬɭɬɧɿɫɬɸ ɬɟɦ, ɨɛɪɚɡɿɜ, ɩɨɟɬɢɤɢ, ɠɚɧɪɨɜɢɯ ɮɨɪɦ ɡɜ’ɹɡɚɧɢɯ ɡ ɩɪɨɫɬɨɪɟɦ ɚɧɬɢɱ-ɧɨʀ ɤɭɥɶɬɭɪɢ. Ⱥɧɬɢɱɧɿɫɬɶ ɩɪɟɞɫɬɚɜɥɟɧa ɜ ɬɜɨɪɱɨɫɬɿ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɨʀ ɩɨɟɬɟɫɢ ɡɥɚɦɭ ɏȱɏ ɿ ɏɏ ɫɬɨɥɿɬɬɹ ɜ ɪɿɡɧɢɯ ɿɧɬɟɪɬɟɤɫɬɭɚɥɶɧɢɯ ɿɩɨɫɬɚɫɹɯ.
THE ANTIQUITY – TEXT, CONTEXT AND INTERTEXT IN THE WORKS BY LESYA UKRAINKA
S u m m a r y
The author analyses the works by Larysa Petrivna Kosach-Kvitka, known as Lesya Ukrainka, to spot the references to the Antiquity as a key source of the poet's inspiration. The Antique culture, especially in its Old Greek embodiment, is of utmost importance to Lesya Ukrainka’s poetry. The Antiquity shows itself in her works through a variety of topics, images, poetics and genre types that the poet adopted from the Antique culture. All these elements help her create the effect of intertextuality, through which the reality of the turn of the 20th century presented by the poet stays in a close relationship with the Antique poetic motifs.
Sđowa kluczowe: antyk, intertekst, architekst, twórczoĞü Đesi Ukrainki. Ʉɥɸɱɨɜɿ ɫɥɨɜɚ: ɚɧɬɢɱɧɿɫɬɶ, ɿɧɬɟɪɬɟɤɫɬ, ɚɪɯɿɬɟɤɫɬ, ɬɜɨɪɱɿɫɬɶ Ʌɟɫɿ ɍɤɪɚʀɧɤɢ. Key words: Antique culture, intertext, architext, works by Lesya Ukrainka.
