View of Unmarried Ministers And Married Ministers – Two Contexts of the Ministry in the Catholic Church

Pełen tekst

(1)P. R. A. W. O. K. A. N. O. N. I. C. Z. N. E. ROCZNIKI NAUK PRAWNYCH Tom XXV, numer 3 – 2015 DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rnp.2015.25.3-5. LESZEK ADAMOWICZ. *. DUCHOWNI CELIBATARIUSZE I DUCHOWNI ONACI – DWA KONTEKSTY POSUGIWANIA W KOCIELE KATOLICKIM Temat obowizywalnoci celibatu duchownych powraca co jaki czas w dyskursie medialnym w tonie sensacyjnym. W ostatnich dziesi cioleciach wraz z rozpocz ciem nowego papieskiego pontyfikatu niemal zawsze zadawane jest pytanie, czy nowy papie

(2) zniesie obowizkowy celibat. Symptomatyczny by dialog, rozpocz ty pytaniem zadanym przez niemieckiego dziennikarza papie

(3) owi Franciszkowi podczas konferencji prasowej, która odbya si na pokadzie samolotu podczas powrotu z pielgrzymki do Ziemi wi tej 26 maja 2014 r. Dialog ten mia tre nast pujc: „Pytanie: – czy równie

(4) Koció katolicki mógby nauczy si czego od Kocioów prawosawnych – mam na myli ksi

(5) y

(6) onatych, pytanie, które gnbi wielu katolików w Niemczech. Ojciec wi ty: Ale

(7) Koció katolicki ma ksi

(8) y

(9) onatych. Grekokatolicy, katolicy koptyjscy... Kapani

(10) onaci s w obrzdku wschodnim. Bo celibat nie jest dogmatem wiary, ale jest regu

(11) ycia, któr bardzo ceni i sdz ,

(12) e jest darem dla Kocioa. Poniewa

(13) jednak nie jest dogmatem wiary, to zawsze drzwi s otwarte”1. Ks. dr hab. LESZEK ADAMOWICZ, prof. KUL – kierownik Katedry Prawa Katolickich Kocioów Wschodnich, Instytut Prawa Kanonicznego, Wydzia Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawa II, Al. Racawickie 14, 20950 Lublin; e-mail: adleszek@kul.pl. 1 Zob. http://w2.vatican.va/content/francesco/pl/speeches/2014/may/documents/papa-francesco _20140526_terra-santa-conferenza-stampa.html.

(14) 88. LESZEK ADAMOWICZ. Tak

(15) e niedawno opublikowany dokument Kongregacji Kocioów Wschodnich2 regulujcy dyscyplin celibatu w krajach poza terytorium tradycyjnym Kocioów wschodnich sta si okazj do przypomnienia przepisów Kocioa dotyczcych tej kwestii. 1. DUCHOWNI CELIBATARIUSZE I DUCHOWNI ONACI W NAUCZANIU VATICANUM II I PAPIEY OKRESU POSOBOROWEGO. Zagadnieniem celibatu Sobór Watyka ski II zaj si w dekrecie o posudze i

(16) yciu prezbiterów Presbyterorum ordinis3. Ojcowie Soboru przypomnieli w nim najpierw warto i stosowno celibatu dla posugi kapa skiej, stwierdzajc,

(17) e „doskonaa i dozgonna powcigliwo , zalecana przez Chrystusa Pana ze wzgl du na Królestwo niebieskie, a w cigu wieków, jak równie

(18) i w naszych czasach, przez wielu chrzecijan ch tnie przyj ta i chwalebnie zachowywana, bya zawsze uwa

(19) ana przez Koció za rzecz wielkiej wagi, szczególnie dla

(20) ycia kapa skiego. Jest ona bowiem znakiem, a zarazem bodcem mioci pasterskiej i szczególnym ródem duchowej podnoci w wiecie”. Przypomnieli zarazem,

(21) e bez

(22) enno „nie jest wymagana jednak przez kapa stwo z jego natury, jak to okazuje si z praktyki Kocioa pierwotnego i tradycji Kocioów Wschodnich, gdzie oprócz tych, którzy z daru aski ze wszystkimi biskupami wybieraj zachowanie celibatu, wyst puj równie

(23) bardzo zasu

(24) eni prezbiterzy

(25) onaci”. I konkluduje: „Gdy wi c ten wi ty Sobór zaleca kocielny celibat, wcale nie zamierza zmienia tej odmiennej dyscypliny, która jest prawnie uznana w Kocioach Wschodnich, a wszystkich, którzy w ma

(26) e stwie przyj li prezbiterat, z wielk mioci zach ca, by trwajc w wi tym powoaniu, cakowicie i wielkodusznie nadal powi cali swoje

(27) ycie trzodzie im powierzonej” (DP 16). Ponadto w Konstytucji dogmatycznej o Kociele4 Ojcowie Soboru stwierdzili,

(28) e „za zgod Biskupa Rzymskiego b dzie mo

(29) na udziela diakonatu 2. CONGREGATIO PRO ECCLESIIS ORIENTALIBUS, Pontificia Praecepta de Clero Uxorato Orientali, 14.06.1914, AAS 106 (2014), s. 496-499. 3 SACROSANCTUM CONCILIUM OECUMENICUM VATICANUM II, Decretum de presbyterorum ministerio et vita Presbyterorum ordinis, 7.12.1965, AAS 58 (1966), s. 991-1024; tekst polski w: Sobór Watykaski II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Pozna 2002, s. 478-507 [dalej: DP]. 4 CONCILIUM OECUMENICUM VATICANUM II, Constitutio dogmatica de Ecclesia Lumen gentium, 21.11.1964, AAS 57 (1965), s. 5-71; tekst polski: SOBÓR WATYKASKI II, Konstytucja dogmatyczna o Kociele Lumen gentium, [w:] Sobór Watykaski II, Konstytucje, dekrety, deklaracje. Tekst aci sko-polski, Pozna 2008, s. 144-266..

(30) PRAWO KANONICZNE. 89. takiego m

(31) om dojrzaym, równie

(32)

(33) yjcym w stanie ma

(34) e skim, a tak

(35) e zdatnym do tego modzie com, dla których jednak obowizek celibatu winien pozosta w mocy” (nr 29). W okresie posoborowym, w obliczu narastajcej dyskusji na temat zniesienia celibatu, zabra gos papie

(36) b. Pawe VI, który temu zagadnieniu powi ci opublikowan 24 czerwca 1967 r. encyklik Sacerdotalis caelibatus5. Uzasadniajc publikacj encykliki, Bogosawiony stwierdzi: „Celibat kapa ski, którego Koció strze

(37) e jakby jakiego janiejcego klejnotu swej korony, cieszy si bardzo wielk chwa i uznaniem równie

(38) w naszych czasach, kiedy to zarówno mentalno ludzka, jak i warunki materialne ulegy g bokim przemianom. Wród wie

(39) o jednak wznieconego fermentu umysowego ujawnia si. d

(40) no , czy – trafniej mówic – wyrana wola niektórych ludzi nakonienia Kocioa Chrystusowego, aby na nowo rozwa

(41) y t waciw sobie, swoj instytucj , której zachowanie – jak mniemaj czasy nasze i obyczajowo czyni trudnym, a nawet niemo

(42) liwym”. Przedstawiajc zarzuty przeciwko oraz racje za zachowaniem dyscypliny tradycyjnej, papie

(43) przytacza argumenty o charakterze chrystocentrycznym (SC 19-25), eklezjologicznym (SC 26-32) i eschatologicznym (SC 33-34). Jednoczenie Pawe VI przypomina inn praktyk Kocioów wschodnich odnonie do celibatu, uzasadniajc wywi canie m

(44) czyzn

(45) onatych odmiennymi warunkami posugiwania. Stwierdza: „Jeli za w Kociele wschodnim co do dyscypliny wi tego celibatu inne zgoa istniej prawa, usankcjonowane ostatecznie przez Sobór Trulla ski w roku 692 i niedawno uznane publicznie przez Sobór Powszechny Watyka ski II (DP, 16), trzeba to niewtpliwie przypisa odmiennym sytuacjom i warunkom miejscowym tej szczególnie wybranej cz ci Kocioa katolickiego, nad którymi, jak wierzymy, czuwa Duch wi ty poprzez sw przezorn, niebia sk pomoc” (SC 38). Szacunek dla duchownych wschodnich wyra

(46) a nast pnie w sowach: „Warto tu skorzysta ze sposobnoci, aby caemu duchowie stwu Kocioów wschodnich przekaza wyrazy Naszego uznania i szacunku z radoci podkrelajc owe przykady wiernoci i gorliwoci pasterskiej, które czyni je godnymi prawdziwej czci” (tam

(47) e). Papie

(48) nast pnie przypomnia,

(49) e „b dzie te

(50) rzecz po

(51) yteczn zwróci uwag na to,

(52) e i na Wschodzie tylko nie

(53) onaci kapani przyjmowani s w po-. 5. PAULUS VI, Litterae Encyclicae Sacerdotalis caelibatus ad Episcopos, ad Sacerdotes et Christifideles totius Catholici Orbis: de sacerdotali caelibatu, 24.06.1967, AAS 59 (1967), s. 657697 [dalej: SC]..

(54) 90. LESZEK ADAMOWICZ. czet biskupów oraz

(55) e po przyj ciu kapa stwa nie wolno im zawiera ma

(56) e stwa. Jest to wyrany dowód,

(57) e równie

(58) w tych czcigodnych Kocioach przyznaje si pewn wag racjom uzasadniajcym czenie kapa stwa z celibatem lub pewnego rodzaju odpowiednio celibatu dla chrzecija skiego kapa stwa, którego szczyt i penia przypada w udziale biskupom” (SC 40). Przypomina te

(59) Ojciec wi ty,

(60) e „jakkolwiek przedstawia si sprawa, Koció zachodni nie mo

(61) e osabn w przestrzeganiu swego starego obyczaju; nie nale

(62) y te

(63) sdzi ,

(64) e przez wiele wieków kroczy on drog, która w pewnym stopniu przeszkadzaa raczej ni

(65) pomagaa peniejszej witobliwoci i cnocie czy to poszczególnych dusz, czy Ludu Bo

(66) ego, albo te

(67) przez niegodziwe i przesadne prawa przeszkodzi swobodnemu rozwojowi ukrytych dóbr natury lub aski” (SC 41). W kluczowym stwierdzeniu dotyczcym dwóch dróg posugiwania kapa skiego Bogosawiony postanawia,

(68) e „prawo, które ludziom przyjmujcym wy

(69) sze wi cenia nakazuje wybra swobodnie i na zawsze celibat, pozostaje cakowicie w mocy; nast pnie,

(70) e mo

(71) na wzi pod uwag szczególne warunki duchownych, którzy ju

(72) zwizani ma

(73) e stwem

(74) yj czy to w Kocioach, czy w spoecznociach chrzecija skich jeszcze oddzielonych od katolickiej wspólnoty, jeli pragnc korzysta z peni owej wspólnoty, a potem sprawowa obowizki duchowne, zostan powoani do zada kapa skich; nale

(75) y to jednak uczyni w taki sposób, który by nie przeszkadza ustanowionej ju

(76) dyscyplinie wi tego celibatu, obowizujcego duchownych” (SC 42). Pawe VI tak

(77) e skonkretyzowa przepisy dotyczce wi ce diakonatu. Opierajc si nawy

(78) ej cytowanych stwierdzeniach Soboru z konstytucji Lumen gentium, dnia 18 czerwca 1967 r. podpisa motu proprio Sacrum diaconatus ordinem, ustalajce normy dla przywróconego w Kociele aci skim staego diakonatu6, które zostao opublikowane razem z encyklik o celibacie. W dokumencie tym przewidziano zasady i procedury, które miay su

(79) y formacji i posudze staych diakonów, zarówno celibatariuszy, jak i

(80) onatych. Warte zauwa

(81) enia s zupenie nowe wówczas przepisy dotyczce

(82) onatych kandydatów na diakonów. Papie

(83) stwierdza m.in.: „Mog by powoani do diakonatu m

(84) czyni w póniejszym wieku czy to celibatariusze, czy nawet zwizani ma

(85) e stwem. Nie nale

(86) y ich jednak dopuszcza , o ile nie b dzie wiadomo, nie tylko o zgodzie

(87) ony,. 6. PAULUS VI, Litterae Apostolicae motu proprio datae Sacrum diaconatus ordinem. Generales normae de diaconatu permanenti in Ecclesia Latina restituendo feruntur, 18.06.1967, AAS 59 (1967), s. 697-704 [dalej: SCO]..

(88) PRAWO KANONICZNE. 91. lecz tak

(89) e o jej nienagannej moralnoci chrzecija skiej i innych takich ocenach, które by nie utrudniay wypeniania przez m

(90) a jego obowizków i nie przynosiy mu ujmy. […] Gdy chodzi o m

(91) czyzn zwizanych ma

(92) e stwem, nale

(93) y zwróci uwag na to, by do diakonatu ci tylko byli dopuszczani (kierowani), którzy

(94) yjc ju

(95) przez wiele lat w ma

(96) e stwie, pokazali,

(97) e dobrze zarzdzaj swoim domem oraz których i

(98) ona i dzieci prowadz

(99) ycie prawdziwie chrzecija skie i maj nieposzlakowan saw ” (SCO III, 11 i 13). Przewidziano tak

(100) e zasady dotyczce utrzymania i zabezpieczenia socjalnego

(101) onatych diakonów i ich rodzin: „Przepisy, które obowizuj w zakresie zabezpieczenia odpowiedniego utrzymania kapanów oraz ubezpiecze spoecznych dokonanych na ich korzy , winne by rozcigni te równie

(102) i w stosunku do diakonów staych, biorc tak

(103) e pod uwag rodzin diakonów

(104) yjcych w ma

(105) e stwie”. Konferencje biskupów zostay zobowizane do wydania „przepisów odnonie do utrzymania diakona i jego rodziny, je

(106) eli jest zwizany ma

(107) e stwem, biorc pod uwag ró

(108) ne okolicznoci miejsca i czasów” oraz „w celu pog bienia

(109) ycia duchowego diakonów, tak

(110) yjcych w celibacie, jak i w ma

(111) e stwie”. Natomiast „diakoni wykonujcy zawód wiecki powinni z otrzymanych z tego dochodów zaradzi wedle mo

(112) liwoci potrzebom wasnym i swojej rodziny” (SCO IV, 19-21 oraz VI, 26). Podtrzymano tak

(113) e zasad ,

(114) e przyj cie diakonatu uniezdalnia do zawarcia ma

(115) e stwa (SCO III, 16). Pontyfikat w. Jana Pawa II przyniós szereg wypowiedzi na temat duchownych celibatariuszy i duchownych

(116) onatych. Wypowiedzi te byy formuowane w adhortacjach apostolskich i listach motu proprio, które byy zwie czeniem synodów kontynentalnych. W adhortacji Pastores dabo vobis7 Jan Pawe II zrekapitulowa dyskusj odbyt przez Ojców synodalnych, stwierdzajc,

(117) e „jasno i zdecydowanie wyrazili [oni] swój punkt widzenia w wa

(118) nym wniosku (Propositio), który zasuguje na pene i wierne przytoczenie: «Uwzgl dniajc dyscyplin Kocioów Wschodnich, i w przekonaniu,

(119) e doskonaa czysto w celibacie kapa skim jest charyzmatem, Synod przypomina prezbiterom,

(120) e stanowi ona nieoceniony dar Boga dla Kocioa i posiada prorock warto w wiecie wspóczesnym. Synod na nowo i z naciskiem potwierdza postulat Kocioa aci skiego i niektórych 7. IOANNES PAULUS II, Adhortatio apostolica postsynodalis Pastores dabo vobis ad Episcopos, Sacerdotes et Christifideles totius Catholicae Ecclesiae: de Sacerdotum formatione in aetatis nostrae rerum condicione, 25.03.1992, AAS 84 (1992), s. 657-804; tekst polski w: JAN PAWE II, Dziea zebrane, t. II: Adhortacje, Kraków 2007, s. 327-418..

(121) 92. LESZEK ADAMOWICZ. obrzdków wschodnich, by kapa stwo byo udzielane tylko tym m

(122) czyznom, którzy otrzymali od Boga dar powoania do czystoci w celibacie (w niczym nie ujmujc tradycji niektórych Kocioów Wschodnich, jak równie

(123) szczególnym przypadkom duchownych

(124) onatych, którzy przeszli na katolicyzm i dla których dopuszcza si wyjtek, o czym mówi Pawe VI w Encyklice o celibacie kapa skim (SC, 42). Synod nie chce, by w powszechnej wiadomoci powstay jakiekolwiek wtpliwoci co do niezmiennej woli Kocioa, by utrzyma prawo, zgodnie z którym od kandydatów do wi ce kapa skich w obrzdku aci skim wymaga si dozgonnego i dobrowolnego celibatu. Synod zach ca do przedstawiania i wyjaniania celibatu w jego penym bogactwie biblijnym, teologicznym i duchowym jako drogocennego daru Boga dla Kocioa i znaku Królestwa, które nie jest z tego wiata, jako znaku mioci Bo

(125) ej do wiata, a tak

(126) e niepodzielnej mioci kapana do Boga i do Jego ludu, tak aby celibat by postrzegany jako pozytywna warto wzbogacajca kapa stwo” (Propositio, 11)» (PDV 23). Jednak w adhortacji Nowa nadzieja dla Libanu z 10 maja 1997 r.8, b dcej owocem Synodu Biskupów powi conemu Libanowi, Jan Pawe II dostrzega warto posugi duchownych

(127) onatych oraz obowizki biskupów wobec nich. Stwierdza,

(128) e „jeli chodzi o kapanów

(129) yjcych w celibacie czy w ma

(130) e stwie, biskup powinien utrzymywa z nimi bliskie kontakty, d

(131) y do umacniania braterskiej i opartej na wzajemnym zaufaniu wspópracy z nimi i dba o ich sta formacj , majc na celu ich dobro duchowe i rozwijanie ich dziaalnoci duszpasterskiej. Powinien te

(132) zabezpieczy ich sytuacj materialn, w ramach zinstytucjonalizowanej solidarnoci kocielnej, odpowiadajcej ich potrzebom osobistym i duszpasterskim. Ma to szczególne znaczenie w przypadku kapanów

(133) yjcych w ma

(134) e stwie, majcych na utrzymaniu rodzin . […] W przypadku kapanów

(135) onatych nale

(136) y zadba o odpowiedni formacj religijn i duszpastersk

(137) on. Konieczna jest wreszcie braterska wspópraca pomi dzy ró

(138) nymi eparchiami, majca na celu rozmieszczenie kapanów odpowiadajce potrzebom wiernych i zapobiegajce nadmiernej ich koncentracji w miastach i na peryferiach” (nr 56). Odniesienia do duchownych celibatariuszy i duchownych

(139) onatych znalazy si tak

(140) e w nauczaniu Benedykta XVI.. 8. IOANNES PAULUS II, Adhortatio apostolica post Synodum pro Libano Une espérance nouvelle pour le Liban, 10.05.1997, AAS 89 (1997), s. 313-416; tekst polski w: JAN PAWE II, Dziea zebrane, t. II, s. 583-660..

(141) PRAWO KANONICZNE. 93. W adhortacji apostolskiej Sacramentum caritatis, opublikowanej 22 lutego 2007 r.9, nawizujc do odbytego Synodu Biskupów, papie

(142) przypominajc,

(143) e „Ojcowie synodalni zechcieli podkreli ,

(144) e kapa stwo su

(145) ebne wymaga penego upodobnienia si do Chrystusa poprzez wi cenia”, stwierdzi: „Szanujc ró

(146) n praktyk i tradycj wschodni, trzeba potwierdzi g boki sens kapa skiego celibatu, który susznie jest uwa

(147) any za nieoceniony skarb, co potwierdza równie

(148) wschodnia praktyka dokonywania wyboru biskupów tylko sporód tych, którzy

(149) yj w celibacie i okazywanie wielkiego szacunku wobec wyboru celibatu, jakiego dokonuj liczni prezbiterzy. Bowiem w tym wyborze kapana znajduje si szczególny wyraz oddania, które upodabnia do Chrystusa, oraz wyczny dar z siebie dla Królestwa Bo

(150) ego. Fakt,

(151) e sam Chrystus, wieczny kapan prze

(152) y swoj misj a

(153) do ofiary krzy

(154) a w stanie dziewiczym – stanowi bezpieczny punkt odniesienia dla zrozumienia sensu tradycji Kocioa aci skiego w tej sprawie. Ponadto, nie wystarcza rozumienie celibatu kapa skiego na sposób wycznie funkcjonalny. W rzeczywistoci wyra

(155) a on szczególne upodobnienie stylu

(156) ycia kapana do samego Chrystusa. Taki wybór jest przede wszystkim oblubie czy; jest uto

(157) samieniem si z sercem Chrystusa Oblubie ca, który daje

(158) ycie dla swej Oblubienicy-Kocioa. Nawizujc do wielkiej tradycji kocielnej, do Soboru Watyka skiego II oraz do papie

(159) y, mych poprzedników, potwierdzam pi kno oraz znaczenie

(160) ycia kapa skiego prze

(161) ytego w celibacie jako wyrazisty znak cakowitego i wycznego oddania Chrystusowi, Kocioowi oraz Królestwu Bo

(162) emu, i dlatego potwierdzam obowizywanie celibatu dla tradycji aci skiej. Kapa ski celibat prze

(163) yty w sposób dojrzay, z radoci i oddaniem jest ogromnym bogosawie stwem dla Kocioa i równie

(164) dla caego spoecze stwa” (nr 24). Podobnie jak jego Poprzednik, w innej adhortacji posynodalnej Ecclesia in Medio Oriente z 14 wrzenia 2012 r.10, potwierdzajc,

(165) e „celibat kapa ski jest bezcennym darem Boga dla Jego Kocioa, który nale

(166) y przyjmowa z wdzi cznoci, zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie, gdy

(167) stanowi on stale aktualny znak prorocki”, stwierdzi: „Pami tamy jednak równie

(168) o posudze kapanów

(169) onatych, stanowicych od dawna element tradycji wschodniej. Chciabym skierowa sowa zach ty równie

(170) do tych kapanów, którzy wraz 9. BENEDICTUS XVI, Adhortatio apostolica postsynodalis Sacramentum caritatis ad Episcopos Sacerdotes Consecratos Consecratasque necnon Christifideles laicos de Eucharistia vitae missionisque Ecclesiae fonte et culmine, 22.02.2007, AAS 99 (2007), s. 105-180. 10 BENEDICTUS XVI, Adhortatio apostolica postsynodalis Ecclesia in Medio Oriente, 14.07.2002, AAS 104 (2002), s. 751-796..

(171) 94. LESZEK ADAMOWICZ. z rodzinami s powoani do wi toci w wiernym wykonywaniu swej posugi, niekiedy w trudnych warunkach

(172) ycia. Wszystkim powtarzam,

(173) e pi kno waszego

(174) ycia kapa skiego niewtpliwie wzbudzi nowe powoania, których piel gnowanie jest waszym obowizkiem” (nr 48). Stwierdzenia papie

(175) a Franciszka przytoczone zostay na wst pie. 2. PRZEPISY KODEKSÓW JANA PAWA II. Doktryna soborowa oraz regulacje posoborowe znalazy swoje zwie czenie w promulgowanych przez Jana Pawa II kodeksach prawa kanonicznego: Kodeksie Prawa Kanonicznego dla Kocioa aci skiego i Kodeksie Kanonów Kocioów Wschodnich. 2.1. Kodeks Prawa Kanonicznego Podstawowy przepis dotyczcy celibatu duchownych prawodawca zamieszcza w kan. 277 § 1: „Duchowni obowizani s zachowa ze wzgl du na Królestwo niebieskie doskona i wieczyst wstrzemi liwo ; i dlatego zobowizani s do celibatu, który jest szczególnym darem Bo

(176) ym, dzi ki któremu wi ci szafarze mog niepodzielnym sercem atwiej zczy si z Chrystusem a tak

(177) e swobodniej odda si su

(178) bie Bogu i ludziom”. Cytowany przepis dotyczy wszystkich duchownych, a wi c diakonów, prezbiterów i biskupów, bez rozró

(179) nienia stopnia wi ce . Nale

(180) y wi c stwierdzi ,

(181) e celibat duchownych w Kociele aci skim jest zasad, w stosunku do której mog jednak istnie wyjtki. Ten sam prawodawca wród przeszkód do przyj cia wi ce w kan. 1042 stwierdza,

(182) e „zwyk przeszkod nie pozwalajc przyj wi ce ” jest „zwizany m

(183) czyzna

(184) onaty, chyba

(185) e jest zgodnie z prawem przeznaczony do staego diakonatu” (n. 1). W tym samym kodeksie o

(186) onatych kandydatach do wi ce traktuj tak

(187) e kan. 236, n. 2 (formacja do diakonatu staego) oraz 1031 § 2 (wiek minimalny do przyj cia wi ce oraz zgoda

(188) ony na przyj cie wi ce przez m

(189) a). Prawodawca sformuowa tak

(190) e cay szereg przepisów odnoszcych si jedynie do celibatariuszy. S to zwaszcza kanony: 247 (formacja alumnów do

(191) ycia w celibacie), 277 § 2-3 (roztropno w kontaktach, które mogy narazi na niebezpiecze stwo obowizek zachowania wstrzemi liwoci lub wywoa zgorszenie), 280 (zach ta do

(192) ycia wspólnotowego), 1037 (obowizek przyrzeczenia celibatu przy przyj ciu wi ceniach), 1394 i 1395 (sankcje karne za naruszenie obowizku celibatu)..

(193) PRAWO KANONICZNE. 95. Pozostae przepisy dotyczce przygotowania do sakramentu wi ce , nieprawidowoci i przeszkód oraz dyspensowania od nich s wspólne w odniesieniu do kandydatów bez

(194) ennych i

(195) onatych. Konsekwencj przyj cia wi ce jest m.in. powstanie ma

(196) e skiej przeszkody zrywajcej (kan. 1087), od której dyspensowanie poza niebezpiecze stwem mierci jest zarezerwowane Stolicy Apostolskiej, natomiast w gro

(197) cym niebezpiecze stwie mierci rezerwacja dotyczy tylko przeszkody wynikajcej ze wi ce przebiteratu i episkopatu, ale nie diakonatu (kan. 1078 § 2, n. 1 i 1079). 2.2. Kodeks Kanonów Kocioów Wschodnich Zasadnicza regulacja dotyczca duchownych bez

(198) ennych i duchownych

(199) onatych zostaa zamieszczona przez prawodawc w kan. 373, który stanowi: „Celibat duchownych, wybrany ze wzgl du na Królestwo niebieskie i tak stosowny kapa stwu, wsz dzie powinien by tak wysoko ceniony jak nakazuje tradycja Kocioa powszechnego; równie

(200) powinien by w powa

(201) aniu stan duchownych zwizanych ma

(202) e stwem, usankcjonowany przez praktyk Kocioa pierwotnego i Kocioów wschodnich”. Z treci powy

(203) szego przepisu wprost wynika,

(204) e w katolickich Kocioach wschodnich istniej dwa konteksty penienia posugi przez duchownych. Prawodawca wskazuje na dwie mo

(205) liwoci: posug duchownych bez

(206) ennych, która jest dziedzictwem wspólnym caego Kocioa, oraz posug duchownych

(207) onatych, b dc praktyk Kocioa pierwotnego i Kocioów wschodnich. Ta mo

(208) liwo nie dotyczy jednak najwy

(209) szego stopnia wi ce – episkopatu – gdy

(210) , godnie z kan. 180, za zdatnego do biskupstwa uwa

(211) a si kandydata, który, poza innymi kwalifikacjami, winien by wolny od w za ma

(212) e skiego (n. 3), co oznacza,

(213) e ma to by m

(214) czyzna, który aktualnie nie jest zwizany ma

(215) e stwem, a wi c nie tylko bez

(216) enny „od zawsze”, ale tak

(217) e wdowiec. Warto tak

(218) e zauwa

(219) y ,

(220) e urzd administratora eparchii mo

(221) e by wa

(222) nie powierzony tylko biskupowi lub prezbiterowi, który nie jest zwizany ma

(223) e stwem (kan. 227 § 2). Równie

(224) urzd protosyncela i syncela mo

(225) e zosta powierzony kapanom bez

(226) ennym, chyba

(227) e prawo partykularne Kocioa sui iuris stanowi inaczej (kan. 247 § 2). Konsekwentnie, wród przeszkód do przyj cia wi ce prawodawca nie wymienia przeszkody wynikajcej z zawartego ma

(228) e stwa, w innym miejscu deklarujc,

(229) e „odnonie do

(230) onatych kandydatów przyst pujcych do wi ce , nale

(231) y zachowa prawo partykularne wasnego Kocioa sui iuris lub normy specjalne ustanowione przez Stolic Apostolsk” (kan. 758 § 3), oraz wyma-.

(232) 96. LESZEK ADAMOWICZ. gajc od

(233) onatych kandydatów do wi ce przedstawienia wadzy, która dopuszcza do wi ce , wiadectwa lubu i pisemnej zgody

(234) ony (kan. 769 § 1). Dlatego decyzja odnonie do obligatoryjnoci bd fakultatywnoci celibatu diakonów i prezbiterów nale

(235) y do waciwej wadzy prawodawczej ka

(236) dego Kocioa sui iuris lub do Stolicy Apostolskiej. Nale

(237) y jednak zwróci uwag na fakt,

(238) e decyzje o charakterze dyscyplinarnym Synodów Biskupów Kocioów Patriarchalnych i Arcybiskupich, a do takich le

(239) y decyzja dotyczca celibatu, jest obowizujca jedynie na terenie terytorium tradycyjnego (czyli wasnego, teritorium proprium), co wynika jasno z przepisu kan. 150 § 2: „Ustawy uchwalone przez Synod Biskupów Kocioa patriarchalnego i przez Patriarch promulgowane, jeli s ustawami liturgicznymi obowizuj wsz dzie; jeli za s ustawami dyscyplinarnymi lub jeli dotycz pozostaych decyzji Synodu, moc prawn maj w granicach terytorium Kocioa patriarchalnego”. Rozcigni cie obowizywalnoci tych decyzji na tzw. diaspor wymaga decyzji Stolicy Apostolskiej (kan. 150 § 3). Mo

(240) liwo wywi cania zarówno kandydatów bez

(241) ennych, jak i kandydatów

(242) onatych skutkuje koniecznoci odpowiedniej formacji, dlatego prawodawca w kan. 352 § 1 stwierdza,

(243) e „formacja pastoralna powinna by dostosowana do warunków miejsca i czasów, do zdolnoci alumnów zarówno celibatariuszy, jak i

(244) onatych i do wymaga posug, do których si przygotowuj”. Prawodawca powi ca tak

(245) e kilka kanonów zawierajcych polecenia, wskazania i zach ty dla duchownych, którzy przyj li wi cenia w stanie ma

(246) e skim. Przede wszystkim „duchowni celibatariusze i ma

(247) onkowie powinni janie blaskiem czystoci” (kan. 374) przy wsparciu prawa partykularnego, które powinno „ustanowi nale

(248) ne rodki stosowne do osigni cia tego celu”. Natomiast „duchowni

(249) onaci powinni dawa innym chrzecijanom doskonay wzór prowadzenia

(250) ycia rodzinnego i wychowania dzieci” (kan. 375). Z pewnoci dramatycznym prze

(251) yciem i rozdarciem pomi dzy nauczaniem a praktyk

(252) ycia byyby nieporozumienia w rodzinie duchowego, czy te

(253) niewierno którego z ma

(254) onków, a szczególnie rozpad takiego ma

(255) e stwa. Dlatego te

(256) w przypadku powierzenia prezbiterowi

(257) onatemu, oprócz kwalifikacji, którymi musi si wykaza sam kandydat (kan. 285 § 1), wymaga si tak

(258) e dobrych obyczajów u

(259) ony i dzieci wspólnie z nim zamieszkujcych (§ 2). Prawodawca zach ca równie

(260) duchownych celibatariuszy, aby, o ile to mo

(261) liwe, prowadzili

(262) ycie wspólne i „wzajemnie wspomagali si w uprawianiu

(263) ycia duchowego i intelektualnego i mogli skuteczniej wspódziaa w posugiwaniu” (kan. 376)..

(264) PRAWO KANONICZNE. 97. Podobnie jak w przepisach Kocioa aci skiego, przyj cie wi ce skutkuje zacigni ciem ma

(265) e skiej przeszkody zrywajcej (kan. 804), od której, poza niebezpiecze stwem mierci, dyspensowa mo

(266) e wycznie Stolica Apostolska (kan. 795, n. 1, 796). Sankcje karne za przest pstwa przeciwko obowizkom zwizanym z celibatem lub z

(267) yciem w ma

(268) e stwie prawodawca grozi karami w kan. 1453. I tak „duchowny konkubinariusz lub trwajcy w innym grzechu zewn trznym przeciwko czystoci wywoujcym zgorszenie, winien obligatoryjnie zosta ukarany suspens, do której, gdy trwa w przest pstwie, mo

(269) na stopniowo dodawa inne kary a

(270) do depozycji” (§ 1), natomiast „duchowny, który usiuje zawrze zabronione ma

(271) e stwo, winien zosta deponowany”, czyli obligatoryjnie wykluczony ze stanu duchownego (§ 2).. 3. PRZEPISY POZAKODEKSOWE WYDANE PRZEZ STOLIC APOSTOLSK. Przytoczone wy

(272) ej przepisy kodeksowe, biorc pod uwag dokumenty o charakterze doktrynalnym oraz powstae konkretne sytuacje pastoralne, wymagay uzupenienia przez Najwy

(273) sz Wadz Kocioa. Dotyczyy one posugi diakonów staych,

(274) onatych duchownych – konwertytów oraz posugi

(275) onatych kapanów wschodnich poza terytoriami tradycyjnymi. 3.1. Rozstrzygnicia dotyczce diakonów staych Poza wspomnianym w pierwszej cz ci niniejszego opracowania motu proprio Pawa VI dotyczcego posugi diakonów, wydanego w 1967 r., zasadnicze wskazania odnonie do diakonów staych celibatariuszy (w tym wdowców) i diakonów staych

(276) onatych znalazy si w wydanym przez Kongregacj do spraw Duchowie stwa 22 lutego 1998 r. Dyrektorium o posudze i

(277) yciu diakonów staych11. Autorzy przypominaj,

(278) e „dla kandydatów celibatariuszy prze

(279) ywanie mioci oznacza ofiarowanie caego swego jestestwa, wasnych energii i wasnej gorliwoci Chrystusowi i Kocioowi. [...] Dla kandydatów

(280) onatych, prze-. 11. CONGREGAZIONE PER L'EDUCAZIONE CATTOLICA, CONGREGAZIONE PER IL CLERO, Norme Fondamentali per la formazione dei diaconi permanenti. Direttorio per il ministero e la vita dei diaconi permanenti, 22.02.1998, Libreria Editrice Vaticana, Città del Vaticano 1998 [dalej: WDFDS]..

(281) 98. LESZEK ADAMOWICZ.

(282) ywanie mioci oznacza ofiarowanie samego siebie

(283) onie, we wzajemnej przynale

(284) noci, wiernej i nierozerwalnej, na podobie stwo mioci Chrystusa do Kocioa. Oznacza ono jednoczenie przyj cie potomstwa, miowanie go i wychowywanie oraz promieniowanie wspólnot rodzinn na cay Koció i spoecze stwo”. Nie ulega wtpliwoci,

(285) e powoanie to w dzisiejszych czasach jest wystawione na ci

(286) k prób z powodu degradacji niektórych podstawowych wartoci, pochway hedonizmu i le rozumianej koncepcji wolnoci. Powoanie do

(287) ycia rodzinnego, aby mogo by prze

(288) ywane w caej swej peni, wymaga umocnienia majcego swe ródo w modlitwie, liturgii i codziennej ofierze z siebie (WDFDS 68). Wynika z tego tak

(289) e konieczno odpowiedniego udziau

(290) on w formacji diako skiej, która przygotowaaby je do przyszej misji towarzyszenia i pomocy m

(291) om w wykonywaniu ich posugi (WDFDS 56)12. Jak zauwa

(292) a R. Selejdak, „u podstaw zdolnoci do utrzymywania wi zi z innymi stoi dojrzao uczuciowa, która powinna by osigni ta w sposób mo

(293) liwie peny zarówno przez kandydata celibatariusza, jak i kandydata

(294) onatego. W obydwu bowiem przypadkach taka dojrzao zakada odkrycie zasadniczego znaczenia mioci we wasnej egzystencji i zwyci sk walk z wasnym egoizmem” (WDFDS 68)13. Na powinnoci diakona

(295) onatego w zakresie relacji rodzinnych wskazuje tak

(296) e Stolica Apostolska w Dyrektorium o posudze biskupów z 22 lutego 2004 r.14 Powinien on nieustannie uwiadamia sobie,

(297) e sakrament ma

(298) e stwa jest dla niego nieocenionym wsparciem w

(299) yciu i posudze. Jest on zobowizany do szczególnego zaanga

(300) owania w celu osigni cia koniecznej jednoci mi dzy

(301) yciem ma

(302) e skim, rodzinnym oraz prac zawodow, równie

(303) poprzez wspóln modlitw rodzinn. Winien tak

(304) e su

(305) y swojej rodzinie i dawa jasne wiadectwo wi toci ma

(306) e stwa i rodziny m.in. poprzez powi cenie si dzieciom i realizacj czystoci ma

(307) e skiej. Od diakona

(308) onatego wymaga si odpowiedniej pomocy

(309) onie i dzieciom w akceptacji jego posugi, w zaanga

(310) owaniu si w apostolat oraz w dawaniu stosownego wiadectwa

(311) ycia (AS 96). Te obowizki diakona

(312) onatego maj su

(313) y temu, by jego rodzina moga reali12 Por. R. SELEJDAK, Formacja ludzka i duchowa diakonów staych w wietle magisterium Kocioa i dowiadcze niektórych kocioów lokalnych, „Teologia i Czowiek” 26 (2014), nr 2, s. 53-54. 13 Tam

(314) e. 14 Por. CONGREGATIO PRO EPISCOPIS, Direttorio per il ministero pastorale dei vescovi, 22.02.2004, Città del Vaticano 2004; tekst polski: KONGREGACJA DO SPRAW BISKUPÓW, Dyrektorium o pasterskiej posudze biskupów Apostolorum successores, 22.02.2004, Kielce 2005 [dalej: AS]..

(315) PRAWO KANONICZNE. 99. zowa powoanie do wzi cia

(316) ywego i odpowiedzialnego udziau w misji Kocioa, w aktualnych warunkach dzisiejszego wiata (AS 61)15. Za J. Adamczykiem nale

(317) y stwierdzi ,

(318) e diakoni maj prawo do otrzymania odpowiedniego wynagrodzenia i opieki spoecznej (tak

(319) e dla ich rodzin). Dyrektorium o

(320) yciu i posudze diakonów staych, nawizujc do przepisów kodeksowych, stwierdza,

(321) e diakoni permanentni, którzy cakowicie powi caj si su

(322) bie Bo

(323) ej wypeniajc posugi kocielne, maj prawo do odpowiedniego wynagrodzenia i opieki spoecznej. Odnonie do diakonów

(324) onatych, którzy cakowicie oddali si kocielnej posudze, dyrektorium przypomina,

(325) e zasuguj na wynagrodzenie wystarczajce na ich utrzymanie oraz ich rodzin, jak równie

(326) osób, które ewentualnie peni dla nich su

(327) b (WDFDS 15-18). Duchowni ci maj prawo oczekiwa od biskupa „szczególnej troski”, a ci, którzy z powodu swojej sytuacji

(328) yciowej znaleli si w szczególnych trudnociach, mog si spodziewa od niego pomocy (WDFDS 3). Do takich szczególnych sytuacji mo

(329) e nale

(330) e utrata pracy „wieckiej” lub owdowienie. W tym drugim przypadku diakonowi, który zosta wdowcem, nale

(331) y z wielkim miosierdziem okaza pomoc w rozeznaniu i akceptacji nowej sytuacji osobistej i nie pozwoli na zaniedbywanie si w nowych potrzebach rodzinnych. W zakresie

(332) ycia samotnego w stanie wdowim diakon ma prawo do pomocy ze strony innych duchownych, wiernych oraz biskupa w wypenianiu obowizku zachowania doskonaej i staej wstrzemi liwoci oraz wsparcia w zrozumieniu g bokich motywacji eklezjalnych uniemo

(333) liwiajcych zawarcie nowego ma

(334) e stwa (WDFDS 62)16. Inn trudn sytuacj, w której mo

(335) e znale si rodzina staego diakona, jest mier diakona. W takiej sytuacji

(336) ona i dzieci zmarego diakona na mocy prawa partykularnego diecezji, której su

(337) y m

(338) , maj prawo do wsparcia ekonomicznego (WDFDS 20). Odnonie do staych diakonów wschodnich wypowiada si Instrukcja w sprawie stosowania przepisów liturgicznych Kodeksu Kanonów Kocioów Wschodnich17 w nr. 75: „W tym sensie nie nale

(339) y obawia si udzielania ni

(340) szych wi ce , a nawet diakonatu, tym cnotliwym, nale

(341) ycie przygotowanym i zdolnym do wykonania przyj tych na siebie obowizków, którzy zgaszaj 15. Zob. J. ADAMCZYK, Pozycja prawna diakona permanentnego w wietle „Dyrektorium o posudze i

(342) yciu diakonów staych”, „Roczniki Nauk Prawnych” 17 (2007), nr 2, s. 159. 16 Tam

(343) e, s. 171-172. 17 CONGREGAZIONE PER LE CHIESE ORIENTALI, Istruzione per l’applicazione delle prescrizioni liturgiche del Codice dei Canoni delle Chiese Orientali, 6.01.1996, Libreria Editrice Vaticana 1996..

(344) 100. LESZEK ADAMOWICZ. sw gotowo su

(345) enia Kocioowi, nawet jeli musz nadal

(346) y ze swymi rodzinami i pracowa zgodnie ze swym zawodem”. Znamienne jest zako czenie listu, datowanego na dzie 10 sierpnia 2009 r., skierowanego przez prefekta Kongregacji do spraw Duchowie stwa do diakonów staych podczas Roku Kapa skiego: „Drodzy Diakoni stali, Bóg niech Wam bogosawi z ca swoj mioci, i uczyni Was szcz liwymi w Waszym powoaniu, misji i posudze! Dla ma

(347) onek i dzieci, tych, którzy wród Was s

(348) onaci, szacunek i pozdrowienie. Koció dzi kuj Wam, drodzy, za pomoc oraz ró

(349) ne formy wspópracy, których udzielaj swoim m

(350) om i ojcom w posudze diako skiej. Ponadto, Rok Kapa ski zaprasza nas do podkrelenia roli drogich kapanów oraz modlitwy z nimi i za nich!”18. 3.2. onaci duchowni – konwertyci Innym zagadnieniem w zwizku z celibatem duchownych jest sytuacja tych duchownych i ministrów akatolickich, którzy penili posug duszpastersk w stanie

(351) onatym w dotychczasowej wspólnocie, i wyra

(352) aj wol dalszego penienia posugi duszpasterskiej po nawizaniu penej cznoci z Kocioem katolickim. Nie s przedmiotem szczególnych przepisów wa

(353) nie wywi ceni

(354) onaci kapani wschodnich Kocioów niekatolickich, którzy podejmuj posug. w wschodnim Kociele katolickim, gdy

(355) podlegaj ogólnym przepisom przewidzianym dla duchownych

(356) onatych. Analogicznie nie ma potrzeby stanowienia specjalnych przepisów dla tych

(357) onatych ministrów akatolickich, którzy pragn podj posug diakona staego w Kociele katolickim. Inna jest sytuacja

(358) onatych ministrów wspólnot reformowanych, którzy wyra

(359) aj wol przyj cia wi ce prezbiteratu w Kociele katolickim. Przywoa tutaj nale

(360) y dwie regulacje. Pierwsza to Deklaracja w sprawie duchownych episkopalnych In June, opublikowana 1 czerwca 1981 r.19 Bya ona odpowiedzi Kongregacji Nauki Wiary 18. KONGREGACJA DO SPRAW DUCHOWIESTWA, List do diakonów staych, 10.08.2009, http://www.diakonat.pl/ index.php?Module=Diakonat_ReadingRoom&PageName=Show&ID=21 [dost p: 24.03.2015]. 19 SACRA CONGREGATIO DE PROPAGANDA FIDE, Declaratio (01.04.1981), [w:] Enchiridion Vaticanum, t. VII, Bologna 2001, s. 1110-1113. Na dokument nazywany „Pastoral provision” skada si tak

(361) e list kard. Šepera do arcybiskupa San Francisco Johna R. Quinna z 22 lipca 1980 (prot. 66/77), w którym kard. Šeper przekazywa abp. Quinnowi postanowienia dotyczce przyj cia niektórych grup anglikanów episkopalnych. Decyzje te zostay powzi te przez Kongregacj Doktryny Wiary w trakcie zwyczajnego posiedzenia w dniu 18 czerwca 1980 r. i nast pnie zatwierdzone.

(362) PRAWO KANONICZNE. 101. na prob skierowan „przez Biskupów Stanów Zjednoczonych Ameryki, dotyczc dopuszczenia do penej komunii z Kocioem katolickim niektórych duchownych i wieckich nale

(363) cych do Kocioa episkopalnego (anglika skiego). Odpowied Stolicy wi tej na t inicjatyw uwzgl dnia mo

(364) liwo «decyzji duszpasterskiej», za porednictwem której pozwala si tym, którzy tego pragn, na wspóln to

(365) samo , z zachowaniem niektórych elementów ich dziedzictwa”. W odniesieniu do duchownych

(366) onatych Kongregacja postanowia,

(367) e „wyjtek od normy celibatu jest udzielany na korzy poszczególnych osób i nie mo

(368) e by rozumiany w taki sposób, który zakadaby zmian pogldu Kocioa co do wartoci celibatu, bo ten pozostaje norm tak

(369) e dla przyszych kapanów wywodzcych si z tej grupy”20. Kolejni wi c kandydaci do wi ce zobowizani zostali do celibatu. Po kilkudziesi ciu latach rozwizania te zostay wspomniane i wykorzystane w regulacjach odnoszcych si do eksanglikanów. Benedykt XVI w konstytucji apostolskiej Anglicanorum coetibus z 4 listopada 2009 r. stwierdza21,

(370) e „ci, którzy posugiwali jako anglika scy diakoni, prezbiterzy lub biskupi, i którzy speniaj wymogi ustanowione przez prawo kanoniczne, i nie s zwizani przeszkod nieprawidowoci lub innymi przeszkodami, mog by przyj ci przez ordynariusza jako kandydaci do wi ce w Kociele katolickim. W przypadku duchownych

(371) onatych nale

(372) y przestrzega norm zawartych w Encyklice Pawa VI Sacerdotalis coelibatus, n. 42 oraz w Deklaracji In June. Duchowni nie

(373) onaci musz podporzdkowa si normom o celibacie duchowie stwa zgodnie z kan. 277 § 1” (AC VI § 1). Natomiast „ordynariusz, w peni przestrzegajc dyscypliny odnonie do celibatu duchowie stwa w Kociele aci skim, pro regula dopuci do wi ce prezbiteratu tylko m

(374) czyzn celibatariuszy”. Jednak „b dzie móg skierowa prob do Biskupa Rzymskiego, jako odst pstwo od kan. 277 § 1, o dopuszczenie w poszczególnych przypadkach do wi ce prezbiteratu tak

(375) e m

(376) czyzn

(377) onatych, zgodnie z obiektywnymi kryteriami zatwierdzonymi przez Stolic. Apostolsk” (AC VI § 2).. przez papie

(378) a Jana Pawa II na audiencji udzielonej kardynaowi Prefektowi 20 czerwca tego samego roku. 20 Tam

(379) e. 21 BENEDICTUS XVI, Constitutio apostolica Anglicanorum Coetibus qua Personales Ordinariatus pro Anglicanis conduntur qui plenam communionem cum Catholica Ecclesia ineunt, 4.11.2006, AAS 101 (2006), s. 985-990 [dalej: AC]..

(380) 102. LESZEK ADAMOWICZ. Wykonujc ten przepis, Kongregacja Nauki Wiary, wydaa „Normy uzupeniajce”, doczone do konstytucji22. W art. 6 precyzuje,

(381) e „w odniesieniu do dopuszczania do wi ce [kandydata] Ordynariusz musi otrzyma zgod Rady Zarzdzajcej. Majc na uwadze anglika sk tradycj kocieln i praktyk , Ordynariusz mo

(382) e przedstawi Ojcu wi temu prob o dopuszczenie do wi ce przebiteratu

(383) onatego m

(384) czyzny w ordynariacie, po procesie rozeznania opartego na obiektywnych kryteriach i potrzebach ordynariatu. Te obiektywne kryteria s okrelone przez ordynariat w porozumieniu z lokaln Konferencj Biskupów i musz by zatwierdzone przez Stolic wi t” (§ 1). Jednak „ci, którzy najpierw byli wywi ceni w Kociele katolickim i póniej stali si anglikanami, nie mog w ordynariacie wykonywa funkcji wynikajcych z przyj tych wi ce ”, jak równie

(385) „duchowni anglika scy, którzy maj nieuregulowan sytuacj ma

(386) e sk, nie mog by dopuszczeni do wi ce w ordynariacie” (§ 2). Odnonie do duchowie stwa inkardynowanego do ordynariatu, „ordynariusz musi zapewni odpowiednie wynagrodzenie i musi zabezpieczy potrzeby tego

(387) duchowie stwa w wypadku choroby, inwalidztwa i starszego wieku” (art. 7 § 1). Z pewnoci te zobowizania nale

(388) y rozcign na sytuacje, które wynikaj z owdowienia, zwaszcza gdy z ojcem – duchownym pozostay maoletnie dzieci. Normy tak

(389) e doprecyzowuj, potwierdzajc praktyk Kocioa powszechnego,

(390) e na biskupa mo

(391) na wywi ci tylko m

(392) czyzn nie

(393) onatego, ale

(394) onaty byy Biskup anglika ski mo

(395) e zosta mianowany Ordynariuszem. W takim wypadku powinien zosta wywi cony na prezbitera w Kociele katolickim, a nast pnie wykonywa posug duszpastersk i sakramentaln w Ordynariacie z pen wadz jurysdykcyjn” (art. 11 § 1). W ordynariatach dla byych anglikanów mo

(396) liwa jest wi c posuga diakonów i prezbiterów

(397) onatych, ale, jeli chodzi o prezbiterów, wycznie tych, którzy wczeniej jako

(398) onaci duchowni posugiwali w Kociele anglika skim. onaty prezbiter mo

(399) e tak

(400) e by zwierzchnikiem ordynariatu. 3.3. Wschodni prezbiterzy katoliccy w diasporze Dug i trudn drog ma zagadnienie dopuszczenia do posugi duszpasterskiej poza terytoriami tradycyjnymi prezbiterów nale

(401) cych do katolickich 22 CONGREGAZIONE PER LA DOTTRINA DELLA FEDE, Norme complementari alla Costituzione Apostolica Anglicanorum coetibus, 4.11.2009, „L’Osservatore Romano” 9-10.11.2009, s. 7..

(402) PRAWO KANONICZNE. 103. Kocioów wschodnich. Ostatnie decyzje (z 23 grudnia 2013 r.) papie

(403) a Franciszka porzdkuj t kwesti na nowo. Zostay one podane do wiadomoci w dokumencie sygnowanym przez Kongregacj Kocioów Wschodnich w dniu 14 czerwca 2014 roku. Dokument ten, zatytuowany Pontificia Praecepta de Clero Uxorato Orientali23 (Papieskie rozporzdzenia dotyczce

(404) onatego duchowie stwa wschodniego), skada si z dwóch cz ci: noty wprowadzajcej i dyspozycji papieskich. W cz ci pierwszej, po przypomnieniu przepisów kodeksowych i nauczania papieskiego, Kongregacja przypomina,

(405) e „problematyka posugi kapanów

(406) onatych poza wschodnimi terytoriami tradycyjnymi powstaa w ostatnich dziesi cioleciach XIX wieku, szczególnie od roku 1880, kiedy tysice katolików rusi skich wyemigrowao do Stanów Zjednoczonych Ameryki z terenów podkarpackich. Obecno szafarzy

(407) onatych spowodowaa protest biskupów aci skich, wedug których taka obecno mogaby prowokowa gravissimum scandalum u wiernych Kocioa aci skiego”. Ameryka scy biskupi aci scy w roku 1893 w Chicago apelowali: „Biskupi Stanów Zjednoczonych uroczycie owiadczaj,

(408) e obecno poród nas

(409) onatych kapanów rytu greckiego jest ustawicznym zagro

(410) eniem dla czystoci naszego nie

(411) onatego kleru, przyczyn zgorszenia dla wieckich i dlatego te

(412) czym pr dzej ten punkt dyscypliny b dzie zniesiony, zanim to zo przybierze szersze rozmiary, tym lepiej dla sprawy religii, gdy

(413) utrata kilku dusz greckiego rytu jest niczym w porównaniu z bogosawie stwem pyncym z jednoci dyscypliny”. Z tego powodu Kongregacja Rozkrzewiania Wiary dekretem z dnia 1 padziernika 1890 r. zabronia

(414) onatemu duchowie stwu rusi skiemu rezydowania w USA, w 1913 roku Stolica Apostolska postanowia,

(415) e w Kanadzie jedynie celibatariusze mog zosta wywi ceni na kapanów, a w latach 1929-1930 ówczesna Kongregacja dla Kocioa Wschodniego wydaa trzy dekrety, w których zabraniaa wykonywania posugi wschodnim kapanom

(416) onatym w niektórych regionach24. Powy

(417) sze przepisy zostay rozcigni te na wszystkie terytoria, które nie byy uwa

(418) ane za „regiony wschodnie”. Wyjtki byy dopuszczane po. 23. CONGREGATIO PRO ECCLESIIS ORIENTALIBUS, Pontificia Praecepta de Clero Uxorato Orientali, s. 496-499 (Praecepta). 24 Byy to dekrety: Cum data fuerit, z 1 marca 1929, dotyczcy Ameryki Pónocnej; Qua sollerti, z 23 grudnia 1929, dotyczcy Ameryki Pónocnej i Poudniowej, Kanady i Australii oraz Graeci-Rutheni, z 24 maja 1930, ustalajcy zasad ,

(419) e jedynie m

(420) czyni bez

(421) enni mog by przyj ci do seminarium i dopuszczeni do wi ce ..

(422) 104. LESZEK ADAMOWICZ. wysuchaniu konferencji biskupów i po otrzymaniu autoryzacji ze strony Stolicy Apostolskiej. Kongregacja przytacza w ramach wst pu fakt,

(423) e „pozbawieni szafarzy swojego wasnego obrzdku, znaczca liczba okoo 200.000 wiernych rusi skich przesza na prawosawie”25. Fakt ten przypomnia metropolita dla ukrai skich grekokatolików w Stanach Zjednoczonych, arcybiskup Filadelfii Stefan Suyk, przemawiajc podczas Synodu Biskupów dla Ameryki w Watykanie 17 listopada 1997 r. Ten

(424) e hierarcha nast pnie stwierdzi: „Wrogie nastawienie i pozbawiona miosierdzia postawa aci skiej hierarchii wobec katolików wschodniej tradycji miay negatywny wpyw na Wschodnie Kocioy Katolickie w USA, efekty którego odczuwane s do dzi”. Metropolita Suyk uwiadamia suchaczom,

(425) e „nawet dzi prawosawni na caym wiecie przypominaj t histori , ze wszystkimi jej skutkami, jako dowód na to, na ile uzasadnione s obawy przed zbli

(426) eniem z Rzymem”26. Ostatnim dokumentem byy dyspozycje zaaprobowane przez papie

(427) a Benedykta XVI, wypracowane przez Sesj Zwyczajn Kongregacji Kocioów Wschodnich z dnia 20 lutego 2008 r., na mocy których „jako norma obowizujca pozostaje zasada, która wi

(428) e kapanów wschodnich w diasporze z obowizkiem celibatu ma równi z kapanami aci skimi, z mo

(429) liwoci dyspensy zarezerwowanej Stolicy Apostolskiej w przypadkach konkretnych i wyjtkowych” (Praecepta, A). Wreszcie w ostatnim akapicie wst pu przywoane zostay regulacje dla byych anglikanów, które jednak nie odnosz si do Kocioów wschodnich. Cz druga dokumentu zawiera decyzje zaaprobowane przez Ojca wi tego, które zostay wypracowane podczas Sesji Plenarnej Kongregacji Kocioów Wschodnich, obradujcej od 19 do 22 listopada 2013 r., i przekazane papie

(430) owi z prob, aby udzieli odpowiednim hierarchom uprawnienia do powierzania funkcji duszpasterskich duchownym

(431) onatym tak

(432) e poza tradycyjnymi terytoriami wschodnimi. Przychylajc si do tej proby Ojciec wi ty, podczas audiencji udzielonej prefektowi Kongregacji Kocioów Wschodnich w dniu 23 grudnia 2013 r., zaaprobowa j contrariis quibuslibet minime obstantibus, formuujc trzy za25. Dokument cytuje tutaj: V. POSPISHIL, Compulsory Celibacy for the Eastern Catholics in the Americas, „Diakonia” 11 (1976), s. 133-156; 259-280. 26 Cytuj za: B. PACZAK, Ma

(433) estwo– sakrament podziaów?, http://www.grekokatolicy. pl/artykuly/ ekumenizm/malzenstwo-sakrament-podzialow.html [dost p: 24.03.2015]..

(434) PRAWO KANONICZNE. 105. sadnicze przepisy, w zale

(435) noci od (nie)obecnoci hierarchii wschodniej na danym terytorium. I tak we wschodnich strukturach administracyjnych (metropoliach, eparchiach, egzarchatach) ustanowionych poza terytoriami tradycyjnymi Kocioów wschodnich uprawnienie do dopuszczenia

(436) onatych kandydatów do prezbiteratu otrzymali hierarchowie wschodni, którzy winni je wykonywa zgodnie z tradycj swojego Kocioa. Maj oni upowa

(437) nienie do wywi cania wschodnich kandydatów

(438) onatych pochodzcych z jego okr gu z obowizkiem pisemnego uprzedniego poinformowania biskupa aci skiego miejsca zamieszkania kandydata, od którego mo

(439) e uzyska u

(440) yteczne informacje. Natomiast w miejscach, gdzie zostay ustanowione ordynariaty dla wiernych wschodnich nieposiadajcych wasnej hierarchii, takie uprawnienia ma ordynariusz, który o wi ceniach kandydatów

(441) onatych winien poinformowa odpowiedni konferencj biskupów i Kongregacj Kocioów Wschodnich (Praecepta, s. 498). Na terytoriach, na których wierni wschodni nie posiadaj

(442) adnych wasnych struktur duszpastersko-administracyjnych i s powierzeni pasterskiej opiece miejscowych biskupów aci skich, upowa

(443) nienie, o którym powy

(444) ej, pozostaje zarezerwowane Kongregacji Kocioów Wschodnich, która konkretne przypadki b dzie rozstrzygaa po wysuchaniu odpowiedniej konferencji biskupów (Praecepta, s. 499). Warto zauwa

(445) y ,

(446) e na terytoriach, gdzie s utworzone wschodnie struktury duszpastersko-administracyjne, hierarchowie wschodni i ordynariusze specjalnych ordynariatów samodzielnie decyduj o dopuszczeniu do wi ce kandydatów

(447) onatych i nie s uzale

(448) nieni w decyzji od opinii biskupów aci skich. Dokument ten ko czy dyskusj na temat obowizku celibatu w diasporze Kocioów wschodnich. Wydaje si ,

(449) e przyj te rozwizania odpowiadaj dzisiejszym warunkom, w których Kocioy wschodnie, bardzo dotkni te przez migracje i wojny, bardzo powi kszaj swoje wspólnoty na terytoriach nietradycyjnych..

(450) 106. LESZEK ADAMOWICZ. 4. NIEKTÓRE ROZWIZANIA PARTYKULARNE. 4.1. Wytyczne Konferencji Episkopatu Polski dotyczce diakonów staych27 Implementacja przepisów powszechnych dotyczcych diakonów staych do polskiego prawa partykularnego nastpia z chwil zatwierdzenia 22 stycznia 2004 r. Wytycznych dotyczcych formacji i posugi diakonów staych w Polsce. Dokument ten, oprócz wielu aspektów formacji,

(451) ycia i posugi diakonów, zawiera szereg unormowa zwizanych ze stanem ma

(452) e skim lub celibatem diakonów. Autorzy Wytycznych w art. 22-27 podejmuj ten temat, definiujc trzy ró

(453) ne konteksty posugi. Najpierw stwierdzaj,

(454) e „m

(455) czyni, którzy zostali powoani do diakonatu jako nie

(456) onaci, s zobowizani do

(457) ycia w celibacie (art. 22), by nast pnie odnonie do m

(458) czyzn

(459) onatych „zwróci uwag , aby byli dopuszczeni do diakonatu ci, którzy,

(460) yjc od wielu lat w ma

(461) e stwie, potwierdzili umiej tno kierowania wasnym domem w duchu chrzecija skim oraz ciesz si dobr opini”, i „przedo

(462) y wiadectwo lubu oraz zgod

(463) ony” (art. 23 i 71). Odr bne przepisy dotycz wdowców, „którzy nie mog zawrze zwizku ma

(464) e skiego” (art. 24), ale „wezwani s do wykazania si staoci ludzk i duchow w swoim stanie

(465) ycia. Winni te

(466) zagwarantowa lub wykaza gotowo zapewnienia odpowiedniej opieki rodzinnej i chrzecija skiej swoim dzieciom” (art. 25). Odnonie do innych wymogów KEP przypomina przepisy kodeksowe dotyczce wieku kandydatów oraz wprowadza wymóg, by

(467) onaty kandydat legitymowa si przynajmniej pi cioletnim sta

(468) em ma

(469) e skim (art. 27). Przepisy KEP dotyczce formacji do diakonatu uwzgl dniaj tak

(470) e jego stan

(471) ycia. I tak „dyrektor formacji koordynuje prac osób zaanga

(472) owanych w formacji, przewodniczy dzieu wychowania i o

(473) ywia wszystkie jego aspekty, utrzymuje kontakty z rodzinami aspirantów i kandydatów

(474) onatych oraz ze wspólnotami, z których si oni wywodz” (art. 38). Jest to szczególnie wa

(475) ne, gdy

(476) „kandydat, pochodzc z okrelonego rodowiska, niesie ze sob pewne jego uwarunkowania. W procesie formacji nale

(477) y wi c wzi pod uwag wpyw 27. Dnia 22 stycznia 2004 r. watyka ska Kongregacja Edukacji Katolickiej zatwierdzia, na okres 6 lat – ad experimetum, Wytyczne dotyczce formacji i posugi diakonów staych w Polsce, przyj te na 324. Zebraniu Plenarnym KEP 21-22 padziernika 2003 r..

(478) PRAWO KANONICZNE. 107. takich rodowisk, jak: rodzina, parafia oraz ruchy, stowarzyszenia, organizacje katolickie, duszpasterstwa rodowiskowe” (art. 44). Zwaszcza „rodzina, z której pochodz aspiranci i kandydaci, mo

(479) e stanowi wyjtkow pomoc dzi ki wspieraniu procesu ich formacji modlitw, postaw pen szacunku, dobrym przykadem cnót rodzinnych, pomoc duchow i materialn, szczególnie w trudnych momentach”, a „w przypadku aspirantów i kandydatów

(480) onatych nale

(481) y uczyni wszystko, aby zawarte ma

(482) e stwo przyczyniao si skutecznie do umocnienia ich formacji do diakonatu” (art. 45). Std te

(483) „w formacj nale

(484) y wczy , w odpowiedni sposób,

(485) ony i dzieci kandydatów

(486) onatych. Szczególnie dla