Definicje i standardy repozytorium wiedzy zbudowanego dla potrzeb prowadzenia procesu nauczania

(1)

MAGDALENA CISZCZYK PRZEMYSŁAW RÓEWSKI EMMA KUSZTINA

Politechnika Szczeciska

DEFINICJE I STANDARDY REPOZYTORIUM WIEDZY ZBUDOWANEGO DLA POTRZEB PROWADZENIA PROCESU NAUCZANIA

Streszczenie

Koncepcja digitalizacji zasobów i budowy repozytoriów przechowujących te zbiory jest obecnie tendencją doĞü powszechną. Powstaje wiele róĪnych typów repo-zytoriów o okreĞlonym przeznaczeniu, strukturze i zawartoĞci. Autorzy definiują re-pozytorium zbudowane dla potrzeb prowadzenia procesu nauczania. Przedstawiona jest klasyfikacja repozytoriów ze wzglĊdu na pełnione funkcje oraz powiązane z nimi standardy informatyczne.

Słowa kluczowe: repozytorium, proces nauczania, standardy 1. Wprowadzenie

W XVIII-wiecznej klasycznej ekonomii kapitał miał charakter czysto materialny. Era infor-macji przekształciła istniejcy ład i porzdek. W rezultacie ziemia, kapitał finansowy czy surowce naturalne uznane za „motory” ery przemysłowej ustpiły miejsca na piedestale na rzecz wiedzy, a na sam warto rynkow organizacji kluczowy wpływ ma posiadany kapitał intelektualny. Kapi-tał intelektualny obejmuje krytyczn wiedz przedsibiorstwa, zasób wiedzy posiadanej przez ludzi tworzcych jego społeczno oraz umiejtno wykorzystania wiedzy z poytkiem dla przedsi-biorstwa, co w konsekwencji pozwala na przekształcenie jej w składniki efektywnoci organizacji [1].

ródłem kapitału intelektualnego s ludzie i posiadane przez nich kompetencje. Kompetencje staj si wskanikiem dla oceny zdolnoci i umiejtnoci człowieka w trakcie realizacji zada. Po-siadanie odpowiednich kompetencji jest niezbdne, by zaspokoi wymagania okrelonych stano-wisk pracy, a z drugiej strony staj si one podstaw do awansu pracownika w ramach istniejcych struktur organizacyjnych [2].

Wymagania na okrelone kompetencje płynce z rynku pracy znajduj swoje odzwierciedle-nie w przygotowywanej ofercie edukacyjnej zarówno uczelni wyszych jak i firm prywatnych ofe-rujcych szkolenia i kursy. Organizacje te konkuruj ze sob zarówno na płaszczynie przekazy-wanych treci edukacyjnych i programów nauczania, ale take szukaj nowych metod i technik kształcenia. Rozwizaniem, które zyskuje coraz wiksz popularno jest budowanie cyfrowych repozytoriów przechowujcych publikacje, materiały dydaktyczne, czy ksiki. Obecnie funkcjo-nuje wiele rónych repozytoriów: instytucjonalne, dziedzinowe, wydziałowe, osobowe, a nawet narodowe, a ich liczba z roku na rok ronie (rys. 1) [3].

(2)

Magdalena Ciszczyk,Przemysław RóĪewski, Emma Kusztina Definicje i standardy repozytorium wiedzy zbudowanego dla potrzeb prowadzenia procesu nauczania 54

Rys. 1. Liczba repozytoriów na Ğwiecie wg DOAR [5].

Najwicej repozytoriów powstaje w Stanach Zjednoczonych, za w Europie prym wiod Wielka Brytania, Niemcy i Francja [6] . Niestety w Polsce wci napotyka si szereg przeszkód wynikajcych z natury prawnej, organizacyjnej i finansowej na budowanie elektronicznych zaso-bów, a inicjatywa otwartego dostpu do zasobów (Open Access) nie jest zbyt szeroko stosowana. Nie mamy take zbyt wielu przedstawicieli w najwaniejszych digitalizacyjnych projektach Europy [7] .

2. Definicja repozytorium dla potrzeb prowadzenia procesu nauczania

Idea budowania repozytorium nie jest nowa. Dawniej termin repozytorium oznaczał miejsce słuce do przechowywania akt i ksig urzdowych z moliwoci korzystania z nich. Obecnie jest miejscem gromadzenia dokumentów cyfrowych, udostpnianych sieciowo, za pomoc odpowied-niego interfejsu dla wybranej grupy osób lub o nieograniczonym dostpie. Budowanie cyfrowych repozytoriów dla potrzeb przechowywania i udostpniania wiedzy było pocztkowo zwizane z procesem ewolucji systemów komunikacji naukowej i pojawiajc si potrzeb szybkiej i sku-tecznej wymiany informacj naukow. Efektem tej rewolucji stała si inicjatywa Open Access, zgodnie z któr zarekomendowano dwie drogi słuce uwolnieniu artykułów naukowych: pierwsza - wydawanie czasopism Open Access, a druga – archiwizowanie prac naukowych w repozytoriach [4]. Popularno drugiego rozwizania spowodowała, e zaczto je adaptowa take na potrzeby realizacji procesu nauczania.

(3)

POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ Seria: Studia i Materiały, nr 18, 2009

55

Rys. 2. ZawartoĞü repozytoriów na Ğwiecie wg DOAR [4].

Jak wskazuj statystyki dzi około 16% ogólnej liczby repozytoriów stanowi repozytoria zawierajce materiały dydaktyczne (rys.2). Ich rozwój jest podyktowany wieloma czynnikami: po-jawieniem si nowych technologii, procesami standaryzacyjnymi opisujcymi zawarto repozyto-riów, budowaniem wirtualnej społecznoci czy choby rozwojem technik i mechanizmów naucza-nia zdalnego.

3. Klasyfikacja repozytoriów ze wzgldu na pełnione funkcje

Jak zostało wspomniane wczeniej, wród istniejcych klasyfikacji repozytoriów najczciej mówi si o repozytoriach instytucjonalnych bd dziedzinowych lub dokonywany jest podział ze wzgldu na przekazywane w nich treci.

Przeprowadzona analiza rónych repozytoriów pozwala sklasyfikowa je ze wzgldu na za-warto i funkcje jakie pełni (rys. 3). Istniej repozytoria, w których zamieszczone materiały maj charakter prezentacyjny i czsto zawarte s w nich materiały multimedialne i audiowizualne. Jed-nak najbardziej liczn s obecnie repozytoria kształtujce wiatopogld, w których prezentowane s wyniki bada naukowych z okrelonych dziedzin bd przechowujce dorobek okrelonych or-ganizacji. Głównym zasobem tych repozytoriów s artykuły weryfikowane przez specjalistów dziedziny. Trzecia wyodrbniona grupa to repozytoria przeznaczone dla potrzeb nauczania, zawie-rajce przygotowany materiał dydaktyczny. Wród nich wiodce jest repozytorium MIT OpenCo-urseWare (MIT OCW), w którym materiał dydaktyczny zorganizowany jest w postaci kursów o darmowym dostpie za porednictwem Internetu. Repozytorium to jest nadzorowane przez kon-sorcjum OCW, które wród swoich członków zawiera wiele midzynarodowych organizacji edu-kacyjnych, np. CORE – China Open Resource for Education, Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health, Massachusetts Institute of Technology, etc [8]. Take w Polsce pojawiaj si inicja-tywy tworzenia repozytoriów z materiałami dydaktycznymi. Akademia Górniczo-Hutnicza w Kra-kowie buduje repozytorium w ramach prowadzonego konkursu dla studentów. Pod nadzorem opie-kuna naukowego studenci przygotowuj prac z okrelonej dziedziny, która nastpnie jest oceniana za warto dydaktyczn: logiczny układ treci, czytelno i jasno przekazu, prawidłowy dobór

(4)

mediów do rodzaju przekazywanych treci, stopie interaktywnoci przekazu, moliwo dokony-wania samooceny postpów w nauce a take dostosowanie materiałów dydaktycznych dla osób niepełnosprawnych (skalowanie czcionek, kontrastowe tła itp.) oraz poziom techniczny pracy: za-stosowane technologie informatyczne oraz inne elementy nie zwizane bezporednio z dydaktyk (obrazki, animacje flash oraz inne elementy techniczne), zgodno kodu pracy ze standardem W3C, HTML oraz CSS [9]. Innym rozwizaniem praktykowanym przez samych studentów jest wymiana opracowanymi materiałami dydaktycznymi z okrelonych przedmiotów i od okrelonych wykładowców (np. Chomik) [10].

Rys. 3. Podział repozytorium ze wzglĊdu na zawartoĞü i pełnione funkcje ródło: opracowanie własne na podstawie [4],[8],[9],[10],[14],[15]

Wachlarz opracowywanych repozytoriów w poszczególnych kategoriach rozwija si kadego dnia. Kade z istniejcych repozytoriów moe posłuy jak ródło do wykorzystania w realizacji procesu nauczania. Z dydaktycznego punku widzenia szczególnym zainteresowaniem objte s jednak repozytoria zawierajce przygotowany i podzielony na LO materiał dydaktyczny. Repozy-toria te budowane s przy wykorzystaniu istniejcych platform i standardów, które słu dystrybu-owaniu i opisywaniu poszczególnych LO. Moliwe jest wykorzystanie komercyjnego oprogramo-wania, w ramach którego umieszczony zostanie materiał dydaktyczny jak np. Oracle iLearning, LMS – WBTServer, SABA Learning Enterprise, ale coraz powszechniejsze staje si wykorzysty-wanie platformy Moodle lub Sakai, rozpowszechnianych na zasadzie licencji Open Source [11]. Wród stosowanych standardów opisu treci wyróni mona AICC, IMS lub PENS, ale przewod-ni rol pełni standard SCORM, na który składaj si: standard pakowania treci, standard komu-nikacji, standard meta danych, standard budowania sekwencji [12], [13].

(5)

57

systemy klasy LMS, LCMS, które zapewniaj okrelon funkcjonalno ich uytkownikom i two-rz rodowisko sieciowe wymiany wiedzy w postaci opracowanych materiałów dydaktycznych. Jednake z punktu widzenia procesu nabywania kompetencji przez uczestników procesu nauczania naley dokładnie okreli cel, zakres i struktur wiedzy dziedzinowej dla potrzeb okrelonej sytu-acji edukacyjnej. Analiza ta wymaga wprowadzenia definicji kompetencji w aspekcie edukacyj-nym.

4. Repozytorium nauczania zdalnego oparte na standardzie SCORM

W wyniku cigłego rozwoju systemów nauczania zdalnego, realizowanego m.in. poprzez pro-jekty europejskie i krajowe, powstał szereg repozytoriów przechowujcych rónego rodzaju zaso-by dydaktyczne. Aktualny staje si problem dostpu do rozproszonej treci dydaktycznej, umiesz-czonej w rónych repozytoriach, uzyskania moliwoci jej przeszukiwania i indeksowania.

Tak zdefiniowany problem został ju czciowo rozwizany w repozytoriach ogólnej treci za pomoc standardu OAI-PMH (The Open Archives Initiative Protocol for Metadata Harvesting). Standard ten opiera si na koncepcji selektywnego pobierania z danego repozytorium matadanych opisujcych zasoby cyfrowe zawarte w danym repozytorium. OAI-PMH umoliwia transfer meta-danych nie okrelajc, co te metadane zawieraj i w jakim s standardzie. W ramach standardu zostały zdefiniowane role (harvester, repozytorium, element, rekord, zbiór) i procedury (Identify, ListMetadataFormats, ListSets, ListIdentifiers, ListRecords, GetRecord).

W systemach nauczania zdalnego przyjto podobne podejcie [18]. Systemy nauczania zdal-nego, które s zgodne z standardem SCORM 2004, posiadaj materiał dydaktyczny podzielony na Learning Object [17]. Kady Learning Object jest opisany za pomoc standardu IEEE LOM (IEEE Learning Object Metadata). Opis taki pozwala na wyszukiwanie i łczenie zgodnych semantycznie i pojciowo zasobów wiedzy. Standard IEEE LOM zawiera nastpujce kategorie:

- Ogólna (ang. General) – informacje, które opisuj zasób jako cało.

- Cykl ycia (ang. Lifecycle) – cechy powizane z histori i obecnym stanem zasobu oraz osób, które stworzyły dany zasób.

- Meta-metadane (ang. Meta-Metadata) – zawiera opis metadanych dla metadanych. - Techniczna (ang. Technical) – okrela techniczne wymagania i charakterystyki zasobu. - Edukacyjna (ang. Educational) – okrela edukacyjne i pedagogiczne charakterystyki danego

zasobu.

- Prawa (ang. Rights) – opisuje prawa autorskie i warunki uywania zasobu. - Relacje (ang. Relational) – okrela sposób powizania z innymi zasobami.

- Adnotacje (ang. Annotation) – zawiera dodatkowe informacje odnonie zasobu. Mog to by komentarze do konkretnych zastosowa, dydaktyczne wskazówki, porady zastosowania. - Klasyfikacyjna (ang. Classification) – opisuje, w jaki sposób mona sklasyfikowa informacje

zawarte w zasobie.

Learning Object wyposaony w opis w standardzie IEEE LOM jest umieszczony w repozyto-rium. Standard SCORM nie definiuje jednak jak wyszukiwa danego Learning Object w jednym repozytorium lub ich federacji. Dlatego powstała standard uzupełniajcy CORDRA (Content Ob-ject Repository Discovery and Registration/Resolution Architecture), który okrela otwarty, bazu-jcy na standardach model pozwalabazu-jcy na implementacj systemu informatycznego dostpu do rozproszonego zbioru Learning Objects.

(6)

federa-Magdalena Ciszczyk,Przemysław RóĪewski, Emma Kusztina Definicje i standardy repozytorium wiedzy zbudowanego dla potrzeb prowadzenia procesu nauczania 58

cji repozytoriów poprzez wydzielenie centralnego rejestru, który bdzie przechowywał matadane wszystkich Learning Objects nalecych do danej federacji. Zbiór repozytoriów wraz z rejestrem tworz federacje. Federacje mona łczy poprzez model warstwowy. Kada z federacji reprezen-tuje pewien zbiór materiałów dydaktycznych, który moe charakteryzowa si własnym zestawem metadanych, polityk dostpu, prawami autorskimi itd.

W Internecie mona znale ju wiele działajcych rejestrów Learning Object wspierajcych standard CORDRA:

- http://www.adlregistry.org/ Advanced Distributed Learning (ADL) Registry website.

- http://www.eleonet.org/eleonet/index.htm Eleonet (European Learning Object Network), eu-ropejski rejestr LO.

- http://lre.eun.org/ Learning Resource Exchange for Schools, European Schoolnet. 5. Uwagi kocowe

Rozwój systemów nauczania zdalnego zwizany jest nie tylko z budow coraz bardziej inteli-gentnych systemów nauczania student-komputer, ale równie z budow i rozwojem odpowiedniej infrastruktury informatycznej. Systemy informatyczne nauczania zdalnego stanowi ju oddzieln gał rynku systemów oprogramowania. Jest to moliwe, poniewa s one ju w bardzo duym stopniu opisane odpowiednimi standardami, pracujcymi na poziomie kursów, repozytoriów, sys-temów nauczania, testów itd.

Repozytoria materiałów dydaktycznych stanowi jeden z najistotniejszych kierunków rozwo-ju informatycznych systemów nauczania zdalnego. Kapitał wiedzy jest włanie w nich zgromadzo-ny, jego pomnaanie wymaga zbudowania efektywnej infrastruktury działania repozytorium. Auto-rzy w artykule przedstawili definicj i klasyfikacj repozytoriów nauczania zdalnego. Dodatkowo pokazali, jakie standardy nauczania zdalnego obecnie wspieraj ich budow oraz d do opraco-wania globalnej składnicy materiałów dydaktycznych (ang. global content infrastructure).

Bibliografia

1. Czekaj J. (Ed.): Zeszyty naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Nr 648. Prace z zakresu metod organizacji i zarzdzania, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków, 2004, s.7.

2. Whiddett S., Hollyforde S.: Modele kompetencyjne w zarzdzaniu zasobami ludzkimi, Oficyna Ekonomiczna, Kraków, 2003.

3. Peters T.A. Digital Repositories: Individual, Disciplinebased, Institutional, Consortial, or National?, In: The Journal of Academic Librarianship, Vol. 28, No. 6, s. 414–417. 4. Kaczmarek E., Rychlik M.: Czy repozytoria bd wspiera nauk w Polsce?,

http://www.citebase.org/fulltext?format=application%2Fpdf&identifier=oai%3Aeprints.rc lis.org%3A12226, dostp: 10.12.2008.

5. OpenDOAR, http://www.opendoar.org/, dostp:15.12.2008. 6. ROAR,

http://roar.eprints.org/index.php?action=generate_chart&chart_field=country&chart_ type=pie&submit=Gener, dostp:15.12.2008.

7. Bednarek-Michalska B.: Fundusze na budowanie zasobów elektronicznych w Polsce, http://www.ebib.info/publikacje/matkonf/iwb3/artykul.php?b, dostp: 10.12.2008.

(7)

59

8. MIT OpenCourseWare, http://ocw.mit.edu/OcwWeb/web/home/home/index.htm, dostp: 10.12.2008.

9. Notatki w Internecie, http://www.moodle.cel.agh.edu.pl/notatki/, dostp: 10.12.2008. 10. Chomik, http://www.chomikuj.pl/Chomik.aspx?id=SGHowy, dostp: 11.12.2008. 11. Kusztina E., Zaikin O., Ciszczyk M., Tadeusiewicz R.: Quality factors for knowledge

repository: based on e- Quality project, EUNIS 2008, http://eunis.dk/, dostp: 16.12.2008. 12. Kotrys R.: Standardy w nauczaniu na odległo, Poznaskie Warsztaty Poligraficzne;

http://www.pwt.et.put.poznan.pl/2004/PWT1613.pdf, dostp: 28.11.2008. 13. SCORM; http://www.adlnet.gov/scorm/, dostp: 28.11.2008.

14. Waniak, projekt:Opracowanie programów nauczania na odległo na kierunku studiów wyszych – Informatyka, http://wazniak.mimuw.edu.pl/, dostp: 15.12.2008.

15. ALT Project: University System of Georgia Learning Object Repository, http://alt.usg.edu/learn/learning.phtml, dostp: 15.12.2008.

16. Jerez, H., Manepalli, G., Blanchi, C., Lannom, L.W.: ADL-R: The First Instance of a CORDRA Registry. D-Lib Magazine, 12(2), February 2006. http://www.dlib.org/dlib/february06/jerez/02jerez.html

17. Róewski P., Kusztina E., Zaikin O.: Modele i metody zarzdzania procesem Otwartego Nauczania Zdalnego, Instytut Bada Systemowych PAN, Seria: Badania Systemowe, tom 61, Warszawa- Szczecin 2008

18. Biskupska M.: Standardy repozytoriów e-learningowych, VI Warsztaty e-learningowe „E-LEARNING – Innowacje rozwiza i zastosowa”, 11 grudnia 2008, Warszawa.

(8)

DEFINITION AND STANDARDS KNOWLEDGE REPOSITORY DESIGNED TO TEACHING/LEARNING PROCESS SUPPORT

Summary

The concept of didactical content digitalization in the form of repository is a common research topic. There are a set of content repositories built for different purpose and function. In the paper authors defined the concept of repository for purpose of teaching/learning process. The present classification is aimed to classify repository based on this function and aim. Moreover repository dedicated standards are discussed in the paper.

Keywords: repository, learning process, standards

Magdalena Ciszczyk Przemysław Róewski Emma Kusztina

Zakład Systemów Produkcji Niematerialnej Wydział Informatyki

Politechnika Szczeciska

71-210 Szczecin, ul. ołnierska 49 email: mciszczyk@wi.ps.pl email: prozewski@wi.ps.pl email: ekushtina@wi.ps.pl