U. HOCHSPRUNG, U. JOGER, R. KOSMA, F.J. KRÜGER, E. SCHINDLER, V. WILDE & H. ZELLMER – Es began am Heeseberg... Stromatolithe und der Ursprung des Lebens. Pfeil, Dr. Friedriech, Muenchen, 2011, 61 str. W 2011 r. Muzeum Przyrodnicze w Brunszwiku przygoto-wa³o tematyczn¹ ekspozycjê poœwiêcon¹ stromatolitom. Miejsce wystawy wybrano nieprzypadkowo, poniewa¿ Brunszwik le¿y w pó³nocnej czêœci przedpola gór Harz (Harzvorland), tj. w regio-nie, gdzie po raz pierwszy wyró¿niono i zdefiniowano szcze-góln¹ odmianê ska³ osadowych okreœlon¹ terminem „stromatolit”. Dokona³ tego Ernst Kalkowsky (patrz dolna rycina z prawej stro-ny) – profesor geologii Uniwersytetu w Jenie – który w 1908 r. opublikowa³ znane dzie³o pt. „Oolith und Stromatolith im nord-deutschen Buntsandstein” (Z. Deutsch. Geol. Ges., 60: 68–125). Do tego nawi¹zuje te¿ tytu³ omawianej publikacji, który w polskim t³umaczeniu brzmi „Zaczê³o siê w Hesseberg… Stromatolity a powstanie ¿ycia”. Od czasów Kalkowskiego badania stroma-tolitów rozwinê³y siê na tak¹ skalê, ¿e studia nad nimi mo¿na uznaæ za specjaln¹ ga³¹Ÿ zarówno sedymentologii, jak i paleonto-logii. Dowodz¹ tego m.in. tak¿e zbiory struktur stromatolitowych (i ziarn obleczonych) prezentowane na wspomnianej wystawie, obejmuj¹ce okazy z ca³ego œwiata i reprezentuj¹ce formy od pre-kambryjskich po wspó³czesne.
Przy okazji ekspozycji wydano ksi¹¿kê, w której mimo nie-wielkiej objêtoœci w bardzo przystêpny (ale nie trywialny!) spo-sób omówiono ró¿ne zagadnienia zwi¹zane z genez¹ stromato-litów. Kilka pierwszych rozdzia³ów poœwiêcono mechanizmom formowania siê stromatolitów, szczególnie w kontekœcie ich znaczenia dla ewolucji œwiata organicznego. Nastêpne rozdzia³y stanowi¹ chronologiczny przegl¹d struktur stromatolitowych obej-muj¹cych formy z archaiku Australii, proterozoiku po³udnio-wej Afryki, USA (Minnesota), Chin i Rosji. Stromatolity paleo-zoiczne reprezentowane s¹ przez okazy kambryjskie z USA (Kalifornia i stan Nowy Jork) i Australii, dewoñskie z Niemiec (Nadrenia Pó³nocna-Westfalia), karboñskie i permskie z Austrii, USA (Wyoming), Australii i Niemiec (Palatynat).
Wœród mezozoicznych stromatolitów szczególn¹ uwagê po-œwiêcono stromatolitom dolnotriasowym, czyli tym, które bada³ Kalkowsky. Oprócz typowego opisu ich genezy, rekonstrukcji paleoœrodowiska, podania cech mikrofacjalnych itp. poruszono tak¿e problem historii ich badañ, znaczenia w historii kulturalnej regionu Harzu, a tak¿e wykorzystania stromatolitów jako mate-ria³u budowlanego. Okazuje siê, ¿e odwrócone kopu³y stromato-litowe by³y w tym rejonie u¿ywane do celów sakralnych jako chrzcielnice i kropielnice, a wiêksze okazy wykorzystywano te¿ jako poid³a dla zwierz¹t domowych. Dziœ zaœ biohermy stromato-litowe czêsto stanowi¹ ozdobê skwerów, fontann i ogródków skalnych tej czêœci Dolnej Saksonii.
M³odsze stromatolity reprezentowane s¹ przez jurajskie okazy z Niemiec, a tak¿e wielk¹ kolekcjê górnokredowych form z Boliwii. Zbiór uzupe³niaj¹ stromatolity kenozoiczne z prze-wag¹ form s³odkowodnych – m.in. mioceñskich z maaru krateru Ries w Bawarii, oligoceñskich z po³udniowej Francji i z eocenu Wyoming. Nie zabrak³o te¿ oczywiœcie stromatolitów z Shark Bay w zachodniej Australii.
Omawiana publikacja jest ilustrowana piêknymi fotogra-fiami stromatolitów, którym towarzysz¹ zwiêz³e, acz
wyczer-puj¹ce opisy. Ksi¹¿ka warta jest polecenia zarówno studentom, jak i doœwiadczonym „stromatofilom”, tym bardziej ¿e jej cena (8 euro) jest bardzo przystêpna.
Joachim Szulc
505
Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 9, 2013
