Wyznaczniki siły motywacyjnej płacy

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 5 3 , 1986

C z ę ś ć II

i .' **

KIERUNKI ZWIĘKSZANIA M OTYW ACYJNEJ FUNKCJl WYŃAGRODZEŃ

E l ż b i e t a K arczm arczuk *

i

WYZNACZNIKI SIŁY MOTYWACYJNEJ PŁACY

1 . Wat^p

4

P rz y p r e z e n t a c j i głównych czynników d e te rm in u ją c y c h s i ł ę mo-ty w a c y jn ą p ła c y praco w n ik a p o słu ż o n o s i ę k r y te r ia m i o g ó ln e j t e o -r i i m o ty w acji. O graniczono s i ę J e d y n ie do om ów ienia ty c h c z y n n i-ków, k t ó r e w y n ik a ją z jednostkow ego c h a r a k te r u J a k i czaso w ej form y p ł a c . Rozw ażania na te m a t omawianych wyznaczników s i ł y mo-ty w a c y jn e j p ła c y m ają r a c z e j c h a r a k t e r ogólnikow y i t e o r e mo-ty c z n y , gdyż i c h celem J e s t p rz e d e w szystkim u k a z a n ie podstawowych wyma-gań s ta w ia n y c h p ła c y , j e ś l i ma ona s k u te c z n ie pobudzać p rac o w n ik a do podejm ow ania tr u d n i e js z y c h p r a c l u b / i w z ro s tu e fe k tó w p ra o y na s ta n o w is k u .

J a k w sk azu je t e o r i a m o ty w a c ji, p r z y podejm ow aniu J a k ic h k o l-w iek d e c y z j i c z ło w ie k k i e r u j e s i ę zaw sze w i e lk o ś c i ą prawdopodob-nych k o r z y ś c i , j a k i e może o s ią g n ą ć w wyniku sw ej d e c y z j i 1 . Taką k a l k u l a c j ę p rzep ro w ad za ró w n ież k ażdy p raco w n ik p rz y w yborze o - k re ś lo n e g o r o d z a ju p r a c y . Motywem do p o d j ę c i a p r a c y n ie k o n ie c z n ie m usi być p ł a c a , może nim być n a p r z y k ła d t r e ś ć p r a c y na danym s ta n o w is k u . P ra c a może być tra k to w a n a a u t o t e l i c z n i e ( ja k o w ar-t o ś ć sama w s o b i e ) lu b i n s t r u m e n ta l n ie (Ja k o śro d e k r e a l i z a c j i p o tr z e b le ż ą c y c h p o za n i ą ) . P ra k ty k a dowodzi J e d n a k , że dla w ięk -s z o ś c i pracow ników p r a c a n i e -s ta n o w i w a r to ś c i sam ej w s o b i e , że

* a d iu n k t w Z a k ła d z ie Ekonom iki P ra c y UŁ.

1 J . R e y k o w s k i , T e o r ia m otyw acji a z a r z ą d z a n ie , War-szaw a 1975, s . 24 i n .

o wyborze o k re ś lo n e g o m ie js c a p r a c y Ja k i o e f e k c i e p r a c y n a wy-branym s ta n o w is k u d e c y d u je p rz e d e w szystkim p ł a c a . Ranga p ła c y z a le ż y w d u ż e j m ie rze od s t r u k t u r y osobow ościow ej p ra c o w n ik a , a l e w ynika t e ż z p o w szechności d ą ż e n ia l u d z i do z a s p o k o je n ia sw oich p o tr z e b m a te r ia ln y c h . Podstaw ę w y n ag ro d zen ia z a p r a c ę s ta n o w i z je d n e j s t r o n y w ie lk o ś ć p ro d u k tu s p o łe c z n e g o , z d r u g ie j z a ś s t o -p ie ń u d z ia ł u -praco w n ik a w z ło ż o n e j, s -p o łe c z n e j -p r a c y .

P ła c ę p rac o w n ic y o trz y m u ją w fo rm ie p i e n i ę ż n e j . Pieniężna f o r -ma p ła c w ynika s t a d , że p rz e d m io ty s p o ż y c ia n ie z b ę d n e do odtwo-r z e n i a z u ż y te j s i ł y odtwo-r o b o c z e j s ą to w a ra m i. P ła c a w yrażona p i e n i ę -ż n ie d a je pracow nikow i m ożliw ość wyboru nabywanych pro d u k tó w , a tym samym zw ię k sz a swe s ty m u la c y jn e d z i a ł a n i e . Z w łaszcza że s t a -nowi ona podstaw ow e, J e ś l i n i e Jedyne ź ró d ło dochodu p ra c o w n ik a . P racow nik b ę d z ie d ą ż y ł do m a k s y m a liz a c ji dochodowej d l a n ie g o f u n k c j i p ł a c , gdyż s t a l e r o s n ą Jego p o tr z e b y . B ędzie zatem d ą ż y ł do popraw y efek tó w p ra c y na swoim s ta n o w is k u , J e ś l i i 1) z a po-n i e s i o po-n y t r u d p r a c y otrzym a w ła ściw e w ypo-nagrodzepo-nie i 2 ) w ie lc e prawdopodobne J e s t , że w m ia rę w z ro s tu tr u d u p r a c y w z ro ś n ie rów-n i e ż je g o w y rów-n a g ro d z erów-n ie .

Są t o podstawowe w arunki d łu g o trw a łe g o p ro c e s u m otyw acyjnego pracow ników , s t ą d t e ż i s t n i e j e p o tr z e b a s k o n s tru o w a n ia ta k ie g o system u w ynagrodzeń, k t ó r y s p e ł n i ł b y t e w a ru n k i.

Spraw ą p o w szechnie znaną i od d łu ż s z e g o c z a s u p u b l ic z n ie pod-n o szopod-ną j e s t nlem otyw ącyjny c h a r a k t e r I s t n i e j ą c y c h system ów p ł a -cowych. P ła c a p r z e s t a ł a de f a c t o być w ynagrodzeniem za p r a c ę , s t a ł a s i ę n a to m ia s t n a le ż n o ś c ią za p o b y t w z a k ła d z ie p r a c y . Roz-l u ź n i e n i e zw iązku m iędzy p ł a c ą a p r a c ą p r z y c z y n iło s i ę do te g o , że p ł a c a s p e ł n i a w większym s to p n i u f u n k c ję dochodową, a n i e bodźcową p r a c y . Ustawa z d n ia 26 s t y c z n i a 1984 r . o z a sa d a c h twor z e n i a zakładow ych systemów w y n a g twora d za n ia J e s t p tworó b ą zm iany i s t -n ie ją c e g o s ta -n u r z e c z y . I s t o t ą t e j u staw y j e s t u m o ż liw ie n ie zakładom p ra c y dok o n an ia d a le k o i d ą c e j przebudow y w e w n ętrzn ej s t r u -k t u r y w ynagrodzeń, p r z y z a ło ż e n iu znacznego z w ię k s z e n ia u d z ia ł u w p ła c y 3kładnlków m otyw acyjnych do l e p s z e j i w y d a jn ie js z e j p ra c y kosztem elem entów w y n a g ra d za n ia zw iązanych w y łą c z n ie z fak tem po-z o s ta w a n ia w s to s u n k u p r a c y . W myśl t e j ustaw y z a k ła d p r a c y mo-że w g r a n ic a c h p o sia d a n y c h środków na w y n ag ro d zen ia s a m o d z ie ln ie pro w ad zić w ła s n ą , zakładow ą p o l i t y k ę p ł a c . Ustawa s tw o rz y ła za-tem zakładom p ra c y m ożliw ość s k o n s tru o w a n ia t a k ie g o w ew n

ątrzza-kładow ego system u p ł a c , k t ó r y s p e ł n i ł b y w arunki d łu g o trw a łe g o p ro c e s u m otyw acyjnego pracow ników .

Aby w p e ł n i w y k o rz y sta ć bodźcowe o d d z ia ły w a n i* p ł a c nieodzow -n e . J e a t , by p ł a c a p o s ia d a ł a o k r e ś lo -n ą w a rto ś ć g r a ty f ik a c r y j-n ą d l a p ra c o w n ik a . O znacza t o , że pow inna ona s p e ł n i a ć p o k ła d a n e w n i e j n a d z i e j e , likw idow ać zw iązane z n i ą ujem ne n a p i ę c i a m otyw acyjne ( r e a k c j e p s y c h o f iz y c z n e ) . V z a le ż n o ś c i od s i ł y m otyw aoyjnej p ł a -c a może o d d z ia ły w a ć na pra-co w n ik a w różnym s t o p n i u . Im w ię k s z a J e s t j e j s i ł a m otyw aoyjna, tym w ię k sz e i s t n i e j e praw dopodobień-stw o wykonywania l e p s z e j p ra c y n a s ta n o w is k u . W arto zatem z a -s ta n o w ić -s i ę , J a k ie t o c z y n n ik i d e te r m in u ją moc oddziaływ ania p ł a -cy na zachow ania pracow nika*

O p ie r a ją c s i ę w tym w z g lę d z ie na o g ó ln y ch z a ło ż e n ia c h t e o r i i m o ty w acji można s t w i e r d z i ć , że o s i l e m otyw acyjnej p ła c y d l a J e j Jednostkow ego o d b io rc y d e c y d u ją :

1) bezw zględny poziom p ła c y , 2 ) w zględny poziom p ła c y ,

3 ) w ew nętrzna s t r u k t u r a p ł a c y , 4 ) a tr a k c y j n o ś ć p ł a c y t

5 ) c h a r a k t e r p r z y r o s t u p ła c y ,

6 ) i n te r w a ł czasow y m iędzy p ł a c ą a p r a c ą .

P rz y p r e z e n t a c j i głównych czynników d e te rm in u ją c y c h s i ł ę mo-ty w a c y jn ą p ła c y celow o p o słu ż o n o s i ę k r y te r ia m i o g ó ln e j t e o r i i m o ty w a c ji. P r z e g lą d l i t e r a t u r y p rz e d m io tu udow adnia bowiem, że co praw da w ie le m ie js c a p o św ię ca s i ę problem ow i s i ł y m otyw acyjnej p ła c y (z w ła s z c z a od s t r o n y ujem nych n a s tę p s tw n a tu r y s p o łe c z n e j i e k o n o m ic zn ej, w y n ik ają c y c h z o s ł a b i e n i a t e j s i ł y ) l e c z n ie do-k o n u je s i ę o do-k r e ś l e n i a J e j d e te r m in a n t w sp o só b usystem aty zo w an y .

2 . Bezwz g lę d n y poziom p ła c y

P ła c a może s ta n o w ić s i l n y b o d z ie c m a t e r i a ln y do podejm ow ania o k r e ś l o n e j p r a c y i popraw y e fe k tó w p r a c y , pod w arunkiem je d n a k , że J e j bezw zględny poziom n i e b ę d z ie b u d z ił z a s t r z e ż e ń p rac o w n i-k a . Każdy praco w n ik dokonuje od c z a s u do c z a s u porównań m iędzy zakresem sw oich obowiązków a poziomem otrzym yw anej s ta w k i z a s a d -n i c z e j ( z a l e ż n e j od s ta n o w is k a ) ; m iędzy w ynikiem ( e f e k te m ) p r a -cy na s ta n o w is k u a poziomem otrzym yw anej p r e m i i.

W w yniku t a k i c h p rze m y śle ń o p a rty o h J e d y n ie n a s u b ie k ty w -n e j o c e -n ie - praco w -n ik może d o jś ć do jed n e g o z n a s tę p u ją c y c h w niosków . .M ianow icie, że Jego oczekiw ana staw k a z a s a d n ic z a :

1) J e s t m n ie js z a od otrzym yw anej sta w k i* 2 ) równa s i ę otrzym yw anej s ta w c e ,

3 ) J e a t w ię k sz a od otrzym yw anej s ta w k i.

N ie w ą tp liw ie n a j k o r z y s t n i e j s z y d l a p rac o w n ik a J e a t p ie rw s z y u k ła d . J e s t t o s y t u a c j a , k ie d y p racow nik z t y t u ł u p r a c y na o k re

-ślonym s ta n o w is k u o trz y m u je w ię c e j n i ż sam o c z e k u je .. T aki u k ła d p ł a c o c z y w iśc ie n i e z a c h ę c i p raco w n ik a do podejm ow ania b a r d z i e j

z ło ż o n e j p r a c y , do zmiany s ta n o w is k a . P odobnie d z i e j e s i ę w p rz y -p ad k u , gdy pracow nik o trz y m u je w ię k s z ą p rem ię n i ż sam o c z e k u je z a sw oje e f e k t y p r a c y . Nie z a c h ę c i t o p raco w n ik a do w z ro s tu e - fek tó w p r a c y , chyba że J e s t t o J e d n o s tk a a u te n t y c z n i e n a s ta w io -na -na r e a l i z a c j ę zad ań i wysoce sam o k ry ty czn a wobec s i e b i e .

J e ś l i w momencie p rz e m y śle ń praco w n ik d o jd z ie do w n io sk u , że u zy sk iw an a staw k a z a s a d n ic z a równoważy tr u d n o ś ć wykonywanej p r a -cy ( u k ła d d r u g i ) , wysoce prawdopodobne J e s t , że b ę d z ie t o pozy-ty w n ie o d d z ia ły w a ło na je g o s to s u n e k do p r a c y i p ł a c y . J e ś l i r e -l a c j a t a k a b ę d z ie s t a b i -l n a p r z e z d łu ż s z y c z a s , wówczas pracow nik b ę d z ie m ia ł motywy do podejm ow ania b a r d z i e j z ło ż o n y c h , t r u d n i e j -s z y c h p r a c . J e ś l i i poziom o trz y m a n e j p re m ii k o re sp o n d u je ś c i ś l e

7.

Negatywną m otyw ację do podejm ow ania t r u d n i e j s z y c h , b a r d z i e j o d p o w ie d z ia ln y c h p ra c p r z e z p rac o w n ik a wywoła t r z e c i u k ła d z a -l e ż n o ś c i , k t ó r y może go s k ło n i ć do:

p o z o s ta n ia na zajmowanym s ta n o w is k u p r a c y i w y w ieran iu p r e -s j i na podwyżkę -s ta w k i z a -s a d n ic z e j lu b

- p r z e n i e s i e n i a s i ę do ł a t w i e j s z e j p ra c y a l e na ty c h samych w arunkach p łacow ych, lu b t e ż

- r e z y g n a c ji z p r a c y w danym z a k ł a d z i e .

N ie k o rz y s tn ą p o staw ę wobec p ł a c y wywoła ró w n ież t a k a s y tu a -c j a , gdy pra-co w n ik o trz y m u je p rem ię z b y t m ałą w s to s u n k u do e f e -któw p r a c y .

Bezw zględny poziom c a łk o w ite g o w y n ag ro d zen ia za p r a c ę decydu-j e o m o żliw o śc i z a s p o k o je n ia podstaw owych p o tr z e b p rac o w n ik a i członków Jego r o d z in y . A w ię c , by p ła c a ( J e j poziom ) z a c h ę c a ła p rac o w n ik a do wykonywania o d p o w ie d n ie j p r a c y , ważne j e s t , j a k i

J e s t z a s ię g wpływu p ła c y na z a s p o k o je n ie p o t r z e b . Im w ię c e j po-t r z e b można z a sp o k o ić p r z y pomocy środków p ł a po-t n ic z y c h (d u ż a w zg lę-dna d ep ry w a cja p o tr z e b ekonom icznych), im w yższe s ą k o s z ty u - trz y m a n ia , tym w ięk szeg o z n a c z e n ia n a b ie r a d l a pracow ników po-ziom otrzym yw anej p ł a c y . Może ona naw et dominować nad p o z o s ta ł y -mi k o rz y śo ia m i z p ra c y 2 .

3 . Względny poziom p ła c y

Poziom otrzym yw anej p ła c y za p r a c ę ma w a rto ś ć n i e t y lk o bez-w zględną a l e i bez-w z g lę d n ą. Ta o s t a t n i a b a r d z i e j o d d z ia ł u je na z a -chow anie p raco w n ik a w p ra c y n i ż bezw zględna w a rto ś ć p ł a c y . Zado-w o le n ie z p ła c y n i e j e s t boZado-wiem f u n k c ją j e j o b ie k ty Zado-w n e j wysoko-ś c i , a l e j e s t f u n k c ją zgodnych i n iezg o d n y ch wyników porów nań^. Pracow nik dok o n u je w ie lo p ła szc z y z n o w y c h porównań w łasnego poziom u p ła c z poziomem p ła c in n eg o p ra c o w n ik a , w ykonującego p r a c ę na podobnym s ta n o w is k u . J e ś l i w wyniku t a k i c h porównań okaże s ię , że sta w k a z a s a d n ic z a zw iązana z zakresem c z y n n o śc i na własnym s ta n o -w isk u J e s t m n ie js z a od s ta -w k i z a s a d n ic z e j z w ią z a n e j z zakresem c z y n n o śc i na cudzym s ta n o w is k u , wówczas p raco w n ik b ę d z ie d ą ż y ł do u s u n ię c i a t e j n ie s p r a w ie d liw o ś c i p o p rz e z u ru c h o m ie n ie ta k ie g o samego mechanizmu k o r e k c y jn e g o , Ja k w p rzy p ad k u t r z e c i e g o wnio-sku p rz y o c e n ie sw ojego a b s o lu tn e g o poziom u p ł a c y . W a n a lo g ic z n y sp osób p racow nik o c e n ia w a rto ś ć otrzym yw anej p r e m ii w ła s n e j i cu-d z e j w s to s u n k u cu-do w łasn y ch i cucu-dzych e fe k tó w p r a c y . J e ś l i oka-że s i ę , oka-że r e l a c j a t a J e s t n ie k o r z y s tn a ( n ie s p r a w ie d li w a ) d l a p ra c o w n ik a , b ę d z ie on n ie w ą tp liw ie d ą ż y ł do popraw y t e j r e l a c j i . Żadne z ty c h k o ry g u ją c y c h n ie s p r a w ie d liw o ś ć d z i a ł a ń n i e j e s t ko-r z y s t n e d l a i n t e ko-r e s u o g ó ln o sp o łe c z n e g o J a k i je d n o stk o w e g o . Zda-niem A. B u c h n e r - J e z io r e k ie j i A. W o jc ie c h o w s k ie j-C ie ś la k " J e ś l i s t r u k t u r a system u bodźców adresow anych do pracow ników n i e s p e ł n i a i c h oczekiw ań co do ró w n o m iern o ści r o z d z i a ł u k o r z y ś c i p ły n ą

-2 Tamże, s . -206--209.*

^ S . M i к a , Problem z a d o w o le n ia z p r a c y , [w:] P ro b le m a ty -ka i m etody badań nad zadow oleniem z p r a c y , I n s t y t u t F i l o z o f i i i S o c j o l o g i i PAN, Warszawa 1972, s . 5 7 .

^ N. M a j e r , 0 o d c z u c iu s p ra w ie d liw o ś c i p ła c y , " P rz e g lą d O r g a n iz a c ji" 1975, n r 1 , s . 35.

cych г p r a c y , wówczas o n i ró w n ież n ie s p e ł n i a j ą oczekiw ań p rz e d -s i ę b i o r -s t w a czy i n -s t y t u c j i , w k t ó r e j s ą z a t r u d n i e n i " ^ .

D la te g o t e ż powinno s i ę dążyć do t e g o , by w z a k ła d z ie p ra c y p r z e s t r z e g a n a b y ła rów ność płacow a wobec równych p r a c , c z y li p r a -wo p o d z ia łu w edług pracy,. Z godnie z nim p rac o w n ic y w ykonujący t a k i e same pod względem i l o ś c i i J a k o ś c i p r a c e na r z e c z społeczeń-stw a pow inni otrzym ać t a k i e same p ła c e 6 . Prawo t o b u d z i w ie le k o n tr o w e r s ji - g łó w n ie ze w zględu na n ie je d n o z n a c z n o ś ć podstaw y porów nyw ania p r a c . Zarówno i l o ś ć , Ja k i Ja k o ść p r a c y mogą być r ó ż n i e in te r p r e to w a n e . M iern ik iem i l o ś c i p r a c y mogą być zarówno j e j n a k ła d y , Ja k i e f e k t y . Na o g ó ł i s t n i e j e zgodność poglądów , że z e w zględu na bodźcowy c h a r a k t e r p ł a c y Jak i k r y t e r i a ekono-m iczn e, p rz e z i l o ś ć p r a c y powinno a i ę rozum ieć e f e k t p racy . Mia-r ą efe k tó w p Mia-r a c y s ą w tym p Mia-rzy p a d k u j e d n o s t k i n a t u Mia-r a l n e , umowne lu b p ra c o c h ło n n o ś c io w e . Ja k o ść p ra c y z k o l e i J e s t o k reśla n a p r z e z z ło ż o n o ś ć p r a c y , z a k re s c z y n n o śc i na s ta n o w is k u , s p o łe c z n ie n i e -zbędne n a k ła d y p r a c y . I l o ś ć p r a c y w yraża in d y w id u a ln e e f e k t y p r a c y .

Z godnie z prawem p o d z ia łu w edług p r a c y można zatem za pod-sta w ę porównań p r a c p r z y j ą ć In d y w id u aln y e f e k t p r a c y praco w n ik a ( i l o ś ć p r a c y ) i s p o łe c z n ie n ie z b ę d n y n a k ła d p r a c y n a s ta n o w is k u ( j a k o ś ć p r a c y ) . N a le ż a ło b y z a te u dokonać oceny e fe k tó w p r a c y p ra -co w n ik a, j a k ró w n ież dokonać pom iaru i o ceny s p o łe c z n ie n ie z b ę d -nych nakładów p r a c y , c z y l i w a rto ś c io w a n ia p r a c y . P ie rw sz a z ty c h o cen powinna s ta n o w ić podstaw ę do ró ż n ic o w a n ia p r e m ii, druga w inna z n a le ź ć o d b i c i e w w ysokości s ta w k i z a s a d n i c z e j . Ze w szech m ia r pożądane b y ło b y s tw o rz e n ie z in te g ro w a n e g o system u oceny i - l o ś c i i J a k o ś c i p r a c y p ra c o w n ik a . P o z w o liło b y t o na s tw o r z e n ie o b iektyw nych p r z e s ła n e k ró ż n ic o w a n ia p ła c zarówno z p u n k tu w i-d z e n ia z a k ła i-d u p r a c y , Ja k i p ra c o w n ik a .

Różne mogą być u k ła d y o d n i e s i e n i a w ła s n e j p ła c y ( s t a ł e j i r u -c h o m e j), nakładów i wkładów p r a c y praco w n ik a z in n y m i. Najważ-n ie js z y m - bo Najważ-n a jb liż s z y m - układem o d Najważ-n i e s i e Najważ-n i a j e s t p ł a c a i p r a c a pracow ników w tym samym p r z e d s i ę b i o r s t w i e l u b w je g o

po-5

A. B u c h n e r - J e z i o r s k a , A. W o j c i e c h o -w a к a-C i e ś 1 a k , S p o łe c z n a s y t u a c j a p r a c y w p rz e m y śle -p rac o w n ic y um ysłow i, Warszawa 1977, s . 139.

Prawo to J e s t o b s z e r n ie omawiane w p r a c y : L. B o r с z , Prawo p o d z ia łu w edług p r a c y , Warszawa 1970.

s z c z e g ó ln y c h ogniw ach. Wynika to g łó w n ie ze zn ajo m o ści ro d zajó w p r a c w p r z e d s i ę b i o r s t w i e i p r o p o r c j i p ła c i s t n i e j ą c y c h w danym z a k ła d z ie p r a c y , z którym p racow nik na co d z ie ń s i ę s t y k a . Dopó-k i pracow niDopó-k b ę d z ie mógł t y lDopó-k o w sp o só b o b ieDopó-ktyw ny porównywać p ła c ę w ła s n ą z c u d z ą , a w kład i n a k ła d p r a c y w ła s n e j z cudzym w sp o só b s u b ie k ty w n y , d o p ó ty n i e b ę d z ie w e t a n i e o k r e ś l i ć s to p n i a s p r a w ie d liw o ś c i otrzym yw anej p ł a c y . S ubiek ty w n a o cena p r o p o r c j i m iędzy pon iesio n y m w y siłk ie m a w y so k o śc ią p ła c y s tw a rz a o k r e ś lo -ną postaw ę wobec p ł a c y . W ynikają s t ą d c z ę s t e s y t u a c j e k o n f l i k -towe n a t l e p ł a c , w y w ie rają c e n ie b a g a te l n y wpływ na o g ó ln ą atmo-s f e r ę p r a c y w danym z e atmo-s p o le pracow niczym . S p ra w ie d liw a p ł a c a w o d c z u c iu pracow ników t o t a k a , k t ó r a zap ew n ia w szystkim Jednakowy dochód za p o n i e s i e n i e Jednakowego w y s iłk u . A w ięc p rac o w n ic y po-n o sz ą c y Jedpo-nakowe s p o łe c z po-n ie po-n ie z b ę d po-n e po-n a k ła d y p r a c y pow ipo-npo-ni z te g o t y t u ł u otrzym ać Jednakowe s ta w k i z a s a d n ic z e , o s i ą g a j ą c y t * - k i e same e f e k t y p r a c y - Jednakowe p re m ie . Z achodzi zatem o b ie k -tyw na k o n ie c z n o ś ć sp ro w a d za n ia ( w y r a ż a n ia ) nakładów i wkładów p r a c y do w ie lk o ś c i w ym iernych, porów nyw alnych, t a k J a k p ła c e s ą porównywalne ze w zględu na sw ój wym ierny w y ra z . J e s t t o m o ż li-we, J e ś l i dokona s i ę zarówno w a rto ś c io w a n ia p r a c y , J a k i oceny e fe k tó w p r a c y w sp o só b a n a lity c z n o -p u n k to w y . D opiero wówczas praco w n ik b ę d z ie mógł w sp osób b a r d z i e j o b iek ty w n y dokonać o ceny poziom u otrzym ywanego w ynag ro d zen ia w s to s u n k u do in n y c h p r a -cowników i w s to s u n k u do wykonywanej p r a c y . S p ra w ie d liw a w od-c z u od-c iu p raod-co w n ik a p ł a od-c a b ę d z ie rn ia ła d l a n ie g o w a rto ś ć g r a t y f i - k a c y jn ą , bodźcową.

W łaściw ie przeprow adzone w a rto ś c io w a n ie p r a c y i o cen a e f e k -tów p r a c y d a je w m ia rę obiektyw ne p r z e s ł a n k i do ró ż n ic o w a n ia i n -dyw idualnych p ł a c pracow ników w z a le ż n o ś c i od punktow ej wyceny nakładów i e fe k tó w p r a c y . S i ł a m otyw acyjna p ła c u s ta lo n y c h w o - p a r c i u o t e wyceny z a le ż y Je d n ak ta k ż e od sposobu p o w ią z a n ia p ła c z tym i w ycenam i. I s t n i e j e w tym z a k r e s i e s p o ro te c h n ik . Na-l e ż y w ybrać t e c h n ik ę p r o s t ą , n iesk o m p lik o w a n ą , z ro z u m ia ią d l a każdego p rac o w n ik a a J e d n o c z e ś n ie t a k ą , k t ó r a s p r z y j a s t a b i l i z a -c j i pra-cow ników , um acnia i c h z a in te r e s o w a n ie popraw ą J a k o ś c i i wyników p r a c y n a s ta n o w is k u , s tw a r z a p e rsp e k ty w y d łu g o trw a ły c h i odczuw alnych p rz e s z e re g o w a ń .

O e i l e m otyw acyjnej p ła c y praco w n ik a d e c y d u je ró w n ie ż j e j we-w n ę trz n a s t r u k t u r a , u d z ia ł c z ę ś c i s t a ł e j 1 ruchom ej w c a łk o w i-tym w y n ag ro d zen iu .

Głównym ( a w ięc z a sa d n ic z y m ) s k ła d n ik ie m w y n ag ro d zen ia po-w inna być p ła c a z a s a d n ic z a . Poziom p ła c y z a s a d n ic z e j p o w in ien o d z w ie rc ie d la ć s p o łe c z n ie n ie z b ę d n e n a k ła d y p ra c y 1 J e ś l i ma s k ł a n i a ć p raco w n ik a do podejm owania b a r d z i e j z ło ż o n e 'j, a w ięc w ym agającej w iększego n a k ła d u p r a c y - wówczas u d z i a ł p ła c y za-s a d n ic z e j lu b podstaw ow ej ( p ł a c a z a s a d n ic z a p lu s d o d a te k fu n k -c y jn y w p rzypadku p r a -c y k i e r o w n i -c z e j ) w ogólnym w yn ag ro d zen iu p o w in ien być d u ży . I s t n i e j ą ró ż n e p o g lą d y co do poziom u u d z ia ł u p ła c y z a s a d n ic z e j w w y n agrodzeniu i tru d n o J e s t J e d n o z n a c z n ie go o k r e ś l i ć . Uchwała n r 135 Rady M in irtró w wprowadzona w p rz e d -s ię b i o r -s t w a c h od połowy 1982 r . p o z w o liła u k s z ta łto w a ć p ła c e z a -s a d n ic z e w g r a n ic a c h 67# w y n ag ro d zen ia ogółem .

Uchwała z 26 s t y c z n i a 1984 r . o z a sa d a c h tw o r z e n ia z a k ła d o -wych system ów w y n ag rad zan ia u m ożliw ia zakładom p r a c y s a m o d z ie ln e u s t a l a n i e w e w n ętrzn ej s t r u k t u r y w y n a g ro d z en ia . P racow nik J e s t p rz e d e w szystkim z a in te re s o w a n y w zrostem s t a ł e j c z ę ś c i wynagro-d z e n ia , c z y l i s ta w k i z a s a d n i c z e j . G w arantuje mu bowiem s t a b i l -n o ść dochodu z p r a c y . Według i s t n i e j ą c y c h z a s a d w y n ag rad zan ia staw k a z a s a d n ic z a J e s t p o n a d to po d staw ą do o b l i c z a n i a n ie k tó r y c h p o z o s ta ły c h c z ę ś c i składow ych c a łk o w ite g o w y n a g ro d z e n ia . Z a in te -re s o w a n ie staw k ą z a s a d n ic z ą a o ż e s i ę z m ie n ić , J e ś l i z a k ła d p r a c y z a s t o s u j e uchw ałę z 26 s t y c z n i a 1984 r . , s tw o rz y w łasn y z a k ła d o -wy sy ste m w y n a g ra d z a n ia . Wówczas bowiem po d staw ą do o b l i c z a n i a n ie k tó r y c h sk ła d n ik ó w c a łk o w ite g o w y n ag ro d zen ia n i e b ę d z ie in d y -w id u a ln a sta-w k a z a s a d n ic z a p ra c o -w n ik a , a j e d n o l i t a d l a w s z y s t-k ic h sta w t-k a n a jn iż s z e g o w y n a g ro d z en ia pracow ników , o k r e ś la n a r o k r o c z n ie p r z e z Radę M in is tró w , W 1984 r . w ynosi ono 5400 z ł m ie s ię c z n ie .

Z p u n k tu w id z e n ia nakładów p r a c y staw k a z a s a d n ic z a powinna s ta n o w ić J a k ^najw iększą c z ę ś ć w y n a g ro d z en ia p ra c o w n ik a . Wtedy bowiem pracow nikow i b ę d z ie s i ę o p ła c a ło podejm owanie t r u d n i e j -sz y c h p r a c kosztem w z ro s tu e fe k ty w n o ś c i p r a c y , za k t ó r ą o t r z y -m ałby stosunkow o -m a łą , rucho-mą c z ę ś ć w y n a g ro d z en ia .

J e d l i г k o l e i d ąży s i ę do w yzw olenia i n ic ja t y w y pracow nika w k ie ru n k u w z ro s tu e fe k ty w n o ś c i p r a c y , to powinno a i ę u s t a l i ć odpow iednio w ysoki u d z ia ł ruchom ej c z ę ś c i p ła o w całkow itym wy-n a g ro d z e wy-n iu . W t e j s y t u a c j i p racow nik n i e b ę d z ie m ia ł s il n y c h bodźców do podejm ow ania b a r d z i e j z ło ż o n y c h , t r u d n i e j s z y c h fu n k -c j i a r a -c z e j p o z o s ta n ie na swoim s ta n o w is k u , k o n c e n tr u ją c s i ę na w z ro ś c ie s w o je j in d y w id u a ln e j e fe k ty w n o ś c i p r a c y . Tak wyni-k a ło b y t o z Jego wyni-k a l wyni-k u l a c j i . Zdaniem M. W oźniakowskiego w n as z y c h obecnych w arunkach prem ia regulam inow a n i e t r a c i c h a r a k te -r u m otyw acyjnego. J e ż e l i j e j poziom b ę d z ie s i ę k s z ta ł to w a ł w g r a n ic a c h 2 0 -3 0 # . Uważa on Jed n ak t e ż , że w o k re ś lo n y c h p r z y -padkach może s i ę okazać uzasadnionym i celowym s to s o w a n ie in n y c h w ie lk o ś c i7 .

Poniew aż pożądany J e a t w z ro s t z a in te r e s o w a n ia s i ę p raco w n ik a zarówno w y s iłk ie m . J a k i e fe k tem p r a c y , powinno s i ę dążyć do s tw o rz e n ia r o z s ą d n e j s t r u k t u r y w ew n ętrzn ej p ł a c y .

*

5 . A tra k c y jn o ś ć p ła c y

S i ł a m otyw acyjna p ła c y p rac o w n ik a z a le ż y ró w n ie ż od s t o p n i a j e j a tr a k c y j n o ś c i d l a n ie g o . W m ia rę nabyw ania d o ś w ia d c z e n ia z a -wodowego pracow nik s p o s tr z e g a c o ra z d o k ła d n ie j wzajem ną z a le ż -n o ść m iędzy wyko-nywa-niem k o -n k r e t-n e j p ra c y a poziomem otrzymywa-n e j p ła c y z a s a d otrzymywa-n i c z e j , m iędzy e fe k tem s w o je j p r a c y a poziomem o - trzym yw anej p r e m ii. S p o s tr z e ż e n ie t o J e s t subiektyw nym , u n iw e r-salnym paradygm atem , k t ó r y praco w n ik s t a r a s i ę sto so w ać w k a ż d e j s y t u a c j i p r a c y . J e ś l i w Jego o d c z u c iu p ł a c a n i e zaw sze k o re sp o n -d u je z ponoszonym w y siłk ie m i e fe k tem p r a c y , wówczas pracow nik b ę d z ie s i ę o d n o s ił do t e j p ła c y z pewną re z e rw ą .

6 . C h a r a k te r p r z y r o s t u p ła c y

S i ł a m otyw acyjna p ła c y p raco w n ik a z a le ż y ró w n ież od c h a ra k t e r u j e j p r z y r o s t u . N ie każdy p r z y r o s t p ła c y o d d z ia ł u je m o b iliz u

-7 M, W o ź n i a k o w s k i , Podstawowe z a ło ż e n ia p o l i t y -k i p ła c o w e j r e s o r t u - a -k tu a ln e problem y i -k ie r u n -k i d z i a ł a ń , r e -f e r a t na sympozjum n t . "System y m otyw acyjne pracow ników " , S p a ła 1983, s . 16.

Jąco na zachow anie pracow nika wobec k o n k r e tn e j s y t u a c j i p r a c y . J e s t r z e c z ą o c z y w is tą , że p r z e c i ę t n e p ła c e pracow ników z w ię k sz a -j ą s i ę o pewną w ie lk o ś ć z о к ге зи na o k r e s . Przykładow o w l a t a c h 1973-1982 p r z e c i ę t n a p ł a c a pracow ników z a tru d n io n y c h w g o sp o d a r-ce u s p o łe c z n io n e j w z ro s ła z kwoty 3783 z ł w 1975 r . do 11 138 z ł w 1982 r . , t o j e s t o 19 4 ,4 # 8 . Chodzi Jednak o t o , c z y ów w z ro s t p ła c ma z w iązek ze w zrostem e fe k tó w p r a c y . Dochód narodow y wy-tw orzony g o s p o d a rk i u s p o łe c z n io n e j s p a d ł w tym o k r e s i e o 9 4 ,4 # , p r z y spadku z a tr u d n ie n i a o 0 ,2 # . A w ięc n a s t ą p i ł o w yraźne o - s ł a b i e n i e zw iązku m iędzy w zrostem p ła c a w zrostem e fe k tó w p r a c y .

Z jaw isko to J e s t o c z y w iśc ie b a rd z o z ło ż o n e , ró ż n e c z y n n ik i w p ły n ę ły na w z ro s t p ł a c i sp ad ek e fe k ty w n o ś c i p r a c y w tym o k re -s i e . W arto Jednak uśw iadom ić s o b i e , że n i e każdy w z r o s t p ła c y z a c h ę c a p raco w n ik a do w z ro s tu e fe k ty w n o ś c i p ra c y , i że być może w ła ś n ie w i s t n i e j ą c y m s y s te m ie w y n a g ra d za n ia p raco w n ik a tkwi p rz y -czyna z m n ie js z a n ia s i ę s i ł y m otyw acyjnej p ł a c y .

P r z y r o s t p ł a c y praco w n ik a może m ieć c h a r a k t e r : 1) e n d o g e n i- c z n y , z a le ż n y od praco w n ik a i 2 ) e g z o g e n lc z n y , n i e z a le ż n y od

\r p ra c o w n ik a .

E nćog en lczn y w z ro s t p ła c p racow nik z y s k u je d z i ę k i lepszym e - fektom p r a c y , w y ższej w y d a jn o ś c i, o s z c z ę d n o ś c i c z a s u i m a te r ia -łów , po p raw ie j a k o ś c i p r a c y , k w a l i f i k a c j i i d y s c y p lin y p r a c y .

E g zogenlczny (au to n o m ic z n y ) w z r o s t p ła c p rac o w n ik a z a ch o d z i wówczas, gdy w szy scy p rac o w n ic y n i e z a l e ż n i e od fa k ty c z n y c h n a-kładów i e fe k tó w p r a c y o trz y m u ją p r z y r o s t p ł a c w d ro d z e pow

sze-9 c h n e j r e g u l a c j i p ła c .

N a jb a r d z ie j bodźcowy c h a r a k t e r ma e n d o g e n ic z n y , z in d y w id u a li-zowany, p e rs o n a ln y w z r o s t, gdyż u p odstaw f u n k c j i m otyw acyjnej p ł a c l e ż y i c h r e la ty w iz m .

S i ł a o d d z ia ły w a n ia Indy w id u aln eg o p r z y r o s tu p ła c y J e s t z ko-l e i tym w ię k s z a , im b a r d z i e j znane s ą pracow nikow i k r y t e r i a i m o żliw o śc i awansu p łacow ego, im b a r d z i e j s ą one J e d n o z n a c z n ie sfo rm u ło w an e . A w ięc - J a k ie s ą m etody w z ro s tu p ła c y in d y w id u a l-nego p ra c o w n ik a .

8 R ocznik s t a t y s t y c z n y 1983, GUS, Warszawa 1984, s . 5 2 , 70, 141.

® M. K a b a j , E fektyw ność w z ro s tu p ł a c , [w :] P o l i t y k a p ła c . Wybrane p ro b lem y , Warszawa 1981, s . 279.

N arzędziem , р ггу pomocy k tó re g o r ó ż n i c u je s i ę in d y w id u aln e p ła c e z a s a d n ic z e J e s t sy stem ta ry fo w y . S k ła d a b i ę on z :

- t a r y f i k a t o r a k w a lif ik a c y jn e g o , r ó ż n ic u ją c e g o z a k re s wymagań “k w a lif ik a c y jn y c h ( w y k s z ta łc e n ie i s t a ż p r a c y ) w z a le ż n o ś c i od r o d z a ju s ta n o w is k , - t a b e l i p ł a c , o k r e ś l a j ą c e j l i c z b ę k a t e g o r i i z a sz e re g o w a n ia p ra c o r a z wysokość s ta w k i z a s a d n ic z e j d la k a ż d e j k a t e g o r i i z a -s z e re g o w a n ia .

P rz y pomocy t a r y f i k a t o r a k w a lif ik a c y jn e g o dokonuje s i ę z a s z e - reg o w an ia s ta n o w is k p r a c y do o d p o w ie d n ie j g ru p y k w a l if i k a c y j n e j ( p ła c o w e j) . P racow nik na danym s ta n o w is k u w ie zatem , J a k a J e s t n a j n i ż s z a i n ajw y ż sz a d o p u sz c z a ln a w ysokość s ta w k i z a s a d n i c z e j , k t ó r ą może na tym s ta n o w is k u o trz y m a ć . Wie t a k ż e , i l e r a z y w r a -mach t e j r o z p i ę t o ś c i p ła c może być p rz e s z e re g o w a n y . Nie w ie na-t o m i a s na-t , j a k i e w arunki m usi s p e ł n i ć by móc u zy sk ać p r z y r o s t p ła c n a swoim s ta n o w is k u a n i t e ż k ie d y t o n a s t ą p i . T a r y f i k a t o r n ie z a w ie ra żadnych z a s a d p rzy z n a w a n ia k o n k r e tn e j s ta w k i w ramach w id e łe k płacow ych n a s ta n o w is k u . P r z y r o s t p ła c y z a le ż y zatem od u z n a n ia p rz e ło ż o n e g o . Na d o d a te k t a r y f i k a t o r p rz e w id u je n ie w ie le staw ek z a s a d n ic z y c h d l a każdego s ta n o w is k a , a zatem n i e zapew-n i a pracow zapew-nikow i m ożliw ość c z ę s t y c h , b a r d z i e j odczuw alnych pod-wyżek p ła c na s ta n o w is k u . Wręcz o d w ro tn ie , pracownikom w ykonują-cym c o ra z to b a r d z i e j z ło ż o n ą p r a c ę , o c o r a z t o większym n a k ła -d z ie p r a c y zapew nia c o ra z m n ie js z e m o żliw o śc i u z y s k a n ia w z ro s tu p ł a c z a s a d n ic z y c h na s ta n o w is k u . O znacza t o , że w stosunkow o k ró tk im c z a s i e mogą o s ią g n ą ć g ó rn y p u ła p p r z e d z i a ł u płacow ego n a swoim s ta n o w is k u 1 s t a ć s i ę t a k zwanymi "em erytam i s ta n o w is k a " .

N ie w ie lk ie m o żliw o śc i u z y s k a n ia p r z y r o s t u p ł a c n a sta n o w is k u s p r a w ia j ą , że głównym przedm iotem z a in te r e s o w a n ia p rac o w n ik a w t e j s y t u a c j i s t a j e s i ę m ożllw ość awansu pionow ego, co z k o l e i J e s t o g r a n ic z o n e . P raco w n ik , m ający p r z e d s o b ą o g ra n ic z o n e moż-liw o ś c i poziom ego i pionowego awansu płacow ego w swoim p r z e d s i ę -b i o r s t w i e -b ę d z ie zatem d ą ż y ł do u z y s k a n ia Ja k n a jw ię k s z e j r u -chomej c z ę ś c i p ł a c (p o p rz e z poprawę fa k ty c z n y c h c z y p o z o rn y c h e - fe k tó w p r a c y ) b ą d ź t e ż -do .o s ią g a n i a w z ro s tu p ła c z a s a d n ic z y c h w d ro d ze p r z e j ś c i a do in n e g o , l e p i e j p ła c ą c e g o z a k ła d u p ra c y . P ra k -ty k a dow odzi, że n a js z y b s z y p r z y r o s t p ła c y p raco w n ik z y s k u je w d ro d z e zm iany zakładów p r a c y .

do p o z o s ta n ia w z a k ła d z ie p ra c y powinno s i ę pracow nikow i stw o rz y ć j a s n ą p e rsp e k ty w ę w z ro s tu p ła c na sta n o w is k u na o k re s 15-20 l a t . Wymaga t o s tw o rz e n ia w ię k s z e j l i c z b y p rz e s z e re g o w a ń , w y d łu ż e n ia " ś c i e ż k i awansu płacow ego" na s ta n o w is k u 1®, c z y l i tw o r z e n ia od-pow iednio dużych p rz e d z ia łó w p łac o w y ch . Aby p ła c a m ogła d o b rze s p e ł n i a ć sw oją f u n k c ję bodźcową i k o sz to w ą , r o z p i ę t o ś ć p r z e d z ia -ł u p-łacow ego pow inna w ynosić o k . 30J611.

Równe, Jednakowe n a każdym s ta n o w is k u p ra c y p r z e d z i a ł y p ła c s ta n o w ią o tz w . s y m e t r i i p ła c o w e j. Wszyscy p rac o w n ic y m ają wów-c z a s jednakow e s z a n s e w z ro s tu p ł a wów-c z a s a d n iwów-c z y wów-c h na s ta n o w is k u . S ła b o ś c i ą J e j J e s t Jed n ak f a k t , że n i e u w zg lęd n ia m a le ją c e j d ro g i awansu d la kierow ników w yższych s z c z e b l i z a r z ą d z a n ia i z r ó ż n i

-12

c o w a n ej, r o s n ą c e j z ło ż o n o ś c i p r a c y . D obrze sk o n stru o w an y s y -stem p ła c p o w in ien k a d rz e k ie r o w n ic z e j s tw a rz a ć s i l n e z a c h ę ty

zarówno do pionowego j a k i poziom ego w z ro s tu p ł a c . W inien Jedno-stkom zajm ującym c o ra z wyższe p o z y c je w p r z e d s i ę b i o r s t w i e zapew-n i ć ta k ż e c o ra z w ię k sz e p ersp e k ty w y płacow e i m o żliw o śc i p r z e -s z e re g o w a n ia na -s ta n o w i-s k u p r a c y . R e a l i z a c j a te g o p o s t u l a t u wy-maga s k o n s tru o w a n ia ta k ie g o sy stem u p ł a c , w którym d l a c o ra z w yższych g ru p k w a lif ik a c y jn y c h z a k ła d a s i ę kwotowy lu b p r o c e n to -wy w z ro s t r o z p i ę t o ś c i p r z e d z i a ł u p ła c na s ta n o w is k u .

K r y t e r i a p rz e s z e re g o w a n ia w ram ach r o z p i ę t o ś c i p ł a c na s t a -now isku - t o k o le jn y p ro b le m , k t ó r y w in ie n być ja s n o o k r e ś lo n y . Za podstaw ę p rz e s z e re g o w a n ia p rz y jm u je s i ę w p r a k ty c e w z a s a -d z ie s t a ż p ra c y w p r z e -d s i ę b i o r s t w i e , c e ch y osobowe - n p . kwa-l i f i k a c j e , e f e k t p r a c y . M ożliw ość u z y s k a n ia podwyżek p ł a c na s ta n o w is k u za d ł u g o l e t n i s t a ż p r a c y w z a k ła d z ie , p o d ję c ie t r u d -n i e j s z e j p r a c y , ja k o ś ć p r a c y , a k t u a l i z a c j ę w iedzy s k ł a n i a p ra c o -w nika do sum iennego -w ykonania zadań na po-wierzonym s ta n o w is k u p r a c y . Aby w z ro s t p ła c na s ta n o w is k u m ia ł s i l n e o d d z ia ły w a n ie bodźcowe, n a le ż y p o d k r e ś lić wagę e fe k ty w n o ś c i p r a c y ja k o k r y t e -rium p r z e s z e re g o w a n ia . N adanie e fe k ty w n o ś c i p r a c y w y so k ie j r a n g i i p o p u l a r y z a c j i r e g u ł Cnp. c z ę s t o t l i w o ś c i ) p rz e s z e re g o w a n ia

we-10 •

M, K a b a J , Ś c ie ż k i awansu a sy stem p ł a c , " P rz e g lą d Or-g a n i z a c j i " 1975, n r 7 , s . 288 i n .

11

E . L a n h a ra, A d m in is tr a tio n o f Wages and S a l a r i e s , New Y ork-E vanston-L ondon 1963, s . 244.

12

S . B o r k o w s k a , M etody w z ro s tu p ła c in d y w id u a ln y c h , r e f e r a t na k o n f e r e n c ję "Mechanizm w z ro s tu p ł a c " , I n s t y t u t P ra cy

d łu g te g o k ry te r iu m um ożliw ia w yzw olenie ak ty w n o ści p racow nika o r a z s k u p ie n ie t e j a k ty w n o ści na n a jw a ż n ie js z y c h d l a p r z e d s i ę -b io r s tw a z a d a n ia c h . Na p o d s ta w ie t a r y f i k a t o r a k w a lif ik a c y jn e g o u s t a l a s i ę kon-k r e t n ą kon-k a te g o r ię z a sz e re g o w a n ia p ra c o w n ik a , n a to m ia s t ta b e la p ła c s ł u ż y do o k r e ś l e n i a b e z w z g lę d n ej s ta w k i z a s a d n ic z e j d l a t e j ka-t e g o r i i .

Aby t a b e l a p ła o motywowała p raco w n ik a do w z ro s tu nakładów p r a c y , powinna s i ę ona c h a ra k te ry z o w a ć :

- w ła ściw ą r o z p i ę t o ś c i ą ,

- odpow iednią l i c z b ą staw ek p ł a c ,

- ra c jo n a ln y m n a ra s ta n ie m staw ek p ła c w t a b e l i .

Z m otyw acyjnego p u n k tu w id z e n ia w skazana j e s t stosunkow o duża r o z p i ę t o ś ć t a b e l i p ł a c , gdyż s tw a rz a ona w t e n sp osób dużą za-c h ę tę m a t e r i a ln ą do w z ro s tu nakładów p ra za-c y p ra za-c o w n ik a . Ustawa z d n ia 26 s t y c z n i a 1984 r . o z a sa d a c h tw o rz e n ia zakładow ych s y s t e -mów w y n a g ra d za n ia z a k ła d a , że r o z p i ę t o ś ć t a b e l sta w e k z a s a d n i-czy ch d l a s ta n o w is k r o b o tn ic z y c h n i e może być m n ie js z a n i ż 1 t

t 1 ,6 , d l a s ta n o w is k n ie r o b o tn ic z y c h za ś n i e może być m n ie js z a n i ż 1 ł 2 , 2 .

L ic zb a sta w e k w t a b e l i p ł a c J e s t z ró ż n ico w a n a w z a le ż n o ś c i od k a t e g o r i i p ła c o w ej p r z e d s i ę b i o r s t w . Nie t y l e je d n a k sama l i c z b a staw ek p ła c w t a b e l i j e s t w ażna, i l e sp o só b i c h n a r a s t a n i a . Mogą one w z r a s ta ć w p o s tę p i e arytm etycznym , t j . w z r a s ta ć o t ę samą kw otę, n p . 300, 400 z ł . Wówczas p racow nik w ie , że na swoim s t a -now isku p r a c y , w ram ach w id e łe k płaco w y ch , może o trzym ać k o le jn y w z r o s t p ła c y w t a k i e j sam ej w ią lk o ś c i b ez w zględu n a w ie lk o ś ć d o ty ch c z a so w ej s ta w k i z a s a d n i c z e j . P o c ią g a to za s o b ą o k r e ś lo n e konsekw encje bodźcowe. Zbyt n i s k i p r z y r o s t p ł a c w s to s u n k u do o - trzymywanego poziomu p ł a c o r a z z m n ie js z a ją c a s i ę na d o d a te k w t e j s y t u a c j i a tr a k c y jn o ś ć w z ro s tu p ła c d la p raco w n ik a z o k re s u na o k re s n ie z a c h ę c ą go do s t a r a n i a s i ę o p rz e s z e re g o w a n ie w r a -mach t e j sam ej g ru p y p ła c o w e j. W zrost p ł a c w t e n sp o só b n i e za-c h ę za-c i p raza-co w n ik a do w z ro s tu n p . e fe k ty w n o ś c i p r a c y , J e ś l i ona j e s t warunkiem szybszego- p rz e s z e re g o w a n ia , gdyż w z ro s t p ła c n i e J e s t w tym wypadku n a t y l e m o b iliz u ją c y do l e p s z e j p r a c y , J e a t on bowiem p o n iż e j tz w . p ro g u w r a ż liw o ś c i p raco w n ik a na p r z y r o s t p ł a c .

-że w p o s tę p i e geom etrycznym , t j - o s t a ł ą w ie lk o ś ć p ro c e n to w ą . Zapewnia on w ię k sz ą bądź rów ną, a l e n ie m a le ją c ą , a tr a k c y jn o ś ć w z ro s tu p ła c n a s ta n o w is k u , na w s z y s tk ic h s ta n o w is k a c h p ra c y Je d -nakową. Ze względów m otyw acyjnych w ła ś n ie te n sp o só b w z ro s tu pw- , na s ta n o w is k u j e s t o d p o w ied n i.

Wzmocnionie r a n g i bodźcowej p ła c wymaga, by sy ste m tary fo w y u m o ż liw ił pracow nikow i d łu g o tr w a ły , s k u te c z n y w z r o s t p ła c na zajmowanym s ta n o w is k u o ra z o k r e ś l a ł r e g u ł y , z a sa d y p r z e s z e r e g o -w a n ia . P ersp ek ty w a p rz e s z e re g o w a n ia na danym s ta n o w is k u odgrywa dużą r o l ę m otyw acyjną. S i ł a j e j a t r a k c y j n o ś c i w iąże z daną p ra c ą l u b s k ł a n i a do zm iany na w yżej o p ła c o n ą . S z e ro k o ś ć p r z e d z ia ł u płacow ego na s ta n o w is k u powinna zatem być tym w ię k s z a , im w ięk-s z a J e ięk-s t jed n o razo w a w ie lk o ś ć , c z ę s t o tl iw o ś ć i l i c z b a k r y te r ió w podwyżek p ł a c .

8 . I n te r w a ł czasow y m iędzy p ła c ą a p r a c ą

S i ł a m otyw acyjna p ła c y praco w n ik a z a le ż y ró w n ież od w ie lk o -ś c i d y s ta n s u czasow ego d z ie lą c e g o moment u z y s k a n ia praw a do wzro-s t u p ła c (w z ro s t n a k ła d u l u b / i e f e k t u p r a c y ) od momentu w zros-t u p ł a c y z zros-te g o zros-t y zros-t u ł u . Im d łu ż s z y p r z e d z i a ł czasow y d z i e l i t e momenty, tym b a r d z i e j m a le je s ty m u la c y jn a r o l a p ł a c y .

9 . Podsumowanie

t

P rzeprow adzony p r z e g lą d wyznaczników s i ł y m otyw acyjnej p ła c y pozw ala na sfo rm u ło w an ie n a s tę p u ją c y c h wniosków.

Po p i e r w s z e - J e ś l i p ła c a ma s k u te c z n ie pobudzać praco w n ik a do podejm ow ania t r u d n i e j s z y c h f u n k c j i l u b / i w z ro s tu e fe k tó w p r a c y na s ta n o w is k u , n ie z b ę d n e j e s t , aby p ł a c a t a p o s ia -d a ła o k r e ś lo n ą w a rto ś ć g r a t y f ik a c y jn ą -d l a p ra c o w n ik a , a więc m ia-ł a o d p o w iednią s i ia-ł ę m otyw acyjną.

Po d r u g i e - t ę s i ł ę m otyw acyjną p ła c y w y z n a c z ają r ó -żne c z y n n ik i i w różnym s t o p n i u . O p ie ra ją c s i ę w tym w z g lę d z ie na o g ó ln y ch z a ło ż e n ia c h t e o r i i m otyw acji można s t w i e r d z i ć , że o s i l e m otyw acyjnej p ła c y d l a p raco w n ik a d e c y d u ją p rz e d e w szystkim n a s tę p u ją c e c z y n n ik i:

1) bezw zględny poziom p ła c y , 2 ) w zględny poziom p ł a c y , 3) w ew nętrzna s t r u k t u r a p ła c y , k) a tr a k c y j n o ś ć p ła c y , 5 ) c h a r a k t e r p r z y r o s tu p ła c y , 6 ) i n t e r w a ł czasow y m iędzy p ł a c ą a p r a c ą . K tó ry z n ic h i w Jakim s to p n i u s p e ł n i p o k ła d a n e p r z e z p ra c o -w nika -w p ła c y n a d z i e j e , z a le ż y od w ie lu zm iennych s y tu a c y jn y c h , m iędzy innym i od s t r u k t u r y osobow ościow ej p ra c o w n ik a , t j . Jego sy stem u w a r to ś c i i oczek iw ań , poziomu s to p y ż y c io w e j, kosztów u - trz y m a n ia , w a r to ś c i nabyw czej p i e n i ą d z a , ru c h u p ł a c i t p . S tą d t e ż tru d n o wykazać zdecydow anie a b s o lu tn ą w yższość Jednego czyn-n ik a czyn-nad d ru g im . Każdy z czyn-n ic h z osobczyn-na J e s t ważny 1 wpływa na po-staw ę p raco w n ik a wobec p r a c y i p ł a c y . N ie w ą tp liw ie n a js k u t e c z -n i e j s z e o d d z ia ły w a -n ie p ła c y -na zachow a-nie p rac o w -n ik a miałoby m ie j-s c e wówczaj-s, gdyby p ł a c a p raco w n ik a b y ła p o zy ty w n ie z d e te rm in o -wana p r z e z w s z y s tk ie t e c z y n n ik i n a r a z . J e s t t o zatem p o s t u l a t kompleksowego u j ę c i a czynników w yzn aczan ia s i ł y motywacyjną) p ł a -c y . J e s t t o na t y l e m ożliwe i c e lo w e , że w s z y s tk ie • w ym ienione w yżej w y z n a c z n ik i p ła c y o p i e r a j ą s i ę w g r u n c ie r z e c z y na t e j s a -mej p o d s ta w ie * na r e la ty w iz m ie .

U p odstaw f u n k c j i m otyw acyjnej p ła c y l e ż y bowiem i c h r e l a t y -wizm - J e s t t o t r z e c i n asu w ający s i ę w n io se k . Pracow nik porów nuje n i e u s t a n n i e swoJą p ł a c ę w c z a s i e , w p r z e s t r z e n i pod ką-tem s ł u s z n o ś c i ( s p r a w i e d li w o ś c i) otrzym yw anej p ł a c y . Różne mo-g ą być u k ła d y o d n i e s i e n ia w ła s n e j p ła c y ( s t a ł e j i ru c h o m e j), nakładów i wnakładów p raco w n ik a z in n y m i. N ajw ażniejszym (bo n a j b l i ż -szym ) układem o d n i e s i e n ia J e s t p ł a c a i p r a c a pracow ników w tym samym p r z e d s i ę b i o r s t w i e . M ając to na w z g lę d z ie powinno s i ę zatem dążyć do t e g o , by w z a k ła d z ie p r a c y p r z e s t r z e g a n a b y ła rów ność płacow a wobec równych p r a c , c z y l i prawo p o d z ia łu w edług p r a c y . Bowiem s p o ś ró d w s z y s tk ic h wymagań s ta w ia n y c h p ła c y za n a jw a ż n ie j-s z e (bo podj-staw ow e) n a le ż y u znać prawo p o d z ia łu w edług p r a c y .

Po c z w a r t e - dopóki praco w n ik b ę d z ie mógł t y lk o w sp o só b o b iektyw ny porównać p ła c ę w ła sn ą z c u d z ą, a w kład i n a - k ia d p r a c y w ła s n e j z c u d zą - w sp o só b s u b ie k ty w n y , d o p ó ty n i e bę-d z ie w s t a n i e o k r e ś l i ć s t o p n i a s p r a w ie d liw o ś c i otrzym yw anej p ł a -c y , S tą d t e ż w y n ik a, że t ę lu k ę in fo rm a c y jn ą powinno s i ę u z u p e ł-n i a ć p o p rz e z dokoł-nywał-nie oceł-ny w kładu i n a k ła d u p r a c y w s z y s t k i c h

j j l ż b i o t a K arezaarczu k

pracow ników w edług t a k i c h samych k r y te r ió w , a w ięc w a rto ś c io w a n ia p r a c y i e fe k tó w p ra c y

P o p i ą t e - a i ł a m otyw acyjna p ła c y z a le ż y n i e ty lk o od s to p n i a je d n o z n a c z n o ś c i podstaw y porównywania p r a c y i efektów p r a c y , a l e ró w n ież od sp o so b y p o w ią z a n ia p ła c z wynikami o c e n .

E l ż b i e t a K arczm arczuk

DETERMINANTS OF MOTIVATIONAL FORCE OF WAGES

The a r t i c l e p r e s e n t s th e main d e te r m in a n ts o f th e m o ti v a t i o - i f f 09 l n r e l a t i o n t o an i n d i v i d u a l em ployee. T here a r e d is c u s s e d f a c t o r s , w hich en su e from t h e c h a r a c t e r o f D lece an a}ya l s i s o f a g e n e r a l and t h e o r e t i c a l c h a r a c t e r a s i t s m ain aim i s t o show th e main r e q u ire m e n ts posed E P T V * « . ^ ву a r e to s t i m u l a t e an em ployee e f f e c t i v e l y to t h e u n d e rta k in g o f more d i f f i c u l t f u n c t i o n s a n d /o r i n c r e a s e i n ^ p r o d u c t i v i t y - i n th e l i g h t o f th e g e n e r a l th e o r y o f m c tiv a

-A commonly known p ro b le m , w hich h a s been r e c e i v i n g a « r e a t

h pu*?l i c a t t e n t i o n r e c e n t l y , i s t h a t t h e p r e s e n t wage s y

-stem do n o t p ro v id e t h e r i g h t m o tiv a tio n . The d e c re e o f 2 6 th J a -n u a ry 1984 o-n p r i -n c i p l e s o f f o rm a tio n and d i s t r i b u t i o n o f th e wage £und i n e n t e r p r i s e s i s an a tte m p t a t ch a n g in g t h e e x i s t i n g a f f o r d e d an o p p o r tu n i ty f o r e n t e r p r i s e s to con-s t r u c t t h e i r own i n t e r n a l wage con-s y con-s te m con-s , t h a t w ould p r o v id e a lo n g -te rm m o tiv a tio n f o r em p lo y ees.

The c o n d it io n s t h a t m ust be f u l f i l l e d to e n s u re su ch lo n « - - te r m m o tiv a tio n f o r em ployees i s t h e i r c o n v ic t io n t h a t : ( O t h e v w i l l o b t a i n an a p p r o p r i a t e r e m u n e ra tio n f o r t h e i r la b o u r , and (2) i t i s m ost l i k e l y t h a t a lo n g w ith gro w th o f c o m p le x ity o f work + h * Íľ« r « ? Uí?í!fa t l 0 ?? , wl11 a*30 «row , w hich c o n s t i t u t e s th e main t h e s i s o f t h i s a r t i c l e .