z. 120 Transport 2018
Norbert Chamier-Gliszczyński
Politechnika Koszalińska, Wydział Technologii i Edukacji
Wiesław Staniuk, Michał Staniuk
STERLOG Polska Sp. z o.o.PROBLEMATYKA WSKAŹNIKOWEJ OCENY
SYSTEMU LOGISTYCZNEGO W ASPEKCIE
KONCEPCJI AUDYTU LOGISTYCZNEGO 9A
Rękopis dostarczono: kwiecień 2018
Streszczenie: Artykuł jest próbą przedstawienia problematyki wskaźnikowej oceny systemów
logistycznych. W aspekcie tych działań w artykule zaprezentowano autorską metodę Audyt logistyczny 9A, które stanowi dopełnienie powszechnie stosowanych w praktyce narzędzi wskaźnikowej oceny przedsiębiorstw funkcjonujących w obszarze logistyki. Badania praktyczne opracowanej wskaźnikowej oceny systemów logistycznych wg metody Audyt logistyczny 9A przeprowadzono na przykładzie trzech firm działających w jednej branży, które wdrożyły w okresie trzech lat odmienne rozwiązania logistyczne. Wyniki badań przedstawiono w rozdziale przykład oceny systemu logistycznego.
Słowa kluczowe: Audyt logistyczny 9A, system logistyczny, ocena wskaźnikowa
1. WPROWADZENIE
Ocena wskaźnikowa i audyt logistyczny przedsiębiorstw rynku kapitałowego stanowi podstawę oceny kondycji ekonomicznej i finansowej przedsiębiorstwa. W przypadku przedsiębiorstw funkcjonujących na rynkach kapitałowych (spółki giełdowe) jej stosowanie jest wymagane i stanowi fundament oceny kondycji przedsiębiorstw i jej atrakcyjności dla inwestorów. Ocena wskaźnikowa przedsiębiorstw w obszarze logistyki została szeroko opisana w publikacji [8]. Zarówno klasyczna ocena finansowo-ekonomiczna oraz logistyczna odnoszą się wyłącznie do działalności stricte operacyjnej i posiadają ograniczoną skuteczność w zakresie poszukiwania i wdrażania usprawnień wynikających ze zmian zachodzących w łańcuchach dostaw. Autorska metoda oceny efektywności systemu logistycznego przedsiębiorstw Audyt logistyczny 9A uzupełnia analizę wskaźnikową opisaną w [8]. Opracowane wskaźniki oceny charakteryzujące intensywność procesów logistycznych, strukturę oraz wielkość zasobów
wykorzystywanych w systemie logistycznym. Ogólna idea audytu logistycznego został szeroko opisany w literaturze [2, 3, 4, 5, 6, 9, 11].
W badaniu metodą Audytu logistycznego 9A przedsiębiorstw jednooddziałowych wyłączono z badania system transportu i spedycji. Dla badania przedsiębiorstw wielooddziałowych, o strukturze sieciowej zasadnym jest objecie badaniem metodą Audytu logistycznego 9A także systemu transportu i spedycji.
Niniejsze opracowanie jest próbą wykazania istoty zagadnienia jakim jest opisanie efektywności systemu logistycznego w przedsiębiorstwie przez wskazanie wskaźników za pomocą, których można porównać przedsiębiorstwa współpracujące lub konkurujące na rynku. Opracowane wskaźniki należą do grupy podstawowych wskaźników stosowanych w ocenie efektywności systemu logistycznego przedsiębiorstwa z uwzględnieniem metody Audytu logistycznego 9A.
2. PROCES OCENY PRZEDSIĘBIORSTWA METODĄ
AUDYTU LOGISTYCZNEGO 9A
Proces badania systemu logistycznego przedsiębiorstwa wg metody Audytu logistycznego 9A obejmuje ustalenie podstawowych wielkości i ich wartości charakteryzujących system logistyczny danego przedsiębiorstwa. Stosowane w powszechnej praktyce wielkości charakteryzujące system logistyczny opierają się na wartościach minimalnych, maksymalnych i średniej arytmetycznej. Na potrzeby niniejszego artykułu metoda ta nazywana została metodą Min-Max. Metoda wyznaczenia wartości referencyjnych Min-Max jest mało dokładna, oparta na skrajnych wartościach, które nie pozwalają ustalić takich wartości przepływających strumieni towarów przy których system logistyczny nie byłby przewymiarowany lub niedoszacowany.
Proces badania działalności logistycznej przedsiębiorstwa metodą Audytu logistycznego 9A obejmuje ustalenie przepływających przez przedsiębiorstwo strumieni towarów podlegających przetworzeniu w łańcuchu dostaw. Kluczowym dla badania jest ustalenie wartości rzeczywistych rejestrowanych w systemach informatycznych klasy ERP lub WMS jak również powiązanie ich ze realizowanymi w przedsiębiorstwie procesami transportowymi i manipulacyjnymi w postaci mapy procesów.
Proces oceny przedsiębiorstwa metodą Audytu logistycznego 9A został przedstawiony na rysunku 1. Ze względu na charakter badania i jego intensywność, Decydenci (Zarząd i Właściciele) oczekują szybkiej, rzetelnej i kompleksowej oceny działalności logistycznej przedsiębiorstwa, której nie kończy raport z oceny zakończony wnioskami a projekt koncepcyjny nowego systemu logistycznego. Analiza wskaźnikowa prowadzona jest po wyznaczeniu wartości referencyjnych charakteryzujących dany system logistyczny na etapie analiz parametrów systemu logistycznego. Służy do sporządzenia ostatecznej oceny i symulowania procesów podczas tworzenia nowej koncepcji łańcucha dostaw.
Przedstawiony proces oceny metodą Audytu logistycznego 9A prezentuje wybrane, podstawowe jego etapy i procesy. Oczywistym jest, że proces badania i oceny metodą
Audytu logistycznego 9A obejmuje także dostosowanie procedur i procesów badania do specyfiki przedsiębiorstwa uwzględniając przy tym:
rodzaj przedsiębiorstwa,
stopień umiędzynarodowienia w procesach biznesowych,
wielkość przedsiębiorstwa,
strukturę przedsiębiorstwa,
formę prawną i organizacyjną,
ocenę systemów informatycznych i informacyjnych,
stopień automatyzacji i robotyzacji procesów,
otoczenie rynkowe,
inne z zakresu bezpieczeństwa i ochrony.
Rys. 1. Proces oceny działalności logistycznej przedsiębiorstwa metodą Audytu logistycznego 9A
Źródło: opracowanie własne.
3. OCENA WSKAŹNIKOWA
Spośród wielu zalet stosowania metod analitycznych opartych o analizy i oceny wskaźnikowe, istotne jest badanie zmianzachodzących w badanym systemie w połączeniu z oceną kierunku występujących zmian, zapewnienie managerom możliwości szybkiego reagowania na występujące anomalie lub zdarzenia o charakterze losowym.
Ustalenie zestawu wskaźników wykorzystywanych w procesach zarządzania przedsiębiorstwem należy poprzedzić analizą potrzeb managerskich, oceną powtarzalności procesów biznesowych i gospodarczych realizowanych przez przedsiębiorstwo. Coraz
krótsze cykle życia produktu, sezonowość i wahania popytu, szereg procesów i zjawisk makroekonomicznych występujących w globalnej gospodarce, wymagają od managerów zarządzających przedsiębiorstwem funkcjonującym w Gospodarce 4.0 szybkiej, niskonakładowej oceny sytuacji przedsiębiorstwa, trafnej decyzji oraz skuteczności we wprowadzeniu działań korygujących. Etapy i założenia rewolucji przemysłowej 4.0 zostały przedstawione na rysunku 2.
Rys. 2. Etapy rewolucji przemysłowej
Źródło: opracowano na podstawie [10].
Budując nowe narzędzia i metody badawcze nie można zapomnieć o fakcie, że skuteczność badania i wdrożenia opiera się na synergii współpracy zespołu managerów, specjalistów ds. procesów, audytorów oraz dostawców specjalistycznych usług lub technologii.
Gromadzone w systemach informatycznych klasy ERP i WMS dane, zapisane w formie szeregów czasowych, wymagają zastosowania nowych narzędzi badawczych, metod analiz i oceny. Podstawowe metody analiz stosowane w logistyce, jak analiza ABC i XYZ są z pewnością wystarczające do przeprowadzenia procesu oceny systemowej w przedsiębiorstwach małych, średnich, ale z pewnością nie zapewniają możliwości sprawnego zarządzania przedsiębiorstwa epoki Przemysł 4.0, czy szerzej Gospodarka 4.0.
Dla managerów zarządzających sieciami i łańcuchami dostaw ocena wskaźnikowa oparta na rzeczywistych zagregowanych w algorytmach, równaniach i wynikających z nich wskaźnikach jest podstawowym narzędziem pracy. Tak jak przedsiębiorstwa i system gospodarczy ulegają zmianie, tak i biblioteka wskaźników logistycznych i ekonomicznych musi podążać za tymi zmianami. Przedstawiana w publikacji [1] koncepcja rachunku kosztów procesów logistycznych daje nowe możliwości managerom zainteresowanym zarzadzaniem logistyką w tworzenia i kształtowaniu nowych metod analizy danych szeregów czasowych i metod diagnostycznych służącym ocenie stanu przedsiębiorstwa. Współczesne systemy logistyczne powinny być nakierowane na ocenę kosztów procesów logistycznych, które szczegółowo zostały przedstawione na rysunku 3.
Rys. 3. Koszty procesów logistycznych
Źródło: opracowano na podstawie [1].
Przedstawiony w [1] model rachunku kosztów procesów na pierwszy rzut oka zdaje się być kompletny, jednak zagłębiając się w obszar kosztów związanych z szeroko rozumianą infrastrukturą, można stwierdzić, że w modelu tym brakuje jednej istotnej grupy kosztów. Tymi kosztami są koszty integracji, dostosowania i wdrożenia nowych rozwiązań techniczno-organizacyjnych. Przedsiębiorstwa innowacyjne, aktywnie kreujące rynek,
relacje społeczne, otwarte na nowe technologie tracą bowiem możliwość wykazania rzeczywiście ponoszonych nakładów finansowych kierowanych na prace B+R, a w szczególności na rozwój przedsiębiorstwa. Uwzględnienie w rachunku kosztów procesów nakładów i środków związanych z integracją jest zgodne z istotą 4-tej rewolucji przemysłowej jaką jest łączenie – integracja systemów i urządzeń. Integracja urządzeń i systemów nie dokonuje się samoczynnie, jest zawsze pochodną aktywności człowieka nierzadko wynika z przypadku lub jak niektórzy wolą ze szczęścia.
W procesie tworzenia nowych narzędzi oceny i analiz należy uwzględnić bieżące oraz przyszłe potrzeby informacyjne przedsiębiorstwa. W praktyce spotykamy się bardzo często z intuicyjnym zarządzaniem procesem wdrożenia systemów informatycznych opartych na doświadczeniu konsultantów i informatyków oferujących nowe wersje systemów ERP. Nierzadko czas wdrożenia oraz jego koszty determinują wybór dostawcy systemu ERP i zaimplementowanych jego modułów. Na prace koncepcyjne, analizy, oceny i modelowanie przyszłych procesów często nie ma czasu i zabezpieczonych środków. W metodologii Audytu logistycznego 9A fundamentalne jest badanie rzeczywistych przepływów strumieni w połączeniu z analizą wskaźnikową obejmującą także rachunek kosztów oraz nakładów inwestycyjnych [7]. Takie badanie poprzedza prace koncepcyjne oraz prognostyczne, których celem jest stworzenie strategii rozwoju przedsiębiorstwa w okresie do 7 lat. Audyt logistyczny 9A nie jest narzędziem wspomagającym działalność operacyjną przedsiębiorstwa, jest narzędziem służącym do przeprowadzenia analiz oraz opracowania koncepcji rozwoju firmy na poziomie strategicznym wpisując się w koncepcje zarządzania Business Process Reengineering.
Badając metody analizy wskaźnikowej nie można pominąć także wad takich analiz, które wynikają z braku możliwości identyfikacji obszarów niedopasowania systemu logistycznego i miejsc powstawania nieuzasadnionych kosztów logistycznych determinujących np. wzrost przychodów wynikającym ze wzrostu przepływającego strumienia towarów, generującego bardziej niż proporcjonalny wzrost kosztów logistycznych i operacyjnych.
Opierając się na zaprezentowanym przez [1] modelu kosztów procesów logistycznych, nowy układ wskaźników i mierników logistycznych mógłby przyjąć postać, bardziej zbliżoną do procesów zarządzania przedsiębiorstw i organizacji gospodarczych.
Przedstawiona przez autorów na rysunku 4 nowa struktura wskaźników i mierników logistycznych opiera się na rzeczywistym, utrwalonym w praktyce zarządzania przedsiębiorstw, podziale na dwa obszary zarządzania – operacyjnym i strategicznym.
Wprowadzenie poziomu zarządzania ryzykiem wynika z konieczności monitorowania i przeciwdziałania szeregu zdarzeniom o charakterze losowym lub celowym, mającym wpływ na bezpieczeństwo organizacji sieciowych jak i organizacji gospodarczych połączonych w łańcuchu dostaw lub łańcuchu wartości. Koncentracja kapitałów oraz intensywność procesów gospodarczych wymaga zwrócenia szczególnej uwagi na proces zarządzania ryzykiem w zakresie szerszym niż tylko działalność biznesowa na poziomie operacyjnym lub strategicznym.
Rys. 4. Nowa struktura wskaźników oceny i mierników logistycznych
Źródło: opracowanie własne
4. PRZYKŁAD OCENY SYSTEMU LOGISTYCZNEGO
W 2016 roku firma STERLOG Polska przeprowadziła badanie systemów logistycznych trzech przedsiębiorstw handlowych o logistycznej orientacji, działających na rynku dóbr konsumpcyjnych, w tym samym segmencie rynku oraz będącymi bezpośrednimi konkurentami. Badanie przeprowadzone zostało w oparciu o publikowane przez przedsiębiorstwa materiały marketingowe i informacje branżowe udostępniane publicznie.Wszystkie trzy przedsiębiorstwa w latach 2014-2016 zrealizowały projekty inwestycyjne obejmujące budowę nowych obiektów magazynowo–dystrybucyjnych wraz z wyposażeniem technicznym oraz technologicznym, obejmującym obszar logistyki magazynowania i dystrybucji towarów. Podstawowym założeniem leżącym u podstaw realizacji inwestycji było zapewnienie realizacji zamówień w terminie do 14 dni.
Podstawowe wielkości charakteryzujące przedsiębiorstwa zostały zestawione w tablicy 1. Wartość referencyjną stanowią wyniki firmy A.
Porównywane systemy logistyczne są zróżnicowane pod kątem zastosowanych rozwiązań technologicznych:
firma B wdrożyła magazyn automatyczny, rozwiązanie najbardziej zawansowane, firma C wdrożyła klasyczny, zmechanizowany system magazynowy, charakteryzujący
się niską wartością dodaną realizowanych procesów,
firma A wdrożyła system mieszany, w którym automatyzacji poddano najbardziej czasochłonne procesy magazynowe oraz systemem zmechanizowany, który można zautomatyzować w przyszłości zależenie od sytuacji rynkowej. System ten zaprojektowany został w przy wykorzystaniu metody Audytu logistycznego 9A.
Tablica 1.
Charakterystyka systemów logistycznych badanych przedsiębiorstw
Lp. Parametr Jm. Firma A Firma B Firma C
1. Technologia - Półautomatyczny Automatyczny Zmechanizowany 2. Pojemność obiektu pjł 100% 14% 20%
3. Przepływy pjł/dobę 100% 76% bd
4. Wartość inwestycji PLN 90 000 000 65 000 000 21 000 000
5. Zatrudnienie etat 100% 53% 47%
6. Wskaźnik nakłady/mpl PLN/pjł 100% 514% 135% 7. Elastyczność - Wysoka Ograniczona Średnia 8. Ryzyko inwestycji - Niskie Wysokie Średnie
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów STERLOG Polska.
Wszystkie inwestycje cechują się długim okresem ekonomicznej użyteczności min. 10 lat, zróżnicowanym poziomem kosztów utrzymana oraz elastyczności. W związku z powyższym autorzy badania określili ryzyko powodzenia danej inwestycji. Inwestycja w magazyn automatyczny generuje bardzo wysokie ryzyko ze względu na dużą kapitałochłonność, bardzo ograniczone możliwości zwiększenia elastyczności i wysokie koszty utrzymania. Klasyczny system logistyczny charakteryzuje się średnim ryzykiem inwestycji ze względu na niską wartość dodaną procesów, a co za tym idzie brakiem możliwości konkurowania przez logistykę. System mieszany cechuje się niskim ryzykiem ze względu na lepsze dopasowanie procesów i technologii wynikające z przeprowadzenia szeregu dodatkowych analiz poprzedzających decyzję o inwestycji i wyborze optymalnej technologii magazynowania.
W tablicy 2 przedstawiono wybrane wyniki oceny porównawczej nowych systemów logistycznych. Dane dostały przedstawione w wartościach względnych. Ze względu na krótki okres działalności przedsiębiorstw, ocenie poddano parametry technologiczne dotyczące inwestycji i przepływającego strumienia towarów. Wartości referencyjne wyznacza system logistyczny firmy A.
Ocena porównawcza trzech systemów logistycznych przedsiębiorstw działających w jednej branży pokazuje, że projekt zrealizowany przez firmę B związany z wysoką automatyzacją procesów logistycznych cechuje ograniczona wydajność. Cechę tego systemu prezentuje wskaźnik nakładów inwestycyjnych na realizację wymaganych przepływów.
Tablicy 2.
Ocena porównawcza nowych systemów logistycznych przedsiębiorstw
Lp. Wskaźniki oceny nowego systemu
logistycznego Jedn. Firma A Firma B Firma C
1. Wskaźnik nakładów inwestycyjnych na
jednostkę powierzchni PLN/m2 100% 283% 94%
2. Wskaźnik nakładów inwestycyjnych na
jednostkę pojemności PLN/pjł 100% 514% 135%
3. Wskaźnik nakładów inwestycyjnych na
realizację oczekiwanych przepływów PLN 100% 187% 109% 4. Wskaźnik amortyzacji nakładów
inwestycyjnych przepływami PLN/pjł 100% 187% 109% 5. Pojemność na zatrudnionego mpl/etat 100% 35% 59% 6. Wskaźnik wydajności wydania pjł/etat/dobę 100% 97% 73% 7. Wskaźnik efektywnej pojemności
systemu logistycznego pjł/m
2 100% 55% 70%
Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów STERLOG Polska.
Wskaźniki wydajności systemu automatycznego i mieszanego są na tym samym poziomie, jednak należy jednak mieć na uwadze liczbę SKU i związanej z nią szerokości oferty. W systemie mieszanym pojemność systemu przypadająca na zatrudnionego jest prawie trzykrotnie wyższa.
Wskaźnik amortyzacji nakładów inwestycyjnych przepływami służy do przedstawienia o ile jednostek ładunkowych więcej trzeba przemieścić, żeby inwestycja zamortyzowała się w okresie 10 lat. Z badania wynika, że system automatyczny będzie „spłacał się” dużo dłużej aniżeli pozostałe rozwiązania. W analizie ekonomicznej całego przedsięwzięcia należy wziąć pod uwagę fakt, że firma B będzie musiała doliczyć koszty amortyzacji do ceny wyrobu lub obniżyć marżę.
Projektowanie procesów w firmach o rynkowej orientacji i konkurencyjnej strategii wynikającej z budowy stałej przewagi konkurencyjnej, w oparciu o zweryfikowane dane logistyczne tylko wzmacniają ich potencjał a w procesie tworzenia nowych rozwiązań zwiększających konkurencyjność firmy w branży w oparciu o metodę Audytu logistycznego 9A pozwala uzyskać optymalną technologicznie skuteczność w realizacji realizującą założonego poziomu obsługi klienta znacznie poniżej zakładanego 14 dniowego terminu.
5. PODSUMOWANIE
Wskaźnikowa ocena systemów logistycznych w przedsiębiorstwach funkcjonujących w obszarze logistyki stanowi istotny element działalności tych przedsiębiorstw. Jednocześnie brak jest możliwości porównania klasycznych wskaźników oceny systemu logistycznego przedsiębiorstw z jednej branży ze względu na różnice, tj. występuje deficyt możliwości wykreowania wskaźników referencyjnych. W przełożeniu na wskaźniki oraz mierniki logistyczne w obszarze funkcjonowania Gospodarki 4.0 autorzy artykułu
zaproponowali koncepcję Audytu logistycznego 9A. Praktycznym odzwierciedleniem wdrożenia Audytu logistycznego 9A jest zrealizowana przez firmę STERLOG Polska analiza systemów logistycznych w trzech wybranych przedsiębiorstwach handlowych o logistycznej orientacji, funkcjonujących na rynku dóbr konsumpcyjnych. Badania te przeprowadzono w oparciu o autorską strukturę wskaźników oceny i mierników logistycznych.
Bibliografia
1. Ficoń K.: Logistyka ekonomiczna. Procesy logistyczne, BEL Studio 2016.
2. Fijałkowski J., Audyt logistyczny w ujęciu inżynierskim zakres, procedury, kryteria oceny i przykłady. Artykuł w pracy zbiorowej Feliks J., Karkula M., Wybrane zagadnienia logistyki stosowanej, Wydawnictwo AGH Kraków 2013.
3. Fijałkowski J., Przykład audytu logistycznego w centrum magazynowo-produkcyjnym firmy handlowej w branży elektronicznej, Logistyka 4/2015.
4. Jedynak Z., Audyt logistyki w przedsiębiorstwach handlu detalicznego wielkopowierzchniowego, Wydawnictwo CeDeWu Warszawa 2017.
5. Jezierski A., Audyt logistyczny w procesach gospodarczych cz. 1, Logistyka 5/2007. 6. Jezierski A., Audyt logistyczny w procesach gospodarczych cz. 2, Logistyka 6/2007.
7. Staniuk W.: Wieloaspektowa ocena systemu logistycznego przedsiębiorstwa w łańcuchu dostaw na przykładzie metodologii Audit 9A, Logistyka 4/2012, Poznań 2012.
8. Twaróg J.: Mierniki i wskaźniki logistyczne, Instytut Logistyki i Magazynowania, Poznań 2005. 9. Twaróg J., Koncepcja zastosowania audytu logistycznego w przedsiębiorstwie przemysłowym,
Gospodarka Materiałowa & Logistyka 7/,8/1988.
10. http://przemysl-40.pl/index.php/2017/03/22/czym-jest-przemysl-4-0/.
11. Żebrucki Z., Rola audytu w usprawnianiu systemu logistycznego przedsiębiorstwa, Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, Organizacja i Zarządzanie z. 60/2012.
THE ISSUE OF INDICATIVE ASSESSMENT OF THE LOGISTICS SYSTEM IN THE ASPECT OF THE CONCEPTION OF LOGISTICS AUDIT 9A
Summary: The present article constitutes an attempt to present the issues of an indicative assessment of
logistics systems. In the aspect of these activities, the author’s tool: Logistics Audit 9A was presented in this article. It complements those indicative assessment tools of logistics enterprises that are commonly used in practice. Practical tests of the indicative assessment of logistics systems according to Logistics Audit 9A methodology were conducted on the example of three enterprises that function in one sector and which, over the period of three years, implemented different logistics solutions. The results of the study are presented in the chapter that includes an example of logistics system assessment.
