Funkcja informacyjna kapitału zakładowego spółki z o.o. w świetle projektowanej nowelizacji kodeksu spółek handlowych

Pełen tekst

(1)FUNKCJA INFORMACYJNA KAPITAŁU ZAKŁADOWEGO SPÓŁKI Z O.O. W WIETLE PROJEKTOWANEJ NOWELIZACJI KODEKSU SPÓŁEK HANDLOWYCH ANNA NOWAKOWSKA. Streszczenie Projektowana nowelizacja kodeksu spółek handlowych zapoczątkowała dyskusjĊ nad przyszłoĞcią kapitału zakładowego w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnoĞcią. Celem niniejszej pracy było wykazanie, Īe funkcja informacyjna w praktyce nie spełnia pokładanych w niej przez ustawodawcĊ oczekiwaĔ. WysokoĞü kapitału zakładowego jest jawna i powszechnie dostĊpna, ale nie przesądza, czy spółka jest wypłacalna. Kontrahent, nawiązując stosunki gospodarcze z okreĞloną spółką z o.o. i oceniając jej wiarygodnoĞü, nie powinien kierowaü siĊ wysokoĞcią jej kapitału zakładowego, lecz uzyskaü informacje o jej sytuacji finansowej z innych Ĩródeł. Reforma struktury majątkowej spółki z o.o. uczyni z kapitału zakładowego instytucjĊ fakultatywną, która tym bardziej nie bĊdzie tej funkcji wypełniaü. W zamian zostaną wprowadzone inne metody ochrony wierzycieli. Słowa kluczowe: kapitał zakładowy, spółka z ograniczon odpowiedzialnoci 1. Wprowadzenie Kapitał zakładowy jest podstawowym pojciem prawa handlowego. Ma zasadnicze znaczenie dla istnienia spółki z ograniczon odpowiedzialnoci i jest wyznacznikiem jej kapitałowego charakteru. To włanie wprowadzenie instytucji kapitału zakładowego pozwoliło na ograniczenie odpowiedzialnoci wspólników i oddzielenie majtku spółki od ich majtku osobistego. Aby zmniejszy ryzyko zwizane z podejmowan działalnoci, odpowiedzialno wspólników za zobowizania spółki została wyłczona, w zamian jednake ustanowiono konieczno wniesienia wkładów i zapewnienia spółce własnej bazy majtkowej. Miała ona stanowi gwarancj dla kontrahentów, potencjalnych wierzycieli spółki, e w wyniku nieudanych operacji gospodarczych nie zostan pokrzywdzeni. Rozwizanie to sprawiło, e w krótkim czasie taka forma prowadzenia działalnoci stała si niezwykle popularna i jest taka do dzisiaj. W ponad stuletniej tradycji spółki z ograniczon odpowiedzialnoci, w regulujcych j aktach prawnych dokonywano licznych modyfikacji, jednake podstawowe załoenia pozostały niezmienne. Dopiero opracowany w tym roku projekt ustawy zmieniajcej kodeks spółek handlowych, radykalnie reorganizuje cał struktur spółki z ograniczon odpowiedzialnoci. Pod rzdami nowej ustawy dopuszczalna stanie si sytuacja, w której w ogóle nie utworzy si kapitału zakładowego. Oznacza to swoiste zakwestionowanie jego dotychczasowych funkcji i zada. Naley zwłaszcza postawi pytanie, czy wyróniana do tej chwili funkcja informacyjna nadal moe by wypełniana..

(2) 123. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 49, 2011. 2. Pojcie kapitału zakładowego W rozwaaniach nad definicj kapitału zakładowego, powinno si uwzgldnia etap rozwoju, na którym znajduje si spółka z ograniczon odpowiedzialnoci. Inaczej bdzie bowiem pojmowany kapitał zakładowy w czasie jej zawizywania i inaczej w toku jej funkcjonowania. Proces tworzenia spółki (w którym wystpuje pod nazw spółka z ograniczon odpowiedzialnoci w organizacji) naley rozumie jako działania wspólników w okresie od podpisania przez nich umowy do wpisu spółki do rejestru. Stan ten moe trwa maksymalnie 6 miesicy (art. 169 k.s.h.). Jeeli w tym terminie nie dojdzie do zawizania spółki i jej ujawnienia w rejestrze, spotka si to z sankcj polegajc na rozwizaniu umowy. Kapitał zakładowy w momencie tworzenia spółki jest okrelon w jej umowie wielkoci liczbow wyraon wartoci pienin (w złotych), która stanowi sum nominalnej wartoci udziałów. Suma ta odpowiada zadeklarowanej przez wspólników wartoci wkładów pieninych iniepieninych (aportów) wnoszonych do spółki dla pokrycia objtych przez nich udziałów [22, s. 184; 20, s. 204; 4, s. 347– 349; 27, s. 503]. W myl przepisów kodeksowych powstanie spółki zo.o. wymaga całkowitego pokrycia kapitału zakładowego (art. 163 pkt 2 k.s.h.), ale warunek ten musi by spełniony dopiero z chwil wpisu do rejestru. Zatem tak okrelony kapitał nie jest równoznaczny z faktycznie przekazanymi spółce wartociami majtkowymi. Jest to jedynie zapis umowny zobowizujcy wspólników do ich realnego przeniesienia. Odpowiedzialno za to ponosi zarzd, który nie tylko ma prawo do wyłcznego nimi dysponowania (art. 158 § 3 k.s.h.), ale te jego członkowie odpowiadaj za niezgodne z prawd owiadczenia co do wysokoci iwartoci wniesionych wkładów. Na pocztku działalnoci kapitał zakładowy wyznacza wic minimaln warto majtku spółki, przy pomocy którego bdzie ona t działalno prowadzi . Wzwizku z tym nazywany jest niekiedy „majtkiem startowym” [11, s. 23]. W trakcie funkcjonowania spółki kapitał zakładowy jest funduszem wykazywanym w jej bilansie po stronie pasywów w postaci kwoty pieninej, która oznacza jego wysoko . Jest on wtej formie abstrakcyjnym zapisem ksigowym, wielkoci rachunkow – nie s bowiem do niego przypisane adne okrelone składniki majtku spółki. Zmiany w jego wysokoci mog nastpowa jedynie w sposób wysoce sformalizowany i szczegółowo uregulowany w umowie spółki ikodeksie spółek handlowych [3, s. 185–186; 4, s. 347–349; 12, s. 73–74]. Nie jest jednak jakim nienaruszalnym depozytem. Majtek spółki słuy jej do prowadzenia działalnoci i moe zosta przez ni utracony w przypadku np. złych inwestycji czy niedochodowych przedsiwzi . Moe te ulec zmniejszeniu na skutek czynników, na które zarzd spółki i wspólnicy nie maj wpływu, np. z powodu spadku rynkowej wartoci aportów czy zdarze losowych, takich jak poar, powód itp. Składniki majtku w wyniku naturalnego zuycia mog straci swoj pierwotn, zapisan wumowie spółki warto . Kapitał zakładowy jako wielko rachunkowa pozostanie niezmieniony nawet wówczas, gdy w majtku spółki nie bdzie odpowiadajcych mu aktywów [4,s. 349]. Wikszo pimiennictwa definiuje kapitał zakładowy na gruncie ustawy o rachunkowoci iposługuje si typowymi dla niej pojciami aktywów, pasywów i bilansu. Odmienne ujcie zaproponował Jan Stefanowicz opierajc si na kategoriach cywilistycznych. Kapitał zakładowy miałby by rozwaany w odniesieniu do długu lub ciaru. Umowa spółki, w której wspólnicy ustalaj wysoko kapitału zakładowego, rodzi obowizek wobec osoby trzeciej (w tym wypadku spółki) powstrzymania si od działa umniejszajcych pokrycie kapitału, zatem kapitał miałby by.

(3) 124. Anna Nowakowska Funkcja informacyjna kapitału zakładowego spółki z o.o. w Ğwietle projektowanej nowelizacji kodeksu spółek handlowych. ciarem nałoonym na spółk i obciajcym jej majtek. Std wyprowadzona została nastpujca definicja: „kapitał zakładowy spółki to ciar nałoony przez umow spółki na spółk, ujawniany w jej majtku jako wewntrzne ródło finansowania i polegajcy na obowizku utrzymania wartoci netto majtku w wysokoci nie mniejszej ni wysoko tego kapitału zastrzeona w umowie” [17, s. 82–85]. 3. Zmiany w ustawowej regulacji kodeksu spółek handlowych Omówione wyej definicje kapitału zakładowego ukształtowały si w doktrynie ju na gruncie kodeksu handlowego [16]. Wydane w 1934 roku rozporzdzenie uznawane jest współczenie za wybitne osignicie myli prawniczej. Doskonała technika legislacyjna inowoczesne ujcie zagadnie prawa handlowego sprawiły, e w zakresie uregulowania spółki zograniczon odpowiedzialnoci przez kilkadziesit lat swojego obowizywania, nie wymagało powaniejszych zmian i dopiero w 2000 r. zastpione zostało przez kodeks spółek handlowych. Nawet wówczas, mimo upływu tak długiego czasu, rozwizania przyjte w tej czci kodeksu okazały si nadal aktualne i nie budziły wikszych zastrzee. Powaniejsze zmiany dotyczyły jedynie wysokoci kapitału zakładowego. Przez całe lata 90-te niezmiennie pozostawał on na poziomie 4 tys. zł, suma wkładów konieczna do załoenia spółki była wic niewielka. Zdaniem komentatorów nie gwarantowało to naleytej ochrony wierzycieli, dlatego wraz z wprowadzeniem kodeksu spółek handlowych ustawowo podwyszono minimaln wielko kapitału zakładowego do 50 tys. zł. Jednym z dodatkowych powodów przemawiajcych za jego kilkunastokrotnym zwikszeniem było uznanie w pełni kapitałowego charakteru spółki z o.o. Ju po kilku latach znaczco obniono minimum, tj. do 5 tys. zł [24]. Powoływano si przy tym na system common law, w którym z powodzeniem istniej liberalne warunki zakładania spółek. W Wielkiej Brytanii, gdzie nie stawia si wymaga kapitałowych, zaczto obserwowa napływ przedsibiorców zinnych krajów europejskich. Działalno prowadz oni jednak w pastwie pochodzenia, a nie utworzenia spółki. Wskazywano te na nadmierne utrudnienie rozpoczcia działania w tej formie iistotn barier dla wielu przedsibiorców przy załoeniu spółki. Modyfikacja kodeksu spotkała si z krytyk. Przede wszystkim wysuwano argument, e przedsibiorca chccy prowadzi. działalno na niewielk skal, dla którego zebranie kwoty 50 tys. złotych stanowiłoby problem, nie jest pozbawiony moliwoci podjcia aktywnoci gospodarczej. Powinien si jednak zastanowi nad funkcjonowaniem w obrocie gospodarczym w formie spółki osobowej, bd na zasadzie wpisu do ewidencji. Byłoby to dla niego korzystne równie z powodów podatkowych. Uniknłby tzw. podwójnego opodatkowania, które wie si z koniecznoci odprowadzania podatku od osób prawnych i od zysku w postaci dywidendy. Kwota 50 tysicy złotych tylko pozornie była wic barier ekonomiczn. Argument odwołujcy si do odpływu przedsibiorców do innych pastw w celu utworzenia spółki równie nie znajduje uzasadnienia, jako e w Polsce zjawisko to w wikszym stopniu nie istniało. Co si natomiast tyczy wzorowania na systemie anglosaskim, głównym zarzutem była fragmentaryczno dokonanej zmiany i wyrwanie jej zszerszego kontekstu [8, s. 29]. Powysze wzgldy zadecydowały o podjciu prac nad gruntown reform struktury majtkowej spółki z ograniczon odpowiedzialnoci. Jej przygotowaniami zajła si Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwoci, a jej starania zaowocowały przyjtym 28 padziernika 2010 r. na posiedzeniu plenarnym Komisji projektem.

(4) 125. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 49, 2011. reformy [13,s.5–27]. Zakłada on gruntown reorganizacj spółki z o.o. poprzez wprowadzenie trzech moliwych modeli: tradycyjnego, który odpowiada obecnemu systemowi, alternatywnego, w którym udziały wspólników nie maj wartoci nominalnej, a wkłady przeznaczone s na kapitał udziałowy, charakteryzujcy si brakiem zwizania odpowiadajcych mu rodków (jak wprzypadku rodków wnoszonych na pokrycie kapitału zakładowego) oraz modelu mieszanego, w którym wystpuj dwa rodzaje udziałów- z wartoci nominaln i bez niej. Projekt nie wymusza wic podejmowania jakichkolwiek zmian przez ju funkcjonujce spółki. Pod rzdami znowelizowanej ustawy dopuszczalna bdzie sytuacja, gdy w spółce w ogóle nie stworzy si kapitału zakładowego. Wuzasadnieniu do projektu nowelizacji podkrelono, e zasadne staje si poszerzenie zakresu autonomii woli w spółkach z o.o. skoro celowo utrzymania kapitału zakładowego jest w doktrynie sporna i trudno jednoznacznie przesdzi o jego pozytywnej roli jako instrumentu ochrony wierzycieli [13, s. 12]. Jednoczenie jednak wprowadza si rozwizania, których zadaniem jest skuteczniejsza ich ochrona. Nowoci jest przede wszystkim test wypłacalnoci. Przed kadorazow wypłat na rzecz wspólników zarzd obowizany jest bada , czy mimo jej dokonania spółka nie utraci w cigu roku zdolnoci do wykonywania wymagalnych zobowiza. Członkowie zarzdu maj powinno wydania owiadczenia o wypłacalnoci, które składane jest do sdu rejestrowego. Ponadto, w spółce istnie musi rezerwa na pokrycie przyszłych strat. Jej wysoko bdzie zalena od wielkoci dodatnich składników kapitału własnego. Jak łatwo zauway , reforma ta radykalnie wpłynie na działalno spółek z o.o., a fakultatywno. kapitału zakładowego stawia pod znakiem zapytania istnienie funkcji, które spełniał on do tej pory, w tym funkcji informacyjnej. 4. Historyczne korzenie instytucji kapitału zakładowego Funkcje kapitału zakładowego s cile zwizane z historycznymi pocztkami tej instytucji. Rozdrobnienie działalnoci gospodarczej w Europie drugiej połowy XIX w. powodowało, e dominowały wówczas spółki jawne i komandytowe, dysponujce jedynie niewielkimi rodkami. Słabo ekonomiczna tych spółek, w połczeniu z czstymi kryzysami gospodarczymi w tym okresie, powodowała liczne przypadki upadłoci, niekiedy zwizane take z naduyciami. Za rzecz oczywist przyjmowano powszechn odpowiedzialno wspólników za zobowizania spółki całym swoim majtkiem co, jak uwaano, zabezpieczało pewno obrotu gospodarczego i chroniło przed oszustwem. Brak odpowiedzialnoci udziałowców spółek kapitałowych traktowany był jako ródło potencjalnego niebezpieczestwa dla wierzycieli. Std pojawiło si przekonanie okoniecznoci wyodrbnienia swoistej bazy majtkowej – kapitału zakładowego, który ponadto powinien by chroniony przed zwrotem na rzecz udziałowców lub wyprowadzeniem ze spółki. Był on niejako cen za wyłczenie osobistej odpowiedzialnoci wspólników. Postrzegany był jako instrument sprawiedliwego rozłoenia ryzyka, wynikajcego z prowadzenia działalnoci gospodarczej, midzy udziałowców spółki a jej wierzycieli. Dowiadczenia wielkiego kryzysu zprzełomu lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku takie przekonania umacniały. Spółki kapitałowe jako osoby prawne uznawano we wczesnych okresach rozwoju kapitalizmu za pozbawione zdolnoci kredytowej. Zdolno kredytowa osób fizycznych wynikała z ich pozycji społecznej, moliwoci zarobkowych i istniała niezalenie od ich majtku. Spółki kapitałowe mogły uzyska tak zdolno jedynie w nastpstwie wyposaenia ich w majtek, zastpujcy osobist odpowiedzialno udziałowców [11, s. 17–19]..

(5) 126. Anna Nowakowska Funkcja informacyjna kapitału zakładowego spółki z o.o. w Ğwietle projektowanej nowelizacji kodeksu spółek handlowych. 5. Niektóre funkcje kapitału zakładowego Funkcje kapitału zakładowego wywodz si wic z jednej strony z jego historycznych korzeni, z drugiej natomiast z de i celów ustawodawcy, wyraonych w rozwizaniach prawnych. W dotychczasowej literaturze problematyka ta została szeroko omówiona. Podstawowy podział zakłada istnienie jedynie trzech funkcji, tj. prawnej, ekonomicznej i gwarancyjnej (Kodeks spółek handlowych zakazuje licznych działaĔ, które mogłyby spowodowaü uszczuplenie majątku spółki poniĪej granicy odpowiadającej wartoĞcią kapitałowi zakładowemu i, w przypadku jego naruszenia lub utraty realnej wartoĞci, wymaga odbudowy aktywów do wysokoĞci tego kapitału z zysku. Do zakazanych działaĔ naleĪą: zaliczanie wynagrodzenia za usługi Ğwiadczone przy powstaniu spółki na poczet wkładu wspólnika oraz wypłacanie tego wynagrodzenia ze Ğrodków wpłaconych na pokrycie kapitału zakładowego (art.158 § 2 k.s.h.), zwrot dopłat, jeĪeli są wymagane na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym (art. 179 § 1 k.s.h.), uzyskiwanie wypłat z jakiegokolwiek tytułu z majątku spółki potrzebnego do pełnego pokrycia kapitału zakładowego (art. 189 § 2 k.s.h.), pobieranie odsetek od wniesionych wkładów i udziałów (art. 190 k.s.h.), zwrot wkładów wspólnikom w całoĞci i w czĊĞci w czasie trwania spółki, poza wyraĨnie przewidzianymi wyjątkami (art. 189 § 1 k.s.h.), obejmowanie, nabywanie i przyjmowanie w zastaw przez spółkĊ własnych udziałów, w tym takĪe obejmowanie, nabywanie i przyjmowanie w zastaw przez spółdzielniĊ i spółkĊ zaleĪną (z pewnymi wyjątkami) – art. 200 § 1 k.s.h. Obowiązuje równieĪ ograniczenie dokonywania wypłat przez spółkĊ na rzecz udziałowców, jeĪeli nie wykazuje ona nadwyĪki aktywów nad pasywami, czyli innymi słowy zakaz uszczuplania majątku spółki na rzecz udziałowców z naruszeniem kapitału zakładowego (art. 192 k.s.h.). Bez wtpienia najwicej uwagi w pimiennictwie powica si funkcji gwarancyjnej. Jest ona uznawana za główne uzasadnienie istnienia instytucji kapitału zakładowego, stanowi równie przedmiot najwikszych kontrowersji. Niektórzy autorzy wyróniaj w jej zakresie funkcj informacyjn, czy nawet j z ni utosamiaj. Z tego wzgldu naley przynajmniej pokrótce j scharakteryzowa . Realizacja funkcji gwarancyjnej zapewniona jest obowizkiem wniesienia przez wspólników rzeczywistego majtku lub pienidzy na pokrycie udziałów w kapitale zakładowym i zakazie zwrotu wkładów oraz majtku (poza przypadkiem formalnego obnienia tego kapitału). Jak wyej wspomniano, kapitał zakładowy nie jest nienaruszalnym depozytem, który mógłby zabezpiecza. wypłacalno spółki. Z tego powodu funkcja ta niekiedy bywa kwestionowana i wymaga sprecyzowania. Krytyka w literaturze prawniczej i negowanie funkcji gwarancyjnej skłoniła A.Szumaskiego, jednego z twórców kodeksu spółek handlowych, do podjcia jej obrony. Stwierdza on, e rzeczywicie, kapitał zakładowy nie jest funduszem, z którego na wypadek upadłoci spółki mona zaspokoi wierzycieli. Co wicej, nie jest on nienaruszalny i istnieje ryzyko wydatkowania wniesionych wkładów w toku działalnoci spółki, czemu ustanowienie kapitału zakładowego nie zapobiega. Jednake „nie mona rozpatrywa kapitału zakładowego, który jest kategori z zakresu pasywów, w całkowitym oderwaniu od odpowiadajcych mu aktywów.” [21, s. 80; 18, s. 453–454; 19, s. 29]. Kodeks spółek handlowych, wprowadzajc zasad stałoci kapitału zakładowego, poprzez wyznaczenie dokładnych reguł postpowania wspólników, tworzy system zabezpieczenia interesów wierzycieli. Mog by oni pewni, e wrzeczywistoci istniej aktywa odpowiadajce kapitałowi w wysokoci równej temu zapisowi ksigowemu, poniewa nie mog by one uszczuplone ani przez spółk, ani przez wspólników.

(6) 127. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 49, 2011. Kodeks spółek handlowych zakazuje licznych działaĔ, które mogłyby spowodowaü uszczuplenie majątku spółki poniĪej granicy odpowiadającej wartoĞcią kapitałowi zakładowemu i, w przypadku jego naruszenia lub utraty realnej wartoĞci, wymaga odbudowy aktywów do wysokoĞci tego kapitału z zysku. Do zakazanych działaĔ naleĪą: zaliczanie wynagrodzenia za usługi Ğwiadczone przy powstaniu spółki na poczet wkładu wspólnika oraz wypłacanie tego wynagrodzenia ze Ğrodków wpłaconych na pokrycie kapitału zakładowego (art.158 § 2 k.s.h.), zwrot dopłat, jeĪeli są wymagane na pokrycie straty wykazanej w sprawozdaniu finansowym (art. 179 § 1 k.s.h.), uzyskiwanie wypłat z jakiegokolwiek tytułu z majątku spółki potrzebnego do pełnego pokrycia kapitału zakładowego (art. 189 § 2 k.s.h.), pobieranie odsetek od wniesionych wkładów i udziałów (art. 190 k.s.h.), zwrot wkładów wspólnikom w całoĞci i w czĊĞci w czasie trwania spółki, poza wyraĨnie przewidzianymi wyjątkami (art. 189 § 1 k.s.h.), obejmowanie, nabywanie i przyjmowanie w zastaw przez spółkĊ własnych udziałów, w tym takĪe obejmowanie, nabywanie i przyjmowanie w zastaw przez spółdzielniĊ i spółkĊ zaleĪną (z pewnymi wyjątkami) – art. 200 § 1 k.s.h. Obowiązuje równieĪ ograniczenie dokonywania wypłat przez spółkĊ na rzecz udziałowców, jeĪeli nie wykazuje ona nadwyĪki aktywów nad pasywami, czyli innymi słowy zakaz uszczuplania majątku spółki na rzecz udziałowców z naruszeniem kapitału zakładowego (art. 192 k.s.h.). Ochrona realnego charakteru kapitału, a tym samym jego funkcji gwarancyjnej, na co w dalszym cigu wskazuje A.Szumaski, nie jest pełna. Jest on zabezpieczony tylko przed wyprowadzeniem ze spółki przez wspólników, a nie utrat w wyniku nieudanej lub ryzykownej działalnoci. Wbrew stanowisku A.Szumaskiego, wierzyciele wcale nie uzyskuj pewnoci, e aktywa odpowiadajce kapitałowi zakładowemu rzeczywicie istniej. Dotyczy to zwłaszcza wierzycieli małych, drobnych wykonawców itp., którzy nie s w stanie sprawdzi rzeczywistej kondycji spółki. Skoro, jak twierdzi autor, nawet sprawozdanie finansowe i bilans nie daj adnej gwarancji, e zawarte wnich dane s aktualne w momencie zawierania transakcji, to w jaki sposób kapitał zakładowy ujawniony w rejestrze moe by „wiarygodn i przewidywaln gwarancj ochrony interesów wierzycieli”? Słuszne natomiast, ale sprzeczne z jego wczeniejszymi wywodami, wydaje si wyraone w dalszej czci stwierdzenie, e kapitał zakładowy nie jest wystarczajcym zabezpieczeniem wierzycieli i nie moe by zabezpieczeniem jedynym [21, s. 84, 88]. Sporód wszystkich funkcji kapitału zakładowego do funkcji gwarancyjnej przywizuje si najwiksz wag, ale jednoczenie budzi ona najwiksze wtpliwoci. Wskazuje si głównie, e wysoko kapitału zakładowego nie mówi nic o zdolnoci płatniczej spółki. Wkłady na jego pokrycie zuywaj si w spółce na skutek zwykłego, niekoniecznie przestpczego funkcjonowania. Jest on czysto abstrakcyjnym „zapisem ksigowym”, nie odpowiada mu adna realna wielko. w majtku spółki i w zwizku z tym nie moe stanowi adnej gwarancji dla wierzycieli [26, s. 98–102; 11, s. 22. Artykuły kodeksu, które wyznaczaj zasad stałoci kapitału zakładowego, nie zapewniaj okrelonego stanu majtkowego spółki [26, s. 102]. W takiej sytuacji mówienie o funkcji gwarancyjnej stanowi jedynie konwencj terminologiczn, „brak bowiem funduszu, który stanowiłby gwarancj dla wierzycieli” [11, s. 22]. Kwestionuje si w ten sposób sam racj istnienia kapitału zakładowego, natomiast podkrela przy tym fakt sprawdzania si odmiennych rozwiza obowizujcych w ramach common law w USA i czciowo w Wielkiej Brytanii. Mona zauway , e w zasadzie rónice zda dotycz sytuacji nadzwyczajnych. Jeeli spółka istnieje przez wiele lat, prawidłowo funkcjonuje i wypracowuje zysk, a koniunktura przez dłuszy czas jest dobra, wówczas nawet nieudane przedsiwzicia – niezbyt czste – nie s w stanie zachwia jej wypłacalnoci. Straty prowadzce do obnienia wartoci aktywów poniej kapitału.

(7) 128. Anna Nowakowska Funkcja informacyjna kapitału zakładowego spółki z o.o. w Ğwietle projektowanej nowelizacji kodeksu spółek handlowych. zakładowego mog by rekompensowane w kolejnych latach z zysku, a aktywa odtwarzane do jego wysokoci, co przewiduje art. 192 k.s.h. [25, s. 323; 5, s. 17-18]. Zniwelowa strat mona ponadto obnieniem wysokoci kapitału zakładowego. Spółka moe wic działa nawet przez szereg lat z niepokryt strat, ale udziałowcy nie mog czerpa z niej zysków (niekiedy działanie spółki przez szereg lat ze stratą moĪe byü elementem jej strategii rozwoju, zob.[5, s. 18]). Jednak jeeli nastpi głbszy kryzys i wiele podmiotów gospodarczych upada, kapitał zakładowy i mechanizm jego utrzymania nie jest w stanie uchroni kontrahentów upadajcej spółki przed utrat wierzytelnoci. Podobnie stanie si w przypadku, gdy spółka popadnie w kłopoty i udziałowcy (którzy oczywicie pierwsi o tym bd wiedzieli) zechc uratowa kosztem wierzycieli jak cz. zainwestowanego kapitału omijajc prawo. Instytucja kapitału zakładowego nie zapobiegnie stratom wierzycieli, jeeli udziałowcy spółki od samego pocztku nastawieni bd na działanie niezgodne z prawem. Sposób ujcia wyej opisanej funkcji przez niektórych autorów wskazuje, e pojmuj oni funkcj informacyjn jako jej element. Wikszo doktryny nie zmienia tradycyjnego, ustalonego na pocztku lat 90-tych podziału na trzy zasadnicze funkcje i rozpatruje informacyjne zadania kapitału zakładowego łcznie z jego rol w ochronie wierzycieli (mowa tu o podziale na funkcjĊ gwarancyjną, prawną (rozumianą w ten sposób, Īe kapitał zakładowy dzieląc siĊ na udziały przyznawane wspólnikom w zamian za wkłady, stanowi podstawĊ ich uczestnictwa w spółce, a wielkoĞü objĊtego przez wspólnika udziału w stosunku do całoĞci kapitału okreĞla zakres jego obowiązków i uprawnieĔ) oraz ekonomiczną, czy gospodarczą (polegającą na tym, Īe wniesione do spółki przez wspólników wkłady tworzą odpowiadające kapitałowi zakładowemu aktywa, które umoĪliwiają rozpoczĊcie działalnoĞci przez spółkĊ jej kontynuacjĊ). Tymczasem klasyczna definicja funkcji gwarancyjnej zakłada, e kapitał zakładowy stanowi stały fundusz potencjalnego zaspokojenia si wierzycieli spółki. Ma ona zatem gwarantowa , e w razie niewywizywania si spółki z jej zobowiza, wierzyciele nie zostan pokrzywdzeni mogc skierowa egzekucj do tego włanie funduszu. W takim ujciu nie mieci si informacyjna rola kapitału zakładowego i powinna ona by pojmowana odrbnie. 6. Załoenia teoretyczne funkcji informacyjnej kapitału zakładowego Kapitał zakładowy, a cilej jego wysoko , stanowi ma jasn i czyteln informacj, czy dana spółka jest wiarygodna, a przede wszystkim, czy charakteryzuje si płynnoci finansow. Ma to kluczowe znaczenie dla kontrahentów spółki. Zawierajc umow z podmiotem, z którym wczeniej nie łczyły ich adne stosunki gospodarcze, maj prawo obawia si, e nie dochowa on warunków kontraktu. Chodzi tu nie tyle o jego zamierzone działania, co włanie nawet nieprzewidzian utrat płynnoci finansowej. W dzisiejszych czasach w stosunkach midzy przedsibiorcami zasad stało si zawieranie umów z przedłuonym terminem płatnoci. Wystawiajc faktur dostawca okrela zgodnie z wczeniejszymi ustaleniami termin, w którym nastpi ma przelew, przy czym do odbioru towaru lub usługi dochodzi wczeniej. W takiej sytuacji informacja o stanie finansowym spółki nabiera doniosłej wagi, bowiem dostarczajc towar mog pojawi si wtpliwoci, czy zapłata rzeczywicie nastpi. Zasada stałoci kapitału zakładowego, wyraona w licznych przepisach kodeksu spółek handlowych, ma gwarantowa , e tej ksigowej wielkoci odpowiadaj realnie istniejce aktywa. Zawierajc umow z dan spółk mona by pewnym, e takie rodki faktycznie s w niej zaangaowane. Dowiadujc si zatem, jaka jest wysoko kapitału zakładowego zmniejsza si ryzyko wice si z okrelon transakcj..

(8) 129. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 49, 2011. Moliwo uzyskania takich informacji zapewnia ustawa o Krajowym Rejestrze Sdowym [23]. Na jej podstawie utworzony został Krajowy Rejestr Sdowy (dalej „Rejestr”), stanowicy jednolity i powszechny system rejestracji podmiotów gospodarczych, w którym gromadzi si informacje dotyczce wszystkich przedsibiorców, w tym równie spółek z ograniczon odpowiedzialnoci. Artykuł 8 wyraa zasad jawnoci formalnej i stanowi, e rejestr ten jest jawny i kady ma dostp do ujawnionych w nim danych. W celu realizacji tej zasady ustanowiono Centraln Informacj KRS. Ma ona za zadanie prowadzi zbiór informacji z KRS oraz na wniosek wydawa odpisy, wycigi i inne zawiadczenia. Kontrahent chccy nawiza stosunki handlowe zdan spółk moe bez problemu za stosunkowo niewielk opłat sprawdzi m.in. siedzib iadres, kto zgodnie z umow spółki jest uprawniony do jej reprezentacji, czy spółka ma zaległoci podatkowe i celne objte egzekucj lub nalenoci, do których poboru jest obowizany Zakład Ubezpiecze Społecznych, a przede wszystkim wysoko kapitału zakładowego. Co wicej, rejestr jest dla osób trzecich wiarygodnym ródłem informacji o podmiocie do niego wpisanym [1, s. 21]. W myl bowiem art. 17 domniemywa si, e dane wpisane w Rejestrze s prawdziwe. Uzyskanie informacji o wysokoci kapitału zakładowego ułatwia równie przepis art. 206 k.s.h. Zgodnie z t regulacj pisma i zamówienia handlowe składane przez spółk w formie papierowej ielektronicznej, a take informacje na stronach internetowych spółki, powinny zawiera m.in. włanie wielko kapitału zakładowego. 7. Ocena funkcji informacyjnej kapitału zakładowego Opisane wyej załoenia okazuj si całkowicie teoretyczne. Rzeczywicie, dostp do informacji o wysokoci kapitału zakładowego nie stwarza najmniejszych trudnoci. Jednak wbrew pocztkowym załoeniom ustawodawcy, wiadomo taka nie przesdza w aden sposób o wiarygodnoci spółki, czy tym bardziej o jej aktualnym stanie finansowym. Jak wykazuje Mateusz Rodzynkiewicz „dla otoczenia rynkowego spółki istotne znaczenie ma nie tyle informacja o wysokoci kapitału zakładowego, ile o sumie kapitałów własnych, ich relacji do kapitałów obcych (dłunych) zaangaowanych w przedsibiorstwie, o współczynnikach wypłacalnoci, o „jakoci” posiadanych nalenoci, ich rotacji, portfelu zamówie, perspektywach rozwoju itp.” [14, s. C8]. Zasad stałoci kapitału zakładowego maj zapewnia zakazy jego uszczuplania i mechanizm uzupełniania straty z wypracowanego zysku. Tymczasem wierzyciele nie s zainteresowani posiadaniem przez spółk nadwyki aktywów nad zobowizaniami, a zachowaniem przez ni płynnoci finansowej [15, s. 5]. Trzeba te pamita , e okresem, zgodnie z którym dokonywany jest podział zysku i sporzdzane jest sprawozdanie finansowe jest rok obrotowy. W tak długim czasie sytuacja spółki moe si kilkakrotnie diametralnie zmieni . Nie jest wcale rzadkim przypadkiem utrata płynnoci finansowej po jednej nieudanej transakcji. Wysoko kapitału zakładowego nie moe wic by miarodajn informacj dla kontrahentów. Sama ta kwota nie wykazuje jakie s zobowizania spółki, jaka jest wielko zacignitych przez ni kredytów, albo jaka jest warto hipoteki ustanowionej na jej nieruchomociach. Za przykład moe tu posłuy sytuacja jednego ze znaczcych na rynku deweloperów, którego kapitał zakładowy przedstawiał si na imponujcym poziomie kilkuset milionów złotych. Tymczasem suma kredytów znacznie przewyszała t kwot i klientów spotkały powane problemy z odbiorem opłaconych ju mieszka. Informacje o kredytach i innych zobowizaniach zawarte s w sprawozdaniu finansowym, jednak nawet ono nie daje całkowitej pewnoci. Sporzdzane obowizkowo przez kad spółk z o.o. i ujawniane w rejestrze.

(9) 130. Anna Nowakowska Funkcja informacyjna kapitału zakładowego spółki z o.o. w Ğwietle projektowanej nowelizacji kodeksu spółek handlowych. take nie gwarantuje aktualnoci zawartych w nich danych. Wielko kapitału zakładowego co najwyej moe wiadczy o rozmiarach podjtej działalnoci [26, s. 99]. Z tego wzgldu czsto mówi si o swoistym „tecie powagi”. Równie ta, niezbyt doniosła cecha, jest podwaana. Wskazuje si, e w stosunkach gospodarczych nierzadko wystpuj spółki o wysokich obrotach i szerokim zakresie działalnoci ze stosunkowo niskim kapitałem zakładowym, który nie jest jedynym ródłem finansowania spółki. Funkcjonuje ona w oparciu o kredyty, ciche rezerwy, dopłaty, czy agio, co jest dla wspólników o tyle korzystne, e jest to dług spółki, który w przeciwiestwie do kapitału zakładowego podlega zwrotowi [7, s. 19]. Jawno danych o wysokoci kapitału zakładowego miała w załoeniu umoliwia. wypełnianie przez niego funkcji informacyjnej. W literaturze pojawił si tymczasem pogld, e paradoksalnie jawno ta sprzyja wprowadzeniu w błd mniej dowiadczonych uczestników obrotu gospodarczego. Michał Romanowski stwierdza mianowicie, e osoba nie posiadajca wiedzy prawniczej na temat działania instytucji kapitału zakładowego moe by przekonana owiarygodnoci spółki i jej wysokiej pozycji na rynku, gdy tymczasem jej sytuacja moe by. skrajnie odmienna [15, s. 7]. Z powyszego wynika, e ostrony kontrahent nawizujc stosunki gospodarcze z okrelon spółk z o.o. i oceniajc jej wiarygodno , nie powinien kierowa si wysokoci jej kapitału zakładowego. Aktualnych informacji nie dostarczy równie sprawozdanie finansowe za poprzedni rok obrotowy. Czsto stosowane w obrocie s natomiast sprawozdania kwartalne, tzw. F-01. Kontrahenci wymagaj okazania tego dokumentu przed zawarciem umowy. Wykazuje si w nim m.in. rachunek zysków i strat, liczb przecitnie zatrudnionych osób, aktywa trwałe i obrotowe, nakłady na rodki trwałe. Poniewa ujmuje si w nim przychody i koszty, pozwala on na sprawdzenie m.in., czy w ostatnim czasie nie doszło do straty i jaki jest faktyczny wynik finansowy spółki. Jest to zatem instrument poyteczny w analizie gospodarczej danego przedsibiorcy. Udostpnienie takich informacji zaley wyłcznie od dobrej woli spółki. Rzetelno tego sprawozdania zaley równie od pastwa pochodzenia danej spółki. W krajach rozwijajcych si o wysokim stopniu korupcji zdarzaj si przypadki tzw. kreatywnej ksigowoci. Prowadzi si wówczas odrbne dokumentacje dla kontrahentów i osobne dla urzdu skarbowego. Jest to jednak działanie przestpcze i w Polsce jest rzadko spotykane. Dokładno badania stanu finansowego spółki zalee bdzie przede wszystkim od rozmiarów planowanej transakcji. Jeeli w gr wchodzi maj wielomilionowe kwoty, zasadne stanie si rozwaenie zaangaowania biegłego rewidenta, czy wrcz podmiotów wyspecjalizowanych w przeprowadzaniu wywiadu gospodarczego. Jak wskazuje Michał Romanowski, dowiadczenia praktyczne dowodz, e decyzje o przeprowadzeniu audytu prawnego lub finansowego w spółce podejmuje si bez wzgldu na wysoko kapitału zakładowego, z powodu koniecznoci biznesowej [15, s. 6]. Kolejn moliwoci jest stosowanie zabezpiecze umownych, czy np. gwarancji bankowych. Niewtpliw wad tego rozwizania jest ograniczona dostpno takich form dla małych przedsibiorców. Wymagania pod wzgldem zabezpiecze kontraktowych stawia mog zazwyczaj uczestnicy obrotu gospodarczego o silnej pozycji na rynku. Szczegółowa analiza sposobów sprawdzania płynnoci finansowej przedsibiorców znajduje si jednak poza zakresem tej pracy. Zastanowienia wymaga jak projektowana reforma kodeksu spółek handlowych wpłynie na tak postrzegan funkcj informacyjn kapitału zakładowego. W przypadku wyboru przez wspólników spółki modelu alternatywnego, tj. zastpienia kapitału zakładowego udziałowym, dyskusja nad.

(10) 131. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 49, 2011. funkcj informacyjn jest w ogóle bezprzedmiotowa. Projekt ustawy nie wymaga bowiem wykazywania wysokoci kapitału udziałowego w umowie spółki, ani tym bardziej nie jest ona ujawniona w rejestrze. rodki, które mu odpowiadaj nie s zwizane i nie ma przeszkód w ich wypłacaniu wspólnikom pod tytułem dywidendy, o ile oczywicie zarzd wyda w tym zakresie certyfikat wypłacalnoci. Nie mona zatem mówi w tym wypadku o funkcji informacyjnej. Współkach opartych na modelu tradycyjnym lub mieszanym natomiast, funkcja informacyjna równie nie jest wypełniana. Jak wyej wykazano, jest ona tylko załoeniem teoretycznym iwaden sposób nie moe zabezpiecza interesów potencjalnych wierzycieli. Naley uzna , e reforma struktury majtkowej spółek z o.o. potwierdza tez o braku informacyjnej roli kapitału zakładowego. Zadania te zostan przejte przez nowe instrumenty sprawdzania wiarygodnoci spółek i ochrony wierzycieli (tj. m.in. testy wypłacalnoci i testy bilansowe), które dotycz wszystkich modeli spółek z o.o., a nie tylko alternatywnego. 8. Podsumowanie Rozwaana w niniejszej pracy funkcja informacyjna kapitału zakładowego była niemal od samego pocztku kwestionowana. Praktyka ycia gospodarczego wskazywała, e sama informacja o wysokoci kapitału zakładowego nie jest w stanie zagwarantowa bezpieczestwa transakcji zdan spółk i dochowujcy naleytej starannoci kontrahent powinien uzyskiwa wiadomoci ojej stanie finansowym z innych ródeł. Projektowana nowelizacja kodeksu spółek handlowych zasadniczo zmienia cał struktur majtkow spółki, wprowadza take nieznane wczeniej prawu polskiemu instrumenty zabezpieczenia interesów wierzycieli. W chwili obecnej trudno jednoznacznie przewidzie czy przedstawiony projekt zgodnie z załoeniami rzeczywicie wzmocni ochron wierzycieli spółki z o.o. i przyczyni si do wikszego bezpieczestwa obrotu gospodarczego oraz czy fakultatywno kapitału zakładowego okae si dobrym posuniciem. Ocena przygotowywanej zmiany ustawy znajduje si poza ramami tego opracowania. Ju dzisiaj mona stwierdzi , e funkcj informacyjn naley wykluczy z zakresu wypełnianych przez kapitał zakładowy zada, i to nie tylko w przypadku spółek z o.o., które oparte bd na modelu alternatywnym, gdzie tworzony bdzie jedynie kapitał udziałowy, ale równie w przypadku spółek o modelu tradycyjnym lub mieszanym.. Bibliografia [1] Bieniek- Koronkiewicz E., Sieczyłło-Chlabicz J., Skutki wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego, Glosa 2002/08, s. 21. [2] Gomoła M., WierzytelnoĞü jako przedmiot wkładu do spółki kapitałowej-wybrane zagadnienia, Prawo Spółek 2002/10, s. 12–13. [3] Herbet A. [w:] System Prawa Prywatnego. Prawo spółek kapitałowych. Tom 17A, pod red. S. Sołtysiskiego, C.H.Beck, Warszawa 2010: s. 185–186. [4] Kidyba A., Prawo handlowe, C.H.Beck, Warszawa 2007: s. 347–349. [5] Komarnicki I., Obowiązek pokrycia straty w spółce kapitałowej, Przegld Prawa Handlowego 2001/8, s. 17–18. [6] Kruczalak K., Prawo handlowe. Zarys wykładu, PWN, Warszawa 1996: s. 156. [7] Mieciski M., Niedokapitalizowanie spółki z o.o. a wysokoĞü kapitału zakładowego, Przegld Prawa Handlowego 1998/06, s. 19..

(11) 132. Anna Nowakowska Funkcja informacyjna kapitału zakładowego spółki z o.o. w Ğwietle projektowanej nowelizacji kodeksu spółek handlowych. [8] Modrzejewski J., Winiewski C., Zmierzch minimum kapitałowego- i co dalej?, Przegld Prawa Handlowego 2010/12, s. 29. [9] Mróz T., Funkcje kapitału zakładowego a przedmiot wkładu w spółkach kapitałowych (ze szczególnym uwzglĊdnieniem aportu) [w:] Studia z prawa prywatnego gospodarczego. Ksiga pamitkowa ku czci prof. I. Weissa, Zakamycze 2003: s. 175–182. [10] Mróz T., Przedmiot wkładu a funkcje kapitału zakładowego, Monitor Prawniczy 2002/5, s. 199–201. [11] Opalski A., Kapitał zakładowy. Zysk. Umorzenie, LexisNexis, Warszawa 2002: s. 17–19, 22–23. [12] Paluch M., Kapitał zakładowy w procesie tworzenia spółki z o.o., Studia Prawnicze 1998/3 [druk 1999], s. 73–74. [13] Projekt reformy struktury majątkowej spółki z o.o., Przegld Prawa Handlowego 2010/12, s. 5– 27. [14] Rodzynkiewicz M., Spółka z o.o.: w obronie, Rzeczpospolita, 5.05.2011 r., s. C8. [15] Romanowski M., W sprawie spółki z o.o. „light” i efektywnoĞci kapitału zakładowego, Przegld Prawa Handlowego 2010/01, s. 5–7. [16] Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 27.06.1934 r. Kodeks handlowy (Dz. U. z 1934 r. Nr 57, poz. 502). [17] Stefanowicz J.A., Wkład. Kapitał zakładowy. Udział, Przegld Sdowy 1995/2, s. 82–85. [18] Strzpka J.A. i Zieliska E. [w:] Kodeks spółek handlowych. Komentarz., pod red. J.A. Strzpki, C.H.Beck, Warszawa 2005: s. 453–454. [19] Szajkowski A. [w:] S. Sołtysiski, A. Szajkowski, A. Szumaski, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, C.H.Beck, Warszawa 2006: s. 29. [20] Szajkowski A., Prawo spółek handlowych, C.H.Beck, Warszawa 1997: s. 204. [21] Szumaski A., Problem funkcji gwarancyjnej kapitału zakładowego (akcyjnego) spółki kapitałowej, Pastwo i Prawo 1997/6, s. 78– 88. [22] Tarska M., Spółka z ograniczoną odpowiedzialnoĞcią. Istota. Ustrój. Funkcjonowanie, C.H.Beck, Warszawa 2003: s. 184. [23] Ustawa z dnia 20.08.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. z 1997 r. Nr 221, poz. 769 z póĨn. zm.). [24] Ustawa z dnia 23.10.2008 r. o zmianie ustawy- Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 217, poz. 1381). [25] Weiss I. [w:] Pyzioł W., Szumaski A., Weiss I., Prawo spółek, Oficyna Wydaw. Branta, Bydgoszcz-Kraków 2006: s. 322–323. [26] Winiewski A.W., Prawo o spółkach. PodrĊcznik praktyczny. T.II, Twigger, Warszawa 1991: s. 98–103. [27] Zakrzewski P., Kapitał zakładowy i kapitał zapasowy w spółce z ograniczoną odpowiedzialnoĞcią (pojĊcia, charakter, funkcje) [w:] Ksiga pamitkowa dla uczczenia pracy naukowej Prof. K. Kruczalaka, Gdaskie Studia Prawnicze 1999, t. V: s. 503..

(12) 133. Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 49, 2011. INFORMATIVE FUNCTION OF SHARE CAPITAL OF LIMITED LIABILITY COMPANY IN THE LIGHT OF PROJECT OF AMENDMENT TO COMMERCIAL PARTNERSHIPS AND COMPANIES CODE Summary The projected amendment to Commercial Partnerships and Companies Code has provoked a discussion on future of share capital in limited liability companies. The purpose of this article is to prove that an informative function of share capital in practice doesn’t meet the expectations and that different- more modern and flexibleinstruments should be sought. Information on amount of share capital is publicly available but it doesn’t show if the company is solvent. A person entering into a contract with a limited liability company should look for other ways of finding out what is its actual financial situation. A deep reform of the limited liability companies will make the share capital an optional institution, which will not fulfil the informative function. Other methods improving protection of creditor’s rights will be introduced. Keywords: share capital, limited liability company Anna Nowakowska Katedra Ekonomii Wydział Zarzdzania Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy ul. Kaliskiego 7, 85-789 Bydgoszcz e-mail: anna.nowakowska@utp.edu.pl.

(13)