A C T A U N I V E R S I T A T I S ' L O D Z I E N S I S ______________________ FOLIA OECONOMICA 92,1989_____________________
Iz a Muchnicka-DJakow
O AKTYWNOŚCI EMERYTÓW WIELKOMIEJSKICH W RAMACH ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH
Pracownik s p ó ł d z i e l c z o ś c i m ieszkaniowej może z n a le źć i c z ę s t o z n a jd u je ponoć i w s p a rc ie w r e a l i z a c j i swoich jadań w rzeszy d z i a ła c z y s p o łe c z n y c h , wśród k t ó r y c h znaczny p roce n t stanow ią osoby м wieku e n e r y t a ln y m . Spośród n ic h r e k r u t u j ą 3ię l i c z n i s o j u s z n i c y s p ó łd z ie lc ó w , i n i c j a t o r z y w ie lu ciekaw ych poczynań s p ołeczn ych na rzecz mieszkańców o s i e d l a , m ia s t a . D z i a ł a j ą w różnych d z ie d z in a c h i z różnym zaangażowaniem.
Rodzi s i ę p y t a n i e : i l e osób spośród emerytów J e s t aktywne spo ł e c z n i e i j a k i j e s t s t o p ie ń ic h zaangażowania w t e j d z i a ł a l n o ś c i ? Czy i j a k im i czynnikami społeczno-dem ograficznymi j e s t uwarunkowana aktywność społeczna emerytów? Czy aktywność społeczna ulega p r z e k s z t a ł c e n i u z c h w ilą p r z e j ś c i a pracownika na emoryturę i w Jakira k ie r u n k u ?
Zanim, zostaną p rzed staw ion e odpowiedzi na powyższe p y t a n i a wy j a ś n ij m y p o j ę c i e a k tyw n o ści s p o łe c z n e j .
T e rn in "aktywność s p o łe c z n a " n a le ż y do o k r e ś le ń w ie lo z n a c z n y c h . P r z y p i s u j e mu s i ę różne zn a c z e n ie , a także s t o s u j e s i ę w i e l e t e r minów zamiennych. N a j c z ę ś c i e j używane t o : " p r a c a s p o łe c z n a ” i "dzia
ł a l n o ś ć s p o łe c z n a " czy też " s p o łe c z n e u c z e s t n i c t w o " * .
Dr, a d iu n kt w K a te d rze P e d a g o g ik i S p o łe c z n e j UL.
1 Różnorodną t r e ś ć przypisyw aną wymienionym pojęciom można zna le ź ć w n as t ę p u ją c y c h p ra c a c h : w. B r o n i k o w s k i , Drogi po stępu chłopa p o l s k ie g o , Warszawa 1934, s. 220; Sło w n ik wiedzy oby w a t e l s k i e j , Warszawa 1970, s. 355; S. W i d e r s z p i l , Skład p o l s k i e j k l a s y r o b o t n i c z e j , Warszawa 1965, s . 303; M. S u r m a c z y r t - я к i , Znaczenie k a t e g o r i i " p o z y c j a " i " r o l a s p o łe c z n a " w badaniach s o c j o l o g i c z n o - p o l i t y c z n y c h , [w :J Problemy s t r u k t u r y i aktyw no ści s p o ł e c z n e j , Warszawa 1970, s . 168-, F. M. M 1 e с z к o , Z badart nad a k tyw no ścią zawodową i społeczną chłopów. (Studium na p r z y k ł a
-224 1га Muchnicka-Ojakow
Aktywność społeczna na n a j c z ę ś c i e j c h a r a k t e r d z i a ł a l n o ś c i z o r ganizowanej w ramach różnorodnych stow arzyszeń i ja k w i e l u autorów s ą d z i - już sama p rz y n a le ż n o ś ć do n i e k t ó r y c h stow arzyszeń może sta n o w ić element a k tyw ności s p o ł e c z n e j. Można także d z i a ł a ć poza o r g a n i z a c ja m i.
R a z w a ż a f lia -za-Rißszczone w n in ie j s z y m .ariy-kule .dotyczą osób. s ta r szy c h , k t ó r e 7 są członkami różnorodnych o r g a n i z a c j i s p o łe c z n y c h .
W c h w i l i prowadzenia badań spośród 400 łó d z k i c h emerytów d obra nych w sposób losow y, z a le d w ie 14,25% ogółu poinform ow ało, iż n ie n a l e ż y do żadnej o r g a n i z a c j i s p o ł e c z n e j . N ie k t ó r z y z badanych opo w i a d a l i o swej p r z y n a le ż n o ś c i do k i l k u n a s t u o r g a n i z a c j i , z k t ó r y c h w ię k szo ść można z a l i c z y ć do tak zwanych " t e r e n o w y c h " 2 .
Osoby s t a r s z o w t r a k c i e przeprowadzanych rozmów u d ow adniały swą p rz y n a le ż n o ś ć o r g a n i z a c y jn ą pokazując l e g i t y m a c j e cz ło n k o w s k ie lub od pow iadając w z a d o w a la ją c y sposób na s ta w ia n e in p y t a n i a k o n t r o l ne. Poddane tak k r y t y c z n e j k o n t r o l i in fo r m a c je p r z e s z ł y wszakże w s z e lk ie o c z e k iw a n ia . Tak powszechnej p r z y n a le ż n o ś c i do o r g a n i z a c j i s p o łe c z n y c h , ja k w łó d z k i c h b a d a n ia c h , n ie spotykamy w znanych nam wynikach innych badań3
d z ie wsi t y s a G ó r a ) , Wrocław 1964, s . 34; J . K u l p i ń 3 k a , Sp ołeczn a aktywność pracowników p r z e d s i ę b i o r s t w a przem ysłow ego, Wro cław 1969, s. 20-21; W. A d a m s k i , D e te rm in a n ty ak tyw no ści s p o ł e c z n e j . Porównawcze studium s o c j o l o g i c z n e z b io r o w o ś c i i n s t r u k torów ZHP, Warszawa 1971, s . 14; 0. F. P h i l i p s , S o c i a l P a r t i c i p a t i o n and H a p p ie ne ss, "Am erican J o u r n a l of Sociology" 1967, v o l . L X X I I , nr 3; A v M e i s t e r , P a r t i c i p a t i o n o r g a n i s t ę e t p a r t i c i p a t i o n spontane'e,* " L 'Anne S o c i o l o g i q u a " 1961, s . 110; Л. K a m i ń s k i , I . M u c h n i c k a , J . S z y p s z ą k , J . J a n i c k i , Aktywność i b i e r n o ś ć członków s z k o ln yc h o r g a n i z a c j i m ło d z ie ż y , "Nowa S z k o ł a " 1968, nr 7-6, s. 20. v 2 O r g a n iz a c je terenow e, to t a k i e o r g a n i z a c j e , k t ó r y c h p o d s t a wowym zadaniem j e s t d z i a ł a l n o ś ć mająca na c e l u z a s p o k o je n ie o k r e ś lo nych p o t r z e b , czy też z a b e z p ie c z e n ie in te r e s ó w członków z b i o r o wości t e r y t o r i a l n e j w y d z i e l o n e j na p od sta w ie umownych czy też admi- n i s t r a c y j n y c n k r y t e r i ó w - p is z e W. P i o t r o w s k i . Ponadto cytowany au t o r dowodzi, iż we w spółczesnych m ia sta c h P o l s k i w y s tę p u je ponad d w a d z ie ś c ia różnych rodzajów o r g a n i z a c j i , sto w arz yszeń i kom itetów, k t ó r e zakresem celów i f u n k c j i oraz przestrzennym za s ię g ie m d z i a ł a l n o ś c i związane są z tak zwanym "miejscem z a m ie s z k a n ia " rozumianym s z e r z e j n iż t y l k o ja k o l o k a l m ie sz k a ln y będący w użytkowaniu j e d n o s t k i c z y . r o d z i n y . P o r . W. P i o t r o w s k i , M i e j s k a spo łe c z n o ś ć l o k a l n a a o r g a n i z a c j e terenow e, Warszawa 1968, s . 222.
7
J P o r . : S. J a ł o w i e c k i , P r z e j ś c i e na em e rytu rę ja k o
p ro c e s a k t y w n o ś c i, " S t u d i a S o c j o l o g i c z n e " 1972, nr 2; 0. T e с h- n i c z e k, 0 p rz y sto s o w a n iu społecznym s t a r s z y c h mężczyzn w śro dowisku m iejskim do s y t u a c j i e m e r y t a l n e j , Warszawa 196B ( p r a c a
dok-Ja k już podano, ogromną w iększość emerytów c e c h u je u c z e s t n i c tw o w o r g a n i z a c j a c h s p o łe c z n y c h . J a k s i ę p r z e d s ta w ia ic h a k t u a ln a p r z y n ależno ść o r g a n i z a c y jn a w porównaniu z okreson ak tyw no ści zawodouej, j a k i j e s t s to p ie ń zaangażowania oraz j a k i e c z y n n i k i społeczno-demo g r a f i c z n e d e te rm in u ją omawiany ro d z a j a k t y w n o ś c i, oto p y t a n i a , na k t ó r e poszukujemy odpow iedzi.
T a b e l a
1
P r z y n a le ż n o ś ć o r g a n i z a c y jn a respondentów w o k r e s i e a k ty w n o śc i zawodowej i na emeryturze Członkowie w X Rodzaj o r g a n i z a c j i w o k r e s i e ak tyw n o ści zawodowej na emery t u rz e Z w ią z k i zawodowe 85,5 81,0 Z rz e s z e n ie emerytów - 21,75 O r g a n iz a c je masowe 29,75 20,5 P a r t i e p o l i t y c z n e 22,5 13,5K o m ite ty blokowe, domowe, s k l e p o
we 5,25 12,25 Klu by s e n io r a - 3,75 Opiekunowie s p o ł e c z n i , ł a w n i c y , k u r a t o r z y , in s p e k t o r z y 1,0 3,0 Towarzystwa m iło ś n i c z e 1.75 1,75 Inne 10,25 / 9,25 Ź r ó d ł o : Opracowanie w łasne.
W ta b . nr 1 z o s t a ł a p rze d sta w io n a li c z e b n o ś ć respondentów na le ż ą c y c h do p oszczególnych o r g a n i z a c j i sp o łe c zn y c h i s to w a rz ysze ń w o k r e s i e a k tyw n o ści zawodowej oraz po p r z e j ś c i u na e m e ry tu rę . Powyż sze z e s t a w ie n ie u kazu je zmianę s t o p n ia p o p u la r n o ś c i p oszczególnych o r g a n i z a c j i s p o łe c z n y c h w środowisku badanych z c h w ilą u t r a t y przez n ic h r o l i p ra c o w n ik a . Zwraca uwagę f a k t , iż ta sama h i e r a r c h i a po p u l a r n o ś c i o r g a n i z a c j i j e s t zachowana w obu o k re s a c h . Z w y ją tk ie m dwóch o r g a n i z a c j i , k t ó r e d otyczą t y l k o osób emerytowanych. Natomiast d o s trz e g a s i ę dość znaczne zmiany u s to p n iu p o p u la r n o ś c i samych
or-t o r s k a w m a s z y n o p i s ie ); A. K a m i ń s k i , Czas wolny w p e rs p e k t y w i e p ię c io d n io w e g o tyg o d n ia p r a c y . O p in ie i p o s t u l a t y lu d n o ś c i m ia s t w P o l s c e . Ośrodek B ad ania O p i n i i P u b l i c z n e j i Studiów P r o gramowych, Warszawa 1972, s . 51-52 i i n .
g a n i z a c j i . Z m n i e j s z a s i ę z a i n t e r e s o w a n i e emerytów - a nuże k i e r o w n i c t w a o r g a n i z a c j i s p o ł e c z n y c h osobami odchodzącymi na e m e r y t u r ę - p r z e d e w s z y s t k i m o r g a n i z a c j a m i o b j ę t y m i tu ws p ó l ną nazwą "masowe" . P r z y n a l e ż n o ś ć do n i c h bywa c z ę s t o d e k l a r o w a n a m e c h a n i c z n i e , razem z w s z y s t k i m i osobami p r a c u j ą c y m i w j a k i m ś z e s p o l e . Z c h w i l ą k i e d y z o s t a j e ze r wany k o n t a k t z dot yc hc zaso wym ś r o d o w i s k i e m p r a c y , c z ę ś ć o- sób n i e dąży do i n d y w i d u a l n e g o o d n o w i e n i a swego c z ł o n k o s t w a . ,
W znacznym s t o p n i u z m n i e j s z a s i ę t a k ż e p r z y n a l e ż n o ś ć emerytów do p a r t i i p o l i t y c z n y c h . Dok ł adne w y j a ś n i e n i e p r z y c z y n t e g o faktu wy maga p r z e p r o w a d z e n i a p o g ł ę b i o n y c h badart. P r z y p u s z c z a l n i e c z ę ś ć o- sób zryy<a wi ęź ł ą c z ą c ą i c h z o r g a n i z a c j ą . Z n a j dą s i ę t eż tu l u d z i e , k t ó r z y ł ą c z y l i p r z y n a l e ż n o ś ć o r g a n i z a c y j n ą z p o s i a d a n y m i a mbi cj a mi zawodowymi. T er az t en motyw p r z y n a l e ż n o ś c i p a r t y j n e j s t a j e s i ę n i e a k t u a l n y . P o n a d t o , być może, k i e r o w n i c t w o o r g a n i z a c j i p o l i t y c z n y c h j e s t w mn i ej sz y m s t o p n i u z a i n t e r e s o w a n e k a t e g o r i ą członków-emerytów. W i ąż e s i ę t o z f u n k c j a m i p a r t i i p o l i t y c z n y c h , wśród k t ó r y c h f u n k c j e o p i e k u ń c z e n i e n a l e ż ą do n a c z e l n y c h . Powyższe, h i p o t e z y wymagają je d nakże w e r y f i k a c j i e m p i r y c z n e j . Z m n i e j s z a n i e s i ę p o p u l a r n o ś c i zwi ązków zawodowych w ś r o d o w i s k u emerytów j e s t w y ni k i e m n i s k i e j ś w i a d o m o ś ci o r g a n i z a c y j n e j ni ek t ór yc h b a d a n y c h , k t ó r z y p y t a j ą c "po c o 9 " , " c o mi to d a j e " - r e z y g n u j ą z p r z y n a l e ż n o ś c i . Winę ża t e n f a k t ponoszą d z i a ł a c z e z w i ą z k o w i . Tak że n i e d o c i ą g n i ę c i a o r g a n i z a c y j n e są p r z y c z y n ą s k r e ś l e n i a z e w i d e n c j i c z ę ś c i c z ł o n k ó w . C z ę s t o e me r y c i o p o w i a d a l i , i ż n i e n a l e ż ą o b ecv- n i e do związków zawodowych, poni eważ' z a l e g ł o ś c i w o p ł a c a n i u s k ł a d e k m i e s i ę c z n y c h w z r o s ł y w t a k i m s t o p n i u , i ż osoba odc hodząc a na eme r y t u r ę n i e może i c h u r e g u l o w a ć . Z w i ą z k i zawodowe, k t ó r y c h j e d n ą z f u n k c j i n a c z e l n y c h j e s t s p r awo wa n i e o p i e k i nad c z ł o w i e k i e m p racuj ą' - cym„ n i e powi nny z powodu a d m i n i s t r a c y j n y c h n i e d o c i ą g n i ę ć p o z ba wi a ć t e j o p i e k i osób, k t ó r e s woj ą w i e l o l e t n i ą p r a c ą z a s ł u ż y ł y na n i ą . W o r g a n i z o w a n y c h p r z e z z a k ł a d y p r a c y i mp r ez a c h d l a e meryt ów, zaprasza n i do u d z i a ł u są t y l k o c z ł o n k o w i e zwi ązków zawodowych. W i e l o l e t n i p r a c o w n i c y t y c h z a k ł a d ó w - n i e n a l e ż ą c y a k t u a l n i e do z wi ą zk u - są o m i j a n i i b o l e ś n i e t o p r z y k r e w y r ó ż n i e n i e o d c zu w a j ą . A n a l i z u j ą c z e s t a w i e n i e p r z e d s t a w i a j ą c e w s k a ź n i k i p o p u l a r n o ś c i o r y a n l z a c j i s p o ł e c z n y c h z n a j d u j e m y i t a k i e , k t ó r y c h p o p u l a r n o ś ć
v
ś r o d o w i s k u esób p r z e c h o d z ą c y c h na e m e r y t u r ę k i l k a k r o t n i e w z r a s t a . D e m o n s t r u j e t o u d z i a ł emeryt ów w r ó ż n o r o d n y c h k o m i t e t a c h domowych, b l o k o w y c h i s k l e p o w y c h . Ponad d w u k r o t n i e w z r a s t a l i c z b a os ób, k t ó re z c h w ilą p r z e j ś c i a na em eryturę b i o r ą czynny u d z i a ł w tyc h f o r mach a k tyw ności s p o ł e c z n e j , k t ó r y c h zakres d z i a ł a n i a d o ty czy bezpo ś r e d n io środowiska zam ieszkania osoby s t a r s z e j . Wymienione formy ak tyw n o ści s p o łe c z n e j c e c h u je wysoki s to p ie ń a k t y w i z a c j i emerytów. Tan osoby s t a r s z e r z e c z y w i ś c i e in te n s y w n i e p r a c u j ą . P a m i ę t a j ą c , i i u c z e s t n i c tw o w różnorodnych k o m ite ta c h , poza zgodą osoby z a i n t e r e sowanej, wymaga a k c e p t a c j i ogółu członków, a przejawem tego j e s t dokonany wybór - tak l i c z n y u d z i a ł emerytów w omawianych formach ak tyw no ści j e s t dowodem uznania d la r z e t e l n o ś c i , u c z c iw o ś c i i zaan gażowania społecznego osób s t a r s z y c h .
Podobnie można_ocenić t r z y k r o t n i e l i c z n i e j s z e zaangażowanie o- sób przechodzących na em eryturę w p e ł n i e n i e f u n k c j i opiekunów spo ł e c z n y c h , ławników, kuratorów lub in sp e k torów sądowych. Ten r o d z a j ak tyw no ści ja k i wyżej o p i s a n y , angażuje osoby z a in tere so w an e w wy sokim s t o p n i u . Wydaje s i ę , że j e ż e l i b y ł y pracownik przechodząc na em eryturę angażuje s i ę w j a k i ś nowy r o d z a j aktyw no ści s p o łe c z n e j - w y b ie ra taką formę, w k t ó r e j może r z e c z y w i ś c i e owocnie pracować. Zadowolenie p ły n ą c e z p ocz uc ia s p e ł n i e n i a m i s j i i powierzonych obo wiązków kompensuje u tra c o n ą r o l ę p rac o w n ik a . Daje p ocz uc ie u ż y t e c z n o ś c i s p o ł e c z n e j.
K i l k u uwag wymaga u d z i a ł badanych w różnorodnych s to w a r z y s z e n ia c h m iło ś n ikó w . Zebrany m a t e r i a ł pozwala na w y c i ą g n i ę c i e wniosków,
iż o r g a n i z a c j e te nie zabiegają o u d z ia ł emerytów w swoich sz e re g a c h . Poza obserw acją zmian w z a k r e s i e p o p u la r n o ś c i różnorodnych o r g a n i z a c j i s p ołe czn ych w środowisku osób p r a c u j ą c y c h zawodowo, a n a s t ę p n i e zażyw ających odpoczynku e m e ry ta ln eg o , celowe wydaje mi s i ę zw rócenie uwagi na zmiany w s to p n iu zaangażowania w aktywność spo łeczn ą po p r z e j ś c i u na e m e ry tu rę .
W badanej p o p u l a c j i zn ajdujem y, iż z c h w i l ą p r z e j ś c i a na eme r y t u r ę 2,5% osób re z y g n u je z u c z e s t n i c t w a w o r g a n i z a c j a c h . Wśród o- sób n a le ż ą c y c h do o r g a n i z a c j i , o g ó ln i e rze cz t r a k t u j ą c , n a s t ę p u ją p r z e s u n i ę c i a w s t r u k t u r z e zwykłych członków i członków f u n k c y jn y c h . N iec o w i ę c e j osób na e m e ry tu rz e , w porównańiu z okresem a k ty w n o śc i zawodowej, p e ł n i r o l ę c z ło n k a , n a to m ia s t m nie j (о 3.75X) spraw uje w n ic h fu n k c je
społeczne.-W z b io r o w o ś c i osób w s to p n iu najwyższym zaangażowanych w a kty w ność s p o łe c z n ą , c z y l i p e ł n i ą c y c h f u n k c j e w o r g a n i z a c j a c h w o k r e s i e a k tyw n o ści zawodowej, 1,4% po p r z e j ś c i u na em erytu rę re z y g n u je w og ó le z p r z y n a le ż n o ś c i do o r g a n i z a c j i . Z p o z o s t a ł y c h 9 8 , ć% połowa
p e ł n i nadal różne f u n k c j e , zaś połowa ( 4 9 , J K ) zadowala s i ę p oz ycją c złon ka o r g a n i z a c j i .
Osoby, k t ó r e nawet w wioku emerytalnym ko ntynuują swoją wysoko zaangażowaną aktywność społecznrj sta n ow ią 635», t j . większość wśród fu n k c y jn y c h emerytów. P o z o s t a ł a , wysoce nas i n t e r e s u j ą c a , l i c z ą c e 37% zbiorowość osób p e ł n i ą c y c h fu n k c je r e k r u t u j e s i ę spośród byłych, mało aktywnych członków o r g a n i z a c j i . To f a k t p r z e j ś c i a na em erytu rę spowodował u n ic h p otrzebę wzmożenia d otychczasow ej a ktyw ności s p o ł e c z n e j , k tó r ą z powodzeniem r e a l i z u j ą . Takich osób, k t ó r e po p r z e j ś c i u na em eryturę d o p iero z a c z y n a ją ak tyw nie d z i a ł a ć w ramach o r g a n i z a c j i sp ołeczn ych j e s t w zb io ro w o ś c i emerytów 5%. Natomiast n ie zdarza s i ę s y t u a c j a , aby osoba, k tó r a nig dy n ie n a l e ż a ł a do o r g a n i z a c j i sp ołecznych na em eryturze z a p i s a ł a s i ę i je d n o c z e ś n ie wykazywała zaangażowanie najwyższego s t o p n i a , c z y l i p e ł n i ł a fu n k c j e . Owszem, spotyka s i ę emerytów, k t ó r z y d o p iero na emeryturze z g ł o s i l i akces do j a k i e j k o l w i e k o r g a n i z a c j i . P o z o s t a ją oni jednak t y l k o człon kam i. To są wszakże n i e l i c z n e przyp ad ki - 0,75% ogółu z b io ro w o ś c i emerytów.
Regułą j e s t , i ż emeryci p r z e j a w i ą j ą c y aktywność sp ołeczn ą w r a mach o r g a n i z a c j i , z a p o c z ą tk o w a li j ą je s z c z e w o k r e s i e a ktyw ności zawodowej, a noże j e s z c z e w c z e ś n i e j , n i e k t ó r z y z n i c h , k o r z y s t a j ą c ze zw iększon ej p u l i czasu wolnego wzmagają s t o p i e ń zaangażo wania w i n t e r e s u j ą c e ic h i dobrze im znane formy d z i a ł a l n o ś c i . Obu d z i ć z a in t e r e s o w a n ie emerytów, dotychczasowych " a b s ty n e n tó w " spo łe c z n y c h zorganizowanymi .formami a k ty w n o śc i s p o łe c z n e j b yłob y c h y ba trudnym p r z e d s ię w z ię c ie m , bo zebrany m a t e r i a ł w s ka zu je, że spo śród osób n ie n a le ż ą c y c h u przednio do żadnych o r g a n i z a c j i s p o ł e c z nych z a le d w ie 6,3% decyd uje s i ę z g ł o s i ć do n ic h a k c e s , jednakże, ja k ju ż wspomiałam, n ie wykazują większego zaangażowania sp ołecznego.
Stąd wagi n a b i e r a członkostw o w różnorodnych o r g a n i z a c j a c h spo^ łe c z n y c h w o k r e s i e p rzed em erytalnym .Pozw ala ono zainteresowanemu poznać s t r u k t u r ę różnorodnych o r g a n i z a c j i , ic h zasady funkcjonow a n i a , uczy pewnych kontaktów i nawyków, u kazuje bogactwo m o ż liw o ści zorganizow anej a k tyw n o ści s p o ł e c z n e j , l/znaga życiową szansę z n a l e z i e n i a t a k i e j formy a kty w n o ści s p o ł e c z n e j , k t ó r e j r e a l i z a c j a p r z y n i e s i e s a t y s f a k c j ę osobie s t a r s z e j , a sp ołeczeń stw u k o r z y ś c i - co zazw yczaj j e s t n i e r o z ł ą c z n e .
Dokonując a n a l i z y m a t e r i a ł u p rzedstaw ionego w tab . 1, zwróćmy uwagę na h i e r a r c h i ę p o p u la r n o ś c i poszczególnych o r g a n i z a c j i społecz
nych w środowisku osób p rzeb yw ających na e m e ry tu rz e. S t o p i e ń popu l a r n o ś c i nożna o k r e ś l i ć l i c z e b n o ś c i ? emerytów n a l e ż ą c y c h do różno rodnych o r g a n i z a c j i s p o łe c z n y c h .
Ja k z z e s t a w ie n ia w ynik a, w o k r e s i e emerytalnym wprost n i e p o równywalna z innymi o r g a n iz a c ja m i j e s t popu larność związków zawodo wych w zb io ro w o ś c i badanych osób, gdyż ponad 80S emerytów a k t u a l n i e do n ic h n a l e ż y .
Drugie m ie js c e w h i e r a r c h i i p o p u la r n o ś c i zajmują o r g a n i z a c j e masowe i z r z e s ż e n ia emerytów. N ależy do n ic h po około 20X badanych.
T r z e c i e m ie js c e zajmują p a r t i e p o l i t y c z n e i o r g a n i z a c j e d z i a ł a j ą c e na t e r e n i e i d la p otrzeb środow iska lo k a ln e g o - n a le ż y do n ic h po około 135; badanych.
Czwarte m ie js c e zajmują o r g a n i z a c j e i i n s t y t u c j e typu opiekun s p o łe c z n y , ła w n ik , k u r a t o r , in s p e k t o r - f u n k c je t a k i e p e ł n i 351 o- sób s t a r s z y c h , zaś p i ą t e m ie js c e w h i e r a r c h i i p o p u la r n o ś c i zajmują różnorodne s to w a rz y s z e n ia m i ł o ś n i c z e .
H i e r a r c h i a p o p u la r n o ś c i o r g a n i z a c j i sp o łe c zn y c h w środowisku osób w wieku emerytalnym n i e i d z i e w parze z i c h s i ł a m i a k t y w i z u j ą cymi s t a r s z y c h członków. Zdolność ak ty w izo w a n ia p r z e ja w ia n a przez poszczególne o r g a n i z a c j e j e s t od w rotnie p r o p o r c j o n a ln a do i c h po p u l a r n o ś c i w środowisku s t a r s z y c h osób.
J e ż e l i za wskaźnik a k ty w n o śc i ewerytów w ramach p oszczególnych o r g a n i z a c j i sp o łe c zn y c h p r z y jm ie s i ę stosunek osób p e ł n i ą c y c h fu n k c j e do ogółu członków d anej o r g a n i z a c j i , to zebrany m a t e r i a ł dostar czy ciekaw ych i n f o r m a c j i , j a k to w idać w t a b . 2.
T a b e l a 2
! ’ '
Em eryci p e ł n i ą c y f u n k c je w o r g a n i z a c j a c h sp o łe c zn y c h
Nazwa o r g a n i z a c j i Osoby aktywne w X
Ł a w n ic y , opiekunowie s p o ł e c z n i , k u r a
t o r z y , in s p e k t o r z y 100,0
Klub s e n io r a 73,3
Towarzystwa m i ł o ś n i c z e 71,4
K o m ite ty domowe, blokowe, sklepowe 55,1
P a r t i e p o l i t y c z n e 40,0
O r g a n iz a c je masowe 32,9
Z r z e s z e n ie emerytów 26,4
Z w ią z k i zawodowe 16,0
Poświęćmy n ie c o uwagi n i e k t ó r y n kategoriom o r g a n i z a c j i s p o ł e c z nych, w k tó ry c h badani emeryci są żywo zaangażowani.
Na szczogólną uwagę z a s łu g u ję te i n s t y t u c j e , w k t ó r y c h resp on d e n c i p e ł n i ą fu n k c jo ła w ników , opiekunów s p o łe c z n y c h , ku ratorów i in sp ektorów sądowych. F u n k c je te z i s t o t y swej n a t u r y wymagają s i l nego zaangażowania sp ołe czn e g o, zaś p e ł n i e n i e ic h j e s t s p o ł e c z n i c z a s z c z y tn e , d a je p ocz uc ie wysokiego s to p n ia u ż y te c z n o ś c i s p o łe c z n e j i s a t y s f a k c j i o s o b i s t e j . N ie k t ó r e z n ic h są zdominowane przez osoby w wieku emrytalnym np. tere n o w i opiekunowie s p o ł e c z n i w wieku o- merytalnym w d z i e l n i c y Ł ó d ź - B a łu t y , w roku 1961 s t a n o w i l i 55,4% o- gółu opiekunów. K ie ro w n ic y Ośrodków Opiekunów Sp o łe czn y ch z uzna niem nówią o p rac y emerytów p e ł n i ą c y c h fu n k c je opiekunów.
P r a w ie 7% z ogółu emerytów j e s t członkami różnorodnych k o m ite tów d z i a ł a j ą c y c h w m ie js c u zam ieszkania osoby s t a r s z e j . Zwłaszcza komitetów domowych, blokowych czy sklepow ych. Co d ru g i z n ic h s p r a wuje s t a ł ą f u n k c j ę , co j e s t wskaźnikiem poważania sp ołe czn e g o, j a kim s i ę c i e s z y emeryt w s p o łe c z n o ś c i l o k a l n e j . K ie r o w n ic y niektórych z wymienionych o r g a n i z a c j i celow ych w odpowiedzi na nasze z a p y t a n i a , bardzo wysoko o c o n i l i zaangażowanie sp ołeczn e i u żyte cz no ść o- sób s t a r s z y c h w r e a l i z a c j i celów wymienionych grup w tórnych.
O r g a n iz a c je sp ołe czn e zwane "masowymi", to t a k i e j a k P o l s k i Czerwony K rzyż, l i g a K o b i e t , Towarzystwo P r z y j a ź n i P o lsk o - R a d z ie c - k i e j , L i g a Obrony K r a j u i t p . Ja k wskazują b adania u d z i a ł emerytów w tych o r g a n i z a c j a c h wynosi od 5-25S. Najwyższy p ro c e n t członków - emerytów podaje k i e r o w n ic tw o L i g i K o b i e t . K ie ro w n ic tw o o r g a n i z a c j i sp o łe c zn y c h wyraża s i ę z uznaniem o p rac y osób s t a r s z y c h , c h ę t n i e p r z y t a c z a c h a r a k t e r y s t y c z n e s y l w e t k i znakomitych d z i a ł a ę z y , j e d n o c z e ś n i e n ie ukryv/a, iż j e s t za in te re so w a n e werbowaniem l u d z i mło dych do p e ł n i e n i a szeregu f u n k c j i w ranach o r g a n i z a c j i . Je s z c z e j a s k r a w i e j z ja w is k o tb r y s u j e s i ę w c z a s i e rozmów z kierownikami z a rządów d z i e ln ic o w y c h P o l s k i c h Komitetów Pomocy S p o ł e c z n e j , w k t ó ryc h s t r u k t u r z e u d z i a ł emerytów waha s i ę w g r a n ic a c h 7D-00S ogółu d z i a ł a c z y s p o łe c z n y c h . Pomimo bardzo d o b r e j oceny zaangażowania społecznego osób s t a r s z y c h , o k t ó r y c h c z ę s to 3 i ę mówi " z a p a l e ń c y " , " f a n a t y c y p rac y s p o ł e c z n e j " " k o b i e t a niezmordowana" i t p . , k i e r o w n ic tw o n i e w id z i p otrze b y szerszeg o ak tyw izo w a nia społecznego
sme-rytó w , n ato m ia s t j o s t żywo z a in tere so w an e w i n s p ir o w a n iu ak tyw no ści n ło d y c h osób.
Podobnie n ie d o s trz eg a p o trze b y werbowania członków spośród e- merytów i społecznego ic h a ktyw izo w anie szereg tow arzystw m ił o ś n i - c z yc h , t a k i c h J a k n p .: P o l s k i Związek K ró tko fa lo w c ó w , P o l s k i Z w ią zek F i l a t e l i s t ó w , Łód zkie Towarzystwo F o t o g r a f i c z n e , Łódzkie Towa rzystw o M iło ś n ik ó w A s t r o n o m ii, P o l s k i Związek Hodowców Kanarków, P o l s k i Związek Wędkarzy, P o l s k i Związek Ł o w i e c k i . Wprawdzie p raw ie w każdym z tyc h tow arzystw emeryci p e ł n i ą o d p o w ie d z ia ln e funkcje na tu r y a d m i n i s t r a c y j n o - o r g a n i z a c y j n e j , jednakże k i e r o w n ic tw a n i e do s t r z e g a j ą p o trze b y szerszeg o ak ty w izo w a n ia emerytów zgodnie z c e la m i, d la k t ó r y c h te s to w a rz y s z e n ia z o s t a ł y powołane.
Osobnych rozważań wymaga n a j l i c z n i e j s z a nasza o r g a n i z a c j a spo łe c zn a - z w iąz ki zawodowe, k t ó r y c h s ł ł y a k t y w i z u ją c e emerytów n a l e ży o c e n ić n a j s k r o m n i e j . Z a le d w ie 16% spośród ogromnej rze sz y eme r y t ów -członków związków zawodowych p e ł n i w n ic h j a k i e ś z a d a n ie , z a zwyczaj pozbawione s a n k c j i fo rm a ln y c h .
Z w ią z k i zawodowo p e ł n i ą w stosunku do emerytów przede wszystkim f u n k c je o p iek uń cze , k t ó r y c h ża k re s waha s i ę od sporadycznego o r g a nizow ania t r a d y c y j n y c h " h e r b a t e k " , o k t ó r y c h a n e g d o ty c z n ie opowia d a l i rozmówcy, do o t a c z a n i a w szechstronną op iek ą swych b y ły c h p r a cowników. Za led w ie s p o r a d y c z n ie z d a r z a ją s i ę p rz y p a d k i a kty w izo w a n ia społecznego osób s t a r s z y c h w form ie np. powoływania s p e c j a l n y c h k o m i s j i złożonych z emerytów, p r a c u j ą c y c h na rze cz s p o łe c z n o ś c i za k ł a d o w e j, a nawet na rzecz szerszego ś ro d o w is k a .
Utrzymywanie kontaktów z byłym zakładem p ra c y j e s t wysoce c e n ione przez zbiorowość badanych osób, z k t ó r y c h 25-595í c z y n i to s y s t e m a ty c z n ie .
Z rz e s z e n ie emerytów, a w ł a ś c i w i e Zjednoczony Związek Emerytów, R e n c is tó w i In w a lid ó w p e ł n i także i przede wszystkim f u n k c je o p i e kuńcze w stosunku do swoich członków . A k t y w iz a c ja sp ołe czn a emery tów tak że t u t a j z n a jd u je s i ę na m a r g in e s ie o r g a n i z a c j i . Na ponad p ć ł m i l i o n a członków W s k a l i k r a j o w e j , s p e ł e c z n i e d z i a ł a około ^5 000. U naszych b ad aniach f u n k c y j n i s ta n o w ią 26% ogółu członków
z r z e s z e n ia emerytów.
V.’ klub ach emerytów, k t ó r e coraz c z ę ś c i e j p r z y b i e r a j ą po s t a ć autonom icznej p l a c ó w k i , j e s t zrzeszonych 3,75% ogółu b a
danych. "K lu b y r e n c is tó w ( l u b s z e r z e j - klu b y osób s t a r s z y c h , w NRO - kluby weteranów) są w P o l s c e w o k r e s i e wypracowywania naj- k o r z y s t n i e j s z y c h form p r a c y " - p is z e A. Kamiński .
L i c z n e obserw acje oraz szereg przeprowadzonych wywiadów z k i e rownikami klubów pozwala s t w i e r d z i ć , i i coraz c z ę ś c i e j p la c ó w k i te dopracowują s i ę t a k i c h form p r a c y , k t ó r e s p r z y j a j ą a k t y w i z a c j i członków klub u . Przypomnijmy, i i ponad 73S ogółu bywalców klubowych p e ł n i j a k i e ś f u n k c j e lub p osiad a s t a ł e zadania do wykonania na t e r e n i e p la c ó w k i. Wypada w y r a z ić u b o le w a n ie , iż tak mało j e s t je s z c z e tyc h placówek oraz n ie w s z y s tk ie r o z w i j a j ą tak i n t e r e s u j ą c ą d z i a ł a l ność. D z i a ł a l n o ś ć klubów o p a rta j e s t w z a s a d z ie na p ra c y s p o łe c z n e j samorządów klubowych.
Ten asp ek t zesp oło w ości i samorządności d z i a ł a n i a osób starszych uważany j e s t za s z c z e g ó ln i e użyteczną formę ic h a k t y w i z a c j i . Stąd d a ls z e r o z w i j a n i e i u s p ra w n ia n ie d z i a ł a l n o ś c i klub ow ej w eszło w program o p i e k i s p o ł e c z n e j , o czym p is z e T. Wujek w następujący spo sób: "S p o łec z e ń s tw o powinno d o s t a r c z y ć ludziom starszym m oż liw ości w łaściw eg o i poprawnego w y k o rz y s t a n ia czasu wolnego, między innymi poprzez o rg a nizow a n ie różnorodnych klubów5 .
Poświęćmy n ie c o uwagi a n a l i z i e programów d z i e ł a l n o ś c i klubów. W s z y s tk ie placó w k i oceniane przez j e j członków i k i e r o w n ic tw o j a ko dobrze f u n k c jo n u ją c e c e c h u je podstawowa zasada, jednoczesnego ł ą c z e n i a f u n k c j i k u lt u r a ln o - r o z r y w k o w e j z op iek u ń czą . Praktykowane to j e s t przez klub y d z i a ł a j ą c e w P o l s c e , Ja k i za g r a n i c ą , k t ó r y c h fun kcjon ow anie opisyw ana j e s t w l i t e r a t u r z e 6 .
Em eryci w c z a s ie , przeprowadzonych z nimi rozmów w ielok ro tn ie r e l a c j o n o w a l i własne dośw ia d cz en ia lub o p i s y w a l i inne przypadki k i e dy to r o z t o c z e n ie przez klub s e n i o r a o p i e k i nad samotnym emerytem b u d z iło go z l e t a r g i c z n e j e g z y s t e n c j i i a ktyw izo w a ło s p o ł e c z n i e . S to w a r z y s z e n ie członków klubu j e s t zatem n ie t y l k o środow iskiem
o-4 A. K a m i ń s k i , F u n k c je p e d ag og ik i s p o ł e c z n e j . P r a c a s o c j a l n a i k u l t u r a l n a , Warszawa 1972, s . 318.
5
T. W u j e k, E u r o p e j s k i e s p o t k a n i e grupy ro b o c z e j w s p ra w ie programów o p i e k i s p o ł e c z n e j nad ludźmi w wieku s ta rs z y m , " K w a r t a l n ik Ped a g o g icz n y " 1967, nr 3, s. 220.
6 I . M u c h n i c k a-D j a k ó w , Czas wolny w k l u b i e s e n i o r a , Warszawa 1984, s . 94; a także G e r o n t o lo g ia -dla pracowników s o c i á l n y c h , red . K. W iśniewsk a-Roszkow sk a, Warszawa 1982, 3.
p ie k u ń cz yn , le c z s t a j e s i ę tak że środowiskiem wychowawczym - o g a r n ia оЬ зга гу pozostawione dotąd n i e i n t e n c j o n a l n y n wpływom wychowaw czyń .
W a n g l o s a s k i e j l i t e r a t u r z e g e r o n t o l o g i c z n e j w i e l e m ie js c a z a j mują rozważania d o ty czą ce ak tyw no ści s p o łe c z n e j osób 3 t a r s z y c h w ranach różnorodnych o r g a n i z a c j i r e l i g i j n y c h . A n a l i z u j e s i q r o l ę i m ie js c e k o ś c i o ł a wśród in n y c h i n s t y t u c j i w y w ie r a ją c y c h wpływ na ak tywność emerytów.
W naszych badaniach ani jedna osoba s t a r s z a n ie wspomniała o j a k i e j k o l w i e k a ktyw n o ści w ramach o r g a n i z a c j i r e l i g i j n y c h . In fo r m a c j e zebrane drogą o b s e r w a c ji poz w a la ją p rz y p u s z c z a ć , że j e s t r o z w ija n a aktywność sp ołe czn a emerytów w t e j d z i e d z i n i e . Jednakże s t o pie ń za s p o k o je n ia i c h p otrzeb i formy j a k i e wymieniona aktywność p r z y b i e r a p o z o s ta ją zagadnieniem wymagającym dodatkowych badań.
Obecnie dokonajmy a n a l i z y czynników sp ołe czn o- d em o g raficzn ych d e te r m in u ją c y c h aktywność o r g a n i z a c y jn ą emerytów.
K o r e l a c j a p ł c i emerytów i s to p n ia zaangażowania w aktywność spo łe c zn ą w ramach o r g a n i z a c j i w ykazu je, że mężczyźni dominują w t e j form ie d z i a ł a l n o ś c i . Wśród osób n i e n a l e ż ą c y c h do o r g a n i z a c j i j e s t ic h 8,9% z ogółu mężczyzn, gdy wśród k o b i e t znajdujemy 10,2% n io zrzeszonych w żadnej o r g a n i z a c j i .
Zwykłym członkostwem w o r y a n i z a c j a c h s p o łe c z n y c h z a i n t e r e s o w a nych j e s t 74,4% k o b ie t i 70,4% mężczyzn.
N atom iast wśród fu n k c y jn y c h j e s t aż 21,9% ogółu mężczyzn i t y l ko 7,4% ze z b io r o w o ś c i k o b i e t sp raw u je w o r g a n i z a c j a c h s p o łe c z n y c h j a k i e k o l w i e k f u n k c j e . Wśród fu n k c y jn y c h spotykamy d w uk ro tn ie w i ę c e j mężczyzn n iż k o b i e t . Faktem stwierdzonym j e s t p o w s z e c h n ie js z a u mężczyzn n iż u k o b i e t " a m b ic ja o r g a n i z a c y j n a " .
We w s z y s t k ic h w y sz c z e g ó ln io n y c h k a t e g o r i a c h wieku n a j l i c z n i e j sze są z b io r o w o ś c i osób zaangażowanych w d z i a ł a l n o ś ć s p o łe c z n ą w s to p n iu c z ło n k a . P rzy czym aktywność na tym poziomie p r z e ja w i a aż 86% osób n ajm łod szych , do 65 roku ż y c i a . To są w y łą c z n ie k o b i e t y . W n a s t ę p n e j już k a t e g o r i i wieku - 65-69 l a t - namy t y l k o 75% zwykłych c z ło n k ó w .W m iarę s t a r z e n i a zm niejsza s i ę l i c z b a członków na k o rz y ś ć osób, k t ó r e n i e n a le ż ą do żadnej o r g a n i z a c j i s p o ł e c z n e j . N atom iast l i c z e b n o ś ć z b io r o w o ś c i osób w sposób maksymalny zaangażowanej w a k tywność s p o łe c z n ą , j e s t w i e l k o ś c i ą o s c y l u j ą c ą w g r a n i c a c h 15-19%. I s t o t a rz e c z y polega na tym, że - wbrew oczekiwaniom - p r o c e n t p e ł
n ią c y c h fu n k c jo J e s t s t a ł y d la w s z y s tk ic h k a t e g o r i i w ieku , prócz o- sób najm łodszych i n a j s t a r s z y c h , gdzie wynosi po 5% ogółu.
Wśród fu n k c y jn y c h dominują osoby w wieku 65-69 l a t , to až 44% ogółu osób n a jm o c n ie j zaangażowanych w aktywność s p o łe c z n ą . n a t o m iast a b sen cja o r g a n i z a c y jn a w zra s ta s y s t e m a t y c z n i e wraz z wiekiem. J a k i j e s t związek w y k s z t a ł c e n i a z przynależnością o r g a n i z a c y jn ą ? ОзоЬу p o s i a d a j ą c e wyższe w y k s z t a ł c e n i e c e c h u je stuprocentow a p r z y n ależ n o ść do o r g a n i z a c j i s p o łe c z n y c h . W miarę o b n iż a n ia s i ę p o z io mu w y k s z t a ł c e n i a zwiększa s i ę p ro c e n t osób n io n a le ż ą c y c h do o r g a n i z a c j i . Z 3* osób o w y k s z t a ł c e n i u średnim , 16% o wykształceniu pod stawowym, 19% - niepełnym podstawowym aż do 23% ogółu osób, k t ó r e n i e c h o d z i ł y do s z k o ł y , a t e r a z n i e wykazują z a in t e r e s o w a n ia zo rg a nizowanymi formami a k ty w n o śc i s p o ł e c z n e j.
K o r e l a c j a s to p n ia w y k s z t a ł c e n i a z poziomem a k tyw n o ści w ramach o r g a n i z a c j i s p ołe czn ych z o s t a j e ja sk ra w o uwypuklona, k i e d y a n a l i z i e podda s i ę zbiorowość osób p e ł n i ą c y c h f u n k c j e . Sp ołeczn e f u n k c je w o r g a n i z a c j a c h p e ł n i aż 44S ogółu osób z wyższym wykształceniem,28% - ze średnim , 12% - z podstawowym, 6% spośród tych emerytów, k t ó r z y
n ie u k o ń c z y li s z k o ły podstawowej i t y l k o 2% z osób, k t ó r e nigdy do n i e j n i e c h o d z i ł y . P ra w ie 65% n a j a k t y w n i e j s z y c h emerytów zrzeszonych w o r g a n i z a c j a c h s p o łe c z n y c h , to osoby o w y k s z t a łc e n iu co n a jm n ie j średnim .
Zarówno p otrze b a u c z e s t n i c z e n i a w o r g a n i z a c j a c h społecznych, ja k i s t o p i e ń zaangażowania w d z i a ł a l n o ś ć za le ż n y j e s t w ię c od poziomu w y k s z t a ł c e n i a i prawdopodobnie będzie w z r a s t a ł w m iarę podnoszenia s i ę poziomu w y k s z t a ł c e n i a ogółu s p o łe c z e ń s tw a .
P r z y n a le ż n o ś ć do o k r e ś l o n e j k a t e g o r i i zawodowej, k t ó r a jes t po chodną w y k s z t a ł c e n i a , je s z c z e s i l n i e j uwydatnia w s p ó łz a le ż n o ść t e j zmiennej ze stopniem zaangażowania w d z i a ł a l n o ś ć s p o łe c z n ą . Aż 28% ogółu robotników n ie w y k w a lifik o w a n y c h n ie n a le ż y do żadnej o r g a n i z a c j i , a t y l k o 5% pracowników umysłowych. Wśród osób, k t ó r e na e m eryturze in te n s y w n i e s i ę zaangażowały w p rac ę sp ołeczn ą w ramach o r g a n i z a c j i , spotykamy t y l k o IX z ogółu robotników n i e w y k w a l i f i k o - wanych, 9% - z robotników w y k w a lifik o w a n y c h , 10% - z rzemieślników,
253 - z ogółu pracowników umysłowych i p raw ie połowę z ogółu eme rytó w , k t ó r z y u k o ń c z y li wyższe s t u d i a , t i a j c z ę ś c i e j jednakże w zbio row ości fu n k c y jn y c h emerytów spotykamy s i ę z byłym pracownikiem u- mysłowym lub ro b o tn ik ie m w ykw alifikow anym , gdyż te k a t e g o r i e z a
_________________________________ Iza Muchnicka-Ojakow___________ _______ g 3 5 Inną zmienną, k t ó r e j wpływ na zaangażowanie emerytów w a k tyw ność społeczną wydawał s i ę być i n t e r e s u j ą c y , j e s t s ta n c y w i l n y oso by s t a r s z e j .
Stosunkowo n a j w i ę c e j osób n i e n a le ż ą c y c h do o r g a n i z a c j i r e k r u t u j e s i ę z k a t e g o r i i wdowców, a r a c z e j wdów, gdyż to są g łó w n ie ko b i e t y , co czw arta osoba z t e j k a t e g o r i i stanu c y w iln e g o n i e n a le ż y do żadnej o r g a n i z a c j i .
Środowisko f u n k c y jn y c h tak że w najm niejszym s to p n iu z a s i l a j ą p r z e d s t a w i c i e l e stanu wdowiego. Jednakże zbiorowość ta wśród emery tów J e s t bardzo duża i c h o c ia ż t y l k o co d z i e s i ą t a osoba j e s t moc n i e j zaangażowana w Bktywność w ramach o r g a n i z a c j i s p o łe c z n y c h , to l u d z i e c i stan ow ią 28X ogółu f u n k c y jn y c h . Dominujący typ emeryta fun kcyjn eg o to mężczyzna p o z o s t a j ą c y w s t a n i e małżeńskim. Osoby, k t ó r e n ie z a w a rły związku m ałżeńskiego lub doznały rozczarowań w tym s t a n i e wśród f u n k c y jn y c h sta n ow ią n i e c a ł e 10X, zaś w c a ł e j zbio row ości emerytów J e s t i c h z a le d w ie 1,25X.
Ja k widać pozostaw anie w s t a n i e małżeńskim n a j b a r d z i e j s p r z y j a u p ra w ia n iu a ktyw ności d p o łe c z n e j w ramach o r g a n i z a c j i . J e s t tu s t o sunkowo mało osób niez org aniz ow an ych i n a jw ię k s z y p ro c e n t w y b i t n i e a k ty w n y c h .
P o p a r t a d la wniosków powyższych d o s t a r c z a j ą dane, w y n ik a ją c e z a n a l i z y s t r u k t u r y ro d z in y osoby s t a r s z e j . Wśród samotnych m a ł żeństw znajdujemy stosunkowo n a jm n ie j osób n i e zorganizow anych, a wyjątkowo dużo w ykazujących s i l n e zaangażowanie w aktywność społecz ną w ranach o r g a n i z a c j i .
N ajm n iej k o rz y s tn ą z punktu w id z e n ia zorg an izo w anej a k ty w n o śc i s p o łe c z n e j j e s t taka s t r u k t u r a r o d z in y em eryta, k ie d y osoba s t a r s z a zam ieszkuje w s p ó ln ie z ro d z in ą zamężnej c ó r k i . P r z y p u s z c z a l n i e j e s t wówczas zaabsorbowana innymi formami a k ty w n o śc i i n ie ma czasu n a wet na p rz y n a le ż n o ś ć do o r g a n i z a c j i s p o łe c z n y c h . Wśród t e j z b i o r o wości emerytów aż 22% n i e z g ł o s i ł o swego akcesu do o r g a n i z a c j i i n a jm n ie j - spośród j a k i c h k o l w i e k innych układów r o d z in n yc h - osób p e ł n i fu n k c jo w o r g a n i z a c j a c h , t y l k o 5X.
, Nieco k o r z y s t n i e j s z a - pod względem nas i n t e r e s u j ą c y m - j e s t s t r u k t u r a r o d z i n y , k ie d y osoba emerytowana zam ieszku je w s p ó ln ie z żonatym synem. Ty lk o 8X z ogółu t a k i c h osób n i e n a le ż y dp o r g a n i z a c j i i 8X wykazuje maksymalne w n ic h zaangażowanie.
wspólne gospodarstwo domowe z in nym i, dalszym i krewnymi lub nawet z obcyni ludźm i. P r a w ie co c z w arty z n ic h p e ł n i f u n k c je w różnorodnych o r g a n i z a c j a c h s p o łe c z n y c h . Poza p r z e d s t a w i c i e l a m i samotnie m ieszka ją c y c h małżeństw i osób w ogóle samotnych j e s t to n a j c z ę ś c i e j spo tykany typ emeryta p e łn ią c e g o f u n k c j ę - myślę o s t r u k t u r z e jego gospodarstwa domowego. Przeprowadzone wywiady i ob se rw a cje dowodzą, że c z ę s to są to osoby mające p ocz uc ie obowiązku względem innych l u d z i , którymi w swoim c z a s i e z a o p ie k o w a li s i ę lub w ten sposób kom p e nsow a li s i l n i e odczuwaną potrzebę p o s ia d a n ia w ła s n e j r o d z i n y . Ce c h u ją c y ic h a l t r u i z m n ie p oz w a la ł zamykać s i ę w kręgu s z t u c z n i e u- tw orzon ej r o d z i n y , le c z zmuszał do ak tyw no ści także w grupach wtór
nych. ' 1
Zatem, z punktu w id z en ia s t r u k t u r y ro d z in y e m e ryta , układem n a j b a r d z i e j s p rz y ja ją c y m u p ra w ia n iu e fe k t y w n e j a kty w n o ści s p o ł e c z n e j w ramach o r g a n i z a c j i , j e s t zam ieszkiw an ie osoby s t a r s z e j w t o w a rz y s tw ie in n y c h , d o r o s ły c h osób, którym i n ie są własne d z i e c i po s i a d a j ą c e ju ż swoje potomstwo.
Czy w ie lk o ś ć gospodarstwa domowego o k re ś lo n a l i c z e b n o ś c i ą osób w s p ó ln ie gospodarzących p o z o s t a je w ja kim ś związku ze stopniem z a angażowania osoby s t a r s z e j w zorganizowaną aktywność s p o łe c z n ą ?
Z zebranego m a t e r i a ł u w y n ik a , że n a j w i ę c e j osób n iezorg anizow a- nych spotykamy w z b io r o w o ś c i emerytów m ie sz k a ją c yc h w dużych gospo d arstw ach domowych, tz n . czteroosobowych i w ię k s z y c h . Z ogółu t a k i c h osób aż 17,7% n ie n a le ż y do żadnej o r g a n i z a c j i . P r z y p u s z c z a l n i e a b sorb uje ic h aktywnpść związana z p e łn ie n ie m różnorodnych r ó l s p o łe c z n y c h w r o d z i n i e lub s ą s i e d z t w i e . Podobny p ro c e n t osób prowa dzących jednoosobowe gospodarstwa domowe (1 7 ,5 % ) n i c n a le ż y do o r g a n i z a c j i . W y j a ś n i e n i e tego stanu znajdujemy a n a l i z u j ą c s t r u k t u r ę p ł c i - są to p raw ie w y łą c z n ie k o b i e t y . N ajm niej n ie zorganizowanych spotykamy w gospodarstwach dwuosobowych, zwykle są to małżeństwa, od k t ó r y c h o d d z i e l i ł y s i ę ju ż d z i e c i .
A n a l i z u j ą c zbiorow ość osób, k t ó r e c e c h u je wyższy s t o p ie ń za angażowania w aktywność sp ołeczn ą widzim y, i ż co prawda n a j w i ę c e j fu n k c y jn y c h mieszka t y l k o ze współmałżonkiem - bo aż 5,8% ogółu ba danych, a le stosunkowo n a j c z ę ś c i e j spotyka s i ę fu n k c y jn y c h w gospo d arstw ach tró jo s o b o w y c h , co p i ą t y emeryt z ta k ie g o gospodarstwa p e ł n i f u n k c j ę w o r g a n i z a c j i . Są to w w ię k s z o ś c i osoby m ie s z k a ją c e z do r o s ły m i d z ie ć m i, k t ó r e n i c z a w a rły związku m ałżeńskieg o , lub z i n nymi krewnymi.
Inną ze zmiennych, k t ó r e j wpływ na s to p ie ń zaangażowania emery tów w różnorodne formy a k tyw n o ści zorg an izo w anej pragnę p r z e ś l e d z i ć , j e s t pochodzenie sp ołe czn e badanych osób.
Z zebranego m a t e r i a ł u wynika,, i ż osoby wywodzące s i ę z domów i n t e l i g e n c k i c h lub pracowników umysłowych zazwyczaj d e k l a r u j ą p r z y n ależ n o ść do o r g a n i z a c j i s p o łe c z n y c h . Środowisko robotników n i e w y k w a lifik o w a n y c h d o s t a rc z a n a jw ię k s z ą l i c z b ę osób n iezorg anizow a- nych, aż 24%, przy czym stan ow ią oni 5,25% ogółu emerytów. 12% ba danych pochodzenia c h ło p s k ie g o n i e n a le ż y do o r g a n i z a c j i i 8% ze środowiska w y k w a lifik o w a n y c h robotników .
32,5% respondentów, k t ó r z y w a n k ie t a c h p e rs o n a ln y c h podają po chodzenie i n t e l i g e n c k i e , c e c h u je s i l n e zaangażowanie w aktywność sp ołeczn ą w ramach o r g a n i z a c j i . Podobny stosunek do a ktyw n o ści prze j a w i a 15% d z i e c i rzemieślniczych, 10% pochodzenia c h ło p s k ie g o i 9,8% r o b o t n ic z e g o . J e ś l i tę o s t a t n i ą k a t e g o r i ę rozważymy o d d z i e l n i e d la a k ty w n o śc i robotników n ie w y k w a lifik o w a n y c h i w y k w a lifik o w a n y c h , d la tyc h o s t a t n i c h wskaźnik zaangażowania społecznego będzie wynosił 16%, co zasżeregowuje tę k a t e g o r i ę osób na drugim m ie js c u naszego z e s t a w ie n ia .
f J i s k i poziom w y k s z t a ł c e n i a i świadomości k la s o w e j środowiska r o dzinnego d z i e c i z ro d z in robotników n ie w y k w a l ifik o w a n y c h powoduje, iż tylko 5% spośród n ic h j e s t a k ty w n ie zaangażowanych w d z i a ł a l n o ś c i s p o ł e c z n e j . Z t e j n a j l i c z n i e j s z e j w s p o łe c z e ń s t w ie k a t e g o r i i osób wywodzi s i ę zaled w io 1% ogółu emerytów, k t ó r z y p e ł n i ą f u n k c j ę w r a mach o r g a n i z a c j i .
I n t e r e s u j ą c e j e s t z a g a d n ie n ie s t o p n ia zaangażowania emerytów w aktywność w ramach o r g a n i z a c j i sp o łe c zn y c h w k o r e l a c j i i i c h stanem z d ro w ia, wyrażonym w s u b ie k tw n e j o c e n ie z d o ln o ś c i p o r u s z a n ia s i ę w m ieszkaniu i poza nim.
Ja k wynika z zebranych m a t e r i a ł ó w , wśród osób n ie n a l e ż ą c y c h do żadnej z o r g a n i z a c j i społecznych p raw ie połowa swobodnie porusza b ię poza domem, 40,3% odczuwa t r u d n o ś c i związane z opuszczeniem te re n u m ie s z k a n ia , 0,8% n i e opuszcza go w c a le , zaś 1,7% musi pozostawać sta l e w łó ż k u . Oznacza t o , że abnegacja sp ołe czn a n i e j e s t z a le ż n a od stanu zdrowia u m o ż liw ia ją c e g o zdolność p o ru s z a n ia s i ę emerytów, na t o m ia s t aktywność f u n k c y jn a wiąże s i ę ś c i ś l e z tym u z a le ż n ie n ie m . Bowiem w z b io r o w o ś c i osób zaangażowanych w wyższym s to p n iu a ktyw n o ś c i s p o łe c z n e j w ramach o r g a n i z a c j i fo rm a ln y c h , aż 74,1% c i e s z y
23В_______2_______ _____________ 1га Muchnicka-Ojakow______________________________
s i ę dobrym stanem zd row ia, 24,1% odczuwa k ł o p o t y związane z opusz czaniem m ie s z k a n i a , a 1 ,0 ? emerytów w o k r e s i e z b i e r a n i a i n f o r m a c j i n i e opuszczało ju ż w ogóle swego m ie s z k a n ia .
Z ogółu osób n ie p o s ia d a ją c y c h kłopotów zdrowotnych 10,7% n ie n a l e ż y do o r g a n i z a c j i a l e 15,3% p e ł n i w n i e j f u n k c j e . W m iarę po g a r s z a n ia s i ę stanu zd row ia, z m ie n ia ją s i ę p r o p o r c j e osób w y k a z u ją cych zerowy poziom a k tyw n o ści w porównaniu z n a j b a r d z i o j zaangażo wanymi. I t a k , wśród emerytów odczuwających t r u d n o ś c i w opuszcza niu domu hędzio 18,5% n i e zorganizowanych i 10,4» w ykazujących z a angażowanie s p o łe c z n e . W k a t e g o r i i osób s t a r s z y c h , k t ó r y c h stan zdrowia n i e pozwala opuszczać własnego m ie s z k a n ia , mamy 38,4% osób n i e zorganizowanych i t y l k o 7,5% z n ic h ko n ty n u u je swoją aktywność s p o łe c z n ą . Z c h w i l ą , gdy s ta n zdrowia p rzyw iąże osobę s t a r s z ą na s t a ł e do łó ż k a , n i e p e ł n i ona wówczas żadnej f u n k c j i s p o ł e c z n e j , p o z o s t a je t y l k o biernym cz ło n k ie m , j e ż e l i up rzed n io n a l e ż a ł a do o r g a n i z a c j i .
Podsumowując, n a le ż y s t w i e r d z i ć , że badaną zbiorow ość emerytów w i e l k o m i e j s k i c h c e c h u je dość wysoki s t o p ie ń zaangażowania s p o ł e c z nego. Wyraża s i ę on powszechnością z ja w is k a z r z e s z a n ia s i ę emery tów w ramach sfo rm a lizo w a n y ch o r g a n i z a c j i sp o łe c zn y c h oraz wysokim procentem osób p e ł n i ą c y c h f u n k c je s p o łe c z n e .
Aktywność sp ołeczn a emerytów w ramach o r g a n i z a c j i fori.talnych j e s t zdeterminowana przede wszystkim ta k im i czynnikami s p o łe c zn o - d e m ograficznym i j a k : w y k s z t a ł c e n i e , p ł e ć , s t r u k t u r a r o d z in y osoby s t a r s z e j i związany z ty.m zakres obowiązków. Ponadto n i e bez wpływu na aktywność p o z o s t a ją c z y n n i k i o b iek ty w n e, do k t ó r y c h n a l e ż y z a l i cz yć n a s y c e n ie o s i e d l a mieszkaniowego w p la c ó w k i i u rz ą d z e n ia sprzy j a j ą c e r o z w i j a n i u szeroko p o j ę t e j a kty w n o ści s p o ł e c z n e j oraz pozy tywny stosunek k i e r o w n ic tw a p oszczególnych o r g a n i z a c j i do z a g a d n ie n ia a k t y w i z a c j i emerytów.
Rozkwitowi a k ty w n o śc i s p o łe c z n e j emerytów może s p r z y j a ć przy.- c h y l n y stosunek s p o łe c ze ń stw a do s t a r s z e j g e n e r a c j i , co j a k po
