View of 18th-Century Descriptions and Onymic Nominations of Places. The Files from the Inspection of the Catholic Church in the Diocese of Przemyśl as a Case of Onymization Process

Pełen tekst

(1)S T U D I A. O N O M A S T Y C Z N E ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LXII, zeszyt 6 – 2014. IGA BUKOWSKA. *. OSIEMNASTOWIECZNE DESKRYPCJE I NOMINACJE ONIMICZNE MIEJSC TERENOWYCH – PROCES ONIMIZACJI NA PRZYKADZIE AKT WIZYTACJI KOCIOA KATOLICKIEGO DIECEZJI PRZEMYSKIEJ. Prowadzone ju od redniowiecza przez Koció katolicki wizytacje parafialne s cennym ródem do bada onomastycznych. Wród róde urz dowych, na których si opieram, s XVIII-wieczne Wizytacje kocielne i akta parafialne diecezji przemyskiej1 oraz Akta gospodarcze biskupstwa przemyskiego2, które zawieraj obfity materia badawczy, umoliwiajcy osigni cie zamierzonych celów opartych na miarodajnych przesankach ilociowych. Deskrypcje i nominacje onimiczne wyekscerpowane ze róde s prezentowane jako wyliczenia w rzdku, w tabelach bd pojedynczo wpisywane w narracj . S lokalizowane wedug wsi, czasem wedug parafii. W wyliczeniach w rzdku jednostki s wypisywane wedug rodzaju danej parceli (tzn. ka, ogród, przymiarek itd.). Stopie ich nasycenia w poszczególnych ródach, które mog liczy od kilkudziesi ciu do nawet kilkuset czy kilku tysi cy. Mgr IGA BUKOWSKA – doktorantka na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL; e-mail: iga_bukowska@tlen.pl 1 B. K u m o r, Katalog mikrofilmów Orodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kocielnych przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, ABMK 6(1963), s. 89-93; 24(1972), s. 262-263. 2 Tame, 24(1972), s. 263-264..

(2) 76. IGA BUKOWSKA. kart, ma róne nat enie, w zalenoci od zakresu treciowego danego fragmentu narracji. Eksplorowane róda maj okrelony nadrz dnie inwentaryzacyjny cel: przede wszystkim su okreleniu stanu posiadania Kocioa i mieszka ców osad w czasie bliskim wczeniej przeprowadzonych uwaszcze . Tego rodzaju charakter róda determinuje sposób prezentacji miejsc, który z punktu widzenia j zykoznawczego naley okreli jako deskrypcj , zgodnie z etymologi tego terminu: deskrypcja/opis(anie) [...] – ac. descriptio

(3) rysunek; opis; definicja , od describere

(4) rysowa ; opisywa ; wyjania 3;

(5) opis, opisanie ,

(6) wyraenie nie b dce imieniem wasnym, majce jeden lub wi cej desygnatów 4. Tene materia ródowy zawiera róne desygnacje miejsc o charakterze onimicznym, które s ju nazwami terenowymi o ustabilizowanej formie i niekiedy ju zleksykalizowane utraciy swoje pierwotne znaczenie. S i takie nominacje, które pokazuj proces onimizacji – ksztatowania si nazwy wasnej: przejcia od deskryptu do onimu. Waciwoci deskrypcji w konfrontacji z nominacjami onimicznymi wybranych miejsc sporód obfitego materiau liczcego ponad 1800 desygnacji oraz procesy ich przeksztacania si w terenowe nazwy wasne b d przedmiotem moich rozwaa . Ze wzgl du na dominujcy sposób oznaczania i opisywania miejsc najpierw prezentuj deskrypcje – w peni nasemantyzowane konstrukcje, co róni je od prototypowych nazw wasnych: osobowych w rodzaju imion (Piotr, Stanisaw), nazwisk (Mickiewicz, Sienkiewicz), nazw miejscowych (Warszawa, Sandomierz), wodnych (Wisa, San, Narew), które dzi ju nie znacz, tylko oznaczaj – wyróniaj dany desygnat sporód innych jemu podobnych. Ze wzgl du na swoje nacechowanie semantyczne nie róni si za od antroponimii przezwiskowej typu yso, Tyka, Nos, nazw osobowych literackich, np. z komedii A. Fredry, w rodzaju Jowialski, Milczek, Raptusiewicz, ideonimów (tytuów utworów literackich, plastycznych i muzycznych, prac naukowych i publikacji prasowych), np. Anna Karenina, Dawid, Pasja wg w. Mateusza. Do takich desygnacji znaczcych mog nalee równie nazwy terenowe, gdy np. Potok oznacza potok, azy oznaczaj azy, a Dbrowa – dbrow, gdzie poza sposobem zapisu nie ma rónicy formalnej mi dzy onimem a ape3 W. K o p a l i s k i, Sownik wyrazów obcych i zwrotów obcojzycznych, Warszawa 1990, s. 116. 4 Sownik jzyka polskiego, red. M. Szymczak, t. I-III, Warszawa 1978-1981 – t. I, s. 385..

(7) XVIII-WIECZNE DESKRYPCJE I NOMINACJE ONIMICZNE. 77. latywem. O onimicznym charakterze tego rodzaju nominacji – jak to ustali M. Kucaa – decyduje „indywidualne czenie nazwy z desygnatem5. Nazwy terenowe tak jak ojkonimy mog jednak funkcjonowa bez swojego etymologicznego znaczenia, np. mikrotoponim U Dbu moe oznacza miejsce, gdzie d bu ju nie ma6, Grabnik za teren, gdzie ju nie rosn graby, a nazwy w rodzaju Luczówna, Ziemlanglod mog by zupenie nieczytelne. Z omawianymi deskryptami wi si jednak w planie semantycznym oraz formalnym szczególne cechy nieonimiczne. Zauwaalna jest r ó n o r o d n o f o r m a l n a d e s y g n a c j i – od form jednoczonowych: Karczmarówka, Maciejowska, Sadzawki poprzez rednio rozwini te: azy na Ratyczowie, obiakowa Pustka, Wójtowski an a do wieloskadnikowych: ka na gu od Granicy Wysockiej najta, Ogród na Stawisku Szymona Haliniaka, Ogród Nieboszczyka Marcina Adamkowicza. Zasadnicza cecha tych deskrypcji: ich nominatywny charakter, wica je z klasycznymi nazwami wasnymi, bywa amana przez konstrukcje w formie zdania typu Zagrod trzyma Pan Szymon Robakowicz Organista, co stawia je poza polem badanej tu mikrotoponimii. Statystyka pokazuje, e dominuj formy krótsze: jednoczonowe i zestawienia dwuczonowe. Temu zrónicowaniu formalnemu desygnacji towarzyszy r ó n o r o d n o s e m a n t y c z n a, objawiajca si w wyraaniu cech, takich jak fizjograficzno , kulturowo , dzierawczo , lokatywno : okrelona w sposób statyczny (gdzie?) lub dynamiczny (skd? dokd? któr dy?), szeregowo (stanowica szczególny rodzaj lokatywnoci), kwantytatywno (w tym deminutywno i augmentatywno ), chronologiczno , etniczno i pamitkowo . Cechy te mog wystpi pojedynczo jako fizjograficzne: Chaszcze, Debrza, Jaownik, Polana, kulturowe: Cegielnia, Pasieka, Pszczelnik, Sady i dzierawcze: Baejowa, Czopowska, Piaseckiego, Wasilówki, lub jako kombinacje cech typu – lokalizujco-kulturowe: Na Pastewniku, Przy Ugorze, deminutywno-kulturowe: Sadek May, chronologizujco-dzierawcze: Po Guszkiewiczu, Po Grubskim, lokalizujco-fizjograficzne: Na Suchym Grdzie, Z Góry Czeremszyskiej, lokalizujco-dzierawczo-szeregujce: Na Rybakowym Drugim, lokalizujco-kulturowo-dzierawcze: Na Gruntach Mikoaja Gwiazdowskiego, Ogród na Dynisowym Dyniszki, U Jana Smoka na Ogrodzie, lokalizujco-kulturowo-kwantytatywne: Midzy wierciami, Na anach, lokalizujco-etniczno-kulturowo-dzierawcze: Na Ruskich Polach, fizjograficzno-. 5 6. Co ju jest, a co jeszcze nie jest nazw wasn, „Onomastica” 12(1967), s. 161. Tame, s. 157..

(8) 78. IGA BUKOWSKA. lokalizujco-kulturowo-dzierawcze: ka na Koszarzyskach najta, ki w Gruncie Plebaskim, lokalizujco-fizjograficzno-chronologizujco-dzierawcze: Midzy kami niegdy Wójtowskimi, kulturowo-kwantytatywno-deminutywno-lokalizujco-fizjograficzne: anek Pola za Sanem, kulturowo-kwantytatywno-lokalizujco-dzierawczo-szeregujce: wier na Gowowym Trzecia, kulturowo-kwantytatywno-lokalizujco-augmentatywno-dzierawcze: an do Miedzy Obszarów Dworskich, kulturowo-lokalizujco-deminutywno-kwantytatywne: Pole do anku Mocickiego, kwantytatywno-kulturowo-augmentatywne: Cz Obszaru nazwanego Winnic, pamitkowe: Grunt w. Anny nalecy do niej, Ogród przed Cerkwi Panny Maryi. Wielo tych kombinacji, których jest ponad 60, dowodzi, i b r a k j e s t z a m k n i t e g o k a n o n u w t y p a c h n o m i n a c j i. Niestandardowe s konstrukcje rozwini te, poczwszy od rozbudowanych wyrae przyimkowych, a sko czywszy na wieloskadnikowych (nawet 5-elementowych) formach. Brak kanonicznej standardowoci dotyczy nominacji miejsc ze wzgl du na bardzo istotn kwalifikacj w badanych ródach inwentaryzacyjnych – dzierawczo . Formalnie wyraa si ona za pomoc form prostych w rodzaju: Adrianowska, Koniuchowego, Rogowszczyzna lub przydawek dzierawczych przymiotnikowych w formach syntetycznych i analitycznych typu: Antoniowa, Tomczyszyna, Pole Chopskie, Pola Zagrodnicze, Ogród Sotyski, Ogród Scholastycki, Na Plebaskim Gruncie, przydawek dzierawczych dopeniaczowych typu: Ogród Glinianego, Pole Iwana Baryka, Kaczmarskiego an, wier Baandzinej, U Tomasza Ficka Kowala czy osobliwych leksykalnych: wierci Dwie do Kocioa w. Ducha nalece, ka Szostykurka najta, ka pod Dbin najta, ka tame z drugiej strony najta (bez wskazania waciciela). Zarejestrowana wasno jest najcz ciej indywidualna: Dawidówka, Marcinowskie, Baejowa, Tomczyszyna, liwiskiego, Wolniczego, U Jana Smoka na Ogrodzie, Ogród na Sajdakowym Jacentego Grubskiego, lub zbiorowa (rodzinna, kocielna, naleca do spoecznoci wiejskiej): Grunta Folwarczne, Grunta Kocielne, Kaczmarskich, Hajduckich wierci, Lenych wierci, U Pogów, Midzy Gromadzkiemi, Na Ogrodach Oleszkiewiczów, Na Ogrodach Powro

(9) nikowym i Pecznarowskim, Na Stroikowskich, Midzy Kapitulnemi Ogrodami, Pole midzy Rolami Poddanych, Role Jezuickie, Folwark oo. Franciszkanów, Góra Klasztorna, Grunty Ziemskie, Ogrody Zagrodników, Ogród Dziawolików, Pola Dworskie, Miedze Ssiedzkie, Ogród na Dynisowym Dyniszki, Ogród na Haczkowym Jurka Haczka. Szczególn wag przywizuje si do czonu wskazujcego waciciela, charakteryzowanego poza koniecz-.

(10) XVIII-WIECZNE DESKRYPCJE I NOMINACJE ONIMICZNE. 79. nym czonem antroponimicznym (imieniem lub nazwiskiem bd imieniem i nazwiskiem) dodatkowym czonem honorujcym typu: Pan, Pani, sawetny, im : wier Pana Grzegorza Fijakiewicza, Ogród Pani Wsowskiej, Od Miedzy sawetnego Jdrzeja Kucharzewicza, Ogród im. Ksidza Prebendarza, lub wskazujcym na funkcj spoeczn w Kociele w rodzaju: ksidz, pop: Gront Ksidza Proboszcza, Popowska wier , okrelajcym stan cywilny waciciela za pomoc czonu typu: wdowa: Przymiarek Jastrzbski Wdowy, zawód – blecharz (póciennik): Na Kcie Blecharskiego, koodziej: Od Miedzy Koodziejczyka, Koodziejówki, leniczy: Las Leniczego, rybak: Na Rybakowym, rze

(11) nik: *Ogród Rze

(12) nikowski, szewc: Pustki Szewskie, status spoeczny – poddany: Pole Midzy Rolami Poddanych, wolnik: Górnich Wolników wierci, hajduk: Hajducki an, abszejtowany: Ogród Jana Kazanowskiego Wachmistrza Abszejtowanego. Obecno wskazanych atrybutów wiadczy o niezgodnym ze stylem urz dowym charakterze nazw wasnych. B r a k s t a b i l n o c i f o r m y n a z w d z i e r a w c z y c h ujawnia si. w tym, e mog one wyst powa w postaci jednoczonowej – imienia lub nazwiska: wier Jdrzejkowa, bd nazwiska: wier Peckowa, wobec desygnacji wasnoci za pomoc standardowej nominacji dwuczonowej: wier. Jdrzeja Grubskiego. Przejawem tej samej tendencji s zbiorcze nominacje dotyczce dwóch czy trzech nawet obiektów: Gulickiego Plac i Ogród; Ogród, Sad i Gumno Plebaskie. Ów brak symetrii: jeden obiekt – jedna nazwa, ujawnia si take, kiedy jednemu podmiotowi przypisywane s dwa czony dzierawcze: wier Opatyczna i Tomczakowa, przy czym nie wiemy, czy chodzi o wier podzielon na dwie cz ci czy o dwie wierci uj te jako skrót: * wier Opatyczna i * wier Tomczakowa. Przykadem niekompletnoci charakterystyki semantycznej nominacji co do cechy dzierawczoci s d e s k r y p c j e „ z a w i e s z o n e typu: Grunt Nieboszczyka Franciszka Chruciela, Na Folwarku Nieboszczyka ukasza Skorodyskiego, Pole po Rodzicach, Po Guszkiewiczu, gdzie brak informacji co do aktualnego waciciela. Zebrany materia charakteryzuje s i l n e n a s e m a n t y z o w a n i e. Przejawia si ono synonimizacj w deskrypcjach, np. z czonem okrelajcym pamitkowym: Pole Panny Maryi Bolesnej, i kulturowo-lokalizujcym: Pole niedaleko Kocioa (czony nast puj po sobie), bd dotyczy skadnika okrelanego, np. Pierwsze Bonie, czyli Pastwisko; *Pole, czyli Przymiarek Pareckiego; Skotniki Kocielne tak ki nazwane. Tendencja do wyrazistego nasemantyzowania nominacji prowadzi niekiedy do redundancji znaczeniowej. Czasem ma ona charakter tautologicznej synonimicznoci: an Pola, czyli.

(13) 80. IGA BUKOWSKA. Cztery wierci. Nadwyka znaczeniowa objawia si moe w jeszcze inny sposób, np. poprzez wykorzystanie równoczenie leksykalnego i sowotwórczego wykadnika deminutywnoci: Maleki Ogródeczek, lub chronologicznoci: Zapust Mody, czy przy uyciu fleksyjnego i sowotwórczego wyznacznika dzierawczoci w przykadach typu: Grunt w. Anny nalecy do niej, Do Folwarku Kaczyca Pola nalece. Zb dne moe by take podkrelanie waloru semantycznego, np. lokatywnoci w nominacji Rola ku samej Granicy za pomoc zaimka. Za nieprzydatne mona uzna metaj zykowe czony (na)zwany w deskrypcjach, takich jak: Las Zameczkiem zwany, Ogród Brzostkowe nazwany, Ogród Smoluchowski tak nazwany, Staw nazwany Blechowy, Staw nazwany Boy, czy jeszcze bardziej rozbudowane formy, które su objanieniu nazwy: Pole Mytnie dla Mystników co myta pilnuj. Poza elementami leksykalnymi nacechowanymi treciami kulturowoci, fizjograficznoci, dzierawczoci i innymi wyst puj czony nieonimiczne, które wyraaj stan prawny posiadania w rodzaju: nalecy, za ufundowanie, najte: wierci Dwie do Kocioa w. Ducha nalece, Rola Jakuba Rauszewicza za ufundowanie, ka na gu od Granicy Wysockiej najta, chronologiczno za pomoc niegdy, z dawna, a teraz, kiedy w formach: Midzy kami niegdy Wójtowskimi, wier z dawna zwana Koniuchowska, a teraz Kiepkowa, ka kiedy Adwokacka, Ogród Gilowski zwany Hryca Ochury, oraz metaj zykowe wskazujce na onimiczny charakter okrelonej cz ci tej deskrypcji (na)zwany: Cz Obszaru nazwanego Winnic, Las Zameczkiem zwany. Przedstawionym wyej przejawom nieonimicznoci na poziomie semantycznym towarzyszy n i e s t a n d a r d o w o f o r m a l n a. Cech omawianych deskrypcji nietypow w porównaniu z klasycznymi onimami jest niekiedy b r a k ich f o r m a l n e j a u t o n o m i c z n o c i. Tak jest wtedy, gdy pojawia si deskrypcja miejsc za pomoc substytutów innej nazwy, z którymi opisy te wchodz w relacje skadniowe, np.: z przydawk okolicznikow ka tame z Drugiej Strony Drogi najta (wobec ki w innym miejscu), z przydawk liczebnikow Przymiarek Drugi tego Rze

(14) nika (wobec *Przymiarek Pierwszy tego samego Rze

(15) nika), z przydawk „porównawcz typu Mniejsza ka Kandaferowska (wobec jakiej *ki Wikszej). Uycie w niektórych powyszych przykadach substytucyjnych zaimków w rodzaju tame, tego, co stanowi wyrazisty przykad kancelaryjnego charakteru tych deskrypcji, jest sygnaem kolejnego przejawu braku autonomii deskrypcji – jej eliptycznoci. E l i p s a moe dotyczy czonów podstawowych, np. an, ka, pole: Na Ktach, Na Bujacu, Przy Winnicy. Poza czonami.

(16) XVIII-WIECZNE DESKRYPCJE I NOMINACJE ONIMICZNE. 81. podmiotu pomijane mog by take inne okrelenia, np. w funkcji okolicznika miejsca: Z Cabanowego [pola], Na Chomiczowym [gruncie], przydawki okolicznikowej miejsca: Trzecie Stawisko za Drugim [stawiskiem], przydawki dzierawczej przy zachowaniu liczebnikowej: an Czterech, co czyni dan deskrypcj nieczyteln poza kontekstem ródowym. Silnym przejawem eliptycznoci s charakterystyczne dla mikrotoponimii nazwy w formie wyrae przyimkowych typu: Z Góry widerskiego, Do Grobli Gsiorkowej, Na Ogrodzie Sebastiana Drozdowicza z domylnym czonem okrelanym, pomijanym nie tylko w kancelaryjnej wersji graficznej, ale take w ywej komunikacji codziennej, np. Na Ktach, co stanowi ju o standardowym charakterze tego typu nazw. N i e s t a n d a r d o w o na poziomie leksykalnym ujawnia si równie w postaci aci skich wstawek – substytutów podstawowych czonów nominacji typu ager: Ostrozec agri, olim: ka Olim Advocati, hortus: Hortus Broynowski, Hortus Gauszyski, Hortus opuszowski, lub skadnikowych elementów pomocniczych typu alias: Ogród Marcina aka alias Figla, Bonie alias Pastwisko Miejskie Radymiskie, wier Kobina alias Garbatych, Pole alias Przymiarek Hadylichy Wdowy. Przejawem niestandardowoci pod wzgl dem formalnym jest n i e s t a o s z y k u e l e m e n t ó w n o m i n a c j i, np. imienia i nazwiska: Od Miedze Duchowicza Marcina, wierci Dwie Iwana Szczurka, przydawki szeregujcej: wier Pierwsza Kosteczkowa i wier Kosteczkowa Druga, czonu dzierawczo-lokalizujcego Szpitalny Ogród i ka Szpitalna. Zaburzenie porzdku skadniowego moe dotyczy przydawki liczebnikowej na pierwszym miejscu Pola Staje Jedno Tomasza Dziubaka wobec przykadu Od Wolickiej Granicy Staj Dwoje z przydawk na drugim, co wiadczy o tym, e proces onimizacji wci trwa. Badany materia mikrotoponimiczny cechuje n i e j e d n o r o d n o g r a f i c z n a. Dotyczy to uycia wielkiej i maej litery w przykadach typu skotniki kocielne tak ki nazwane, Somina Pustka, do Folwarku kaczyca pola nalece, gdzie nie obowizuje wymóg uycia wielkiej litery jako wyznacznika nazwy wasnej, cho jest to usprawiedliwiane przy czonach metaj zykowych w rodzaju tak nazwane, redundantnych takie jak nalece, i – co dzi obowizuje – przy skadniowych elementach pomocniczych: spójnikach i przyimkach w rodzaju wier Tomczakowa i Misiowa, Ogród za Karczm. Przejawem niestabilnoci badanej mikrotoponimii jest widoczna w wietle zebranej dokumentacji w a r i a n t y z a c j a d e s y g n a c j i dotyczcych tego samego miejsca w nazywaniu obiektów. Materia ukada si w dwójki, trójki,.

(17) 82. IGA BUKOWSKA. rzadziej czwórki deskrypcji jednego miejsca. Chronologiczne uwzgl dnienie wariantów pokazuje wyran tendencj do upraszczania i skracania nazwy. Zanika najcz ciej czon okrelany desygnujcy obiekt: wier Bachanówka – Bachanówka, wier Dominowska – Dyminowska, wier Lewusowska – Lewusowska, wier Skowronkowa – Skowronkowa, wier Syczowska – Syczowska – Syczowskie, wierci Jacuowskie – Jacuowskie, wier Kotowska – Kotowska i go charakteryzujcy/dookrelajcy: wier Brodowska Pusta – Brodówka, wier Pawlikowa Czwarta – wier Pawekowa – Pawekowska, wierci Dwie Wyrwowskie – Wyrwowskie, Drugi Ogród Za Spiklerzem – Za Spiklerzem. Czasem pomijane s – imi waciciela: Ogród Teodora Mdrzyka – Ogród Mdrzyków, Ogród Wojciecha Bdziskiego – Ogród Bdziskiego, tytu honoratywny: Ogród im. [im ] Ksidza Prebendarza – Ogród Ksidza Prebendarza, lub nazwisko: Na Ogrodach Powro

(18) nikowym i Pecznarowskim – Na Ogrodzie Pecznarowskim. Warianty mog wyst powa równie w czonach, które pokazuj, jak zmienia si stan posiadania parceli danego waciciela, w rodzaju: Putory wierci Woosowskie – wier Woosowska – Woosowskie, Pu wierci ukasza Drabika – wier ukasza Drabika, wier Jdrzeja Grubskiego – Pu wierci Grubskiego – Grubskiego – Po Grubskim, Przymiarek Jacentego Patry – wier Patrowa – Na Patrowym, Putory wierci Jurczyszynej – wier. Jurczyszyna, Pola Sztuka Andrzeja Pilipca – Pola Pilipcowe – wier Pilipcowa. Zauwaa si równie n i e s t a o f o r m y n a p o z i o m i e m o r f o l o g i c z n y m: wier Zagrodnikowa – Zagrodnikowa – Zagrodnicza, Batyckiego – Batycka, Pola Sebastiana Dziubaka – wier Dziubakowska – Na Dziubakowym, Pola Staj Dwoje Szymona Mitkowicza – Pole Szymona Mitkowskiego, Kadykowa – Kadykowska, Pu wierci Haliniakowe – Haliniakowe – Haliniakowska, Na Kcie Zawieruchowym – Kt Zawieruszyski. Tego rodzaju przykady, poza tym, e s ilustracj braku standaryzacji co do formy w nominacji miejsca, ujawniaj równoczenie tendencj do onimizacji – p r z e k s z t a c e n i a d e s k r y p t u w n a z w w a s n . Cz stym przejawem w badanych ródach, raz tylko powiadczonym jest zamiana syntetycznych nazw dzierawczych typu -ów(ka) na formy pluralne, w wyniku zmian zewn trznych – podziau caoci gruntu na cz ci przypade potomkom jakiego jednego waciciela: *Chorobówka > Chorobówki, Dydakówka > Dydakówki, *Kostyczówka > Kostyczówki, *Sidorówka > Sidorówki.

(19) XVIII-WIECZNE DESKRYPCJE I NOMINACJE ONIMICZNE. 83. itd. Tego rodzaju rekonstrukcja pozwala poczy metryk zakrzepej ju nazwy terenowej z przeszoci bliej nieokrelon. W badanym materiale wyst puje jednak grupa nazw, która sytuuje si na drugim biegunie desygnacji ju jako f o r m y u s t a b i l i z o w a n e o statusie nazwy wasnej. Przejawia si to w formach syntetycznych jednoczonowych typu: Antoniówki, Terchówki. Pluralizacja Antoniówka > Antoniówki, która wskazuje na histori nazwy, sygnalizuje utrwalony ju wczeniej ksztat tego typu mikrotoponimów w formach rzeczownikowych prostych. Znakiem onimizacji deskrypcji miejsca terenowego jest rzadki typ toponimiczny, oparty na formie substantywizowanego przymiotnika neutrum liczby pojedynczej, niezachowujcego zwizku zgody z czonem okrelanym: Ogród Brzostkowe nazwany, Introligatorskie Grunt tak nazwany. Tak sam fleksyjn form urzeczownikowion ujawniaj czony okrelane wobec wyrae liczebnikowo-rzeczownikowych typu: Pu wierci Czykurowe, Putory wierci Woosowskie7. Za formy ustabilizowane naley uzna nieczytelne postaci zleksykalizowane w rodzaju Folwark Altawy, Luczówna, Ziemlanglod. Ich niewielka liczba wiadczy o ywotnoci pozostaych wówczas aktualnych – czytelnych nominacji miejsc terenowych. Zachowujc swoje znaczenie, co nie jest typowe dla klasycznych toponimów, zyskuj ju sta form – warunek konieczny dla kadej nazwy wasnej. Te nieczytelne mogy ju nimi by wtedy, co wiadczyoby o penej ich onimizacji. Status onimicznoci danej deskrypcji moe by zasygnalizowany przez samego kancelist poprzez rodki graficzne – wizytator uywa wielkich liter w odniesieniu do onimicznych czonów swojej notacji, typograficznie je wyrónia wi kszymi literami, pogrubia czcionk bd/oraz stosuje podkrelenia. Zbadany materia mikrotoponimiczny, niezalenie od tego, czy zawiera jeszcze deskrypcje czy ju onimy, jest wiadectwem nominacji miejsc ówczesnej epoki. Mimo przewagi form ustabilizowanych charakteryzuje si on nietrwaoci, co wida w wieloci procesów zachodzcych na wszystkich poziomach: fonetyczno-graficznym, sowotwórczym i skadniowym. Przez kolejne dwa wieki zmieniay si stosunki spoeczne, które powodoway, e badana mapa mikrotoponimiczna, nawet z ustabilizowanymi formami, ulegaa przeksztaceniu lub pojawiay si na niej nowe punkty, a inne gin y. Na pytanie,. 7. Czasem s to formy liczby mnogiej (R. M r ó z e k, Nazwy terenowe, w: Polskie nazwy wasne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa–Kraków 1998, s. 246)..

(20) 84. IGA BUKOWSKA. w jakim stopniu zachoway si prezentowane tu ju zakrzepe nazwy, moe da odpowied jedynie kwerenda póniejszych róde. OSIEMNASTOWIECZNE DESKRYPCJE I NOMINACJE ONIMICZNE MIEJSC TERENOWYCH PROCES ONIMIZACJI NA PRZYKADZIE AKT WIZYTACJI KOCIOA KATOLICKIEGO DIECEZJI PRZEMYSKIEJ Summary Artyku przedstawia teoretyczny problem statusu desygnacji miejsc terenowych na przykadzie osiemnastowiecznego materiau z terytorium ziemi przemyskiej. Ujawnia on poza formami ustabilizowanymi, czyli nazwami wasnymi, równie deskrypty z cechami nieonimicznymi. W wietle zebranego materiau mona niekiedy ledzi proces przeksztacania si takich deskryptów w onimy w tak zwanym procesie onimizacji. Sowa kluczowe: deskrypcja miejsc terenowych, nominacja onimiczna, mikrotoponim, onimizacja deskryptów miejsc terenowych.. 18th-CENTURY DESCRIPTIONS AND ONYMIC NOMINATIONS OF PLACES. THE FILES FROM THE INSPECTION OF THE CATHOLIC CHURCH IN THE DIOCESE OF PRZEMYL AS A CASE OF ONYMIZATION PROCESS Summary This paper presents a theoretical issue of the status of the designation of the place names on the basis of explorations of the 18th-century material from the province of Przemyl. The research has revealed the existence of fixed forms - place names - but also of descriptive forms devoid of onymic features. The data analysis allows tracing the processes responsible for turning descriptive elements into onymic elements in the process called onymization.. Key words: descriptive place names, onymic nomination, microtoponym, onymization of the descriptive place names. Translated by: Konrad Klimkowski.

(21)