Przyszłość historii? : Internetowa E-ncyklopedia wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku

(1)

Ewa Szafraniec

Przyszłość historii? : Internetowa

E-ncyklopedia wiedzy o Kościele

katolickim na Śląsku

Fides: Biuletyn Bibliotek Kościelnych 2 (37), 65-72

(2)

Nr 2 (37) 2013, s. 65-72 ISSN 1426-3777

Ewa Szafraniec

PRZYSZŁOŚĆ HISTORII?

INTERNETOWA E-NCYKLOPEDIA WIEDZY

O KOŚCIELE KATOLICKIM NA ŚLĄSKU

Współcześnie żyjemy w czasach, gdy powiedzenie „Jedyna sta-ła rzecz to zmiana” nabiera nowego znaczenia. Tempo przemian w różnych sferach życia ludzkiego uległo wyraźnemu przyspiesze-niu. Wydaje się, że za proces ten odpowiada ciągły i w ostatnich la-tach wyjątkowo szybki rozwój różnego rodzaju technologii. Dotyczy to wielu sfer naszego życia, z których jednak na prowadzenie wysu-wa się wyraźnie jedna z nich: komunikacja międzyludzka. Ludzie od zawsze porozumiewali się między sobą na różne sposoby. Z upły-wem czasu formy komunikacji zmieniały się i – jak udowadnia Paul Levinson – ulegały coraz większemu „zapośredniczeniu”

(urządze-nia takie jak telegraf, telefon czy radio)2_.

Współcześnie rolę najpopularniejszego pośrednika w komunika-cji pełni bezsprzecznie Internet. Sieć, która z sukcesem oplata już niemal całą kulę ziemską, sprawiła, że diametralnej zmianie uległ

dotychczasowy styl życia3_{. Wartością nadrzędną stała się dziś}

infor-macja: to jej się pożąda, o nią się walczy i ją się wymienia na

szero-1 _{Biblioteka Teologiczna Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.}

2 _{P. Levinson, Miękkie ostrze, czyli historia i przyszłość rewolucji informacyjnej, Warszawa}

2006.

3 _{Ch. Jonscher, Życie okablowane. Kim jesteśmy w epoce przekazu cyfrowego?,}

(3)

Fides. Biuletyn Bibliotek Kościelnych 2/2013

66

ką skalę4_{. Ponadto wskutek ekspansji cyfrowych technologii mamy}

również do czynienia z tzw. kurczeniem się przestrzeni oraz

rela-tywizacją pojęcia czasu5_{. Zmiany te w połączeniu z wieloma}

inny-mi czynnikainny-mi stanowią również zagrożenie dla dotychczasowego medialnego status quo, ale nie sposób nie dostrzec w nich ogrom-nej szansy i nowych perspektyw. W poniższym artykule zostanie przedstawiona historia i funkcjonowanie inicjatywy zainspirowanej wspomnianymi możliwościami, które oferuje Internet: Encyklopedii

wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku6_.

Projekt, jakim jest internetowa Encyklopedia wiedzy o

Koście-le katolickim na Śląsku, wpisuje się w trend społecznego dzieKoście-lenia

się wiedzą (sharism – od angielskiego share – «dzielić się»), które

współcześnie staje się już niemal potrzebą czy przymusem7_{. Ta}

wła-ściwość sieci jest widoczna zwłaszcza w przypadku coraz popular-niejszych portali społecznościowych (Facebook, Goldenline), lecz także tak znanych serwisów, jak np. Wikipedia. Historia wydaje się jedną z tych dziedzin wiedzy, które niechętnie korzystają z tech-nologicznych nowinek, a raczej pozostają wierne zasobom archi-walnym i bibliotecznym w ich klasycznym wydaniu: rękopisom, drukom, książkom. Jednak gdy przyjrzeć się bliżej, okazuje się, że w sieci w ciągu ostatnich kilku lat powstało i wciąż powstaje wiele miejsc poświęconych tej właśnie dziedzinie (fora dyskusyjne, strony

internetowe, blogi, encyklopedie)8_{. Opisywane w artykule}

przedsię-wzięcie pierwotnie było częścią innego, większego, z którego od-dzieliło się w wyniku konkretnych okoliczności, by stworzyć

nieza-leżną inicjatywę9_.

4 _{T.H. Eriksen, Tyrania chwili. Szybko i wolno płynący czas w erze informacji, Warszawa}

2003, s. 11.

5 _{M. Szpunar, Redeﬁ nicja pojęcia czasu i przestrzeni w dobie Internetu, w: Kulturowe kody}

mediów, pod red. M. Sokołowskiego, Toruń 2008, s. 59-73.

6 _{Adres internetowy Encyklopedii wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku: www.encyklo.pl.} 7 _{I. Mao, Sharism is not Communism, nor Socialism, http://www.isaacmao.com/}

meta/2007/09/sharism-is-not-communism-nor-socialism.html, 03.03.2012.

8 _{E. Kustra, Internetowa „Encyklopedia wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku” na tle}

współczesnych tendencji medialnych, Katowice 2012, pr. mgr, mps w Bibliotece WTL UŚ,

s. 29-38.

9 _{E-ncyklopedia. Historia Kościoła na Śląsku: Aktualności, http://encyklo.pl/index.}

php5?title=E-ncyklopedia,_Historia_Ko%C5%9Bcio%C5%82a_na_%C5%9Al%C4%85sku:Ak-tualno%C5%9Bci, 03.03.2013.

(4)

Encyklopedia wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku10_{to projekt}

związany ze środowiskiem akademickim Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Jego pomysłodawcą jest ks. prof. Jerzy Myszor, hi-storyk Kościoła, wykładowca prowadzący m.in. zajęcia z historii Kościoła na Śląsku oraz seminaria magisterskie z zakresu historii

Kościoła11_{. Wykłady i seminaria oraz podejmowane w ich ramach}

działania pobudziły i ostatecznie doprowadziły do utworzenia w 2003 roku wirtualnej platformy będącej przedmiotem poniższego opracowania.

Głównym celem prowadzonych przez ks. prof. Jerzego Myszo-ra zajęć było zapoznanie przyszłych księży (początkowo zajęcia skierowane były jedynie do alumnów) oraz studentów pozostałych kierunków Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego z histo-rią Śląska i paraﬁ i związanych z tym terenem, w których przyjdzie

im w przyszłości pracować i działać12_{. Praca zaliczeniowa zalecona}

słuchaczom polegała na sporządzeniu hasła o charakterze encyklo-pedycznym, poświęconym wskazanej przez prowadzącego parafi i. Mile widziane było dołączenie do przedkładanej pracy kilku foto-grafi i oraz oparcie całej pracy w jak największym stopniu na infor-macjach czerpanych z kronik i ksiąg parafi alnych, co miało zapew-niać dostarczenie wiedzy z bezpośrednich i możliwie najbardziej

wiarygodnych źródeł13_{. Materiały przygotowane w powyższy sposób}

utworzyły z czasem solidną bazę nadającą się do rozpowszechnienia dla pożytku publicznego. Dobrym rozwiązaniem kwestii publikacji zebranych haseł wydawała się przeżywająca swoje złote lata

Wiki-pedia14_{. Ks. prof. Jerzy Myszor podjął (na zasadzie eksperymentu)}

decyzję o wprowadzeniu zgromadzonych przez lata materiałów do zasobów tej najpopularniejszej internetowej „wolnej

encyklope-10 _{Nazwa ta używana jest obecnie. Wraz z rozwojem inicjatywy jej nazwa ulegała}

zmia-nom. Platforma została oﬁ cjalnie otwarta jako Encyklopedia historii Kościoła na Śląsku; zob. http://www.wtl.us.edu.pl/news.php?extend.2685, 05.03.2013; http://kiermasz.ksj.pl/index. php?option=com_content&task=blogcategory&id=50&Itemid=113, 05.03.2013.

11 _{Ks. prof. dr hab. Jerzy Myszor, http://www.wtl.us.edu.pl/e107_plugins/katalog_ECTS/}

ects.php?prac_tryb=1&ID_prac=22, 04.03.2013.

12 _{Wywiad z ks. prof. Jerzym Myszorem (notatki w posiadaniu autorki).} 13 _Tamże.

14 _{E. Kustra, Internetowa „Encyklopedia wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku”…, dz. cyt.,}

(5)

68

dii”15_{. Wkrótce jednak okazało się, że zasady rządzące Wikipedią,}

mimo niewątpliwych udogodnień, generują także wiele zagrożeń dla wiarygodności publikowanych treści. Szybko pojawiły się problemy: wprowadzane hasła były edytowane przez innych redaktorów, co nierzadko prowadziło do nadużyć – zwłaszcza natury ideologicznej. Takie postępowanie użytkowników wymusiło decyzję księdza prof. Myszora o zaprzestaniu udziału w tworzeniu Wikipedii oraz zapo-czątkowało ideę prowadzenia autonomicznej platformy o szerokim

zasięgu odbioru, poświęconej sprecyzowanej tematyce16_.

Pomysł ten wydawał się wart realizacji, tym bardziej że baza ha-seł wciąż się powiększała, a zainteresowanie, jakim cieszyły się hasła dotyczące historii Kościoła na Górnym Śląsku publikowane pod au-spicjami Wikipedii, pozwalało sądzić, że informacje zawarte w po-szczególnych hasłach są cenne dla internautów i spełniają kluczową

funkcję edukacyjną17_.

Ostatecznie podjęto decyzję o utworzeniu samodzielnej platfor-my. Mimo wielu podobieństw do Wikipedii (największe to interfejs Wikimedia, ten sam, w którym tworzona jest „wolna encyklopedia”,

możliwość logowania się z dowolnej lokalizacji18_{) w trakcie}

realiza-cji projektu przyjęto zasady, które wydatnie ją od Wikipedii różniły. Pierwszą z nich było zgromadzenie stałego składu redakcji czuwa-jącego nad tworzeniem nowych haseł i edycją już istniejących (po-czątkowo dostęp do nowej encyklopedii był ograniczony z uwagi na

potrzebę wprowadzenia haseł dotąd zebranych)19_{. Odtąd hasła}

two-rzyli już nie tylko słuchacze wykładów i seminariów księdza prof. Myszora, ale także członkowie redakcji (dobrowolnie zgłaszający chęć udziału w projekcie, zaakceptowani przez redaktora naczelne-go), z których każdy otrzymał indywidualny dostęp do platformy. Zebranie stałego grona redaktorskiego i ograniczenie możliwo-ści przypadkowego manipulowania hasłami miało wyeliminować problem, który stał się powodem uprzedniego opuszczenia łamów

Wikipedii20_{. Takie rozwiązanie zabezpieczało także merytoryczny}

15 _{Tamże, s. 42.}

16 _{E-ncyklopedia. Historia Kościoła na Śląsku: Aktualności, dz. cyt.} 17 _{Wywiad z ks. prof. Jerzym Myszorem, dz. cyt.}

18 _{E. Kustra, Internetowa „Encyklopedia wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku”…, dz. cyt., s. 43.} 19 _{Tamże, s. 48.}

(6)

poziom zamieszczanych treści, większość bowiem składu redaktor-skiego tworzyli pracownicy naukowi oraz studenci Wydziału Teo-logicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, zainteresowani

historią i dbałością o jej godne przekazanie21_{. Pomimo ujawnienia}

na łamach platformy składu redakcji zasadą, która obowiązywała bezwzględnie, było zachowywanie anonimowości autorów poszcze-gólnych haseł. Procedura ta miała zapobiec chęci jednostkowego wypromowania się potencjalnych redaktorów, a przez to także hoł-dować średniowiecznej, dziś już niemal zapomnianej zasadzie

two-rzenia „na większą chwałę [Bożą]”22_.

Pierwszym etapem pracy nad nowo utworzonym serwisem było wprowadzanie haseł stanowiących prace zaliczeniowe studentów. Powodowało to także potrzebę korekty oraz wzajemnego ich ko-jarzenia przez tzw. linkowanie, tj. wyodrębnianie słów kluczy, któ-re z jednego hasła mogły przenieść użytkownika bezpośktó-rednio do innego, w jakiś sposób związanego z hasłem aktualnie przez niego

czytanym23_{. Kolejnym etapem było opracowywanie nowych haseł,}

zwłaszcza takich, które służyłyby jako zarys historyczny lub wyja-śnienie już istniejących. W międzyczasie rozstrzygano kwestie tech-niczne, takie jak wybór logo encyklopedii lub towarzyszącej mu

sza-ty graﬁ cznej strony głównej24_{. Wielkie otwarcie Encyklopedii historii}

Kościoła na Śląsku miało nastąpić w maju 2010 roku25_.

Dwudziestego ósmego maja 2010 roku odbyła się sesja popu-larnonaukowa E-ncyklopedia: prawie wszystko o archidiecezji

kato-wickiej, połączona z oﬁ cjalnym otwarciem platformy. Inicjującego

kliknięcia dokonał zaproszony na tę uroczystość ks. abp Damian Zimoń, okolicznościowe zaś wykłady połączone z reﬂ eksją nad udziałem w projekcie wygłosili redaktorzy i sympatycy

E-ncyklope-dii26_{. Od tego momentu dostęp do przeglądania zasobów platformy}

uzyskał każdy zainteresowany użytkownik znajdujący się w dowol-nym miejscu na świecie, co sprawiło, że ogromny zasób informacji

21 _{E-ncyklopedia. Historia Kościoła na Śląsku: Aktualności, dz. cyt.} 22 _{Wywiad z ks. prof. Jerzym Myszorem, dz. cyt.}

23 _Tamże. 24 _Tamże.

25 _{Sesja: E-ncyklopedia: prawie wszystko o Archidiecezji Katowickiej,}

http://www.wtl.us.e-du.pl/news.php?extend.2685, 05.03.2013.

26 _Tamże;

(7)

70

gromadzonych przez lata miał szansę dotarcia do o wiele większego i zróżnicowanego grona odbiorców niż np. książka lub jakakolwiek

inna publikacja wydana drukiem27_.

Forma elektroniczna umożliwiała także modyﬁ kacje zarówno haseł, jak i założeń tematycznych. Jak wyjaśnia sam redaktor naczel-ny: „Początkowo encyklopedia miała obejmować wyłącznie Górny Śląsk ograniczony do obszaru archidiecezji katowickiej, ale z bie-giem czasu pole widzenia powiększało się i obecnie włączane są do encyklopedii hasła związane z całym obszarem Śląska. Dla zrozu-mienia wielu złożonych problemów z dziejów Śląska trzeba było jednak utworzyć hasła, które wprost nie dotyczą wspomnianego obszaru, ale umożliwiają lepsze poznanie kontekstu wydarzeń. Po pierwszym etapie prac (…) uznano, że nadszedł czas, aby E-ncyklo-pedię wzbogacić o hasła obejmujące Śląsk Cieszyński, w granicach, w jakich wszedł w 1925 roku do diecezji katowickiej, oraz tzw. Śląsk Opolski (diecezja opolska i gliwicka). W niedalekiej przyszłości roz-poczniemy rozbudowę E-ncyklopedii o hasła obejmujące teren całej

diecezji wrocławskiej w granicach sprzed 1922 roku”28_.

Encyklopedia nieustannie się rozwija. Zawiera jednak również pewne dokończone całości (treści zebrane wokół konkretnej dzie-dziny, tworzące spójną jednostkę tematyczną), do których należą: Bibliograﬁ a Historii Kościoła na Śląsku (dostępna tylko w wersji elektronicznej na portalu) oraz podręcznik: Historia Kościoła na

Górnym Śląsku. Od diecezji katowickiej do archidiecezji katowickiej,

a także Słownik biograﬁ czny duchowieństwa (archi)diecezji

katowic-kiej (wydane także drukiem przez Wydawnictwo św. Jacka

w Kato-wicach)29_.

Obecnie (marzec 2013 roku) E-ncyklopedia liczy już blisko 4 tys. haseł. Są one podzielone na różnorodne kategorie, m.in. dotyczą-ce organizacji kościelnej (dekanaty, paraﬁ e), duszpasterstwa (święci i błogosławieni, sanktuaria, rok liturgiczny, kult maryjny), zakonów, bractw i stowarzyszeń religijnych, obiektów sakralnych (kościoły drewniane, kapliczki i krzyże przydrożne, cmentarze), działalności społecznej oraz kulturalno-oświatowej (Caritas, muzyka,

czasopi-27 _{Encyklopedia rośnie, http://kultura.wiara.pl/doc/452542.Encyklopedia-rosnie, 06.03.2013.} 28 _{E-ncyklopedia. Historia Kościoła na Śląsku: Aktualności, dz. cyt.}

(8)

sma, sztuka, kultura, nauka)30_{. Warto podkreślić, że wspomniane}

plany redaktora naczelnego nie okazały się mrzonką: już dziś w za-sobach E-ncyklopedii można odszukać hasła związane ze Śląskiem Cieszyńskim lub z diecezją opolską i gliwicką.

Zaangażowanie redaktorów w projekt owocuje także zaintere-sowaniem ze strony czytelników. Z analiz przeprowadzonych na

podstawie statystyk strony internetowej www.encyklo.pl31_wynika,

że E-ncyklopedia stanowi źródło informacji dla odbiorców logują-cych się nie tylko na terytorium Polski, lecz także takich krajów, jak

Niemcy, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone Ameryki Północnej32_.

Przyszłość E-ncyklopedii rysuje się w tym świetle obiecująco. Nieustannie powiększana baza treści, pozytywny odzew czytelni-ków z różnych zakątczytelni-ków kraju i świata pozwalają z nadzieją spojrzeć na przyszłość tej nowatorskiej wciąż inicjatywy. Paradoksalnie pozy-tywne wrażenie potęgują również dobiegające z wielu źródeł infor-macje o zaprzestaniu publikowania w formie papierowej kultowej encyklopedii Britannica na rzecz wzbogacania jej zasobów

wyłącz-nie w wydaniu elektronicznym33_.

Jednak przedsięwzięcie katowickich redaktorów, jak każda idea, podlega pewnym ograniczeniom. Jednym z najsłabszych punktów jest – jak podkreśla redaktor naczelny ks. prof. Jerzy Myszor –

za-sada działania oparta w dużym stopniu na wolontariacie34_{. Z jednej}

strony takie funkcjonowanie zapewnia udział ludzi prawdziwie zain-teresowanych tematem i zaangażowanych w jego rozwijanie, z innej zaś, co łatwo zaobserwować, w środowisku redakcyjnym następuje dosyć częsta rotacja, co jest spowodowane brakiem odgórnego przy-musu uczestnictwa, jaki zazwyczaj gwarantuje podpisana umowa lub obietnica wynagrodzenia. Innym czynnikiem stawiającym pod znakiem zapytania przyszłość Encyklopedii jest także sposób jej ﬁ

-30 _{Encyklopedia wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku, www.encyklo.pl, 05.03.2013.} 31 _{Statystyki archiwizowane w serwisie Google Analitycs od 1 sierpnia 2010 roku; zob.}

E. Kustra, Internetowa „Encyklopedia wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku”…, dz. cyt., s. 55-58.

32 _{Tamże, s. 62.}

33 _{Britannica przenosi się do sieci, http://techkonomia.wordpress.com/2012/03/16/}

brittanica-przenosi-sie-do-sieci/, 10.03.2013; Koniec wersji drukowanej! Encyklopedia

Bri-tannica już tylko w Internecie,

http://internet.gadzetomania.pl/2012/03/14/koniec-wersji-drukowanej-encyklopedia-britannica-juz-tylko-w-internecie-2, 10.03.2013.

(9)

72

nansowania. Ciągły rozwój i wzbogacanie treści wiąże się z potrzebą uzyskania większej przestrzeni w środowisku cyfrowym. Dotych-czas do prowadzenia tej działalności wystarczał serwer darmowy lub wymagający wnoszenia nieznacznych opłat. Współczesne tech-nologie poprzez wzajemne oddziaływanie oferują wiele możliwości urozmaicania tradycyjnego przekazu: publikowanie ﬁ lmów, dołą-czanie plików dźwiękowych, tworzenie animacji oraz

interaktyw-nych aplikacji35_{. Redaktorzy wykazują chęć wykorzystania}

powyż-szych rozwiązań, jednak aby tego dokonać, oprócz zaangażowania osób pozyskujących materiał potrzebne będzie w przyszłości także

nowe miejsce odpowiadające rozmiarem publikowanym treściom36_.

Szansę może w tym przypadku stanowić pozyskanie przez twórców doﬁ nansowania w ramach różnorodnych projektów propagujących rozwój innowacyjnych rozwiązań lub wspieranie dziedzictwa

kul-turowego37_{. Największym niebezpieczeństwem, jakie niesie za sobą}

elektroniczna wersja gromadzonych treści, jest jednak groźba nagłe-go zniknięcia zawartości spowodowana awarią serwera czy po

pro-stu ludzką złośliwością38_.

Niezależnie od zagrożeń i pewnych niedoskonałości, od których nie jest wolna formuła E-ncyklopedii, bezsprzecznie wykazuje ona w świetle obecnie obowiązujących trendów wiele obiecujących cech i propozycji: obala stereotyp mówiący o historii jako dziedzinie wy-cofanej ze świata nowinek technicznych, wpisuje się w budowanie i zachowywanie lokalnego dziedzictwa historyczno-kulturowego oraz przede wszystkim propaguje ideę bezinteresownego rozpo-wszechniania wiedzy pochodzącej z wiarygodnych źródeł.

Grono redaktorskie pozostaje otwarte na użytkowników dekla-rujących chęć udziału w projekcie. Wszelkie potrzebne informacje można znaleźć pod adresem: www.encyklo.pl, zakładka „O Portalu”.

35 _{M. Matuzik, Konwergencja mediów, http://matysoss.w.interia.pl/Konwergencja.htm,}

05.03.2013.

36 _{E. Kustra, Internetowa „Encyklopedia wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku”…, dz. cyt.,}

s. 76.

37 _{Tamże, s. 75-76.} 38 _{Tamże, s. 76-77.}