Index of /rozprawy2/10757

Pełen tekst

(1)AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA im. St. Staszica w Krakowie Wydział Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Katedra Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej. Wiesław Prugar Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego (Rozprawa doktorska). Promotor Prof. dr hab. inż. Jacek Matyszkiewicz Promotor pomocniczy Dr inż. Paweł Kosakowski. Kraków, 2013.

(2) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. WSTĘP 1. ZARYS BUDOWY GEOLOGICZNEJ OBSZARU BADAŃ .................................................. 6 1.1. PODŁOŻE PREKAMBRYJSKIE .................................................................................................. 7 1.2. WCZESNOPALEOZOICZNA POKRYWA OSADOWA ............................................................. 11 1.2.1. KAMBR .....................................................................................................................................11 1.2.1. ORDOWIK ...............................................................................................................................14 1.2.3. SYLUR ......................................................................................................................................17 1.3. UTWORY DEWOŃSKO-KARBOŃSKIE................................................................................... 19 1.3.1. DEWON ....................................................................................................................................19 1.3.2. KARBON...................................................................................................................................34 1.4. UTWORY PERMU I POKRYWA MEZOZIOCZNA .................................................................... 40 1.4.1. PERM ........................................................................................................................................40 1.4.2. TRIAS .......................................................................................................................................41 1.4.3. JURA .........................................................................................................................................41 1.4.4. KREDA ......................................................................................................................................42 1.4.5. PALEOGEN I NEOGEN .........................................................................................................42 1.4.5. CZWARTORZĘD.....................................................................................................................42 1.5. EWOLUCJA TEKTONICZNA.................................................................................................... 43 2. AKTUALNY STAN ROZPOZNANIA ZŁÓŻ WĘGLOWODORÓW W UTWORACH PALEOZOIKU ..........................................................................................................................46 3. MATERIAŁ BADAWCZY I METODYKA BADAŃ GEOCHEMICZNYCH I PETROGRAFICZNYCH SKAŁ MACIERZYSTYCH ............................................................52 3.1. POBÓR PRÓBEK I PRZYGOTOWANIE DO BADAŃ ............................................................... 52 3.2. ANALIZA ROCK-EVAL ............................................................................................................ 52 3.3. EKSTRAKCJA SKAŁ - OZNACZANIE ZAWARTOŚCI BITUMINÓW ..................................... 54 3.4. OZNACZENIE ZAWARTOŚCI ASFALTENÓW ....................................................................... 54 3.5. ROZDZIAŁ GRUPOWY - CHROMATOGRAFIA KOLUMNOWA ............................................. 55 3.6. ANALIZA BIOMARKERÓW (METODA GC-MS) ..................................................................... 55 3.8. ANALIZA REFLEKSYJNOŚCI WITRYNITU I SKŁADU MACERAŁOWEGO .......................... 56 4. METODYKA MODELOWAŃ NUMERYCZNYCH ................................................................58 5. CHARAKTERYSTYKA GEOCHEMICZNA MATERII ORGANICZNEJ DOLNEGO PALEOZOIKU ..........................................................................................................................62 5.1. IDENTYFIKACJA POCHODZENIA WĘGLOWODORÓW (WĘGLOWODORY SYNGENETYCZNE I EPIGENETYCZNE) ................................................................................. 65 5.2. ZAWARTOŚĆ MATERII ORGANICZNEJ.................................................................................... 68 5.3. TYP GENETYCZNY KEROGENU ŚRODOWISKO JEGO DEPOZYCJI....................................... 70 5.4. DOJRZAŁOŚĆ TERMICZNA MATERII ORGANICZNEJ MATERII ORGANICZNEJ ..................... 82 6. REKONSTRUKCJA PROCESÓW GENEROWANIA, EKSPULSJI, MIGRACJI I AKUMULACJI WĘGLOWODORÓW ....................................................................................90 6.1. ZAŁOŻENIA GEOLOGICZNO-TERMICZNE I GEOCHEMICZNO-PETROFIZYCZNE W MODELOWANIACH 1-D I 2-D ................................................................................................ 90 6.1.1. Założenia geologiczno-termiczne modelowań numerycznych 1-D i 2-D ............91 6.1.2. Założenia geochemiczno-petrofizyczne ..........................................................................................93 6.2. WYNIKI MODELOWAŃ PROCESÓW GENEROWANIA I EKSPULSJI WĘGLOWODORÓW W JEDNOWYMIAROWYCH MODELOWANIACH NUMERYCZNYCH ...................................... 95 6.2.1. Wyniki modelowań procesów generowania i ekspulsji węglowodorów w profilu odwiertu Berejów OU-1 .........................................................................................................96 6.2.2. Wyniki modelowań procesów generowania i ekspulsji węglowodorów w profilu odwiertu Kaplonosy OU-1 ................................................................................................... 108. Wiesław Prugar. Strona 1.

(3) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. 6.2.3. Wyniki modelowań procesów generowania i ekspulsji węglowodorów w profilu odwiertu Krowie Bagno IG-1 ............................................................................................. 114 6.2.4. Wyniki modelowań procesów generowania i ekspulsji węglowodorów w profilu odwiertu Łopiennik IG-1 ..................................................................................................... 125 6.2.5. Wyniki modelowań procesów generowania i ekspulsji węglowodorów w profilu odwiertu Syczyn OU-1 ......................................................................................................... 136 6.2.6. Wyniki modelowań procesów generowania i ekspulsji węglowodorów w profilu odwiertu Terebin IG-5 ......................................................................................................... 144 6.3. DWUWYMIAROWA ANALIZA NAFTOWA UTWORÓW DOLNEGO PALEOZOIKU W OBRĘBIE KONCESJI WIERZBICA I LUBARTÓW.............................................................152 6.3.1. Rekonstrukcja procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku w obrębie koncesji Wierzbica................................................................................................................. 154 6.3.2. Numeryczna analiza procesów naftowych w utworach syluru w obrębie koncesji Lubartów ................................................................................................................. 183 7. PODSUMOWANIE CHARAKTERYSTYKI MACIERZYSTOŚCI SKAŁ DOLNEGO PALEOZOIKU ORAZ ANALIZY NAFTOWEJ W OBRĘBIE CENTRALNEJ I POŁUDNIOWEJ CZĘŚCI LUBELSZCZYZNY (KONCESJE WIERZBICA I LUBARTÓW)....................................................................................................................... 227 Literatura ................................................................................................................................... 229. Wiesław Prugar. Strona 2.

(4) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. WSTĘP Przedmiotem. podjętego. dotyczących. rekonstrukcji. w aspekcie. jego. tematu. wpływu. pracy. środowiska na. jest. rozwiązanie. depozycji. depozycję. materii. materii. zagadnień organicznej. organicznej. i. jej. zachowanie oraz rozwój procesów generowania i ekspulsji węglowodorów z utworów starszego paleozoiku. Niniejszą analizą wykonano w obszarze Łopiennik – Wierzbica – Busówno – Krowie Bagno – Kaplonosy. Obszar ten. w. waryscyjskim. planie. strukturalnym. odpowiada. centralnej. i południowej części rowu mazowiecko-lubelskiego. Ostatnie lata przyniosły duży postęp w rozpoznaniu utworów starszego paleozoiku w obszarze szeroko rozumianej Lubelszczyzny, ze szczególnym uwzględnieniem obszaru objętego tematem niniejszej pracy. Postęp ten zaznaczył się zarówno w dziedzinie rozpoznania geologicznego, jak i rozpoznania obecności materii organicznej w horyzontach starszego paleozoiku. pozwoliło. Stwierdzenie na. spełniających. wydzielenie kryteria. wysokich w. zawartości. obrębie. ilościowe. i. tych. materii. horyzontów. jakościowe. organicznej poziomów. macierzystości. skał,. a w dalszej kolejności, na rekonstrukcje procesów naftowych z oceną wielkości wygenerowanych węglowodorów i ich ilości w potencjalnych akumulacjach, zarówno konwencjonalnych jak i niekonwencjonaalnych. Badania geochemiczne skał paleozoicznych pozwoliły na zdefiniowanie podstawowych cech macierzystych skał – zawartości węgla organicznego, typu genetycznego materii organicznej oraz stopnia jej przeobrażenia. Ponadto, dla oceny środowiska depozycji materii organicznej wykonano również analizę dystrybucji biomarkerów. Rekonstrukcja. procesów. o udokumentowanej z wykorzystaniem. ropotwórczych. macierzystości numerycznych. w. skał modelowań. poziomach została. skał. wykonana. jednowymiarowych,. wykonanych w profilach odwiertów oraz modelowań dwuwymiarowych, wykonanych wzdłuż profili geologicznych opartych o sekcje sejsmiczne.. Wiesław Prugar. Strona 3.

(5) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. W pracy wykorzystano wyniki badań geochemicznych pochodzących z opracowań wykonanych na zlecenie Orlen Upstream S.A. oraz tematów realizowanych na zlecenie Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, a znajdujących się w domenie publicznej oraz z danych literaturowych. W obszarze badań do rekonstrukcji procesów naftowych wykorzystano wyniki rozpoznania geochemicznego z 11 profili odwiertów – Berejów OU1, Białopole IG 1, Busówno IG-1, Gródek 1, Kaplonosy IG-1, Krowie Bagno IG-1, Łopiennik IG-1, Strzelce IG 2, Syczyn OU-1, Tarkawica 2 i 3 oraz Terebin IG-5. Wynikowy geochemiczny materiał badawczy pochodził w prac wykonanych na zlecenie ORLEN Upstream oraz z materiałów znajdujących się w domenie publicznej. Materiał sejsmiczny pochodził z prac wykonywanych przez lub na zlecenie ORLEN Upstream. Niniejsza praca doktorska została wykonana na Wydziale Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w Katedrze Analiz Środowiskowych, Kartografii i Geologii Gospodarczej pod kierunkiem naukowym Prof. dr hab. inż. Jacka Matyszkiewicza i dr hab. inż. Pawła Kosakowskiego. Pragnę podziękować wszystkim osobom, które w przyczyniły się do powstania tej pracy. W szczególny sposób chcę podziękować promotorowi Panu Profesorowi dr hab. inż. Jackowi Matyszkiewiczowi za nieocenioną wszechstronną pomoc udzieloną mi podczas pisania tej pracy oraz Panu Doktorowi hab. inż. Pawłowi. Kosakowskiemu. za. cenne. uwagi. i. długie. dyskusje. nad. zagadnieniami naftowymi. Pragnę również serdecznie podziękować Panu Profesorowi doc. dr hab. Szczepanowi Porębskiemu za konstruktywne dyskusje i uwagi na temat facjalno-litologicznych ewolucji utworów dolno paleozoicznych. Serdecznie dziękuję Panu Jarosławowi Zacharskiemu i Pani. Magdalenie. Piątkowskiej. za. inspirujące. dyskusje. nad. perspektywicznością utworów dolnopaleozoicznych basenu lubelskiego i wszechstronne wsparcie w procesie poszukiwawczym.. Wiesław Prugar. Strona 4.

(6) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. Serdecznie dziękuję Panu Profesorowi dr hab. Leszkowi Marynowskiemu za pomoc w zrozumieniu zagadnień związanych z biomarkerami i pomoc w. ich. interpretacji,. mgr. inż.. Pawłowi. Poprawie. za dyskusję. nad. zagadnieniami ewolucji termicznej basenu i cenne uwagi. Dziękuję również Panu Arkadiuszowi Buniakowi oraz innym pracownikom Biura Poszukiwań Złóż ORLEN Upstream za życzliwą pomoc w poborze próbek i kompletowaniu dokumentacji geologicznych z obszaru badań. Składam serdeczne podziękowania Panu Doktorowi Roberto Suarez-Rivera z Centrum Innowacji Schlumbergera w Salt Lake City oraz Panu Doktorowi Raymondowi Levey z Energy Geoscience Institute (EGI) za cenne. uwagi. dotyczące. własności. petrofizycznych. skał. dolnopaleozoicznych występujących w Polsce. Pragnę również podziękować Zarządowi ORLEN Upstream za wyrażenie zgody na wykorzystanie wyników badań z tematu „Shale gas potential at Orlen concessions in Lublin region” oraz „Badania geochemiczne utworów starszego paleozoiku z rejonu południowo – wschodniej części basenu lubelskiego”. oraz. innych. informacji. będących. własnością. ORLEN. Upstream.. Wiesław Prugar. Strona 5.

(7) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. 1. ZARYS BADAŃ. BUDOWY. GEOLOGICZNEJ. OBSZARU. Jako region lubelski rozumiany jest tu obszar rozciągający się od okolic Hrubieszowa na SE po rejon Warszawy na NW, wyznaczany zasięgiem. utworów. karbońskich. na. powierzchni. podpermsko-. mezozoicznej, z którymi wiąże się obecność złóż węgla kamiennego (Fig. 1.1).. Pod. względem. geologicznym. obszar. występowania. utworów. karbońskich w regionie lubelskim określany jest jako: „karboński basen lubelski”,. „Lubelskie. Zagłębie. Węglowe”,. albo. „rów. lubelski”. (mazowiecko-lubelski) (Żeleźniewicz et al., 2012).. Mińsk Maz.. SIEDLCE Biała Podl.. WARSZAWA. Łuków. WI SŁA. Garwolin Radzyń Podl.. Parczew. prz Wie. Dęblin. Włodawa Lubartów. Zwoleń. PUŁAWY Łęczna. LUBLIN CHEŁM. Krasnystaw. Hrubieszów. ZAMOŚĆ. Tomaszów Lub.. 0. 10. 20. 30km. Fig. 1.1. Mapa geologiczna regionu lubelskiego bez utworów młodszych od karbonu (wg Waksmundzkiej 2008). Wiesław Prugar. Strona 6.

(8) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. Zrealizowane na tym obszarze w ostatnich 60-ciu latach prace wiertnicze. umożliwiły. rozpoznanie. w. podłożu. utworów. karbońskich. i w strefach przylegających do ich wychodni, różnowiekowych utworów prekambryjskich i paleozoicznych (od kambru po dewon). Szczegółowe badania. tych. utworów. jak. i. osadów. karbońskich,. których. wyniki. przedstawiono w licznych, poniżej cytowanych pracach, doprowadziły do określenia ich pozycji tektonicznej i zdefiniowania poszczególnych etapów ich rozwoju tektonicznego i sedymentacyjnego na tle regionalnym.. 1.1. PODŁOŻE PREKAMBRYJSKIE W podłożu utworów paleozoicznych regionu lubelskiego występują skały. prekambryjskie. tworzące. lubelsko-podlaski. skłon. kratonu. wschodnioeuropejskiego (LPSK) (Poprawa i Pacześna, 2002), który składa się z dwóch jednostek tektonicznych: północnej – obniżenia podlaskiego oraz południowej. – lubelskiego skłonu kratonu (np. Areń, 1978).. Obniżenie podlaskie ograniczają dwie podniesione struktury podłoża krystalicznego: od północy masyw mazursko-białoruski, a od południa zrąb. łukowsko-wisznicki. (Areń. i. Lendzion,. 1978),. który. stanowi. jednocześnie północną granicę lubelskiego skłonu kratonu. Jego granicę SE. wyznacza. na. obszarze. Ukrainy. tarcza. ukraińska,. zbudowana. z krystalicznych skał archaicznych i proterozoicznych (Rozanov i Łydka, 1987; Krugłov i Cypko, 1988). Niższa część prekambru w obrębie LPSK reprezentowana jest przez paleo- i mezoproterozoiczne skały krystaliczne i magmowe, na których zalegają lokalnie, w obrębie rowów tektonicznych, kontynentalne. (aluwialne,. eoliczne). i. marginalno-morskie. osady. silikoklastyczne (głównie piaskowce) formacji poleskiej (Areń, 1982; Wichrowska, 1992). Tworzyły się one w środkowym ryfeju, tj. w okresie 770 – 700 mln lat (Poprawa i Pacześna, 2002; Poprawa, 2006a). Na odcinku lubelskim skłonu kratonu miąższość formacji poleskiej wynosi 66 – 300 m i rośnie w kierunku SE, osiągając na Wołyniu, w ukraińskiej części kratonu, około 1000 m (Krugłov i Cypko, 1988). Na skałach formacji poleskiej, a lokalnie również na skałach podłoża krystalicznego Wiesław Prugar. Strona 7.

(9) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. zalega. niezgodnie,. kompleks. z. utworów. luką. stratygraficzną. obejmującą. wulkaniczno-klastycznych,. górny. w dolnej. ryfej, części. reprezentowany przez aluwialne osady gruboklastyczne – zlepieńce i piaskowce gruboziarniste, a w części górnej przez utwory wulkaniczne – bazalty przewarstwiające z tufami i aglomeratami (np. Ryka, 1984). Skały tego kompleksu mają bardzo szerokie rozprzestrzenienie w obrębie kratonu wschodnioeuropejskiego i obejmują obszar o powierzchni ok. 140 tys. km2 na terytorium Białorusi, Ukrainy, Litwy, Rosji, Mołdawii i Polski. W obszarze LPSK utwory te, o miąższości do 370 m, wyróżniane są jako formacja sławatycka i zaliczane do dolnego ediakaru (Nawrocki i Poprawa, 2006; Poprawa, 2006a). Wyższą część prekambru na południowozachodniej. części. kratonu. wschodnioeuropejskiego. reprezentują. kontynento-marginalnomorskie osady silikoklastyczne późnego ediakaru. W obrębie lubelskiego skłonu kratonu w profilu tych osadów wyróżniane są następujące jednostki litostratygraficzne (od dołu; Fig. 1.2): - formacja siemiatycka (miąższość 38 – 81 m) reprezentowana przez czerwono-brunatne. zlepieńce. polimiktyczne,. piaskowce. grubo-. i drobnoziarniste pochodzenia aluwialnego (Areń et al., 1979); - formacja białopolska (miąższość 21 – 92 m) utworzona z drobnorzadziej. gruboziarnistych. sporadycznie. piaskowców. przewarstwianych. (kwarcowych. mułowcami. i. arenitów, iłowcami. drobnolaminowanym piaskowcem. Są to osady brakiczne (Pacześna, 2006); - formacja lubelska (miąższość 20 – 101 m) wykształcona w postaci drobnolaminowanych heterolitów piaskowcowo-mułowcowo-iłowcowych o miąższości warstw 2,0 – 10,0 m, deponowanych w środowisku bakicznym (Pacześna, 2006); - formacja włodawska (miąższość 12 – 101 m) w części należącej do ediakaru. reprezentowana. i średnioziarniste. piaskowce,. jest. przez. których. mułowce rozwój. jest. oraz. grubo-. wiązany. ze. środowiskiem brakicznym (Pacześna, 2006).. Wiesław Prugar. Strona 8.

(10) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. Fig. 1.2. Stratygrafia utworów neoproterozoiku i kambru lubelskopodlaskiego basenu sedymentacyjnego (wg Pacześna, 2007) Osady górnego ediakaru reprezentowane przez wszystkie w/w jednostki litostratygraficzne występują w obrębie lubelskiego skłonu kratonu.. Natomiast. w. obszarze. obniżenia. podlaskiego. brak. jest. odpowiedników litologicznych formacji białopolskiej i lubelskiej. Miąższość. Wiesław Prugar. Strona 9.

(11) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. osadów górnoediakarskich w obrębie LPSK generalnie rośnie od NW w kierunku SE, od ok. 100 m do ponad 400 m. Według Poprawy i Pacześnej (2002) oraz Poprawy (2006a) i Pacześnej (2006) osady ryfejskie. formacji. w zachodniej,. poleskiej. krawędziowej. i. utwory. części. ediakarskie. kratonu. występujące. wschodnioeuropejskiego. (Baltiki), w tym również w obrębie LPSK, są zapisem dwóch zdarzeń ryftowych związanych z rozpadem superkontynentu Rodinii/Pannotii. Wczesno-. i/lub. środkowoneoproterozoiczny. epizod. ryftowania. prawdopodobnie reprezentuje zdeponowana w rowach tektonicznych formacja poleska. Młodsza faza ryftowania objęła zachodnią Baltikę w późnym neoproterozoiku – ediakarze (ok. 650 – 550 mln lat). W trakcie jej. tworzenia. rozwinęły. się. dwa. systemy. basenów. o. założeniach. ryftowych: pierwszy o rozciągłości NW–SE, usytuowany wzdłuż zachodniej krawędzi Baltiki; drugi przebiegający skośnie z NE na SW do zachodniej krawędzi. Baltiki.. Do. tego drugiego systemu. zaliczany. jest. basen. aulakogenu Orsza – Wołyń. Według Pacześnej i Poprawy (2002) lubelskopodlaski. basen sedymentacyjny w ediakarze i. wczesnym kambrze. usytuowany był na skrzyżowaniu dwóch wspomnianych wyżej basenów ryftowych, tj. aulakogenu Orsza – Wołyń i basenów rozwiniętych wzdłuż zachodniej. krawędzi. Baltiki.. Wczesne. etapy. fazy. synryftowej. ediakarskiego ryftu w basenie lubelsko-podlaskim przypadały według Pacześnej i Poprawy (2002) na czas sedymentacji kontynentalnych, klastycznych osadów dolnej części formacji sławatyckiej i wulkanicznych utworów górnej części tej formacji oraz klastyków formacji siemiatyckiej. W końcowych. fazach. rozwoju. ryftu. wypełnienie. basenu. stanowiły. brakiczne osady formacji białopolskiej, lubelskiej i włodawskiej, a także wczesnokambryjskiej formacji mazowieckiej.. Wiesław Prugar. Strona 10.

(12) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. 1.2. WCZESNOPALEOZOICZNA POKRYWA OSADOWA 1.2.1. KAMBR W obszarze LPSK obserwuje się ciągłe przejście między prekambrem –. ediakarem. i. kambrem.. Granica. między. ediakarem. a kambrem. wyznaczana jest w wyższej części profilu osadów formacji włodawskiej. W występujących na tym obszarze ponad formacją włodawską utworach dolnokambryjskich. wyróżniane. są. następujące. jednostki. litostratygraficzne (Areń i Lendzion 1978; Pacześna i Poprawa 2005; Fig. 1.2): - formacja mazowiecka (miąższość 45 – 129 m) reprezentowana przez mułowce, rzadziej iłowce często przewarstwiane piaskowcami drobnoi średnioziarnistymi z licznymi ziarnami glaukonitu; - formacja zawiszyńska (miąższość 12 – 47 m) jest utworzona z drobnoziarnistych, glaukonitu,. słabo. rzadko. wysortowanych. przewarstwianych. piaskowców iłowcami. z. i. ziarnami. mułowcami. o zróżnicowanej grubości. Utwory tej formacji występują w zachodniej części obniżenia podlaskiego, brak jest ich odpowiedników w obszarze lubelskiego skłonu kratonu; - formacja kaplonoska i radzyńska (nierozdzielne) (miąższość 327 – 432 m). Utworzone z silnie zbioturbowanych iłowców i mułowców dość często przewarstwianych piaskowcami drobnoziarnistymi (heterolity piaskowcowo-iłowcowe), i różnoziarnistymi.. W. rzadziej. piaskowcach. piaskowcami drobnoziarnistych. średnioi. mułowcach. często występują ziarna glaukonitu. Sedymentacja kambru. w. obszarze LPSK kończy się osadami. formacji kostrzyńskiej (miąższość 29 – 298 m) należącymi do wczesnego kambru środkowego (Lendzion, 1983; Pacześna i Poprawa, 2005). W rozwoju osadów środkowokambryjskich tej formacji zaznacza się wyraźne. oboczne. zróżnicowanie. litologiczno-facjalne. wzdłuż. granicy. o kierunku NW–SE, biegnącej od Radzynia po Białopole. Na NE od tej. Wiesław Prugar. Strona 11.

(13) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. granicy. w. profilu. kambru. środkowego. dominują. piaskowce. drobnoziarniste (rzadko różnoziarniste) i tylko w ich przyspągowych partiach. występują. wkładki. iłowców,. natomiast. na. SW. od. niej. piaskowcom często towarzyszą wkładki iłowców i mułowców o różnej miąższości. Miąższość. utworów. kambryjskich. rozpoznanych. wierceniami. w obszarze LPSK stopniowo wzrasta wzdłuż kierunku SE – SW od około 500 m do ponad 800 m (Fig. 1.3). Okuniew_IG -1. 600. 400. 30 0 Polaki-1. 20 0. Mińsk Maz.. SIEDLCE. Biała_Podlaska-2. Biała Podl.. WARSZAWA Żebrak_IG-1. 700. Rówce-1. Terespol-1. Zembry-1. 300 Biała_Podlaska-1. 100. Łuków_IG- 2. Łuków. 200. 800. Łuków_IG-1. Łuków_IG-5 Łuków_IG-4. 10 0 0. Radzyń_IG-9. Łuków_IG- 3. Stanin-1 Siedliska-2. 100. WIS ŁA. Garwolin. Radzyń_IG-7 Radzyń_IG-1. Radzyń_IG-10. Radzyń Podl.. Izdebno_IG-1 Pasmug-2. Radzyń_IG-3. 0 20. 900. 30 0. Wisznice_IG-1. Radzyń_IG-6 Radzyń_IG-4. Radzyń_IG- 5 Podedwórze_IG-6 Podedwórze_IG-3bis Parczew_IG-7 Parczew_IG-6 Podedwórze_IG-1 Parczew_IG-10 Mosty_IG-1 Parczew_IG-8 Parczew_IG-1 Podedwórze_IG-2 Holeszów_IG-2 Kock-5 Wygnanów_IG-1 Holeszów_IG-1 Podedwórze_IG-4 Włodawa_IG-4 Przewłoka_IG-1 Parczew_IG-9 Kaplonosy_IG1 Wyhalew_IG-1 p rz Podedwórze_IG-5 Wie Tarkawica- 2 Tarkawica-1 Parczew_IG-4 Uhnin_IG-1 Lubień_IG-1 Tarkawica-3 Gródek-1. Siedliska_IG- 1. Maciejowi ce_IG-1. 11 0 0. Parczew. Dęblin. Włodawa. Lubartów. Krowie_Bagno_IG-1. Kolechowice-18. 40 0. Rozkopaczów -1. 70 0. Zwoleń. PUŁAWY. Ciepielów_IG-1. 50. Bachus-1. 0 80. Łęczna. 60 0. Busówno_IG-1. 0. Wierzbica-1 Chylin-1 Chylin-2. 900. Wierzbica-2. Sawin_IG-1 Niwa-1. Święcica-1. 0 1 00. LUBLIN. Chełm_IG-1 Pawłów-1. CHEŁM. 00 11 Białopole_IG-1. Krasnystaw 100. Izopachyty - miąższość utworów kambru w [m]. Strzelce_IG -1 Łopiennik_IG-1. Obszary, na których nie stwierdzono występowania utworów kambru. Strzelce_IG-2. Horodło-1. Terebin_IG-5. Otwory wiertnicze zakończone w utworach syluru. Hrubieszów. Chrzanów_IG-1. Otwory wiertnicze zakończone w utworach ordowiku Otwory wiertnicze zakończone w utworach kambru. 0 70. ZAMOŚĆ. Otwory wiertnicze zakończone w utworach prekambru 80 0. 20. 30km. 0 90. 10. 00 10. 0. Tomaszów Lub.. Fig. 1.3.. Mapa rozmieszczenia i. miąższości. kambru na lubelsko-. podlaskim skłonie kratonu (LPSK). Wiesław Prugar. Strona 12.

(14) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. Według Poprawy i Pacześniej (2002), Pacześnej i Poprawy (2005) oraz. Pacześnej. (1996). w otwartomorskich. osady. środowiskach. kambryjskie odbrzeża. LPSK i. osadzały. przybrzeża.. się. Cechą. charakterystyczną jest obecność w nich zróżnicowanego taksonomicznie i etologicznie. zespołu. ichnofauny. wskazującego. na. sedymentację. w płytkim środowisku otwartego morza. W lubelsko-podlaskim basenie neoproterozoiczno-kambryjskim utwory dolnokambryjskie – zdaniem w/w autorów – stanowią zapis maksymalnego rozwoju transgresji morskiej, która rozpoczęła się w ediakarze. Osady kambru środkowego reprezentują natomiast regresywną fazę zbiornika morskiego, po której nastąpił okres erozji.. Tektoniczne. w basenie. uwarunkowania. lubelsko-podlaskim. rozwoju. Poprawa. i. osadów. kambryjskich. Pacześna. (2002). wiążą. z postryftową subsydencją termiczną. W. obszarze. (erozyjna,. LPSK. zaznacza. sedymentacyjna?). na. się. wyraźna. pograniczu. luka stratygraficzna kambru. i. ordowiku. obejmująca wyższą część kambru środkowego i kambr górny. Przyczynę powstania tej luki, stanowiącej zapis wypiętrzenia i erozji w strefie LPSK, Poprawa (2006a) tłumaczy kompresją wywołaną ówczesnym dokowaniem bloku terranu małopolskiego do kratonu wschodnioeuropejskiego (Baltiki), które miało miejsce w strefie na południowy wschód od LPSK. Autor ten (op.cit.). przyjmuje,. że. mechanizmem. akrecji. bloku. małopolskiego. z Baltiką była konwergencja z istotną składową przesuwczą. Wywołana przez konwergencję kompresja doprowadziła do wypiętrzenia i erozji w krawędziowych częściach zarówno Baltiki jak i bloku małopolskiego (deformacje. kompresyjne. związane. z. tzw.. fazą. sandomierską).. Geodynamicznym oddziaływaniem bloku małopolskiego na jego przedpole w wyniku jego skośnej kolizji z Baltiką można, zdaniem Poprawy (2006a), wytłumaczyć. również. intensywną. subsydencję. i. depozycję. osadów. kambru górnego w obszarze bloku łysogórskiego (np. Buła i Habryn, 2011), jako efekt fleksuralnego uginania skorupy bloków tektonicznych występujących na krawędzi Baltiki.. Wiesław Prugar. Strona 13.

(15) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. 1.2.1. ORDOWIK Profil ordowiku w obszarze LPSK rozpoczyna się udokumentowanymi paleontologicznie. osadami. dolnego. tremadoku,. które. stwierdzono. w kilkunastu otworach usytuowanych między Radzyniem a Hrubieszowem (Fig. 1.4; Lendzion et al., 1979). Okuniew_IG-1. Polaki-1. 50. Mińsk Maz.. Biała_Podlaska-2. SIEDLCE. Biała Podl.. WARSZAWA 50. Żebrak_IG- 1. Rówce-1. Biała_Podlaska-1. Łuków_IG-2. Łuków. Terespol-1. Zembry-1. Łuków_IG-1. Łuków_IG-5 Łuków_IG-4 WIS. Garwolin. ŁA. Radzyń_IG -9. Łuków_IG-3. Stanin-1 Siedliska-2. Radzyń_IG-7 Radzyń_IG-1. Radzyń_IG-10. Radzyń Podl.. Izdebno_IG -1 Pasmug-2. Radzyń_IG -3. Wisznice_IG-1. Radzyń_IG- 6 Radzyń_IG-4. Radzyń_IG-5 Podedwórze_IG-6 Podedwórze_IG-3bis Parczew_IG-7 Parczew_I G-6 Podedwórze_IG-1 Parczew_I G-10 Mosty_IG-1 Parczew_IG-8 Parczew_IG-1 Podedwórze_ IG-2 Holeszów_I G-2 Kock-5 Wygnanów_IG-1 Holeszów_IG -1 Podedwórze_I G-4 Włodawa_IG-4 Przewłoka_IG-1 Parczew_IG- 9 Kaplonosy_IG -1 rz Wyhalew_I G-1 Wiep Podedwórze_IG-5 Tarkawica-2 Tarkawica-1 Parczew_IG-4 Uhnin_IG-1 Lubień_IG-1. Siedliska_I G-1. Maciejowic e_IG-1. Parczew. Dęblin 150 100. Tarkawica-3. Włodawa. Gródek-1. Lubartów. Kolechowice- 18. Krowie_Bagno_IG-1. Rozkopaczów- 1. Zwoleń. 50. PUŁAWY. Bachus-1. Łęczna. Chylin-1 Wierzbica-1 Chylin-2. Ciepielów_IG-1. Busówno_IG-1 Wierzbica-2. Sawin_IG- 1 Niwa-1. Święcica-1. LUBLIN. Chełm_IG-1 Pawłów-1. CHEŁM. 200. Białopole_IG-1. Krasnystaw. Izopachyty - miąższość utworów ordowiku w [m]. 50 Łopiennik_IG-1. Obszary, na których nie stwierdzono występowania utworów ordowiku. Strzelce_IG-1. 0 10. 100. 25 0. Strzelce_IG-2. 15. Terebin_IG-5. 0. Otwory wiertnicze zakończone w utworach syluru. Horodło-1. 50. Hrubieszów. Chrzanów_IG-1. Otwory wiertnicze zakończone w utworach ordowiku Otwory wiertnicze zakończone w utworach kambru. ZAMOŚĆ. Otwory wiertnicze zakończone w utworach prekambru. 0. 10. 20. 30km Tomaszów Lub.. Fig. 1.4. Mapa rozmieszczenia i miąższości ordowiku na lubelskopodlaskim skłonie kratonu (LPSK) Najpełniejsze profile tremadoku dolnego o miąższości 20,0 – 40,5 m stwierdzono w odwiertach Łopiennik IG-1, Busówno IG-1 i Bachus 1. W innych wierceniach miąższość osadów dolnotremadockich wynosi od 0,2 m do kilku metrów. W spągowych partiach dolnego tremadoku. Wiesław Prugar. Strona 14.

(16) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. występuje. cienka. warstwa,. ok.. 0,2. m,. zlepieńca. podstawowego. z bioklastami przechodzącego ku górze w oligomiktyczny, średnioziarnisty piaskowiec.. Powyżej. występuje. kompleks. piaskowcowo-iłowcowy. w obrębie, którego występują oligomiktyczne, drobnoziarniste piaskowce kwarcowe, przeławicane bezwapnistymi iłowcami. W przystropowej części utworów dolnotremadockich pojawiają się cienkie warstwy lub laminy wapieni krystalicznych i chalcedonitów. Do. dolnego. tremadoku. zaliczany. jest. 2,5-metrowy. kompleks. utworów ilasto-węglanowych rozpoznanych ponad dolnym tremadokiem w odwiercie Łopiennik IG-1 (Lendzion et al., 1979). Charakterystykę. litostratygraficzną,. udokumentowanych. paleontologicznie potremadockich utworów w obszarze LPSK przedstawił Modliński (1984), wyróżniając i definiując w ich profilu następujące jednostki litostratygraficzne: - formacja wapieni Uherki (fm) jest to kompleks skał węglanowych pstrych. dolomitów,. wapieni. dolomitycznych. i. marglistych. oraz. organodetrytycznych z osadami żelazistymi, w stropie z cienkimi przewarstwieniami iłowców. W części spągowej formacji występuje warstwa zlepieńca, brekcji i/lub glaukonitytu o miąższości od kilku centymetrów do około 1,5 m. Zlepieńce zbudowane są najczęściej z okruchów skał ilastych, węglanowych oraz fosforanowych, a spoiwo ich jest węglanowe, ilaste bądź glaukonitowe. Brekcje utworzone są z okruchów chalcedonitów, a glaukonityty - na ogół różnoziarniste często zawierają przerosty ilaste. Miąższość formacji wynosi około 20 – 40 m i rośnie od NE w kierunku SW. Pod względem stratygraficznym obejmuje ona osady od dolnego arenigu po najniższy karadok; - formacja margli Włodawski (fm) reprezentowana jest przez margle, często ilaste i mulaste, zielone i szare z odcieniem zielonym. W górnej części. formacji. występują. wkładki,. soczewki. i. gruzły. wapieni. marglistych i organodetrytycznych. Występowanie formacji ograniczone jest do północnej części lubelskiego skłonu kratonu i wschodniej części. Wiesław Prugar. Strona 15.

(17) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. obniżenia podlaskiego. Jej miąższość sięga 25 m, jak w odwiercie Kaplonosy IG-1. Osady tej formacji, reprezentujące wyższy karadok, zastępowane są obocznie przez równowiekowe osady formacji iłowców Udala (fm), które występują w południowej i. zachodniej części. lubelskiego skłonu kratonu; - formacja. iłowców. Udala. (fm). stanowiąca. odpowiednik. stratygraficzny formacji margli z Włodawski (fm), jest wykształcona w postaci ciemnoszarych, rzadziej szarych lub szarozielonych iłowców i iłowców. marglistych. lub. iłowców. pylastych.. Miąższość. formacji. w poznanych profilach zmienia się w granicach od 0 m do około 45 m; - formacja wapieni z Kodeńca (fm) reprezentowana jest przez wapienie organodetrytyczne, wapienie margliste z licznym detrytusem fauny oraz z wapienie margliste. Miejscami występują wkładki margli i iłowców. marglistych.. jasnoszare,. szare,. Zabarwienie szarozielone. osadów i. jest. zróżnicowane. szarobrunatne,. -. lokalnie. brunatnowiśniowe. Osady tej formacji występują na całym obszarze LPSK, a ich miąższość zmienia się w granicach 3 – 10 m. Pod względem stratygraficznym należą do najwyższego karadoku, dolnego aszgilu i najniższej części górnego aszgilu; - formacja margli z Tyśmienicy (fm) wykształcona jest w postaci margli. i. margli. ilastych. ciemnoszarych,. szarych,. szarozielonych. i zielonych, z wkładkami, soczewkami i laminami wapieni marglistych. Występowanie tej formacji ograniczone jest do zachodniej i południowej części lubelskiego skłonu kratonu, gdzie jej miąższość waha się w granicach od 0 do 25 m. Reprezentujące ją osady należą do górnego aszgilu. Miąższość. osadów. ordowiku. występujących. w. obszarze. LPSK. i należących do w/w jednostek litostratygraficznych rośnie w kierunku od NE ku SE od poniżej 50 m do ponad 250 m (Fig. 1.4). Osady ordowiku rozwijały się głównie w strefie przybrzeża w wyniku oddziaływania. Wiesław Prugar. falowania. i. prądów. dennych,. a. tylko. środowisko. Strona 16.

(18) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. sedymentacji iłowców z Udala było związane z dolnym odbrzeżem (Modliński, 1984). Modliński et al. (1995), zwracają uwagę na wyraźną strefowość rozmieszczenia litofacji ordowiku na LPSK. W części NE występują tu osady piaszczysto-węglanowe o niewielkiej miąższości, przechodzące stopniowo ku SW – tj. w kierunku krawędzi kratonu – w osady węglanowo-margliste, a następnie ilasto-węglanowe. Według. Poprawy. i. Pacześnej. (2002). oraz. Poprawy. (2006b). tektoniczne uwarunkowanie depozycji osadów w basenie ordowickim LPSK, przynajmniej do środkowego ordowiku, należy wiązać ze stopniowo wygasającą poryftową subsydencją termiczną, którą – poczynając od wczesnego kambru – objęta została południowo-zachodnia krawędź kratonu wschodnioeuropejskiego (Baltiki).. 1.2.3. SYLUR Na LPSK utwory syluru rozpoznano w kilkudziesięciu otworach (Fig. 1.5; Tomczyk, 1986; Tomczykowa, 1988). Sylur stanowi tu ciągłą sekwencję drobnoklastycznych (iłowce, mułowce), miejscami marglistych morskich osadów z bogatą fauną, szczególnie graptolitową (Tomczykowa, 1988). W północno-wschodniej części LPSK utwory syluru są częściowo zerodowane,. podczas. gdy. w. jego. południowo-zachodniej. części. zachowane jest przejście syluru w dewon. Dolny sylur (landower – wenlok) reprezentują iłowce ciemnoszare i czarne zawierające graptolity z przewarstwieniami dolomityczno-marglistych iłowców i mułowców oraz margli. Maksymalna miąższość tych utworów sięga 130 m. Miejscami w profilach. dolnego. syluru. zaznacza. się. luka. stratygraficzna. (sedymentacyjna) obejmująca niższe części landoweru, a nawet cały jego profil i wówczas utwory wenloku spoczywają bezpośrednio na ordowiku (Tomczyk, 1986; Tomczykowa, 1988). W profilach górnego syluru (ludlow –. przydol). z graptolitami. przeważają cechujące. iłowce się. miejscami dużymi. margliste. lub. wapniste. miąższościami,. lokalnie. przewarstwiane wapieniami marglistymi i piaskowcami drobnoziarnistymi.. Wiesław Prugar. Strona 17.

(19) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. 8 00. Polaki-1. 30 0. 400. 500. 70 0 600. 100 0 11 0 0. Okuniew_IG-1. 200. Mińsk Maz.. Biała_Podlaska-2. SIEDLCE. WARSZAWA. Biała Podl.. 100 Żebrak_IG-1. 1400. Biała_Podla ska-1. Łuków_IG- 2. Łuków. Terespol-1. Zembry-1. Rówce-1. Łuków_IG- 1. Łuków_IG-5 Łuków_IG-4 WIS ŁA. Garwolin. Radzyń_IG-9. Łuków_IG-3. Stanin-1 Siedliska-2. Radzyń_IG-7 Radzyń_IG-1. Radzyń_IG-10. Radzyń Podl.. Izdebno_IG -1. 0 130. Pasmug-2 Radzyń_IG-3. Wisznice_IG-1. Radzyń_IG -6 Radzyń_IG-4. 600 700. Radzyń_IG-5 Podedwórze_IG-6 Podedwór ze_IG-3bis Parczew_IG-7 Parczew_IG-6 Podedwórze_IG-1 Parczew_IG-10 Mosty_IG -1 Parczew_IG-8 Parczew_IG-1 Podedwórze_IG-2 Holeszów_I G-2 Kock-5 Wygnanów_IG-1 Holeszów_IG-1 Podedwórze_I G-4 Włodawa_IG -4 Przewłoka_IG-1 Parczew_IG-9 Kaplonosy_IG -1 rz Wyhalew_I p G-1 Wie Podedwórze_IG -5 Tarkawica-2 Tarkawica-1 Lubień_IG-1 Parczew_IG-4 Uhnin_IG -1. Siedliska_IG-1. Maciejowice_IG-1. 5 00. Parczew. 1200. Dęblin. Tarkawica-3. Włodawa. Gródek-1 Krowie_Bagno_IG-1. PUŁAWY. Bachus-1. Łęczna. Chylin-1. Ciepielów_IG-1. 600. 0 100. Rozkopaczów-1. Zwoleń. 40 0 5 00. Kolechowice-18. 700. 0 120. Lubartów. Busówno_IG-1. Wierzbica-1 Chylin-2. Wierzbica-2. Sawin_IG-1 Niwa-1. 100 0 2 0 3 00. Święcica-1. LUBLIN. Chełm_IG -1 Pawłów-1. 400. CHEŁM 500 Białopole_IG-1. Krasnystaw 100. Izopachyty - miąższość utworów syluru w [m]. 60 0 Strzelce_IG -1 Łopiennik _IG-1. 1200. 1400. Obszary, na których nie stwierdzono występowania utworów syluru. Strzelce_IG -2. Horodło-1. Terebin_IG-5. 1000. Otwory wiertnicze zakończone w utworach syluru. Chrzanów_IG-1. Hrubieszów. 800. Otwory wiertnicze zakończone w utworach ordowiku Otwory wiertnicze zakończone w utworach kambru. 70 0. ZAMOŚĆ. Otwory wiertnicze zakończone w utworach prekambru. 800 900. 0. 10. 20. 30km. 1000. Tomaszów Lub. 1200. Fig. 1.5. Mapa rozmieszczenia i miąższości syluru na lubelsko-podlaskim skłonie kratonu (LPSK) Maksymalna miąższość utworów ludlowu i przydolu przekracza 1200 m z tym, że miąższość przydolu jest zazwyczaj kilkakrotnie większa niż ludlowu; np. w odwiercie Łopiennik IG-1 miąższość ludlowu wynosi 308 m, a przydolu 912 m. Miąższość syluru w obszarze LPSK dość gwałtownie rośnie od NE ku SW, od poniżej 100 m do ponad 1400 m (Fig. 1.5) tj. w kierunku krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego. Należy tu jednak zaznaczyć, iż w tym kierunku zaznacza się przede wszystkim tendencja silnego wzrostu miąższości osadów ludlowu i przydolu. Wyniki analizy subsydencji utworów ordowiku i syluru przeprowadzonej przez Poprawę i Pacześną (2002) oraz Poprawę (2006b) wskazują, iż począwszy od Wiesław Prugar. Strona 18.

(20) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. późnego ordowiku rozpoczyna się kolejny etap tektonicznego rozwoju basenu. lubelsko-podlaskiego.. Jego. cechą. charakterystyczną. jest. systematyczny przyrost tempa subsydencji tektonicznej w czasie, którego maksimum przypada na późny sylur – ludlow, a przede wszystkim przydol. W związku z czym krzywe subsydencji tektonicznej dla późnego ordowiku i syluru mają charakterystyczny kształt „kolanowy”. Taki kształt krzywych. subsydencji. tektonicznej. jest. zdaniem. Poprawy. (2006b). wskaźnikowy dla kompresyjnego reżimu tektonicznego. Uwzględniając jednocześnie fakt systematycznego przyrostu subsydencji tektonicznej w późnym ordowiku i sylurze z NE ku SW w obrębie LPSK, Poprawa (op.cit.) przyjmuje, iż mechanizmem rozwoju basenu późnoordowickosylurskiego LPSK. było teksturalne. uginanie. płyty. Późnoordowicko-. sylurski basen lubelsko-podlaski i równowiekowy basen bałtycki stanowiły –. zdaniem. kaledonidów. cytowanego. wyżej. autora. –. zapadliska. północnoniemiecko-polskich,. a. rozwój. przedgórskie. ich. subsydencji. tektonicznej w późnym ordowiku – sylurze był związany z fleksuralnym uginaniem zachodniej krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego.. 1.3. UTWORY DEWOŃSKO-KARBOŃSKIE Dewońsko-karboński waryscydów. położoną. basen na. SW. lubelski. stanowi. krawędzi. część. platformy. przedpola (kratonu). wschodnioeuropejskiej. Usytuowanie w sąsiedztwie krawędzi platformy (strefy Teisseyrea – Tornquista) warunkowało rozwój sedymentacji osadów dewońskich i karbońskich w zmieniającym się dynamicznie polu naprężeń przenoszonych zarówno od stropu orogenu waryscyjskiego jak i od. wnętrza. kratonu. wschodnioeuropejskiego. (Narkiewicz,. 2007;. Narkiewicz et al., 2007 i cytowana tam literatura).. 1.3.1. DEWON Utwory dewońskie basenu lubelskiego są całkowicie i niezgodnie przykryte utworami karbońskimi, przy czym utwory dewońskie wykazują. Wiesław Prugar. Strona 19.

(21) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. znacznie większy zasięg ku północy i południowemu-zachodowi niż osady karbońskie. (Fig. 1.6). W tektonicznym planie waryscyjskim basen. dewoński Lubelszczyzny obejmuje rów lubelski, którego granicę od SW wyznacza elewacja radomsko-kraśnicka, a od NE strefa uskokowa Kocka oraz SE część elewacji hrubieszowskiej usytuowanej na NE od strefy uskokowej. Kocka,. która. stanowi. podniesiony. fragment. platformy. prekambryjskiej (Fig. 1.6; Narkiewicz i Dadlez, 2008). 21°. 23°. 22°. 24°. ZAPADLISKO PODLASKIE. Warszawa. Białoruś 52°. 52°. str. Wilga IG 1. efa. usk oko wa. Izdebno IG 1 Żabieniec 1. Ko ck a. segment stęzycki. us ko k. Ur sy no. Pionki 4. Radom. ZRĄB ŁUKOWA. Maciejowice IG 1 Stężyca 1. wa -. Kaplonosy IG 1 Tarkawica 3 Gródek 1 Kock IG 2 Krowie Bagno IG 1 Berejów OU 1. Tarkawica 2. Ka z. im ier EL za EW AC JA. Abramów 7. Łeczna 20 Pliszczyn 1 Ciecierzyn 8 Melgiew 2. RÓ W Wilczopole 2. BASEN ŁYSOGÓRSKO-RADOMSKI. Opole Lubelskie IG 1. LUB Niedrzwica 2 ELS Bystrzyca 2 KI IG 1 Bychawa IG 1 RA DO. Białopole IG 1. Zakrzew PIG 6. MS IG 1 PIG 5 KO -KR AŚ NIC. 51°. Łopiennik IG 1 Strzelce IG 2. ok. ski. Rudnik IG 1 Gielczew. k us. okrz y. Kielce. Busówno IG 1. Minkowice 4A Krępiec 1. Świdno IG 1. 51° usk ok ś wiet. Syczyn OU 1. KA. Terebiń IG 5. segment Terebiń IG 4 komarowski Izb. Komarów IG 1. Terebiń IG 1. icy. Tyszowice IG 2. -Za. BLOK MAŁOPOLSKI 0. 21°. a ści mo. a isł W. 22°. Korczmin IG 1. BASEN LWOWSKI. 50 km 23°. prekambr. trzon paleozoiczny G. Świętokrzyskich. dolny paleozoik. granica między basenem lubelskim a łysogórsko-radomskim. dewon. granice segmentów basenu lubelskiego. karbon. główne dyslokacje. odwierty. uskoki. 24°. obecny zasieg dewonu. Fig. 1.6. Schematyczna mapa zasięgu utworów dewońskich i karbońskich w basenie lubelskim i łysogórsko-radomskim. Granica basenu lubelskiego i jego segmentacja (wg Narkiewicz, 2011). Wiesław Prugar. Strona 20.

(22) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. Ze względu na zmienność litofacjalną i miąższościową zaznaczającą się wzdłuż osi podłużnej (NW–SE) dewońskiego basenu lubelskiego (co dotyczy głównie osadów dewonu środkowego i górnego), jest on dzielony na trzy poprzeczne segmenty (obszary facjalne): komorowski (SE), lubelski (centralny) i stężycki (SW) (Fig. 1.6; Narkiewicz, 2011). W. profilu. zróżnicowanych. litologicznie. i. facjalnie. utworów. dewońskich basenu lubelskiego Miłaczewski (1981), Miłaczewski et al. (1983). oraz. Narkiewicz. (2011). wyróżnili. i. zdefiniowali. szereg. nieformalnych i formalnych jednostek litostratygraficznych o różnej randze i zasięgu lateralnym (Fig. 1.7). Niższą część profilu dewonu w basenie lubelskim reprezentują silikoklastyczne. utwory. dolnodewońskie. występujące. w. ciągłości. sedymentacyjnej z utworami syluru (Tomczykowa, 1988), o szerokim rozprzestrzenieniu. lateralnym,. których. odpowiedniki. stratygraficzne. i litofacjalne występują również na terenie Ukrainy (Podole, Wołyń) i w obszarze. radomsko-łysogórskim. (Narkiewicz,. 2011).. W. profilu. utworów dolnodewońskich basenu lubelskiego wyróżniane są następujące jednostki litostratygraficzne (Fig. 1.7; Miłaczewski, 1981; Narkiewicz, 2011): - formacja sycyńska o miąższości 170 – 700 m, składa się z iłowców i mułowców szarych z liczną fauną morską, rzadko zawierających wkładki, soczewki i gruzły wapieni częściowo dolomitycznych z dużym udziałem redeponowanych fragmentów fauny morskiej. Utwory ilastomułowcowe szelfu.. formacji. reprezentują. Sedymentowały. one. w. system. depozycyjny. warunkach. otwartego. głębszego zbiornika. morskiego o głębokościach sięgających poniżej podstawy falowania. Nieliczne. wkładki. prawdopodobnie. węglanowe. epizody. z. detrytem. redepozycji. fauny. sztormowej. reprezentują ze. środowisk. płytszych. Na podstawie danych sporowych formacja jest zaliczana do dolnego lochkowu (Turnau et al., 2005; Turnau, 2011), a na podstawie datowań konodontowych do całego lochkowu (Nehring-Lefeld, 1985);. Wiesław Prugar. Strona 21.

(23) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. - formacja. czarnoleska. i mułowców. utworzona. przewarstwianych. z. ciemnoszarych. drobnoziarnistymi. iłowców. piaskowcami. kwarcowymi. Dość powszechne są też skały węglanowe (wapienie), występujące w postaci soczew, gruzłów i cienkich przewarstwień. Utwory. formacji,. maksymalnie. osiągające. 200. m,. miąższość. od. są interpretowane. kilkudziesięciu. jako system. do. klastyków. szelfowych deponowanych w warunkach płytko-morskich, w strefie marginalnej zbiornika. Na podstawie oznaczeń zespołów sporowych formacja jest zaliczana do środkowej części lochkowu (Turnau et al., 2005; Turnau, 2011); - formacja zwoleńska reprezentowana jest przez utwory klastyczne o zróżnicowanym uziarnieniu. Są to głównie pstre iłowce i mułowce oraz. piaskowce. kwarcowe. i. sporadycznie. występujące. zlepieńce. śródformacyjne. Utwory te charakteryzują się cykliczną budową, tworzą charakterystyczne. cykle. o. malejącym. ku. górze. uziarnieniu. (Miłaczewski, 1981). W skałach tych stwierdzane są szczątki flory oraz nieliczne skamieniałości ryb, wielkoraków i ramienionogów. Miąższość formacji. zmienia. się. obocznie. od. około. 200. m. do. 1300. m.. Reprezentujące ją osady zaliczane są do systemu aluwialnego: równi zalewowych (iłowce i mułowce) i koryt rzek meandrujących (piaskowce i zlepieńce śródformacyjne) (Miłaczewski, 1981). W skałach formacji stwierdzono zespoły florystyczne charakterystyczne dla wyższego pragu i pogranicza pragu i emsu (Turnau et al., 2005). Strop formacji zwoleńskiej odznacza się dość silnym diachronizmem związanym z lokalną. erozją. poprzedzającą. rozwój. transgresywnych. osadów. środkowodewońskich formacji telatyńskiej (fm) (Narkiewicz, 2011).. Wiesław Prugar. Strona 22.

(24) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. Fig. 1.7. Schemat podziału litostratygraficznego dewonu w basenie lubelskim (wg Narkiewicz, 2011) Dolnodewońskie, morskie osady formacji sycyńskiej i czarnoleskiej występujące. w. stratygraficzne. basenie i. lubelskim. i. mające. swoje. odpowiedniki. litologiczno-facjalne na terytorium Ukrainy (basen. lwowski) oraz w basenie łysogórsko-radomskim stanowią niewątpliwie kontynuację jednego megacyklu sedymentacyjnego rozwijającego się już w. sylurze. (Narkiewicz, 2011). Mechanizm. subsydencji. tektonicznej. w trakcie depozycji utworów sylurskich w basenie lubelskim, o czym była. Wiesław Prugar. Strona 23.

(25) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. mowa wcześniej, Poprawa (2006b) wiąże z fleksuralnym uginaniem zachodniej. krawędzi. Uwzględniając. kratonu. ciągłość. wschodnioeuropejskiego. sedymentacji. (Baltiki).. utworów. sylurskich. i dolnodewońskich formacji sycyńskiej i czarnoleskiej w basenie lubelskim można założyć, że fluksuralne uginanie zachodniej krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego związane z ruchami kaledońskimi kontynuowało się jeszcze w dewonie dolnym w położonym na skraju kratonu basenie lubelskim, a także lwowskim. Ciągłość sedymentacyjna między morskimi osadami sylurskimi i dolnodewońskimi uwidacznia się również w obrębie proksymalnego (w odniesieniu do kratonu) bloku łysogórskiego (Dadlez et al., 1994), z czego można wnioskować, iż ta jednostka tektoniczna w sylurze. i. dewonie. wschodnioeuropejskim,. dolnym a. była. zintegrowana. rozwijający. się. tu. z. kratonem. basen. sylursko-. dolnodewoński podlegał takiemu samemu lub zbliżonemu mechanizmowi tektonicznej subsydencji jak równowiekowe baseny – lubelski i lwowski utworzone. na. zachodnim. skraju. kratonu. wschodnioeuropejskiego.. Depozycja dolnodewońskich utworów aluwialnych formacji zwoleńskiej oraz. ich. odpowiedników. stratygraficznych. i. litologiczno-facjalnych. w basenie lwowskim wiązana jest z rozwojem rowu tektonicznego wzdłuż krawędzi kratonu wschodnioeuropejskiego (Drygant, 2000; Uchman et al., 2004). Dolnodewońskie osady aluwialne na bloku łysogórskim prawdopodobnie reprezentują (zdaniem Dadleza et al., 1994) już nowy etap. tektoniczno-sedymentacyjny. tektonicznych,. które. na. po. przełomie. późnokaledońskich. dewonu. dolnego. i. ruchach. środkowego. doprowadziły do relatywnego wypiętrzenia obszaru łysogórskiego jak i lubelskiego oraz lwowskiego. Środkowodewoński etap rozwoju basenu lubelskiego reprezentują osady. formacji. zredefiniował. telatyńskiej. Narkiewicz. (fm). (2011). (Miłaczewski,. (Fig.. 1.7).. 1981),. Kompleks. którą osadów. reprezentujących formację jest dwudzielny, w dolnej części tworzą go szare piaskowce, mułowce i iłowce, a w części górnej przeważają skały węglanowe,. Wiesław Prugar. przy. czym. w segmencie. komarowskim. towarzyszą. im. Strona 24.

(26) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. anhydryty i skały silikoklastyczne. Ze względu na silne zróżnicowanie litologiczno-facjalne osadów formacji telatyńskiej – zarówno w profilu pionowym jak i lateralnie – jest ona dzielona na szereg formalnych i nieformalnych jednostek litostratygraficznych niższego rzędu w randze ogniw (Fig. 1.7; Miłaczewski, 1981; Narkiewicz, 2011). W dolnej części formacji telatyńskiej na całym obszarze basenu lubelskiego wyróżniane jest ogniwo przewodowskie (og) (miąższość 15 –. 40. m). utworzone. z. piaskowców. kwarcowych. jasnoszarych. drobnoziarnistych rzadko średnioziarnistych i zlepieńcowatych (w spągu ogniwa),. przewarstwianych. mułowcami. i. iłowcami. zielonoszarymi,. ciemnoszarymi i brunatnymi. Osady te reprezentują system depozycyjny morskich klastyków przybrzeżnych. W wyższej części profilu tej formacji rozpoznanej w segmencie komarowskim. basenu. lubelskiego. wyróżnianych. jest. 5. ogniw. (Miłaczewski, 1981). Są to (idąc od dołu) (Fig. 1.7): -. ogniwo. machnowskie. (miąższość. 20. –. 65. m). utworzone. z dolomitów lokalnie ilastych i anhydrytów. Sporadycznie występują wapienie i iłowce dolomityczne z fragmentami fauny. Utwory te są interpretowane jako system depozycyjny odciętego szelfu i/lub laguny ewaporacyjnej; -. ogniwo żniatyńskie (miąższość 20 – 25 m) reprezentowane przez piaskowce, mułowce i iłowce szare i szarozielonkawe, przewarstwiane dolomitami z przerostami i laminami anhydrytu. Osady te należą do systemu. depozycyjnego. proksymalnej. (przylądowej). platformy. węglanowo-terygenicznej; -. ogniwo pełczańskie (miąższość 15 – 25 m) w dolnej części tworzą wapienie,. niekiedy. dolomity,. margle. i. iłowce. z. licznymi. skamieniałościami fauny morskiej. W części górnej dominują mułowce i iłowce dość często margliste z nieliczną morską fauną. Osady te reprezentują system otwartego szelfu węglanowo-ilastego (część dolna) i facje brakiczne – wysłodzone laguny i estuaria (część górna);. Wiesław Prugar. Strona 25.

(27) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. -. ogniwo rachańskie (miąższość 40 – 50 m) w spągu i stropie tworzą iłowce. i. mułowce. przewarstwiane. różnorodnymi. dolomitami. i anhydrytami, które dominują w części środkowej ogniwa. Utwory te interpretowane. są. jako. system. marginalnomorski,. klastyczno-. węglanowo-siarczanowy; -. ogniwo. mirczańskie. z ciemnoszarych. (miąższość. iłowców. często. 10. –. 20. dolomitycznych. m). utworzone. i. dolomitów. krystalicznych oraz anhydrytów. Osady ogniwa reprezentują system marginalnomorski odcięty od otwartego zbiornika morskiego. W segmencie lubelskim i stężyckim basenu dewońskiego w wyższej części profilu formacji telatyńskiej (ponad ogniwem przewodowskim) wyróżniane jest ogniwo dolomitów i wapieni z Giełczwi (og) (ogniwo giełczewskie) (Fig. 1.7; Narkiewicz, 2011), o miąższości około 6 – 150 m. W dolnej części ogniwa przeważają dolomity o różnym stopniu marglistości. z żyłami. i. gniazdami. anhydrytów, którym. towarzyszą. warstwy zlepieńców i brekcji śródformacyjnych związane poziomami erozji lub rozpuszczania siarczanów (anhydrytów). W części środkowej ogniwa występuje kilkumetrowy pakiet jasnoszarych piaskowców kwarcowych. Górna. część. profilu. litologicznym;. ogniwa. dominują. tu. odznacza wapienie. z fragmentami. fauny. marglistymi. sieczką roślinną i. z. morskiej,. się. silnym. zróżnicowaniem. organodetrytyczne. przewarstwiane marglami. i. dolomity. iłowcami. lokalnie. dolomitycznymi. Osady. tworzące ogniwo reprezentują zróżnicowane środowiska depozycyjne platformy węglanowej i odciętego szelfu węglanowego z nieznacznym udziałem przybrzeżnych klastyków. Miąższość formacji telatyńskiej w poszczególnych częściach basenu lubelskiego jest zróżnicowana: w segmencie komarowskim rośnie od NE ku SW od około 150 m do 250 m; w segmencie lubelskim wykazuje podobny kierunek wzrostu miąższości od 50 m do 190 m; a w segmencie stężyckim następuje redukcja jej miąższości do 20 m i aż do całkowitego wyklinowania ku NW.. Wiesław Prugar. Strona 26.

(28) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. Miłaczewski (1981) zaliczał formację telatyńską w całości do środkowego dewonu. Nowsze dane palinologiczne wskazują, iż niższa jej część lokalnie należy do późnego emsu, a część najwyższa do franu dolnego (Turnau et al., 2005; Turnau, 2011). Narkiewicz et al., (1998a, b) podkreślają, iż mocno zredukowana sedymentacja formacji telatyńskiej (0 – 190 m) zachodziła wyłącznie dzięki podniesieniu eustatycznemu, a jej depozycja miała charakter cykliczny, przy silnej zmienności pionowej systemów depozycyjnych – od aluwialnych do otwartego szelfu. Fran platformy. w. basenie. węglanowej. lubelskim lub. reprezentują. osady. węglanowo-siarczanowej,. płytkomorskiej zaliczone. przez. Modlińskiego (1981) do formacji modryńskiej (fm), zredefiniowanej przez Narkiewicza (2011) (Fig. 1.7). W profilu formacji dominują skały węglanowe (wapienie i dolomity). Podrzędny udział mają margle, iłowce wapniste lub dolomityczne. Utwory węglanowo-anhydrytowe występują tylko lokalnie. Ze względu na skomplikowaną wewnętrzną architekturę depozycyjną, odpowiadającą głównie różnym facjom systemu platformy węglanowej, otwartego szelfu węglanowo-ilastego i laguny ewaporytowej, w formacji modryńskiej zostały wyróżnione jednostki litostratygraficzne niższego rzędu – ogniwa (Narkiewicz, 2011). Są to (idąc od dołu) (Fig. 1.7): -. ogniwo wapieni, dolomitów i anhydrytów z Krzewicy (og) (ogniwo krzewickie) w dolnej części zbudowane z dolomitów krystalicznych ze znacznym. udziałem. stromatoporoidów.. W. reliktów części. górnej. szkieletowych, występują. głównie. iłowce,. margle. dolomityczne, dolomity, a także anhydryty laminowane i gruzłowe. Osady. dolnej. części. ogniwa. reprezentują. środkową. platformę. węglanową, natomiast występujące w części górnej – platformę proksymalną, odciętymi. od. z. facjami. perylitoralnymi. otwartego. zbiornika.. (częściowo. Ogniwo. lagunowymi). występuje. tylko. w komarowskim segmencie basenu lubelskiego i wykazuje dość stałą miąższość 20 – 30 m;. Wiesław Prugar. Strona 27.

(29) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. -. ogniwo wapieni i dolomitów z Lipowca (og) (ogniwo lipowieckie) utworzone z wapieni i dolomitów krystalicznych zawierających liczne szkielety fauny otwartomorskiej lub ich relikty, często wykazujące struktury falisto-gruzłowe i/lub bioturbacyjne, w dolnej i górnej części ogniwa dominują dolomity margliste. Są to osady reprezentujące systemy depozycyjne: otwartego niżej pływowego szelfu węglanowoilastego, platformy stromatoporoidowo-koralowej i otwartej platformy węglanowej.. Tworzące. ogniwo. osady. występują. w. segmencie. komarowskim basenu lubelskiego, gdzie ich miąższość wynosi 66 – 108 m, a także w segmencie lubelskim – osiągając tu miąższość 93 – 133 m. W NW części segmentu lubelskiego ogniwo traci wyrazistość i nie wyróżnia się już w formacji modryńskiej; -. ogniwo dolomitów i wapieni z Łosienia (og) (ogniwo łosieńskie) w dolnej. części. i dolomikryty). reprezentowane. często. szkieletowych. i. margliste. przez z. nieregularnej,. dolomity. niewielkim często. (dolosparyty. udziałem. zaburzonej. reliktów. strukturze. stromatolitowej, lokalnie zawierające soczewki anhydrytu. W górnej części dominują wapienie (madstony i wakstony) z podrzędnymi wkładkami. dolomitów.. Wapienie. są. na. ogół. pozbawione. skamieniałości, podrzędnie występują stromatoporoidy. Osady te są zinterpretowane jako spłycające się ku górze cykle perylitoralne proksymalnej (wewnętrznej) platformy węglanowej. Ogniwo występuje w SW części segmentu lubelskiego osiągając tu miąższość 77 – 85 m oraz w segmencie komarowskim, gdzie jego miąższość rośnie od NE na SW od 35 – 40 m do 60 – 70 m; -. ogniwo dolomitów, anhydrytów i wapieni z Ciecierzyna (og) (ogniwo ciecierzyńskie). utworzone. z. dolomitów,. anhydrytów. i. wapieni. wzajemnie się przeławicających, występujących w formie gruzłów, lamin. i. jednorodnych. warstw. o. kilkumetrowej. miąższości.. Charakterystyczną cechą jest obecność w profilu ogniwa anhydrytów drobnokrystalicznych, występujących w postaci lamin i gruzłów, rzadziej tworzących jednorodne pakiety o grubości do 3 m. Osady Wiesław Prugar. Strona 28.

(30) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. ogniwa. reprezentują. podobny. system. depozycyjny. jak. ogniwa. łosieńskiego, stanowią bowiem jego oboczny odpowiednik. Przy czym sedymentacja tych osadów zachodziła prawdopodobnie w warunkach nieco większej subsydencji. Występowanie ogniwa ciecierzyńskiego jest ograniczone do centralnej części segmentu lubelskiego, gdzie wykazuje względnie stałą miąższość 100 – 120 m; -. ogniwo wapieni z Zubowic (og) (ogniwo zubowickie) utworzone jest z wapieni, często z dużym udziałem szkieletów organicznych, w tym stromatoporoidów. i. korali,. przewarstwianych. lub. zastępowanych. obocznie przez dolomity (dolomikryty i dolosparyty). Utwory ogniwa zaliczane. są. i środkowej). do. systemu. platformy. depozycyjnego. węglanowej.. otwartej. Występuje. (zewnętrznej. ono. w. całym. segmencie komarowskim osiągając tu miąższość rzędu 208 – 264 m oraz w segmencie lubelskim (za wyjątkiem skrajnie NW części), gdzie jego miąższość wynosi 213 – 270 m; -. ogniwo biolitów z Mełgwi (og) (ogniwo miełgiewskie) tworzą wapienie stromatoporoidowo-koralowcowe ze szkieletami w pozycji wzrostu, interpretowane. jako. osady. tworzące. budowle. organiczne. przypuszczalnie typu kopców mułowych i/lub niewielkich struktur rafowych. Utwory te, występujące w stropowych częściach formacji modryńskiej w segmencie lubelskim, osiągają miąższość rzędu 10 – 39 m; -. ogniwo wapieni ziarnistych ze Stężycy (og) (ogniwo stężyckie) tworzą wapienie ziarniste (kalkarenity) z intraklastami, onkoidami i elementami. szkieletowymi. (ramienionogi,. tabulaty,. stromatoporoidy), którym podrzędnie towarzyszą wapienie falistogruzłowe. Osady ogniwa interpretowane są jako system depozycyjny proksymalnej platformy węglanowej. Ogniwo występuje wyłącznie w segmencie stężyckim basenu lubelskiego i osiąga miąższość 40 – 55 m. W części NW tego segmentu miąższość ogniwa ulega całkowitej redukcji.. Wiesław Prugar. Strona 29.

(31) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. Miąższość formacji modryńskiej w dewońskim basenie lubelskim rośnie wzdłuż jego osi od NW ku SE i w mniejszym stopniu w kierunku poprzecznym od NE ku SW. Jej pierwotna, maksymalna miąższość w segmencie stężyckim sięga 275 m, w segmencie lubelskim wynosi 455 m, a w komarowskim – 480 m. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że w częściach NW, NE i SE basenu lubelskiego pierwotna miąższość formacji uległa. znacznej. redukcji. w. wyniku. przedpóźnowizeńskiej. erozji. (Narkiewicz, 2011). Pod. względem. wiekowym. dolna. granica. formacji. przebiega. w obrębie franu dolnego, a górna w najwyższym franie (Narkiewicz, 2011). Narkiewicz lubelskiego. et. we. al.,. franie,. (2007,. 2011),. zwracają. analizując. uwagę. na. rozwój. basenu. zwiększone. tempo. sedymentacji osadów w środkowym franie, przejawiające się wyraźnym wzrostem miąższości ogniwa zubowieckiego, zwłaszcza w centralnej części basenu lubelskiego. Zdaniem cytowanych wyżej autorów jest to związane. z pulsem. subsydencji. tektonicznej. wywołanej. procesami. ryftowania w rowie Prypeci. W fameńskim etapie rozwoju dewońskiego basenu lubelskiego w wyniku. wzmożonej,. uwarunkowanej. tektonicznie. subsydencji. z wyraźnym depocentrum w segmencie lubelskim, powstał prawie 2 km kompleks zróżnicowanych litologicznie i facjalnie osadów węglanowoklastycznych.. W. profilu. famenu. wyróżniono. szereg. formalnych. i nieformalnych jednostek litostratygraficznych (Miłaczewski, 1981, 1995; Miłaczewski et al., 1983; Narkiewicz, 2011). Są to (idąc od najstarszej) (Fig. 1.7): - formacja. bychawska,. soczewkami marglistych. i o. makroszczątków interpretowane. Wiesław Prugar. tworzą. gruzłami zaburzonej. czarne. ciemnoszarych strukturze,. organicznych jako. ją. system. (fauny. margle. z. wapieni. (madstonów). zawierających morskiej).. depozycyjny. wkładkami,. ubogi Osady. aktywnego. zespół te. są. tektonicznie. Strona 30.

(32) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. basenu. szelfowego. z. sedymentacją. ilasto-węglanową.. Formacja. występuje w osiowej i SW części segmentów lubelskiego i stężyckiego, a jej miąższość sięga maksymalnie 700 – 800 m w centralnej części segmentu lubelskiego, malejąc do 300 m ku NE i 400 m ku SW. W segmencie stężyckim zmienia się w granicach 160 – 240 m; - formacja firlejska reprezentowana jest przez szare, zasilone wapienie gruzłowe. (madstony. i. wakstony),. zbioturbowane. ze. zmiennym. udziałem materiału szkieletowego, głównie ramienionogów krynoidów. W części stropowej pojawiają się wapienie piaszczyste lub cienkie wkładki piaskowców kwarcowych. Osady formacji zaliczone zostały do systemu węglanowo-ilastego szelfu niżejpływowego (Narkiewicz, 2011). Formacja. występuje. na. całym. obszarze. basenu. lubelskiego.. W segmencie komarowskim jej miąższość sięga maksymalnie 400 m. Największą miąższość stwierdzono w SW części segmentu lubelskiego 600 – 650 m, w kierunku NE ulega tu stopniowej redukcji do 400 – 500 m, aż do 120 m. W segmencie stężyckim miąższość formacji przekracza 90 m; -. warstwy. niedrzwickie. (Miłaczewski,. 1995;. Narkiewicz,. 2011). utworzone z ciemnoszarych, niemal czarnych, regularnie laminowanych wapieni ilastych i marglistych oraz margli wapnistych i dolomitycznych. Podrzędnie. występują. (dolomikryty) składników. i. iłowce. piaskowce. organicznych. wapnisto-dolomityczne,. wapniste. przeważają. lub. dolomityczne.. ramienionogi,. dolomity Wśród. małżoraczki,. głowonogi i uwęglone szczątki roślin. Osady te zaliczono ogólnie do systemu. basenu. szelfowego. z. sedymentacją. węglanowo-ilastą. w warunkach dys- i anaerobowych, poniżej sztormowej podstawy falowania. Warstwy stwierdzono w SW części segmentu lubelskiego, gdzie ich zachowana miąższość wynosi od około 100 m do 350 m. Należy podkreślić, że miąższość tej jednostki litostratygraficznej została zredukowana przez erozję podewońską;. Wiesław Prugar. Strona 31.

(33) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. - formacja. hulczańska. jest. to. kompleks. utworów. terygeniczno-. węglanowo-anhydrytowych reprezentowany przez piaskowce wapniste, dolomity, anhydryty i wapienie piaszczyste lub ilaste oraz zielonkawe iłowce i mułowce. Podrzędnie występują zlepieńce. W skład zespołu organicznego wchodzą m.in.. ramienionogi, krynoidy, małżoraczki,. otwornice i sieczka roślinna. Cechy sedymentologiczne formacji zostały słabo. poznane,. wskazują. jednak. na. szeroki. zakres. środowisk. depozycyjnych od morskich po lądowe i na ogólną tendencję do spłycania się ku górze. Według Narkiewicza (2011) osady te można zaliczyć. do. marginalnomorskiego. siarczanowego,. obejmującego. systemu. zmienne. klastyczno-węglanowo-. obocznie. facje. pogranicza. sedymentacji morskiej i lądowej w warunkach aktywnej tektoniki blokowej. na. obrzeżu. basenu. formacja. występuje. w. segmencie. komarowskim oraz NE częściach segmentów lubelskiego i stężyckiego, gdzie osiąga maksymalne miąższości do 300 m. Bardzo wyraźna jest zależność. miąższości. synsedymentacyjnych. i stref. litologii. formacji. uskokowych. Kocka. od i. bliskości. Włodzimierza. Wołyńskiego. Kompleks pstrych klastyków (Narkiewicz, 2011) – należy do niego najwyższa. część. klastyków. zaliczanych. wcześniej. do. formacji. hulczańskiej, występujących w stropie famenu w NE części segmentu lubelskiego, w rejonie Mełgwi – Łęcznej gdzie ich zachowana miąższość (zredukowana wskutek podewońskiej erozji) wynosi obecnie od około 100 m do 550 m. Charakterystyczne dla tego kompleksu jest zmienne następstwo osadów o zróżnicowanym uziarnieniu – od pstrych iłowców i mułowców. do. jasnych. piaskowców. kwarcowych. do. ciemniejszych. piaskowców arkozowych i szarogłazowych, którym towarzyszą żwirowce polimiktyczne, zawierające między innymi otoczaki skał krystalicznych. Osady te należą do systemu aluwialnego, a skład żwirowców wskazuje na bliskość. denudowanych. obszarów,. między. innymi. podłoża. prekambryjskiego na NE obrzeżeniu basenu dewońskiego.. Wiesław Prugar. Strona 32.

(34) Środowisko depozycji a rozwój procesów naftowych w utworach dolnego paleozoiku centralnej i południowej części rowu lubelskiego. Według Narkiewicza (2011) całość osadów fameńskich reprezentuje jeden duży, uwarunkowany tektonicznie cykl transgresywno-regresywny. W etapie fameńskim rozwoju dewońskiego basenu lubelskiego zaznaczyły się największe różnice miąższości i facji między trzema segmentami poprzecznymi (Narkiewicz, op.cit.). W segmencie lubelskim (centralnym rozwinęło. się. wyraźne. depocentrum,. o. pierwotnych. miąższościach. sięgających prawdopodobnie 2000 m. Największe miąższości osiągają tu zarówno trensgresywne osady ilasto-węglanowe jak i osady regresywnych facji marginalnomorskich i aluwialnych, w segmencie komarowskim część transgresywna cyklu składa się wyłącznie z osadów szelfu węglanowoilastego, brak jest facji aluwialnych. W famenie segmentu stężyckiego występuje. podobne. następstwo. systemów. depozycyjnych. jak. w segmencie lubelskim, ale przy znacznie mniejszych miąższościach. Przyczyną obserwowanych zmienności facjalnej i miąższościowej osadów wzdłuż osi basenu nie zostały dotychczas wyjaśnione (Narkiewicz, 2011). Według Narkiewicza et al., (2007, 2011) powstanie w famenie wyraźnego depocentrum w lubelskim (centralnym) segmencie basenu lubelskiego wiązało się z aktywizacją uskoków wyznaczających rów lubelski, tj. uskoku Ursynowa–Kazimierza od SW i strefy uskokowej Kocka od NE (Fig. 1.6). Przebieg tych uskoków i ograniczone rozprzestrzenienie depocentrum. sugerują. działanie. mechanizmu. typu. pull-apart. w warunkach lewoskrętnej transpresji (Narkiewicz et al., 2011). Strefa uskoku. Kocka. w famenie. przekształciła. się. w. aktywną. krawędź. wypiętrzanego bloku NE (elewacja hrubieszowska, Fig. 1.6). Faza silnej subsydencji w famenie basenu lubelskiego odpowiada głównej fazie ryftowania w rowie Prypeci (Narkiewicz, op.cit.). Po famenie, a przed późnym wizonem basen lubelski uległ wypiętrzeniu i silnej erozji, w tzw. tektonicznej fazie bretońskiej (Miłaczewski, 1981; Narkiewicz, 2007).. Wiesław Prugar. Strona 33.