A C T A U N I V E R S I T Ä T I S L O D Z I E N S I S
F O LIA IURID ICA 35, 1988
Janusz Tyl man
NADZÓR N A D DOCHODZENIEM W O PINIACH PROKURATORÓW
I
Po stęp ow an ie p rzy g otow a w cze p row adzon e jest w form ie śled ztw a (art. 262 k.p.k.) lub d ochod zen ia (art. 265 k.p.k.), k tóre m oże być z w y -czajn e albo u proszczon e (art. 418 i 422 k.p.k.). D och od zen ie przepro-w ad za g łó przepro-w n ie MO — z przepro-w łasn ej in icja ty przepro-w y lub na p o lecen ie
prokura-tora1.
N ad śled ztw em — w zakresie, w jakim g o sam n ie prowadzi oraz nad doch odzeniem prokurator spraw uje nadzór (art. 292 § 1 k.p.k.).
W dochodzeniu — n iezależn ie od tego, jaki organ je prow ad zi - p ew n e czy nn o ści mogą b y ć d ok on y w an e w y łą czn ie przez prokuratora, np. orzeka on w p rzedm iocie w n io sk u o zab ezp ieczen ie roszczenia p o -woda cy w iln eg o (art. 59 § 2 k.p.k.), sto su je środki zap o b ieg aw cze (art. 210 § 1 k.p.k.), w y d a je p ostan ow ien ie o poszu kiw an iu p odejrzan ego listem go ń czym (art. 237 § 1 k.p.k.), o w aru nk ow ym um orzeniu p o stę-pow an ia p rzyg oto w aw czeg o (art. 286 § 1— 4 k.p.k.) itd.
N iek tóre p osta now ien ia i czyn n ości organu d o ch od zen io w ego muszą być przez prokuratora zatw ierdzon e, np. p o sta n o w ien ie o um orzeniu postęp ow an ia, o jego za w ieszen iu , przeszu kan ie dokon an e przez MO bez p olecen ia prokuratora.
Jeżeli w ięc prokurator nie prowadzi bezpośrednio p ostępo w an ia p rzyg otow aw czeg o, to w y kon u jąc oso b iście w ażn iejsze czy nn ości pro-ce so w e lub zatw ierdzając p ostan ow ien ia albo czyn n o ści inn ych
orga-1 P o nadto d o ch o d ze n ie pr zep ro w ad za ć m o gą inn e or g a ny — w zw. z tr eścią art. 265 i 421 k.p.k.; w sp ra w ac h p o d le g a ją c y c h or ze cz n ic tw u są d ó w w o js k o w y c h upr aw nien ia i o bo w iąz k i p r o c e s o w e M O d o ty cz ą ta k ż e W S W (art. 582 k.p.k.).
n ów ścigania, już w ten sposób k ontroluje przebieg p ostęp ow an ia i nadzoruje je.
P od sta w o w e p rzepisy w tym w z glę d zie zaw arte zo stały w szak że w rozdz. 30 k.p.k., zatytu łow an ym Na d zó r proku ratora nad p o s t ę p o -w a n i e m p r z y g o t o -w a -w c z y m .
O k reślon e tu form y w yk on yw a n ia nadzoru obejm ują szerok i w a -chlarz u praw nień prokuratora, k tóry m oże zaznajam iać się z zam ierze-niam i p row ad zącego p ostęp ow an ie, w sk a zyw a ć kierunki postęp ow ania, za pozn aw ać się z zebranym i m ateriałam i, u czestn iczyć w czyn n ościach d ocho dźczych albo d ok on y w a ć ich oso biście, a n a w et przejąć spraw ę do sw eg o p row adzenia. M oże też w yd aw ać p o sta n ow ien ia i zarząd ze-nia oraz zm ieze-niać i u ch ylać p osta no w ien ia i zarządzeze-nia prow adzącego p ostęp ow an ie p rzygo tow aw cze (art. 292 § 3 k.p.k.).
S w oistą form ę nadzoru stan ow i także p odjęcie na n ow o uprzednio u m orzonego p ostęp ow an ia (art. 293 § 1 k.p.k.), w zn ow ien ie praw om o c-nie um orzonego p ostęp ow a nia (art. 293 § 2 k.p.k.), p o d jęcie p o stęp ow a-nia w arun ko w o um orzon ego (art. 290 § 1 k.p.k.) oraz u c h y le n ie (przez Prokuratora G en eraln eg o PRL) po sta no w ien ia o um orzeniu lub o w a -run kowym um orzeniu p ostępo w an ia p rzyg oto w aw czego (art. 294 k.p.k.)2
K odeks dając prokuratorowi tak szerok ie m ożliw ości w yk o n yw a n ia nadzoru, u znaje jego realizację rów n ocześn ie za ob ow iązek i czyn i prokuratora od pow ied zialn ym za praw id łow y, zgod n y z przepisam i i spraw ny przeb ieg postęp owan ia, za osią g n ięcie ce ló w postęp ow ania p rzyg otow aw czeg o, o k reślon ych w art. 261 k.p.k., a w ię c za jeg o w y -niki, a także za zach ow an ie praw p odejrzan ego i inn ych u czestn ik ów p ostęp ow a n ia3.
Zgodnie z art. 292 § 2 k.p.k., prokurator jest ob ow ią zan y czuw ać nad p raw id łow ym i spraw nym p rzebiegiem ca łego postęp ow ania p rzy-g o to w a w cze rzy-g o 4. W ob ec jednak treści art. 422 k.p.k., stan ow iącerzy-go, że w p ostęp ow an iu u proszczonym n ie jest w ym a ga n e zaw iad om ien ie p ro-kuratora o w szczęciu doch odzenia, nadzór proro-kuratora nad tą formą p ostępo w an ia p rzyg o to w aw czeg o m oże b y ć ogran iczon y.
1 M. S i e w i e r s k i , J. T у 1 m л n, M. O l s z e w s k i , P o s tę p o w a n ie k ar ne w z a -r y s i e , W a-rsz aw a 1974, s. 211 i n.
3 J. B a f i a i in., K o d e k s p o s t ę p o w a n i a k a r n e g o. K o m e nt a r z , W a r sz aw a 1976, s. 394.
4 P o sta n ow ie nia dotyczeice nadzoru prokuratora nad p os tęp o w a n iem p r z y g o to w a w -c zym z a w a rte s ą ta k ż e w u s ta w ie z dn. 20 -c z er w -ca 1985 r. o P rokuraturze P o lsk ie j R z e c zy p o s p o lite j L udo w ej (Dz.U. nr 31, poz. 138), z w ła s z cz a w art. 4 oraz 23 i n.
W tej sytu acji zagad nien iem szczeg ó ln ie w ażnym jest rzeczy w isty zakres i sposób w yk o n y w an ia nadzoru nad d ochodzeniem tzw. z w y -czajnym , prow adzonym przez MO, a w ięc czu w anie nad przebiegiem p ostęp ow an ia p rzy g oto w aw czego w form ie w ystęp u jącej n ajczęściej, co do której u stan o w ion y został przez u sta w od aw cę w pełni roz w in ię-ty nadzór prokuratorski.
II
O cen y in ten syw n o ści i sk uteczn ości nadzoru p rok uratorsk iego w prak tyce są zróżn icow ane. Na o gó ł jednak p rzyzn aje się, że w y st ę -pują d ość zn aczn e różnice m ięd zy k on cep cją nadzoru w yrażon ą w p o-stan ow ien iach prawa i jeg o fak tyczn ą realizacją5.
N ied osta tek nadzoru p rokuratorskiego (a także m ilicyjn eg o nadzoru w ew nętrzn ego) od czuw a się zw łaszcza w pierw szej — często rozległej i rozciągniętej w cza sie — fazie d ziałaln ości MO, w y k o n y w a n ej b ez-pośred nio po u zysk aniu informacji o p rzestęp stw ie. Potw ierd ziły to przeprow adzon e w cześn iej badania czyn n ości sp raw d zający ch i cz y n -no ści n ie cierpiących zw łok i. Znany je st też fakt op óźn io n ego p od ej-m ow an ia czy n n o ści n adzorczych po w p łyn ięciu do prokuratora odpisu p osta no w ien ia o w szc zęciu p ostęp ow an ia p rzyg o to w aw czego 8.
W tej sytu acji ce lo w e w y d a w ało się przep row ad zen ie badań prak-tyki nadzoru prokuratorskiego, w p ierw szym rzęd zie drogą uzysk ania w yp o w ied zi sam ych prokuratorów , na tem at ich d ziała ln o ści i d ośw ia d -czeń w tym zakresie.
Badania — zrealizo w an e przez au tora w roku 1984 w In sty tu cie Problem aty ki P rzestęp czości — ob jęły g łó w n ie ok res (fazę) p ostęp ow a
-5 Zob. N i e k t ó r e p r o b l e m y p r o w a d z e n ia p r z e z M il ic ję O b y w a t e l s k ą i n a d z o r o w a -nia p r z e z p r o k u r a t o r ó w d o c h o d z e ń z w y k ł y c h , „B iuletyn In fo rm a c yjny P rokura tury G en eralne j'' 1974, nr 4, s. 1— 10, O c e n a d z ia ł al no ś c i o r g a n ó w ś ci g an ia i P r ok u r a tu r y w d z ie d z i n i e p r z e s tr z e g a n i a p r a w o s ó b u c z e s t n i c z ą c y c h w p o s t ę p o w a n i u p r z y g o t o -w a -w c z y m i -w n i o s k i, P rokuratura G enera lna, m aj 1978, Prez. 5/25/78, s. 12; J. B I a i m , S. M i t u r s k i , C z y n n ik i w p ł y w a j ą c e na c z a s t r w a n ia p o s t ę p o w a n i a p r z y g o t o w a w c z e g o f w y n i k i bada ń), Lublin 1970, s. 15 i n. 87, 88, 134 i n.; P. T o m a s z e w -s k i , U w a g i o n a d z o r z e p r o k ur a to r a na d d o c h o d z e n i e m w fa z ie j e g o w s z c z ę c i a , „ W o jsk o w y P rz eg lą d P raw niczy" 1972, nr 1, s. 75 i a ; F. P r u s a k , N a d z ó r p r o -ku r a to r a na d p o s t ę p o w a n i e m p r z y g o t o w a w c z y m , W anszaw a 1984, s. 257— 259. * J. T y l m a n , I n s t y t u c j a c z y n n o ś c i nie c i e r p ią c y c h z w ł o k i w p o s t ę p o w a n i u k a r n y m , „Studia K r ym in olo g icz n e, K r ym in a lis ty c zn e i P en ite nc jar ne" 1979, t. 9, s. 31 i n . ; t e n ż e , I n s t y t u c j a c z y n n o ś c i s p r a w d z a j ą c y c h w p o s t ę p o w a n i u k a r n y m , „Studia K ry m in olog icz n e, K r ym ina lis ty c z n e i P enite ncjarne " 1983, t. 14, s. 7 i n. ora z p o -dana w ty c h o pr ac o w an ia ch lite ratura.
nia od otrzym ania przez organ ściga n ia (Prokuraturę ]ub MO) in -formacji o p rzestęp stw ie, poprzez ew en tu a ln e czy n n o ści spraw d zające
i czy n n o ści n ie cierp ią ce zw ło k i (art. 258 § 2 i 267 k.p.k.) — aż do p ierw -szeg o przejaw u d ziałaln ości nadzorczej po otrzym aniu przez prokura-
Loia odpisu p ostan o w ien ia o w szczęciu dochodzen ia (zw yczajn ego, na-zy w a n e go też „zw ykłym ") w łączn ie (art. 257 § 2 k.p.k.).
Ś ciśle biorąc, badania d o ty cz y ły w ięc n ie ty lk o tzw. dochodzenia w n iezb ędn ym zak resie i doch od zen ia zw yc zajn eg o w szczętego form alnie, ale także d ziałaln ości m ilicy jnej w y w o ła n ej inform acją o p rzestęp -stw ie, poprzedzającej p ostęp o w a n ie p rzy goto w aw cze.
C zynn ością sta n ow iącą p rzejaw nadzoru, zam ykającą badaną fazę postępow an ia, m ogło być w jedn ej sp raw ie np. u d zielen ie przez p ro -kuratora w y ty c zn y ch n aty ch m iast po otrzym aniu odpisu p osta n ow ien ia o w szc zęciu dochodzenia, alb o — w k olejn ej sp raw ie — dopiero prze-d łu żen ie okresu prze-d ochoprze-dzen ia lub n a w et u stosu n k o w a n ie się prze-do o tr zy-m anych akt zak oń czon ego d och odzen ia (art. 284 k.p.k.)7, jeżeli w c z e śniej, w inny sp osób prokurator po form alnym w szc zęciu p o stęp o w a nia n ie realizow ał nadzoru (chociaż m ógł w tej sam ej sp raw ie w y k o -n y w ać -nadzór -nad czy-n-n ościam i sp raw dzającym i lub czy-n-n ościam i -nie cierpiącym i zw łoki).
W celu u zy sk an ia od p ow ied n ich inform acji i zebrania p ogląd ów prok uratorów u ło żo n y został k w estion ariu sz za w iera jący 23 pytania. W ięk szo ść pytań m iała charakter k on k retn y i w ó w c zas o d n o siły się on e do p o szczeg óln y ch p rzejaw ów d ziałaln ości nadzorczej. Pozostałe pytania za ch ęcały do uw ag natury ogóln ej, zarów n o na temat na dzo-ru prokuratorskiego, jak i nadzodzo-ru służ bo w eg o MO. K w estionariusze, które b yły anonim ow e, sk ierow an e zo sta ły do w szystk ich Prokurato-rów W o jew ódzkich, z prośbą o sp o w o d ow an ie u dzielen ia odp ow iedzi przez 2 pracow n ik ów w każd ej z 3 w y ty p o w a n y ch Prokuratur R ejo -n o w y ch (łącz-nie 6 osób).
O stateczn ie w p ły n ę ło 296 k w estio na riu szy. C zęść respon d en tów w y p ełn iła je lak on iczn ie i bez szerszych u wag, in sp irow an ych przez n iektóre p ytania. W ięk szo ść od po w iad a jący ch przekazała natom iast roz-w in ięte inform acje oraz roz-w n ikliroz-w e, interesu jące sp ostrzeżenia, a tak że różn ego rodzaju w n io sk i i p ostu laty od noszące się — co n a leży pod-k reślić — do nadzoru nad d ziałalno ścią MO poprzedzającą w szc zęc ie d ochodzenia oraz nad całym p o stęp ow an iem p rzygotow aw czym .
III
N in ie jsze op raco w an ie k oncen tru je siej w zasad zie na od pow ied ziach u d zielon y ch na 2 pytania, od w o łu jące się do prokuratorskich d o św iad
-czeń w om aw ianym za k resie8.
W jed nym z nich zapytan o, czy resp ond en t uw aża, że praktyka nadzoru prokuratorskiego w badanej fazie p ostępo w an ia je st p raw id łowa, a jeżeli nie, to jak ie w y stęp u ją m ankam enty, jakie są ich p rzyczy -ny i jak ie prop onow ałb y odp ow ia dający sp osob y u lep szen ia nadzoru.
Z tym pytan iem zw iązan e b yło drugie, m ianow icie, czy zdaniem respond enta ob ecn e przepisy kodeksu p ostęp ow an ia k arn ego ok reśla -ją w sp osób w y sta rczjący zakres i form y nadzoru prokuratora w b a-danej fazie, czy też w idzi on potrzebę zm ian w tym zak resie; poproszon o przy tym o krótk ie u zasad nien ie w y p o w ia d a n ego pogląd u i e w e n -tualne p od an ie prop onow any ch zmian®.
O koło 30% resp on d en tó w uznało om aw ianą prak tyk ę nadzoru za prawidłow ą. W ięk szo ść od p ow ia da jących z tej gru py poprzestała na krótkiej, p o zyty w n ej ocen ie. N iek tó rzy ty lk o d odaw ali ok reślen ia to -n ujące (-np. że -nadzór te-n b ył „w zasadzie" praw id ło w y, czy p raw id łow y ,,biorąc pod u łow a g ę rzeczy łow iste m o żliłow o ści prokuratora"), łow z g lęd -n ie u zu peł-n iali sw o je sta-n ow isk o bardziej ro zw i-niętym kom e-ntarzem oraz u w agam i na tem at m ożliw ości d a lszeg o p odn oszenia poziom u t e -g o nadzoru, a zw łaszcza zw iększan ia je-go sk uteczn ości. Za ty po w ą dla opinii pew n ej części resp on d en tów uznać w yp a d a ło b y rów nież taką w yp ow ied ź: „Jest różnie — można p rzytaczać przykłady w zo row ego nadzoru, jak rów nież nadzoru w y k o n y w a n eg o w sposób n ie m ający nic w sp ó ln ego z k.p.k.”
Jako całkiem w y ją tk o w y w y stęp u je natom iast pogląd, w yrażający się w n astęp u jącym sform ułowaniu: „Rozszerzenie nadzoru m oże prow ad zić do osłab ien ia sam od zieln ości org an óprow p roprow ad zących p o stęp o -w an ie, -w yk on y -w a n ia tylk o zleco n ych czy n n ości i oczek i-w an ia na d al-sze u k ieru n ko w an ie b iegu sp raw y oraz do u ch y la n ia się od o d p ow ie-d zialn ości za jakość w y k o n y w a n y ch czynności".
• Sp ra w oz da nie z bad ań o be jm ują ce o m ó w ie n ie o dp ow ie d zi na w s z y s tk ie py - tân ia k w e s tio n a riu sz a , z ło ż on e zo sta ło w I n stytu c ie P ro blem atyk i P r z es tę p cz o ś ci (F u nk c jo no w a ni e na dz oru p r o k u r a t o r a w la z ie w s z c z ę c i a d o c h o d z e n i a p r z e z org a na M i lic j i O b y w a t e l s k i e j , gr ud zie ń 1985, m pis, s. 70). Zob. też J. T y I m a n , F u n k c jo n o w a n i e na d z o r u p r ok u r a t o r a na d d o c h o d z e n i e m p r o w a d z o n y m p r z e z M il ic ję O b y -w a t e l s k ą , „Studia K ry m in o lo g ic zn e, K r ym in alis ty c zn e i P e nite nc ja rn e" 1987, t. 19.
• T ylko w u ję c iu o g ó ln y m p r z ytoc z on e z os ta ną po nadto o c e n y pr oku rato rów za w a rte w o d p o w ie d ziac h na k o le jn e p y ta n ie , d o ty c z ą ce poziom u nadzoru w e w n ę tr z -n eg o (s łu żb ow e go ) MO .
Pozostali resp on d en ci (ok. 70%) ocen ili nadzór prokura torski — roz-kład ając w różn y sp osób ak cen ty dezap robaty — n ega tyw n ie, ok re-ślając zazw y czaj p rzy czyn y takiego stainu rzeczy, a cz ęsto proponując ponad to środki zaradcze.
W tej gru p ie za n ajistotniejsze i najbardziej ch arak terystyczne n a-leża łab y uzn ać n astęp u jące w yp o w ied zi:
„Nadzór n ie jest w ystarcza jący; p row adzący sp raw ę w w ięk szości p rzypadk ów w p ierw szej k olejn ości w y k o n u je p olecen ia sw eg o prze ło żon eg o — bez k ontak tow ania się z prokuratorem "10.
„Brak jest u sta w ow yc h p ow iązań m iędzy p rzełożonym służbow ym p row ad ząceg o d o ch od zen ie a prokuratorem ; idealnym ro zw iązan iem b y -ło b y p odp orządk ow anie p row a dzącego d ocho dzen ie prokuratorowi".
„Zbyt p rze w lek łe jest w yk o n y w a n ie czyn n o ści sp raw dzających, co prow adzi do n agm inn ego przekraczania u sta w o w eg o 30-dn iow ego ter-minu. MO n ie inform uje o p row adzen iu czyn n o ści spraw dzających , prokurator otrzym uje m ateriały z tych czy n n o ści wraz z p osta n o w ieniem o od m o w ie w sz częcia p ostęp ow an ia p rzyg o to w aw czeg o do z a -tw ierdzenia, w sytu acji, g d y czyn n ości b y ły p row adzon e ponad 30 dni. C zyn n ości spraw d zające w y k o n y w a n e są pobieżn ie, przez co p ostęp o -w a n ie p rzyg oto -w a-w cze -w szczyn a n e jest zbyt pochopn ie, a -w -w ielu w yp adk ach prokurator n ie m oże już zlecić u zu pełnien ia ty ch czyn ności, b ow iem up łyn ął term in 30 dni. O dp isy p ostan ow ień o w szczęciu d o chodzen ia n ap ływ ają średn io po u p ły w ie 14 dni od daty w szczęcia p o -stępow an ia, przy czym b yw ają przypadki an tyd atow ania p ostan ow ień celem dop asow ania daty p osta no w ien ia do dat uprzednio nieform aln ie p row adzonych czy n n o ści p rocesow ych , co pow od uje, że u ch yla n ie tych p ostan ow ień o w szczęciu dochodzenia, n aw et g d y są niezasadne, staje się b ezp rzed m iotow e. Prokurator w w ielu przypadkach, zw łaszcza w spraw ach o w yp ad ki k o lejow e, zn aczn e n adużycia itp. u zależn io n y jest w sw y ch d ecy zjach od organ ów kontroli w ew n ętrznej, a d ziałania tych organ ów w ielo k rotn ie p rzebiegają o p ieszale lub n aw et zgo d -n ie z w ew -n ętrz-n ym i przepisam i, -n iezgod -n ym i jed-nak z terminam i k.p.k.".
„Z w ykle nadzór zaczyn a się przy przedłużaniu czasu trwania d o-chod zenia; w sprawach n ie p rzed łu żan ych — nadzór p raktycznie nie w ystępu je".
„Gdy stroną inicju jącą w szc zęc ie czyn n o ści spraw dzających nie jest prokurator, p ierw szą czyn n ością nadzorczą jest z regu ły zatw ierd zen ie (lub odm ow a zatw ierdzenia) d ecyz ji o od m ow ie w szczęcia p ostęp o w a-nia, bądź — po w szczęciu — jego przedłużenie".
10 P oza p ew n y m i sk róta m i i u p ros zc zen ia m i s ty lis ty c z n y m i, o d p o w ie d z i, c y to -w an e są d o s ło -w n ie , c o z a zn ac z on o u ż y c ie m c u d z y sło -w u .
„Nadzór prokuratorski w tej fazie p ostęp o w a n ia n ie je st praw idło-w y z uidło-w agi na n iep rzestrzegan ie idło-w tym za kresie przep isóidło-w k<pjł. przez fu nkcjonariuszy MO. N iejed n ok rotn ie p row adzon e są czyn ności w trybie art. 267 k.p.k., chociaż jest on w danej sytu acji n ied op u szczal-ny, a prok uratorow i spraw a zostaje przedłożona d opiero w term inie d o 30 dni lub później".
„Praktyka je st n iepraw id łow a, gd yż nadzór przew ażn ie rozpoczyn a się po u p ły w ie m iesiąca od w szczęcia d ochod zen ia — przy jeg o prze-dłużaniu".
„Pod staw ow ym m ankam entem jest brak m ożliw ości konroli za sad -n ości w szczy -na -nia p ostęp ow ań kar-n ych przez MO, do ch w ili otrzym a-nia p ostan ow ien ia o w szczęciu dochodzea-nia".
„Praktyka n ie jest prawidłowa; w czasie od w yd an ia p osta n o w ie-nia o w szczęc iu d ochod zeie-nia do u zysk an ia jeg o odpisu, sprawa jest p raktycznie bez nadzoru prokuratorskiego".
N ad er k ryty czn e sta n ow isk o zaw arte zostało w n astęp u jącej w y -pow iedzi: „Nadzór prokuratorski jest nadzorem form alnym . N ajlep iej opracow an e w y ty c zn e n ie są w yk on y w an e, bow iem często fu n kcjon ariu sze MO n ie rozum ieją treści w y ty cz n y c h z braku p o d sta w o w ej w ie -d zy 11; na-dzór służb ow y w MO jest na-dzorem fikcyjnym , sprowa-dza się do składania p odp isów na pism ach przew od nich , bez b ad an ia po-p raw n ości po-p rzepo-prow ad zon ego dochodzenia, ch oćb y po-pod w zględem for-malnym , n ie m ów iąc już o m erytorycznym ".
„Term iny p ro cesow e dla w ięk szo ści fu nkcjonariuszy, zw łaszcza z p o -steru nk ów MO — nie istnieją".
,,Praktyka jest n iepraw idłow a; prokuratorzy rów nież często pod-chod zą do tego problem u form alnie, gd yż brak jak ich k olw iek efek tów na tym odcinku; p o le cen ia prokuratora n ie są p rzestrzegan e za w iedzą i aprobatą zw ierzchników ".
O pó źn ion e rozp oczyn an ie nadzoru prokuratorskiego podkreśla się także w liczn y ch inn ych w yp ow ied ziach .
„W toku doch od zen ia p rak tycznie nadzór ma m iejsce d op iero w k oń -cow ym ok resie, w ó w cza s g d y zachodzi k on ieczn o ść przedłu żenia .cza-su trwania p ostępow an ia p rzygotow aw czego" ; w c ześn iej w y stęp u je g łó w n ie „w przypadku, k ied y sam fun kcjon ariusz zgłosi się ze sw oim i w ątpliw ościam i".
„Nadzór prokuratorski w badanej fazie jest n iepra w id łow y w tych przypadkach, k ied y d on iesien ia w p ły w a ją b ezp ośred n io do M O .. W te -dy prokurator n ie ma m ożliw ości zap oznania się ze zdarzeniem i u d
zie-11 N a su w a siq u w ag a, żo w io lo w tym w z g lęd zio z ałoż y od sp osob u form uło-w a n ia uło-w y ty c z n y c h .
len ia w y tyczn y ch , a nadto czy n n ości sp raw d zające trwają (często) d łu -żej niż 30 dni".
Zbyt długi b yw a okres m iędzy w szczęciem p ostęp ow an ia a za w ia dom ien iem o tym fak cie prokuratora, co pow od uje, że „p ierw sze czy n n o ści d och odźcze w y k o n y w a n e są bez nadzoru"; tym bardziej cz y n -n ości sp raw dzające toczą się bez -nadzoru, k tóry z regu ły „staje się m o żliw y dopiero po w p ły n ięciu sp raw y do prokuratury z d ecyzją o od-m ow ie w szczęcia dochodzenia".
,,Z uw agi na ilość po stęp ow ań i p rzyjęty ob ieg k oresp on dencji — w ła ściw y nadzór prokuratora m ożliw y jest w 2— 3 ty go d n ie po w sz cz ę-ciu d ochodzenia i w y ty c zn e w yd aw a n e w ó w cza s d o tyczą poprawiania b łęd ów (co m usi p rzedłu żyć ok res postępowania)".
„Nadzór często jest n iepraw idłow y", co sp ow od ow a ne jest tym, „iż organa MO n ie za w sze w od pow ied nim czasie informują prokuraturę 0 czy n n ościach i staw iają prokuratora przed faktem dokonanym , g d y już n ie da się u trw alić ślad ów i d ow o dó w istotn ych dla danej sprawy".
„ N ied osta teczn y nadzór prokuratorski w yn ik a g łó w n ie z tego, że prokurator nie posiada inform acji o to czących się p ostęp ow an ia ch 1 zbyt późno w łącza się do nich".
„Prokurator n ajczęściej jako ostatn i d ow iad u je się o zdarzeniu, k tó -re n astęp n ie jest przedm iotem postępow an ia. U dział prokuratora, czy to w form ie k onsultacji, po zapoznaniu się z m ateriałem , czy też na m iejscu zdarzenia, w w ielu w yp ad ka ch doprow adziłby do p raw id ło-w eg o za bezp ieczen ia d oło-w od óło-w i u kierunk oło-w an ia p ostępoło-w an ia. Z anie-dbanie czyn n o ści w p ierw szej fazie p ow od uje n ieo d w racaln e skutki w d alszym toku postępow ania, np. w sprawach o w y pad ki d rogow e, pożary, gw a łty, w łam ania, pobicia".
S tw ierd zen ie, że „prokurator ostatni d ow iadu je się o zdarzeniu", powtarza się w ielokrotn ie.
Na n ie w y k o n y w a n ie albo o p ieszałe lub n iepra w id łow e w y k o n y w a -n ie przez MO p o leceń prokuratora zw raca się u w a gę rów -nież w k o le j-n y ch k w estioj-nariu szach .
„Prokurator nie ma m ożliw ości szy b k ieg o w y eg zek w o w an ia spraw, ze w zg lęd u na b ezczynn ość, zarów no p row adzących p ostępow an ia, jak i nadzoru jących ich fun kcjonariuszy. W y sy ła n e w ystąp ien ia bardzo rzadko są skuteczne".
„Środkiem nadzoru prokuratorskiego są przede w szystk im w y ty c z -ne". Nadzór ten jest jednak przew ażn ie n ied ostateczn y, g łó w n ie z tego w zględ u, że „fun kcjonariusze MO często n ie w yk on u ją w yty czn y ch i p oleceń prokuratora".
„U praw nien ia prokuratora mają charakter jed y n ie b lan k ieto w y . Fun kcjon ariusze MO na og ół n ie stosują się do p oleceń , tłum acząc się
n aw ałem pracy. Ponadto z u w agi na inn y rodzaj rozliczen ia ze spraw, fu nkcjonariusze nie są zain teresow an i załatw ianiem spraw starych __ w ielom iesięczn ych . N a k olejne, zak reślan e term in y w o g óle n ie reagu -ją. Prokurator n ie ma m ożliw ości w ye gzek w o w a n ia sw y ch p oleceń , m imo iż w ie, że n ie są one w y k o n y w an e. Inform ow anie o takich u ch y -b ieniach osó-b n ad zoru jących fu n kcjon ariuszy MO nie w yw ołu je p o-żąd an ych efek tów " .
,,W w ielu spraw ach prokurator w y sy ła pism a do USW, prosząc o akta p ostęp ow an ia — ale bez stosow n ej reak cji1'.
,,W ob ec braku m o żliw ości stosow a n ia san kcji (co p raktyczn ie p rze-sądza o istn ieniu nadzoru), sk u teczno ść stoso w an ych środ ków jest pra-w ie żadna. Przejapra-w ia się to pra-w n ie pra-w yk o n y pra-w a n iu p oleceń, n ied otrzym y-w an iu term inóy-w, nagm innym poy-wtarzaniu y-w y tk n iętyc h błędóy-w".
„W szelk ie m ankam enty zw iąza ne są z b ezsiln ością prokuratora w z a -k resie -k on ta-k tów z m ilicją, p rzy w ad liw ym n adzorze w ew n ętrzn y m w jedn ostkach MO. W p ew ien sposób u niem o żliw ia to w d rożen ie fun kcjon ariu szy do przestrzegan ia p rzepisów k.p.k., pom im o u dzielania w y
-tyczn ych i sporządzania pism instrukcyjnych".
„Na p od staw ie 14-letniego stażu w organach Prokuratury uważam , iż k ierow a n ie pod adresem MO tzw. w y ty k ó w , jest w w ięk szo ści stratą czasu, alb ow iem n ie stw ierd ziłem by o d n osiły on e o czek iw a n y skutek".
„W m ojej p rak tyce sp otyk ałem się n aw et z takim i sytuacjam i, iż k ierow an o na m nie skargi do Prokuratora R ejon ow ego, albo do Proku-ratury W ojew ód zk iej, g d y ry g ory styczn ie eg ze k w o w a łem w o b ec MO p rzy słu gu ją ce mi jako prokuratorow i u praw n ienia p rocesow e, albo g d y np. odm aw iałem zasto sow an ia areszto w an ia ty m czaso w eg o, w w ątp li-w y ch d oli-w od oli-w o sprali-wach".
Zdaniem respon d entów , w p ływ na poziom p row ad zon ych p ostęp o -w ań i sk u teczn ość nadzoru p rok uratorsk iego -w y -w iera ją też kryteria o cen y pracy m ilicji oraz w z g lęd y sta tystyczn e, na co w sk azu je się w n iek tórych w yp ow ied ziach.
„Nadzór n ie przyn osi w w ięk szo śc i przypadków oczek iw an y ch rezu ltatów , z powodu od m ien ności sta tysty czn ej o cen y d ziałaln ości i w y -n ik ów prokuratury oraz USW ; -np. w o ce-n ie p racy prokuratorów b ierze się pod u w ag ę staty styczn e w sk aźn iki d otyczące czasok resu trwania postęp ow ań, zasad n ość d ecyzji m erytoryczn ych, u n iew inn ień, podczas g d y fun kcjonariusze US W ocenian i są w kategoria ch diam etralnie ró ż-nych , np. ilości spraw aresztow ych, w skaźnika um orzeń w o b ec N /N itp; stąd przy braku m ożliw ości realn ego sty m u low an ia działań fun kcjo-n ariu szy p row ad zących p ostęp ow akcjo-n ia i rozbieżkcjo-n ości k ategorii w y kcjo-n ik ó w p od lega jący ch ocen ie, p ełnio n y w ram ach o b ow ią zu jący ch p rzep isów k.p.k. nadzór, n ie daje p raw id ło w ych rezultatów".
„Praktyka n ie je st prawidłow a; nadzór b yłb y p ełn iejszy, g d y b y w jed nostkach MO nie p rowadzono w p isów do różnych rejestrów — co um ożliw ia ob ecn ie «ukrywanie» sp raw p row ad zon ych w p o stęp ow a -niu sp raw dzającym lub w trybie art. 267 k.p.k.; jedną z form nadzoru p ow inn o b yć k o ntro lo w an ie rejestrów w MO częściej niż ob ecn ie, dru-g ą p ow in no b y ć inform ow anie prokuratora o k ażd ym w yp adk u p row a-dzenia p ostęp ow ania spraw d zającego lub d ochodzen ia w n iezbędnym zakresie".
„M ilicja O b yw atelsk a jest rozliczana przede w szy stk im z w y k r y -w aln ości, -w z-w iązk u z tym spotyka się spra-w y, k ie d y po złożen iu d on iesien ia przez p rzedsiębiorstw o o za garnięciu m ienia na jego szkodę, mimo że fakt zagarnięcia n ie budzi w ątp liw o ści — w o b ec tego, że o k o liczn o ści k rad zieży n ie rokują nadziei na w y k ry c ie spraw cy, orga n y MO zw racają d on iesien ie w trybie art. 258 § 2 k.p.k. z pism em , któ rego treść p rak tycznie w yk lu cza w n ie sie n ie n ow eg o, u zu p ełn io n eg o d o n ie-sienia".
W y su w a n e b y ły rów n ież zastrzeżenia co do poziom u p rzygotow ania (w yszkolen ia) kadry MO.
„Trudności spraw ia n iski poziom w y szk o len ia z zakresu k rym in alistyk i i prawa — fun kcjon ariuszy MO, a ponadto niepełna obsada w p o -sterunkach''.
Błędy w p ostęp ow an iu p rzy go tow a w czym „w yn ik ają przede w sz y -stkim z n iedo stateczn ego w y szk o len ia funk cjonariu szy, i to nie tylko z k rym in alistyki czy k.p.k., lecz także z in n y ch dziedzin prawa''. „N a d-zór jest niepraw id łow y" m.in. dlatego, że „zleca się p row ad zenie p o-stęp ow ań pracow nikom bez n a leżytego p rzygotow ania; w zbiegu z bra-k iem m ożliw ości o d działyw an ia przez probra-kuratora w zabra-k resie doboru i d y scy p lin y p row a dzących spraw y, ogran icza to nadzór d o p ó źn iejszego popraw iania błędów ".
Jedną z p rzyczyn n ied ostateczn ego nadzoru jest — zdaniem resp on -d en tów — p rzeciążen ie prokuratorów obow iązkam i.
„Nadzór prokuratorski jest n ied ostateczn y z u w agi na trudności k ad -rowe; k on ieczn e jest w zm o cn ien ie k ad row e Prokuratury".
„Uważam , że nadzór prokuratorski n ie m oże być d osta teczn y, dopók i n adm ierne o b ciążen ie pracą na w szy stk ich od cin kach d ziałaln o ści p ro-kuratury b ęd zie takie, jak ob ecn ie — przekraczające realn e m ożliw ości w yk o n an ia w szystk ich rozliczn ych zadań".
„Przyczyn ą m ankam en tów w nadzorze prokuratorskim jest przede w szystk im ilość n ad zorow an ych przez jed n eg o prokuratora spraw".
„Praktyka n ie jest praw idłow a; z uw agi na ob ciążen ie pracą, nad-zór prokuratora jest często iluzoryczny".
„Zasadniczą przyczyn ą m an kam entów w prak tyce nadzoru jest brak czasu, w yn ika jący g łów n ie z braków k ad row ych w prokuraturze. Siłą rzeczy na plan p ierw szy w ysu w a ją się inn e czy nn o ści (wokandy, re-w izje, załatre-w ian ie interesantóre-w , m erytoryczn e zała tre-w ian ie sprare-w), a na czyn n ości nadzorcze czasu nie starcza".
„Ponieważ brakuje prok uratorow i czasu, nadzór ogran icza się tylko do pob ieżnego, form alnego przejrzenia akt przy przedłużan iu terminu dochodzenia".
„N iedostatki nadzoru sp ow od ow a ne są obciążeniem pracą, która w y -nika z rozszerzonych ob ow iązk ów (profilaktyka) oraz rotacji kadry pro-kuratorskiej, w ak atów , m łod ego w iek u i, co za tym idzie, niedośw iad- czenia prokuratorów",
„Szczup łość kadry Prokuratury i w ielorak ie zadania, które na niej ciążą, nie pozw alają na b ieżący i perm anen tny nadzór".
„N ie można pom inąć trudnej sytu acji kadrow ej w organ ach Proku-ratury i MO, co siłą rzeczy musi osłabiać fun kcję nadzorczą przede w szy stk im w ła śn ie w początk ow ej fazie postęp ow ania".
„Brak jest fak tyczn ego nadzoru nad p ostęp ow aniem , co w y nik a ze zbyt dużego Obciążenia pracą prokuratorów: 1) w zrosła licżba rejestr o-w an ych sprao-w, a n ie zo-w ięk szo no liczb y prokuratoróo-w; 2) zo-w ięk sza się liczba i zakres czy n n ości śled czy ch p row ad zon ych o so b iście przez pro-kuratorów; 3) zw ięk sza się liczba spraw zleco n yc h — mimo w ła ściw o ści doch od zen ia — do w szczęcia i o so b istego prow adzen ia śledztw a; 4) w zro sły w ym agan ia co do jako ści postęp ow ań, szyb ko ści, ef ek ty w n o -ści nadzoru, rów n oleg łej działaln o-ści profilaktycznej".
„Żadne form y nadzoru n ie będą w pełni sku teczn e, jeżeli tech niczne, p erson aln e i m erytoryczn e m o żliw ości organ ów MO będą tak skrom ne, jak dotychczas; odn osi się to zw łaszcza do posteru nk ów MO w g m i-n ach ”.
„Prokurator, mając w referacie ok. 100 spraw m iesięczn ie, nie jest. w stan ie nadzorow ać praw id ło w o w szystk ie. W tej sy tu acji n a jw ięcej u w agi p ośw ięca sprawom o złożon ym stan ie fak tyczn ym i spraw om aresztow ym . Stąd nadzór w ew n ętrzn y MO w in ien cz ęściej k ontrolow ać spraw y, w stosu nku do k tórych n ie ma ścisłeg o nadzoru prokuratora, a w przypadkach trudności p rzesyłać je prokuratorowi z prośbą o p o-m oc i decyzję".
I V
W w yp o w ied ziach respon d en tó w dość często w iąże się niedostatki i małą sku teczność nadzoru prok uratorsk iego ze słabościam i nadzoru w ew n ętrzn ego (słu żb ow ego) MO.
Na za m ieszczo ne w k w estiona riu szu odręb ne p ytan ie o o cen ę nad -zoru w ew n ętrzneg o w badanej fazie, odp ow iedzian o:
a) jest w ła ściw y — 35 osób,
b) czasam i jest n ied ostateczn y — 157 osób, c) z reguły nie jest w łaściw y — 102 osoby.
(w d w óch k w estion ariuszach brak b y ło od pow iedzi na to p ytanie). O soby, które m iały zastrzeżen ia co do sposobu w y k on yw an ia tego nadzoru, p roszon e o p odanie sp ostrzeżo ny ch m ank am entów , p rzedsta-w iły rzedsta-w iele u rzedsta-w ag oraz szczeg ó ło rzedsta-w y ch inform acji, rzedsta-w y k ra cza ją cy ch poza
ram y p ierw szej fazy działań m ilicyjnych.
Stwierdzano m ałe zain teresow an ie nadzoru k w estiam i m erytory cznym i; często ogranicza się on do strony form alnej, ale w w ielu w y -p ow ied ziach zarzuca się także brak kontroli term inów (ustaw ow y ch i prokuratorskich), n ierea g ow a n ie na p rzew lek ło ść po stęp ow an ia w e w szystk ich fazach, brak k oncentracji działań.
Po w ierzch ow ne jest zazw ycza j sp raw dzan ie don iesień, n ied o statecz-na kontrola zasad ności w szczęć i przyjm ow anej k w a lifika cji prawnej, p rzedw czesn e b yw a przedstaw ianie zarzutów, niejed n ok rotn ie rów n ież z błędną kw alifika cją (m. in. jako w yn ik braku konsultacji). N agm in n ie w y stęp u je brak odp ow iedn ich w y ty czn y ch dla p row adzących d och od ze-nia, uk ierun kow ania ich działań.
N iep ra w id ło w o i p ow ierzch o w n ie przeprow adzan e są liczne czyn -ności, przede w szy stk im przesłu chania św iad kó w i og lęd zin y — na co nadzór z regu ły n ie reaguje. N isk i jest też poziom pism — m ery-toryczn y i form alny.
N ied osta teczn a jest kontrola p ra w id łow o ści realizow an ia w y ty c z n ych prokuratora, co często prowadzi do ich n iew yk on yw a n ia. W ie lo -krotnie w yp om in a się w k w estion a riu szach brak reakcji na ponaglenia, m on ity i w y tk n ięcia prokuratorskie.
N ad zorujący często n ie znają spraw, n ie w ied zą co się z nimi dzieje, nie czytają akt, n ie w nikają w m eryto ryczn e zak oń czenie p o stę-pow ań, n ie analizują m ateriału i w yn iku dochodzeń w fa zie p rzedsta-w ian ia akt prokuratororzedsta-wi. Pom ijane są istotn e ok oliczn ości i d orzedsta-w od y w spraw ie, co p o w od u je zw racan ie akt przez prokuratora. O góln ie p od kreśla się brak d ostatecznej i w ła ściw ej reak cji na stw ierd zane u ch y -bienia, n aw et rażące i p ow tarzające się w w ielu spraw ach. W liczn ych przypadkach stwierdza się całk o w ity brak nadzoru w ew n ętrzn ego.
Poza m ankam entam i organ izacyjnym i, p rzyczyn tak iego stanu rze-czy respon d en ci doszukują się w n ied ostateczn ej zn ajom ości prawa k arnego m aterialn ego i p rocesow ego (u p row ad zących d ochod zen ia, n iek ied y wśród nadzorujących), o gó ln ie w n ien ależytym p rzygo tow aniu n iektórych funkcjonariuszy, braku d ośw iad czen ia, kom p etencji, w r
esz-cie czasem w zw yk ły m n ied ba lstw ie. Do teg o d ochodzą braki kadrowe, p o głęb ia jące przeciążen ie pracą, oraz nadm ierna rotacja p ra co w -ników .
V
W od p ow iedziach zam ieszczo ny ch w k w estion ariu szach , od noszących się b ezp ośred nio do nadzoru prokuratorsk iego, poza p rzed staw ionym i w cześn iej u w agam i k rytyczn ym i, zaw arte zo sta ły (insp irow ane treścią cy tow an yc h w y żej pytań) liczn e p ostu laty i p rop ozy cje u lep szen ia tego nadzoru. M ieszczą się on e w ram ach o b ow iązu jących p rzepisów , bądź też łączą się z k on kretnym i p rop ozycjam i n o w elizacji aktualnej regu lacji praw nej, ch ociaż ponad p ołow a respon d en tów stw ierd ziła, że w e -dług nich p rzep isy są w y star czają ce i nie ma potrzeby dokon yw ania jak ich k olw iek zm ian w tym w zględ zie. A o to bardziej ch arak tery styczn e w yp o w ied zi.
„Praktyka nadzoru p rok uratorskiego w badan ej fazie p ostęp ow an ia n ie jest p raw idłow a. N ad zór ogranicza się tylk o do n iek tórych spraw, jeżeli p row ad zący czyn n o ści spraw dzające, w z ględ n ie d o k on yw a n e w tryb ie art. 267 k.p.k., zw róci się do prokuratora. N ad zór ten n ależałob y rozciągn ąć na w szy stk ie postępow ania".
„Istn ieje potrzeba u staw ow e go zobow iązan ia organ ów do zaw ia d a-m iania prokuratorów o p ostęp ow an ia ch p row adzon ych w trybie art. 267 i 258 § 2 k.p.k., dla u m ożliw ien ia p ełn eg o nad nim i nadzoru, e g z e k -w o -w a n ia p rzep isa nych term in ó-w itd."
„ N ależa ło b y rozszerzyć nadzór prokuratora nad czyn n ościam i sp raw d zającym i i d ochod zen iem w n iezb ęd n ym zakresie, poprzez przepis zo -b ow ią zu jący do przedstaw ien ia do o cen y m ateriałów z tych czyn ności, w ich toku".
„Proponuję dopisać w art. 292 § 1 k.p.k. na końcu słow a: «i cz y n -nościam i w trybie art. 258 § 2 k.p.k.»".
„ N ależałob y inform ow ać organy Prokuratury rów nież o czyn n ościach spraw dzających , p row ad zon ych przez MO na p od staw ie p osiad an ych inform acji w zgl. zaw iad om ienia; k on ieczn e jest k ażd ora zow e inform o-w a n ie Prokuratury o zdarzeniu, o-w zo-w iązku z k tórym p roo-w adzon e są czy n n o ści w n iezb ędn ym zakresie".
„W idzę potrzebę k ażdo razow ej ak cep tacji p osta n ow ien ia o w sz cz ę-ciu d ochodzen ia, najd alej w term in ie 3 dni od jeg o w y d an ia — p rzy-śp ieszy ło b y to nadzór i bardziej w ła śc iw ie u kieru n k ow ało d a lszy b ieg postępow ań".
„Zastrzeżenia m oże budzić praktyka nadzoru p rok uratorsk iego nad czy nn ościam i spraw dzającym i, z u w agi na m ożliw o ść p row ad zen ia ich przez okres 30 dni bez kontroli ze strony prokuratora. O kres ten w i-n iei-n być sk rócoi-n y do 14 di-ni, bądź też utrzym ai-ny w k.p.k., a jed y i-n ie w drodze rozporządzenia M inistra Spraw W ew n ętrzn ych za kreślon y dla organ ów MO term in 14-dniow y (w ram ach term inu k o d ek sow eg o) dla przedłożenia m ateriałów p ostęp ow ania spraw dzającego prok uratoro-w i"12.
„Nadzór jest niep raw idłow y ; w instrukcji doch od zen iow o-śled czej p ow inn y zn aleźć się p rzep isy ob lig ujące funkcjonariusza MO p row a-d ząceg o czy n n o ści sp raw a-dzające a-do ściślejsz ego w sp óła-działan ia z p ro-kuratorem".
„Nadzór można poprawić przez u m ieszczen ie w k.p.k. przepisu zo b ow ią zu ją cego fun kcjon ariu szy MO po przep roow ad zen iu czy nn o ści sp raow -dzających do p rzedłożenia spraw y prokuratorowi, w celu p odjęcia d ecyzji o w szczęciu lub o od m ow ie w szczęcia p ostęp ow an ia p r zyg oto w a -w cz eg o ”.
„W spraw ach p row adzonych w tryb ie art. 267 k.p.k. n a leżało b y wzm óc nadzór służb ow y w celu w yelim in ow an ia przypadków n ied o -trzym yw ania term in ów oraz u stan ow ić term in nieprzek raczaln y 3 dni; p rak tycznie k ażdy p row adzący u waża za p ra w id łow y termin 7-d niow y, co art. 267 k.p.k. czyni fik cyjnym ".
„N ależy w prowad zić u sta w o w y ob ow iązek inform ow ania pioku ra- tora o czyn n ościach n ie cierp iących zw łok i w term inie 24 god zin .
„W p rzepisach n a leży n ałożyć na m ilicję ob ow iązek inform ow ania prokuratora o w yk on aniu czynn ości w zak resie art. 267 k.p.k. w ter-m inie 3 dni".
„N iezbędn e jest w szczyn an ie, bądź zatw ierd zan ie przez prokuratora w szczęć p ostęp ow ań karnych, z u w agi na całk o w ity brak m ożliw ości kontroli p ostęp ow ań przed ich w szczęciem " .
„Brak jest u sta w o w eg o u regu low an ia obowiązku k on sultow ania przez MO zaw iadom ien ia o p rzestęp stw ie, w zględ n ie zebranych m ate-riałów spraw dzających, co do potrzeby u zup ełniania ich i n astęp n ie w szczęcia lub od m ow y w szczęcia postępow ania".
„K.p.k. w in ien ściśle ok reśla ć obow iązki organ ów MO co do u zg ad niania w szczęc ia lub od m ow y w szczęcia p o stęp ow an ia p rzyg oto w aw -czego, jak rów nież term in d la art. 267 k.p.k."
D ecy zję o w szczęciu p ostęp ow an ia p rzy go to w a w czeg o n a leży p rze-k azać prorze-kuratorow i — „to p ow inn o w y n irze-k ać z przepisów rze-k.p.rze-k."
12 Z bliż on e r oz w ią z a n ie p ro pon ow an e b y ło w p r o je k c ie k.p.k. z 1967 r. (art. 286 i 287).
„Przed w szczęciem p ostępo w an ia k arn ego m ateriały sp raw y p o w in -n y być p rzed łożo-n e prokuratorowi, k tóry po zaz-n ajom ie-niu się z -nimi d e cyd o w ałb y o w szczęciu p ostęp ow an ia przez MO, u dzielając w y ty cz -n ych co do jego p row ad ze-nia”.
„C zęsto po w szczęc iu d ochodzenia, mimo ż e m ożna je u zn ać za bezzasadn e lub pochopn e, w y k o n a n ie inn ych czy n n o ści k om p liku je u ch y len ie w y d an ego postan ow ien ia. O b ecn ie kon sultu ję za w sze z fu nk -cjonariuszem MO prow ad zon e przez n ieg o p ostęp o w a n ie spraw d zające oraz d och odzen ie w n iezb ęd nym zakresie. Praktycznie k ażde w szc zęc ie d ochodzenia jest om aw ian e w sp óln ie i u zgadniane, w zw iązk u z tym
już w m om encie w szczęcia doch odzenia znam sp raw ę”.
„Przed k ażdorazow ym w szczęc iem p ostęp ow an ia p row ad zący spraw ę p ow in ien uzgodnić to z prokuratorem ".
„Zaw iadom ienia o w szczęciu d och od zen ia w in n y p rzych od zić do Prokuratury n iezw łoczn ie, a n ie po 10 dniach lub później. N a leży uspraw nić tok korespon dencji, aby funkcjonariusz prow adzący d och o -d zen ie otrzym y w ał w y ty c zn e i zalecen ia prokuratora n iezw łoczn ie. B ezw zględ n ie n a leży u sp raw nić pracę C entraln ego Rejestru Skazanych, w celu p rzyśp ieszen ia zaw iadam ian ia prokuratora o w y n ik a ch za pisó w rejestrow ych" .
„Odpis p ostan ow ien ia o w szczęciu po stęp ow an ia p rzy g oto w a w czego p ow inien wraz z m ateriałam i b yć przedkładany prok uratorow i n adzo-rującem u w term in ie 24 god zin od p odjęcia tak iej d ecyzji, co p ozw oli na u kierun k ow an ie d ochod zeń w e w stęp n ej fazie, jak też um ożliwi w u zasad nion ych przypadkach u ch y len ie w a d liw ie w y d an yc h p o sta n o-w ień ”.
„Zdaniem moim, § 2 art. 257 k.p.k. p o w in ien za w ierać ściśle ok reślo n y termin, co w k o n sek w encji u m ożliw iłob y p rokuratorow i n adzorow anie p ostęp ow an ia w jeg o fazie p o czątk o w e j”.
„W raz z odpisem p ostan ow ien ia o w szczęciu, prokurator win ien też otrzym y w ać odpis k arty nadzoru z m ilicji, b y spraw dzić, czy w y -ty czne (przełożonego) b y ły w yczerp ujące".
„Prowadzący spraw ę m usi częściej k on su ltow ać w szczy n a n ie p ostę-powania, sposób prow adzenia go, grom ad zen ia d ow odów , zaś w p rzy-padku w ątp liw ości bądź radyk aln ych zm ian w kieru nku dochodzenia, n iezw łoczn ie inform ow ać prokuratora, zw racać się o jeg o udział w n ie-których czynn ościach ".
„K on ieczn e jest w ye g zek w o w a n ie w każdym przypadku k o n su ltow a -nia się od n ośn ie do przedstaw ien ia zarzutów; często zachodzi potrzeba u zu pełn ian ia zarzutów tylk o dlatego, że zo stały p rzed staw ione za w c z e ś-n ie i bez porozum ieś-nia z prokuratorem ś-nadzorującym ".
„Rzadki k ontak t ze sprawą, zb yt p óźn e p o w z ięc ie o niej w iad om ości, to często n ieo d w ra ca ln ie u tracon e d o w o d y. K on ieczn e jest albo p od -p orzą dk ow an ie słu żb ow e -p ro w a d zących -p ostę-p o w an ia -proku ratorow i, albo w z ro st kadry prok uratorsk iej do poziom u u m ożliw ia ją cego p roku -ratorow i d ok o n y w a n ie w ęz ło w y ch czy n n ości w każdej spraw ie".
„Uważam , że jedy n ym sk u teczn ym sp osobem p opraw ien ia nadzoru b y łob y orga n izacy jn e p od po rządk ow an ie pionu d o ch o d z en io w eg o MO — prokuraturze".
„N adzór n ie jest d o sta teczn y — dla jego p op ra w y n a leżałob y roz-b ud ow ać o rg a n iza cy jn ie prokuraturę (zw ięk szen ie liczroz-b y etató w , doroz-bra łączn ość, sta łe d ob ow e dyżury) oraz zm ien ić zak res nadzoru nad MO".
„Pożądan y jest o b o w iązek k o nsu ltacji sp ra w y przed w sz częciem oraz sta ły , bezp ośredn i kontak t prokuratora z m ilicjan tem p row ad zą-cy m d o ch od zen ie lub p rzełożony m słu żbow ym . A b y k on ta kty takie istniały, prokurator musi m ieć cza s na to, a w teren ie tak że m o żliw ość dojazdu; oznacza to k o n ieczn ość zw ięk szen ia liczb y eta tów . Pożąd ane b y łob y też zn ie sie n ie szt yw n eg o cza su pracy. W ob ecn ej sy tu acji pro-kurator je st jed y n ie «m aszyną» do p isan ia d ecy zji m ery to ry czn ych i in nych pism , «p rzyw iązany» je st do b iurk a”.
Dla p op raw y istn ie jące go stanu rzeczy n a leży „zw ięk szyć o 50% ob sad ę prokuratur rejon ow ych " .
„N adzór prokuratora m oże być sk u teczn y dopiero w ted y , gd y k ie row an e przez n ieg o u w a gi będą w y w o ły w a ć tak że ok reślon e k o n se k -w en c je -w p rzedm io cie o tr zym y -w a n y ch p rzez fu nk cjon ariu szy MO p re-mii, nagród itp."
Pożąd an e jest „... u zależn ien ie sp raw y nagród i aw a n só w fu n k cjo nariuszy od opinii prokuratora w y k o n u ją ceg o nadzór nad p o stęp o w a niem , w p row a d zen ie ob ow iązku b ie żące go zgłaszan ia d o n iesie ń w p ły -w a jąc yc h do jed n o stek MO -w ła ścw ym prokuratorom (np. -w form ie p i-sem n eg o zg ło szen ia , w n o szon eg o do rejestru RSD i DS), w y d zielen ie w jed n ostk ach szczeb la RUSW oficera n ad zoru jąceg o p o stęp ow an ia z ca łeg o rejonu, od form alizo w a nie i p o głę b ien ie nadzoru służ bo w eg o MO".
„N adzór zakłada m. in. w sp ó łod p ow ied zialn ość za d ziałan ie pod-m iotu k on trolow a n eg o. Pow in n y by ć zatepod-m p rzew idzian e sa n k cje za n iew y k o n y w a n ie p oleceń n adzorczych ; t e z san kcji nadzór jest fik cją”. „N adzór prokuratora za leży w dużej m ierze od n iego sam ego, od w sp ó łp ra cy z organ am i MO i u m iejętn ości u łożen ia so b ie z nimi pracy"; p ożąd an e jest jed y n ie, „aby zw ięk sz o n y został k atalog sank cji w ob ec fu nkcjonariuszy" .
Postulu je się „za cieśn ie n ie w sp ółp racy drogą cz ę stszy c h k ontak tó w z fu nk cjon ariuszam i MO poprzez szk olen ia, narady, om aw ian ie b łęd ów
p ostęp o w a n ia, p rzek a zy w a n ie ak tu aln ych zadań w za k resie p olityk i karnej, przegląd orzecznictw a".
„Istn ieje potrzeba orga n iza cji o g óln op olsk ich sem in a riów oraz r e-g io n a ln ych spotkań prokuratorów, zw iąz an y ch z p oe-głębia n iem w ie d z y za w o d ow ej i w y m ia n ą d o św iad czeń — tak że w za k resie sp raw ow an ia
nadzoru nad p o stęp o w an iem p rzygo tow aw czym ".
V I
Przed staw io n e p ogląd y i o c en y p otw ierdzają w y stę p o w a n ie istotn ych rozbieżistotności m ięd zy k szta łtem istotnadzoru p rzyjętym w o b o w ią zu ją -cyc h przepisach — i jego p rak tyczny m obrazem .
W w ięk sz ości spraw — w brew treści art. 292 § 2 k.p.k. — nadzór p rok uratorsk i n ie ob ejm uje c a ł e g o p ostęp o w an ia p r zy g o to w a w cz e-go. Z regu ły n ie jest o b jęte n adzorem tzw. d o ch od zen ie w n iezb ęd n ym za k resie (art. 267 k.p.k.), a nadzór nad d och od zen iem zw ycza jn y m b yw a n a jczęściej op óźn ion y, i to n iera z'zn aczn ie, co w ią że się z op óźn ion ym p rzesy ła n iem prok uratorow i od pisu p osta n o w ien ia o w szc zę ciu p o stę -pow an ia (art. 257 § 2 k.p.k.), ch o cia ż n ie jest to jed yn y p ow ód zw ło k i w rozpoczyn aniu d zia łaln ości nadzorczej. W ielu resp on d en tów stw ie rdza, że fak tyczn ie w zn aczn ej cz ęści sp raw p ierw szym p rzejaw em nad -zoru jest d ecy zja o p rzed łużen iu d och o d zen ia 13.
Tym bardziej p o żb a w io n e je st k ontroli p roku ratorskiej, trw ające w sp orej liczb ie p rzy pa dk ów d łużej niż 30 dni, p ostęp ow a n ie sp raw -dzające.
Ponadto w liczn y ch spraw ach nadzór n aw et rozp o częty ma ch a -rakter w y ry w k o w y , sp orad yczn y, a k cy jn y czy w ręcz ty lk o form alny, a tym sam ym n ie od pow iad a w ym ag an iom staw ian ym przez ak tu aln e u norm ow an ia i n ie zab ezp iecza p raw id ło w eg o, sk u teczn e go ściga n ia karnego.
13 W opartym na ba dan iac h opr ac ow a niu In stytutu P ro blem a ty ki P r ze stęp c z oś ci (R. W n u k o w s k i , P r a k t y k a p r o k u r a t o r s k ie g o n ad z o r u n ad p o s t ę p o w a n i e m p r z y -g o t o w a w c z y m p r o w a d z o n y m p r z e z o r -g a n y M i lic ji O b y w a t e l s k i e j , W a rs z aw a 1985) c zy tam y : ,,Z p r z ed s taw io n yc h w y ż e j u s ta le ń w y n ik a, że prokurator w w ię k s z o ś c i pr z yp ad k ów — po otr zym an iu o dpisu p o s ta n o w ie n ia o w s zc z ę c iu d oc h od z en ia — o c z e k iw a ł na akta z a k o ńc z o n e go d oc ho d zen ia , n ie in geru ją c w tok p row ad zon yc h d o ch o dz e ń i n ie in ter e s u ją c ’ s ię ich pr zeb ieg iem . W n a s tę p s tw ie te go prokurator d o w ia d y w a ł s ię o prz eb ieg u do c ho d z en ia dopiero po otrzym aniu akt z w n io s kiem o w n ie s ie n ie aktu o sk a rże nia lub o pr zed łużen iu do c h od z en ia lub też' w inn yc h pr zypa dka ch na d es łan ia akt z in ic ja ty w y o rg a nó w M ilicji O b y w a te lsk ie j, np. z w n io -sk iem o z a s to so w a n ie are sztu ty m c za so w eg o" .
N a tyra tle resp on d en ci w y ty k a ją cz ęstą p rzew lek ło ść i p ob ieżn ość w y k o n y w a n y ch cz y n n o ści sp raw dzających, a tak że p óźn iejszy ch c zy n -n ości p ro ceso w y ch , -n ieu zasa d -n io -n e d o k o -n yw a -n ie cz y -n -n o ści -n ie c ie r-p ią cy ch zw ło k i (art. 267 k.r-p.k.), w szc zy n a n ie d och odzeń bez d ostateczn ej p od staw y, p och op ne n iek ied y p rzed sta w ian ie zarzutów, a w ię c k ie r o -w a n ie p o stęp o -w a ń p rzeci-w k o ok reślo n ym osobom ; p od n o si się p rze-k raczan ie rze-k od erze-k sow yc h oraz in stru rze-k cyjn ych term inów .
Proku ratorzy skarżą się rów n ież na n iew y k o n y w a n ie, albo o p ie -szałe lub n iep r aw id ło w e w y k o n y w a n ie przez MO ich p o leceń — czem u n ie m ogą sk u teczn ie przeciw działać, n ie dysp on u jąc odpow iiednimi środ -kam i eg zek u cy jn y m i.
W sk azu je się d alej n eg a ty w n y w p ły w na p oziom p row a d zon ych p o -stęp ow ań i sk u teczn o ść nadzoru p roku ratorskiego, p rzy jęty ch k ry teriów o ce n y p racy m ilicji oraz w z g lęd ó w sta ty sty czn ych . W y su w a n e są z a -strzeżen ia co do p oziom u p rzy go tow a nia k adry MO do prow ad zenia, a n iek ied y także do na dzorow an ia p ostęp o w a ń p rzy g o to w aw czy ch . K ry-ty czn ie na o gó ł o cen ia się nadzór w e w n ętrzn y MO.
W śró d p rzyczyn n ied osta tec zn e go nadzoru respon d en ci często w y m ien iają p rze ciążen ie pracą, co w ią że się z rosn ącym i zad an iam i i ró w -n o leg łym i brakam i k adrow ym i w Prokuratu rze i USW.
Są to ty lk o n iek tóre, w a żn iejsze u w ag i k ry ty czn e. Ich ku m u lacja sp ow o d o w an a zo stała w p ierw szym rzęd zie faktem , że respon d enci o ce n ia ją c y nadzór nad d ocho dzen iem p o zy tyw n ie, z regu ły og ran icza li się do su ch e go stw ierd zen ia, n ie k om en tu jąc sw eg o stan ow iska. Ponad to — jak po da w ano w c ześn iej — w om a w ia n y ch p ytan iach k w e st io n a riusza zaw arta b y ła prośba o w sk a zy w a n ie e w e n tu a ln y f h m ank am en -tów fu n k cjon ow a n ia nadzoru. Pam iętać w sza k że trzeba, że na p ełny obraz prak tyki skład ają się rów n ież n iem ałe ob szary dobrej, a n iek ied y w zo row ej d ziała ln ości nadzorczej.
V I I
Z przegląd u form ułow an ych przez resp on d en tów w n io sk ó w i p rop o-zy cji w yn ik a, że — ich zdaniem — dla u lep szen ia nadzoru p ow in n y b yć sp ełn io n e o k reślo n e w arunki natury o gó ln iejszej oraz w p ro w a d zo -ne k onk retn e zm ian y w o t ow iązu ją c ych przepisach i w p raktyce, p rze-de w szystk im n astęp u jące:
1. Z w ięk szen ie licze b n o ści kadry prokuratorsk iej; p o d n iesien ie p o -ziom u p rzyg oto w an ia k adry m ilicyjn ej.
2. R o zciąg nięcie realn ego nadzoru na w szy stk ie p rzeja w y d zia ła l-n ości MO, u l-norm ow al-ne w k o d e k sie p o stęp ow al-n ia k a rl-n eg o d od l-n oszące się d o spraw p row adzon ych w trybie doch odzen ia zw y czajn e go (a w ięc na czy n n ości sp raw d za jące i na c a ł e p ostęp o w a n ie p rzyg o to w a w cze, łą czn ie z tzw. d och o dzen iem w n iezb ęd n ym zak resie).
3. N a ło ż en ie w zw iązku z tym na MO u sta w o w eg o ob o w iązk u n ie -zw ło czn eg o p rzek azy w a n ia prok uratorow i p osiad an ej inform acji o p rze-stęp stw ie i p o w iad am ian ia g o o p od ejm ow a niu czy n n ości sp raw d za ją-cy ch oraz czy n n o ści n ie cierp iąją-cy ch zw łok i.
4. S k rócen ie ok resu p rzew id zia n eg o w art. 259 k.p.k. d la cz yn n ości sp raw d zających oraz u sta n o w ien ie w k od ek sie k ró tk ieg o term inu dla czy n n ości n ie cierp iący ch zw łok i.
5. Przeka zan ie p rok uratorow i d ecy z ji o w szczęciu d o ch o d zen ia lub co najm niej w p ro w a d zen ie ob o w iązku a k cep ta cji przez prok uratora tej d ecy zji — w term inie niie p rzekraczającym 3 dni.
6. W zm ożen ie prokuratorskiej d ziałaln ości k o nsu ltacyjn ej, m. in. w o d n iesien iu do d ecy zji o p rzed sta w ien iu zarzutów; o g ó ln ie — z a -c ieśn ien ie k o nta któw p rok uratorów z fun k -cjo na riuszam i MO, tak że przez szk olen ia, m eryto ryczn e narady itp.
Po stu laty tak u jęte są d a lek o id ące i w cz ęści z p ew n o ścią d y sk u -sy jn e, uzn ać jedn ak trzeba, że za ry so w a n e w n ich k ieru nk i rozszerzen ia i p o głęb ien ia nadzoru nad d och od zen iem — zasłu gu ją na aprobatę i p o -parci«.
W p ły n ę ło do R e da kc ji K atedra P o s tę p o w a n ia K arn ego
„F olia iuridica" i K r y m in alis ty k i UŁ
w k w ie tn iu 1986 r.
J an us z T y l m a n
DIE AUFSICH T ÜBER D AS ERM ITTLUNG SVERFAH REN IN M E INU N G EN DER ST A A T SAN W Ä L T E
Dit' im G es etz bu ch b e stim m ten F orm en der A ufsich t üb er das v o rb e re ite n d e V er fah re n u m fa ss e n v ie le B e fu g n is se d es S ta a ts a n w a lte s, der sich un te r a nder en m it den P län en d e ss e n , der das v o r b er e ite n d e V er fah re n führt, be ka nn t m a che n kann, W e is u n g e n h in s ich tlich der R ichtun g de s V erfah ren s e r te ile n u nd die V o r -la g e der g e s a m m e lte n M a te rialien v e r -la n g e n darf. Er kan n au ch B es c h lü ss e und V e r fü g u n g en e rlas se n , abändern oder aufhoben, an de n E r m ittlung shan dlu ng en te il-ne hm en , d ie s e p e r sö nlic h du rchfü hren o der d ie S ac h e an s ic h z ie h e n (Art. 292 § 1 StPO ).
D e s w e g e n e r s ch ien s ich , d as s m an d ie F o rs ch un ge n der s ta a ts a n w a ltlic h e n P raxis prüfen so ll, um die M e in u ng e n der S ta a ts a n w ä lte, die ihre T ä tig k e it und Erfahrim
-g e n betroffen , ke nn en zu lcr no n. D ie U n te r su c h un -g e n w ur den vo m A utor im Jahre 1984 mit H ilfe e in es n a m e nlos e n F ra g e bo g e ns re alisiert!
D ie se r F ra g e bo g e n e nth ä lt 23 F rage n, w e lc h e 296 S ta a ts a n w ä lte aus 147 B e-z ir k s s taa ts a n w a lts ch a fte n aus aller w o je w o d s c h a fte n au s g e fü llt haben. D ie v o r lie g e n d e - B ea rbeitu ng be trilit die A n tw o rten auf z w ei F ragen.
Ersten® — ob der B ea ntw o rten de m e int, das s die P rax is der staats am w a ltlic hcn A u fs ic h t in der u nte rsu ch ten P ha se de s V er fa h re n s ric htig ist ; w e n n er m it P raxis nicht e in v e r sta n d e n ist, s oll e r N a c h te ile un d U r sac he n e rw ä h n en und V o r s c h l ä
-g e n auf w e ic h e W e is e s ie v e rb ess er n.
Z w e iten s — ob er m e int, d as s die V o r sc h riften der Strafp roze ssord nun g auf e in e a us füh r lich e W e is e d en B ere ic h und F orm en der s ta a ts a n w a ltlic h e n A u fsich t be stim m e n und ob er die Ä n d e r u ng e n Voraussicht.
U n gefäh r 30% der T eilne hm e r w ar der M einu ng , dass die A u fsich t r ich tig ist. D ie a nd ere n b e u r te ilen die s ta a ts a n w a ltlic h e A ufsich t — auf v e r s c h ie d e n e W e is e
d ie M iss b illig u n g a us dr ück en d — n e g ativ .
Im A u fs atz w u rde n in der U r fassu ng d ie w e s e n tlic h s te n und c h ar a k te r is tis c he n A u s sa g e n d a r ge s te llt; s ie w e is e n darauf, dass:
1) in der M ehr he it v o n S tra fs ac he n — dem Inhalt dos A r tik e ls 292 § 2 StP O z u-w id er — d ie s ta a ts a n u-w a ltlic h e A u fsich t nicht da® g a n z e v or b e r e ite n d e V er fah re n um fass t; d ie R e sp o nd e n ten s te lle n fest, da ss in v ie le n S ac h en d ie E ntsch eidu ng üb er d ie V e rlä n ge r un g der E r m ittlungen e rs te E rs che in un g der A u fsich t b ild et (nach
A b lau f v o n e in e n M onat);
2) in za h lr e ich e n S a ch e n die a n ge fa n g e n e A u fs ich t e in e n Stich pr obe nc ha rak ter oder nur fo rm ale n C h arakter b esitz t. G leic h z e itig ist das E r m ittlu ngs ver fah re n m a nch-m al o h n e a u s re ich e n de G rund lage e in g c le ite t w or den. E ilfe rtig ist die D ar stellun g der V or w ü rfe , d ie F rist is t o f zu üb ertreten , d ie e in ze ln e n H a nd lun ge n m ac ht m an la n gs a m und o b er fläc h lich .
D ie S ta a ts a n w ä lte b e k la g e n sich über durch die M iliz N ic h tv o llz ie h un g , oder la n g sa m e u nd n ic h t r ic h tige V o llz ie h u n g ihrer A u fträ ge . Auf das N iv e a u der durch- g efü h rten V e rfa h ren un d W irk un g der A u fsich t hab en die K riter ien der A r b e its -be u rte ilu n g der M iliz und s ta tis tisc h e n R ü c ks ic h te n e in e n g r os se n Einfluss. K ritisch
w u rd e die in ner e A u fsich t der M iliz b eurte ilt. ;
Um die A u fsich t zu v e rb e s se r n, s e i le n n ac h S ta a ts a n w ä lte n fo lg en d e F o rde ru n-g e n r ea lisier t w erd en:
1) V er v ie lfa c h u n g der Zahl v o n S taa tsa n w ä lte n ; die E rhöhung der V o rb ere itu n g der M iliz;
2) d ie g a n z e r e a le A u fsic h t über d ie T ä tig k e it d er M iliz ü ber ne hm en , b e so n d er s in den Sa chen , d ie sic h auf o r de n tlic h es E r m ittlun gs ver fah re n bez ieh en ;
3) A u fe r le g u ng der M iliz der g e s e tz lic h e n P flich ten , dem S ta a ts a n w a lt a lle In-fo r m ation e n üb er die Straftat u n v e r z ü g lic h e r te ile n ;
4) d ie Ü b ertra gu n g auf d en S ta a ts a n w a lt der E nts cheidu ng über die E inleitun g der E rm ittlung en; m in d e s ten s s o ll d ie s e E ntsch eidu n g v o m S ta a ts a n w a lt ak ze ptier t w e rd en .
