Michał Wojciechowski
"Konkordancja do Biblii Tysiąclecia",
Jan Flis, Warszawa 1991 : [recenzja]
Collectanea Theologica 63/2, 207-208
R ozdz. 9 k o ń c o w y (G. D o r i v a 1) ro z w a ż a r o lę L X X w fo r m o w a n iu się c h rz e ś c ija ń s k ie g o k a n o n u ST , z w r a c a ją c u w a g ę n a lis ty k s ią g S T i p r z e k ła d y s ta ro ż y tn e . P o d k r e ś la w a h a n ia m ię d z y sz e rs z ą a w ę ż sz ą w e r s j ą k a n o n u (p rz e c e n ia t u c h y b a b r a k c y ta tó w z k s ią g d e u te r o k a n o n ic z n y c h w N T — p rz e c ie ż w ie lu p ro to k a n o n ic z n y c h te ż b r a k u j e , z w ła sz c z a p ó ź n ie j p rz e ło ż o n y c h — i z a n ie d b u je s p r a w ę c y ta tó w u O jcó w w c z e śn ie jsz y c h ).
J a k w id a ć , n ie p o d ję to o so b n o i w sp o só b s y n te ty c z n y k w e s tii te o lo g ii L X X , u ję c ie h is to ry c z n e i a n a lity c z n e p rz e w a ż a . B yć m o że z a g a d n ie n ie to n ie d o jr z a ło je s z c z e d o u ję o ia in tr o d u k c y jn e g o . P o z a ty m m a t e r i a ł z e b ra n y w k sią ż c e s p r z y ja ją c w id z e n iu L X X ja k o p ie rw s z o rz ę d n e g o ś w ia d k a te k s tu S T i je g o s ta ro ż y tn e g o o d c z y ta n ia z d a je się z a ra z e m su g e ro w a ć , iż m n o gość sw o is ty c h szczeg ó łó w n ie k o n ie c z n ie s k ła d a się n a c a ło ś c io w ą , o d r ę b n ą te o lo g ię L X X .
S ty l c a ło śc i je s t b a r d z o zw ięzły , s t a r a n n ie w y w a ż o n o te ż ilo ść m ie js c a p o św ię c o n e g o n a p o sz c z e g ó ln e te m a ty . M a m ty lk o w ra ż e n ie , że z b y tn io się autorow iie s tre s z c z a li p rz y N T. M im o c h a r a k t e r u in tr o d u k c y jn e g o p rz y to c zo n o d u ż ą lic z b ę p rz y k ła d ó w szczeg ó ło w y ch z filo lo g ii i eg zeg ezy . S ą on e lic z n ie js z e w d ru g ie j p o ło w ie k s ią ż k i, co s p r a w ia w ra ż e n ie d y s p ro p o rc ji.
O b fita b ib lio g r a fia s k ła d a się z lis ty w s tę p n e j o ra z z m n ó s tw a k r ó t k ic h b ib lio g r a fii do z a g a d n ie ń szczeg ó ło w y ch (w s k a z u ją o n e m .in . o d p o w ie d n ie u s tę p y z d z ie ł o g ó ln y c h ). K s ią ż k ę z a o p a trz o n o w in d e k s y : c y ta tó w b ib lijn y c h , rz e c z o w y (z a w ie ra im io n a a u to r ó w s ta ro ż y tn y c h ) o ra z a u to r ó w n o w o ż y tn y c h . S p is tr e ś c i lic z y a ż 10 s tro n . Z w r a c a łe m p o w y ż e j u w a g ę n a o p c je a u to r ó w d o ty c z ą c e g łó w n ie jsz y c h p ro b le m ó w b a d a ń n a d L X X . Z a w s z e je d n a k s t a r a j ą s ię o n i p r z e d s ta w ić k o m p le tn ie i o b ie k ty w n ie is tn ie ją c e h ip o te z y , ta k że k s ią ż k a je s t i w y c z e r p u ją c a , i p r z e k o n y w a ją c a w k o n k lu z ja c h ; m ie js c a m i k a ż ą te ż o n e z m o d y fik o w a ć p e w n e u t a r te u ję c ia z in tr o d u k c j i b ib lijn y c h . Z p o w o d z e n ie m p rz e d s ta w io n o L X X ja k o te k s t z a s a d n ic z e j w a g i d la w s z e lk ic h s tu d ió w b ib lijn y c h , te k s t n ie ty lk o p o c h o d n y w z g lę d e m h e b r a j sk ieg o , a le i p a r a le ln y . K o re s p o n d u je to ze w z ra s ta ją c y m z a in te r e s o w a n ie m b ib lis tó w i teo lo g ó w d la L X X . M ic h a ł W o jc ie c h o w s k i, W a r s z a w a K s. J a n F L IS , K o n k o r d a n c ja do B ib lii T y sią c le c ia , F u n d a c ja M is y jn a Ś w ie c k ic h , W a rs z a w a 1991, s. 2032.
P o ls k ie j k o n k o r d a n c ji do c a ło śc i P Ś b a rd z o b r a k o w a ło . M ie liśm y do d y sp o z y c ji je d y n ie o b s z e r n e k o n k o r d a n c je d o N T, k tó r e o p ra c o w a ł k s. K . G r e - 1 a (do B ib lii T y s ią c le c ia , 1987) i b p K . R o m a n i u k (do sw o je g o p rz e k ła d u , 1985), o b ie w 2 to m a c h ; w y d a w a n a p rz e z „ Z n a k i C z a su ” K o n k o r d a n c ja b ib lijn a b y ła i m a ło d o s tę p n a i p o d w ie lo m a w z g lę d a m i n ie a d e k w a tn a . W k o n s e k w e n c ji d u s z p a s te rz e i s tu d e n c i n ie m ie li d o g o d n e g o d o s tę p u do c y ta tó w i p o ję ć , ze ST. M ia ło to i k o n s e k w e n c je p r a k ty c z n e , ja k o je d n a z p rz y czy n rz a d k ie g o c y to w a n ia S T w h o m ilia c h i k a te c h e z a c h .
K o n k o r d a n c ja k s. F l i s a d z ię k i sw e j o b ję to ś c i i d o b re j ja k o ś c i m o ż e s ta ć się s ta n d a r d o w ą p o m o c ą b ib lijn ą . Z e s ta w ia o n a cało ść s ło w n ic tw a u ż y te g o w w y d . 3 B ib lii T y s ią c le c ia . O p ie ra się w ię c n a w y d a n iu n a jc z ę ś c ie j u ż y w a n y m , k tó r e g o b r z m ie n ie p rz y p o m in a się n a jł a tw ie j . W p o szczeg ó l n y c h h a s ła c h w y k a z a n o w s z y s tk ie m ie js c a , g d z ie d a n e sło w o w y s tę p u je , w r a z z k r ó tk im i c y ta ta m i. P o d a n o lic z b ę ty c h w y s tą p ie ń . P o m in ię te z o sta ły je d y n ie sło w a n a jp o s p o lits z e : s p ó jn ik i, p r z y im k i i z a im k i (z e s ta w io n e w o so b n e j liście). Im io n a w ła s n e te ż z e sta w io n o o so b n o , w y m ie n ia ją c p rz y n ic h ty lk o o d p o w ie d n ie r e f e r e n c je b ib lijn e , b e z c y ta tó w . N ie ro z r ó ż n ia n o ró ż n y c h osób o ty m sa m y m im ie n iu . P o z a ty m w liśc ie g łó w n e j s p o r a d y c z
n ie łą c z o n o w je d n y m z e s ta w ie w y ra z y o id e n ty c z n y m z n a c z e n iu (np. d z ie c k o, dziecię).
C y ta ty b ib lijn e s ą k r ó ts z e n iż w e w s p o m n ia n y c h k o n k o r d a n e j a c h d o N T , w y s ta r c z a ją je d n a k w z u p e łn o ś c i d o ro z p o z n a n ia , o co w te k ś c ie ch o d zi. T a z w ię z ło ść c y ta tó w o r a z d o b ry g ra fic z n ie , u m i e ję t n ie z ró ż n ic o w a n y i b a rd z o s t a r a n n y d r u k c z y n ią p o s z u k iw a n ia d o ść sz y b k im i. P r a k ty c z n e je s t te ż z a m k n ię c ie cało ści w je d n y m to m ie o fo r m a c ie ty lk o tr o c h ę w ię k s z y m n iż t y p o w e w y d a n ie B ib lii T y sią c le c ia .
K o n k o r d a n c ja w y d a je się w o ln a od d ro b n y c h b łę d ó w , s k ą d in ą d t r a p i ą c y c h te g o r o d z a ju p ra c o c h ło n n e i n u ż ą c e w p rz y g o to w a n iu d z ie ła . Z a w d z ię c z a ć to n a le ż y u ż y c iu k o m p u te r a p rz y u k ła d a n i u k o n k o r d a n c ji, co e li m i n u je b łę d y lite r o w e p rz y p rz e p is y w a n iu , o ra z te m u , że w y d a w n ic tw o z a d b a ło , b y z e sp ó ł k o r e k to ró w s p r a w d z ił c y ta ty B ib lii T y sią c le c ia .
O p a trz o n o te ż k s ią ż k ę w y c z e rp u ją c y m w p ro w a d z e n ie m o b ja ś n ia ją c y m n a t u r ę k o n k o r d a n c ji i sp o so b y k o r z y s ta n ia z n ie j (w y s z u k iw a n ie c y ta tó w , te k s ty p a r a le ln e , u ż y c ie p o ję ć te o lo g ic z n y c h w ró ż n y c h te k s ta c h ) . K r ó tk ą p rz e d m o w ę n a p is a ł o. H u g o lin L a n g k a m m e r, r e c e n z e n t d z ie ła .
B r a k i są ty p u d ro b n ie js z e g o . N ie m a z a p is u k s ią g b ib lijn y c h ze s k r ó ta m i, a ty m c z a s e m p r z y d a łb y się o n części u ż y tk o w n ik ó w m n ie j z B ib lią o b - z n a jo m io n y c h (np. r e d a k to rz y ). G d y sło w a B óg, P a n , itd . z n a jd u j ą się w cz ę śc i g łó w n e j, im ię B o że J a h w e tr a f iło d o z e s ta w u im io n w ła s n y c h , g d z ie n ie m a c y ta tó w . N o ta b e n e , sk o ro n a s z e p rz e k ła d y b ib l ij n e n ie s to s u ją , j a k z a c h o d n ie , o d d a w a n ia im ie n ia J a h w e m a ju s k u łą (P A N z a m ia s t P a n ), b y ło b y m o że c e lo w e z a z n a c z a ć w h a ś le „ P a n ”, g d z ie sło w o to o d p o w ia d a im ie n iu J a h w e . P r z y N T w ię k s z a je s z c z e n ie k o n s e k w e n c ja : M e s ja sz je s t w c z ę śc i g łó w n e j, C h ry s tu s w ś r ó d im io n w ła s n y c h ! W y d a je się, że p e w n e im io n a te o lo g ic z n ie w a ż k ie p o w in n y b y ć je d n a k p rz e d s ta w io n e z z e s ta w e m c y ta tó w , n ie z s a m y m i r e f e r e n c ja m i (Je z u s, Iz ra e l...). D ro b n ie js z y p r z y k ła d z te j s e r ii: je s t w ś r ó d im io n w ła s n y c h „ I z r a e l-O d s tę p c a ” , o d p o w ie d n ic h r e f e r e n c ji b r a k p o d „ O d s tę p c a ”. M oże w p rz y s z ły c h w y d a n ia c h d a s ię coś u le p s z y ć ?
N a s k r z y d e łk u o b w o lu ty w y d a w n ic tw o z a p o w ia d a n o w e p o z y c je : N T g r e c k o - p o ls k i (z p r z e k ła d e m in t e r l in e a r n y m i o b ja ś n ie n ie m g ra m a ty c z n y m d o k a ż d e g o sło w a ), s ło w n ik g re c k o - p o ls k i do N T i s y n o p s ę o p a r t ą n a p r z e k ła d z ie in te r lin e a r n y m . K o n k o r d a n c ja k s. F lis a je s t p ie r w s z ą k s ią ż k ą w y d a n ą p rz e z F u n d a c ję M is y jn ą Ś w ie c k ic h . J e j p la n y w y d a w n ic z e w s k a z u ją , że c h c e się o n a s k u p ić n a p o z y c ja c h o w a r to ś c i sz c z e g ó ln ie tr w a ł e j, n ie u s t ę p u ją c w y d a w n ic tw o m u n iw e rs y te c k im , a s p e c ja liz u ją c się w d z ie d z in ie P S . W a r to t u p o d k re ś lić , ż e je s t to o d d o ln a in ic ja ty w a g ru p y k a to lik ó w ś w ie c k ic h . M ic h a ł W o jc ie c h o w s k i, W a r s z a w a
