PE310ME
TIpe~CTaBJleua MO~em, r.ny6BBHoro reoJIOJ'llllecJ:oro crpoeHHJI nOJIbCltBX KapnaT B CBeTe pe3YJIbTaTOB KOM-nJIeKCBOrO a.BaJUI~a ~X .ns:CT~OHHOrO 30B-~BaBBJI H reo4lH3lJ'1ecmx ,M.BBYX. HcnOJIb30-BaBa BOBaJI Hccne~oBaTenLCEaJI MeTO~BKa, KOTOpaJl 3UJIIO'I8.eTCJI B KOMDLIOTePBOH TPaBc41op~ H KO~ PR3B006pa3JIYX ~aBIIYX OXBaTLIBaIO-mBX 41oToJIHBeaMeHThI .no,nBeprsyThle HBTepnpeTa-I\HB Ba KOCMll'lecnIX C'LeMXax, a TUlII:e rpaBHMeTPH-'1ecme H MarHeTll'lecme ~e. Kopperur11lBm.Ie HC-CJIe~OBaHHJI 6LIJIH T8XlII:e 060ra.Il{em.I BOBonoJl)"leHHhl-MS M8I"BIITOTeJIJJYPH1IOCXlIMH ,lllUDILIMH.
IIpe~CTaBJleB-m.Ie KapThl JIHBeA:m.Ix crpyrrypHhIX 3JIeMeHTOB KapnaT 06paII(81OTCJl IC TeICTOBlJ'lecJ:oi MO~eJIH npe)J;CTaBJIeH-HOH P. YHpyrOM, ICOTOpWi npe~aeT BWlCHHTL npH-cyTCTBHe nepeMem;aIOmmt OOPOCOB BO 4mmneBhIX Kap-naTaX POl'aInleH BeepBoo6pa3HO pacnOJIOllreBm.IX TeIC-TOBH'lecKHX 6JIOICOB. B TOM ICOHTeKCTe CJIe.z:tYeT npHHllTL, 'lT0 30HhI orpaBH'IHBaIOmBe cpe,IJ;HHi KapnaTcmii 6JIOK npo)!:O)J;JIT B,IJ;OJIb JlHHHH Jb.Ica TIoJIJlBa -HOBLl Tapr-1illre:3~ H Mymmm.-.sICJ!o. Onpe)J;eJIeBHIde rerrOBH-'1ecJCHe 30HhI '1eTKO· OTPa1IK8JOTCJl B ICapTHHe H306a3, 'lT0 no~~ CBJI3H MC1Ir,!:{J TeKTOBH'lecJCIIM CTPoeHHeM r.ny6BBHoro nO~JDIIIIeBOro 41~eBTa H COBpeMeH-BLIM1I H HeOTeICTOBlJ'lecmMH,nBHlII:eBIIJIMH 3eMHoi ICOpLI Ba reppHTOpHH KapnaT.
LESZEK LINDNER, KRZYSZTOF M. KRUPINSKI, BARBARA MARCINIAK, JERZY NITYCHORUK Instytut Geologii Podstawowej UW, Instytut Nauk Geologicznych PAN
SYfUACJA GEOLOGICZNA I FLORYSTYCZNA
PLEJSTOCENSKICH OSADOW ORGANOGENICZNYCH W REJONIE OSSOWKI (POLUDNIOWE PODLASIE)
Podczas prac. nad litologiq, i stratygrafiq, osadow czwarto~wych rejollu Bialej Podlaskiej stwierdzono w 1985 r. (dt inZ. K.M. KrupiJiski, dr K. Wi~owski i mgr W. Tutowski) wystwowanie gytii jeziomej w obniZeniu . dolinnym na poIudniowy wsch6d od Ossowki (ryc. 1~ okolo 10 km na p61noc od Bialej Podlaskiej, odwad-Qianym przez bezimienny. lewobrzemy doplyw Kluk6-wki. Wykonany wowczas, za pom~ sondy K. Wi~ow skiego, wstcepny otwor badawczy (OS-1/85 na ryc. 3) wykazal, Ze miltiszosc tej gytii przekracza 3 m oraz Ze jest ona przykryta cienkq, warstwll bruku morenOWegO z pias-kiem i materialem gliniastym, wyZej 1eZft.cym.i. piaskami z pojedynczym.i ziarnami Zwiru oraz torfami wystwujllCY-mi na powierzchni terenu.
Wstwnaanaliza palinologiczna probek gytii
wykaza-la obecnosc w nich pylku roSlin charakteryzujllC)'ch chlodne warunki klimatyczne. Sldonilo to do poZn.iej-szego wykonania tu dw6ch kolejnych otwor6w wiert-niczych wymieniODlt sondl!, (OS-1/86, OS-1/88) oraz opracowania charakterystyki osadOw czwartorzeedowych budujllC)'ch powierzchnice terenu w rejonie Oss6wki (1). Uzyskane
w
ten spos6b materialy oraz ostatnio wykona-ne wiercenia wykazaly, Ze wymieniona gytia osillga na· poludniowy wschOd od Ossowki ponad 10 m milliszoSci, odznacza sice znaeznym rozprzestrzenieniem i w ki1kumiejscach jest przykryta gI.inq, zwalOW"l (rye. 2 i 3). Rokowalo to nadziejct. Ze gytia ta wypelnia rozlegly. kopalny podgIinowy zbiondk jeziomy, dokumentujllCY warunki interstadialne lub interglacjalne. Wykonane ostatnio b~ terenowe wykazaly, Ze w opisywanym obniZeniu dolinnym wystwuje r6wnieZDHodsza gytia (rye. 3), reprezentuj~a - tym razem: - kopalny oad-gIiDowy zbiomik jeziomy.
Przedm.iotem niniejszego opracowania jest okreslenie sytuacji geomorfologicznej i geologicznej wyZej
wymie-nionych, kopalnyeh zbiornik6w jeziomyeh oraz prezen-tacja wstwnych wynikow ba_daD paleobotanicznych (pa-linologicznych i djatomologicznych) osad6w wypebriajll-cych. te zbiorniki a takZe proba okreslenia ich sytuacji wiekowej*.
UKD 552.58:551.793(438 -11)
SYTUACJA GEOMORFOLOGICZNA I GEOLOGICZNA
Z uzyskanych danych wynika, Ze znajdujllcesice na SE od Ossowki obniZenie, w ktorego dnie nawiercono wy-. mienione osady jeziome, tworzy powierzchnice lez~ ok.
5 -10 m poniZej otaczajq,cej wysoczyzny polodowcowej. zbudowanej z gliny zwalowej i przykrytej miejscami platami piaskow wodnolodowcowych ze Zwirem i
gIaza-mi W powierzchni tego obniZenia (0 rozcillgloSci z NE na SW). stwietdzono kilka cienkich platow tej samej gliny
. i przykrywaj"lcych jQ. piaskow wodnolodowcowych. Na zboczach obniZenia SIt zachowane listwy mlodszego ma-terialu piaszczystego, a w jego dnie - rozlegle na-gromadzenia mlodych namulow organogenicznych i tor-fow, osi4gajllC)'ch najwiceksze miq,ZszoSci (do 2 - 3 m) w strefach obn.ii.eti powierzchni podScielajllC)'ch je pias-k6w (ryc. 2 i 3).
Z dotychczas uzyskanych materialow wynika, Ze ostatni pobyt lll,dolodu skandynawskiego ria tym ob-szarze naleZy
wiq,zac
ze zlodowaceniem (stadialem?) warty (20) lub ze zlodowaceniem odry (1, 13). Tym samym akumulacjce starszej gytii, wypelniajq,cej podgHnowy zbior-nik jezi.omy naleZy odnieS6 do ktoregos z okresow ciep-Iych (interglacjalu'l, interstadialu?) poprzedzajllC)'ch te· zlodowacenia.Calosc dotychczas uzyskanych materialow tereno-wych i zestawione Iia ich podstawie - przecinajilce sice wzajemnie - przekroje geologiczne (ryc. 1- 3) zdajll sice dowodzic, Ze najstarszymi ze stwierdzonych tu przypo-wierzchniowych osadow czwarto~owych SIt piaski drobno- i Srednioziarniste, zailone (warstwa 1 na ryc. 2)
i stanowiq,ce podloZe zarowno starszej z dw6ch. wy-stwujllC)'ch tu glin zwalowych, jak i gytii podglinowej. Piaski le powinny dokumentowaC akumulacjce zbior-nikowQ.lub wodnolodowcowQ. poprzedzaj~ przykrycie
• Praca mstala wykonana w ramach CPBP 03.04. "Wskai-niki i modele prooes6w ewolucji skorupy ziemskiej".
opisywanego obszaru przez Illdol6d przedostatniego z si~gajllcych tu zlodowacen. Bezposrednim dowodem tego zlodowacenia jest starsza glina zwalowa (warstwa 2 na ryc. 2 i 3) szara, miejscami silnie ilasta i osiQ.gajllca do kilkunastu metr6w mi~sci.
Bezposrednio mlodszym osadem czwarto~dowym jest wielokrotnie jui: wymieniania szara gytia podglinowa, wapienno-krzemionkowa i wapienna (warstwa 3 na ryc. 2 i 3) 0 miQ.i;szosci ponad 10 m w osiowej ~ kopal-nego zbiornika i 2 - 3 m,
a
nawet do kil1rudziesi~u centymetrow w· brzemej ~ tego zbiornika. Gytia ta zawiera material pylkowy, a miejscami taki;e okrzemki i szczlltki malakofauny. W kilku miejscach ponad tll gytill stwierdzono cienkie warstewki (do 10 - 30 cm m.iQ,ZszoSci) mulk6w s~oniebieskich, lokalnie zapiaszczonych (war-stwa 4 na ryc. 2). Mulki te konCZll sedymentacj~ jezior-nego zbioplika podglinowego. W p6locnej ~ tego zbiornika jego osady Sll taki;e przykryte podglinowymi piaskami i piaskami ze Zwirem (warstwa 5 na ryc. 2), ktorycb geneza moZe bye wiQ,ZaDa z sedymentacjll zbo-czoWIl u podn6i:a kopaInej kraw~ zbudowanej ze starszej gliny zwalowej.Za pomOCQ, sond stwierdzono, Ze wymienione osady jeziome SIl w wielu miejscach przykryte mlodsZQ., piasz-czystll glinQ. zwalowll, odznaczajQ.C1l si~ na og61 bntZowor-dzaWIl barwll (warstwa 6 na ryc. 2 i 3). Glina ta charak-teryzuje si~ niewielkQ. miQ.i;szoSciIl do 2 - 3 m i rozprz.e.. strzenieniem r6wnieZ poza kopalny zbiomik jeziomy. W strefie wysoczyznowej i w ob~bie kulminacji w dnie obniZenia na SE od Oss6wki glina ta jest przykryta srednio- i romoziarnistymi piaskami wodnolodowcowy-mi (warstwa 7 na ryc. 2 i 3) ze Zwirem, miejscami zailonymi W wielu przypadkach, zwlaszcza w osiowej ~ tego obniZenia, Sladem tej gliny i przykrywajQ,cych jll piaskow jest obecnose jedynie bruku morenowego (warstwa 8 na ryc. 3) z piaskiem i materialem gliniastym. . Ponad tym brukiem, a w wielu przypadkach nawet bezpoS1'ednio nad gytill podglinowlb w dnie obniZenia na SE od 0ss6wki wys~ujll piaski srednioziarniste,
miejs-Ryc.l. Szkic lokaJizacyjny okolic OSsOwki z zamaczonymi liniami
przekrojow geologicznych A-B i C-D (por. ryc. 2 i 3)
Fig.i. Location o/Ossowka withgeologicaI cross-sections marked
A-B and C-D (see Fig. 2 afltJ3)
cami mulkowate z pojedynczymi ziarnami Zwiru i wklad-kami mulku (warstwa 9 na ryc. 2 i 3~ Piaski te w brzemych ~ach tego obniZenia tworZQ. wspomniane jui: listwy o rozciQ,gloSci zgodnej z dIuZsZQ. osill opisywanego ob-niZenia. Gen~ tych piask6w nale.zy wiQ,zat z mlodszym przeplywem woo lodowcowych, bye moZe od czola llldolodu, kt6rego Sladem jest strefa moren czolowych na p6Inocny wsch6d od opisywanego obszaru (na poludnie od Janowa Podlaskiego).
Koncowa faza tego przeplywu byla zapewne wyraZo-na funkcjonowaniem wielu obniZen w powierzchni wy-mienionych piask6w. W jednym z takich obniZeIi, tui: na SE od Oss6wki, ulokowal si~ w p6Zniejszym czasie nadgIioowy zbiomik jeziomy, ~Q,cy miejscem akumula-cji mlodszej gytii wapienno-krzemionkowej i wapiennej o mi~Sci do ok. 2 m, z materialem pylkowym oraz z malakofaunll (warstwa 10 na ryc. 3). Gytia ta jest przykryta piaskiem drobnoziarnistym (warstwa 11 na ryc. 3), stanowiQ.Cym zapewne material zboczowy, akumulo-wany w wyniku niszczenia starszyeh piask6w wodno-lodowcowyeh, pokrywajQ,cych wysoczyzn~ polodowcowll w rejonie 0ss6wki. Bardziej ku poIudniowi ponad 1Il gytill i starszymi od niej osadami piaszczystymi wyst~pujll torfy (warstwa 13 na rye. 3), przechodZQ.ce obocznie w namuly tomaste (warstwa 12 na rye. 2 i 3) wypelniajQ.ce wi~kszosc wsp6lczesnych zagI~bien w dnie obniZenia na SE od Oss6wki.
WYNIKI BADAN PALEOBOTANICZNYCH PodgIinowy zbjomik jeziomy
Badaoiami paHnologkmymi obj~to dotyehczas kilka pr6bek z otworu badawczego OS-I/8~ 0 ~bokoSci do 5,6 m (ryc. 3). Pr6bki te pochodZQ. z gytii wapien-no-krzemionkowej i wapiennej, wys~ujQ.cej na gI~boko Sci 1,75-5,6 ni i reprezentuj~cej kopaIny, podglinowy
zbiornik jeziomy. '
W spektraeh pylkowych dotychczas badanyeh probek profilu 0S-1/85Iicznie wyst~puje pylek Pinus (25 -45%),
Betula (12-50%) i NAP (35-45%). Z innyeh drzew nale.zy wymienie stale wyst~powanie i stosunkowo wyso-kie wartoSci pylku Larix (2 -10%) oraz niskie wartoSc:i
Salix (0,5 -1,5%~ Alnus (od zera do 1 %), Picea (do 1 %), sporadycznie: Abies, Carpinus, Corylus, Quercus,
Popu-Ius, Tilia corJata typ, Ulmus, Fagus.
WsrOO NAP Iicznie jest reprezentowany pylek Ar-temisia (5-9%), Juniperus (2-6%~ Gramineae
(10-24%), Cyperaceae (5-10%). Z roslin wskaZnikowych dui:Q, stalosc wyst~owania wykazal pylek: Helianthe-mum, Po/emonium, Armeria, PleurosperHelianthe-mum, Seiaginella seiaginoides, Polygonum bistoria-viviparum, nieco
mniej-SZQ. lub pojawil si~ sporadycznie: Hippophai, Ephedra distachya typ, Campanula, Linum, ·Gentiana i inne. Prawie we wszystkieh pr6bkach wYstllPil, nie osillgajlle wi~k szych wartoSci pylek: Menyanthes, Myriophyl/um spica-, tum, Equisetum, Valeriana, Typha lati/olia. Sphagnum, Polypodiaceae. UdziaI glon6w z rodzaju Pediastrum jest znaczny (20-50%).
Material pylkowy jest stosunkowo dobrze zachowa-. ny.· Ilose materiaJu zniszczonego w badanych pr6bkach
na og61 nie przekracza 1 %. Spektra pylkowe 8Il czysto czwarto~we. Tylko w niektoryeh pr6bkach stwier-dzono minimaIne i10Sci pylku trzecio~owego · (do 0,2%) i Hystrichospheridium.
Spektra pylkowe dotyehczas zbadanyeh pr6bek osa-d6w profilu OS-I/85 wskazujll na panowanie w6wczas luZilyeh zbiorowisk Ie&nych lub leSnYch, ~ujQ.CYch
m
Ryc.2. Przekroj ge%giczny A-B przez osady czwartorz(!dowe w rejonie Ossowki (por. ryc. 1)
1 - piaski drobno- i Srednioziarniste. zailone, 2 - glina zwalowa,
szara.
ilasta, 3 - gytia wapienno-krzemionkowa i wapienna, szara, 4 - mulki szaroniebieskie, miejscami zapiasz-czone, 5 - piaski i piaski ze Zwirem, 6 - glina zwalowac
m
Ryc. 3. Przekroj geologiczny C - D przez osody czwartorz(!dowe w.rejonie Ossowki (por. ryc. 1) - ohjainienia litologiczne jalc na
ryc.2
pJatowo lub wyspowo. Gl6wnym ich skladnikiem byla sosna, modrzew i brzoza, a przejSciowo przewaZaJa brzoza. Pozostale elementy drzewiaste nie mialy Zadnego znaczenia. Trudno nie wylduczyc mo2:,liwoSci pochodze-nia ich pylku z dalekiego transportu poIudniowego.
W obr~bie zbiorowisk lesnych 0 lutriym charakterze lub mi~ pJatami takich zbiorowisk Iicznie wystwowa-la roslinnose krzewiasta i zielna: jaiowiec, bylire, trawy, turzycowate
oraz
wymieniane wczeSniej rosliny 0 wi~kszych wymaganiach swietJnych.
Wyniki badan palinologicznych wybranych pr6bek z profJ1u Oss6wka OS-1/85 nie pozwalajll na szczeg6lowll i dokl~ ocen~ wiekowll flory. Niewlltpliwie jest ona
czwarto~owa, reprezentuje ocieplenie 0 charakterze
cieplej interfazy lub chlodnego interstadialu, wskazuje na ciu;ly proces sedymentacji osad6w.
Wst~pnymi badaaiami diatomologicmymi obj~to
osiem pr6bek gytii wapienno-krzemionkowej z profilu 0ss6wka OS-1/86, reprezentujllcego podglinowy
zbior-nit: jeziomy (rye. 3). Obecnosc okrzemek stwierdzono jedynie w czterech pr6bkach pochodzl}cych z doInej, srodkowej i g6mej cz~sci tego profJ1u.
W osadach z dolnej ~sci profJ1u, w pr6bce nr 228
(gI~b. 13,85 -13;90 m) obserwowano najwi~ksZl} Iiczeb-nose Cyclotella vorticosa
A.
Berg, kt6rll obecnie spotykabr/lZOwo-rdzawa, piaszczysta, 7 - piasld S:rednio- i r6moziarni-ste ze Zwirem, miejscami zailone, 8 - bru.k: morenowy z piaskiem i materialem gliniastym, 9 - piaski Srednioziarniste z
pojedyn-czymi ziarnami Zwiru i wldadkami mulku, miejscami mulkowate, 10 - gytia wapienno-krzemionkowa z poziomami
nagromadze-nia malakofauny, 11 - piaski drobnoziarniste z pylem, Z6ho-szare, 12 - namuly torfiaste, 13 - torfy
o
Fig. 3. Geological cross-section C - D
0/
the Quaternary depositsin the Ossowka region (see Fig. 1) - explanations as/or Fig. 2
si~ gl6wnie w jezioraeh oligo- i dystroficmych Szwecji i Finlandii (3). Liczna flora Cyclotel/a, wraz z C. comta
(Egr.) W. Sm., wyst~uje takZe w pr6bce nr 199 (gI. 12,40-12,45 m). Znaczna ~sc tej flory jest jednak trudna do zidentyfikowania, gdyz wi~szosc obecnyeh tu okrzemek jest bardzo zniszczona.· .
W srodkowej ~sci profJ1u, reprezentowanej przez
pr6bk~ nr 93 (gI~b. 7,10-7,15 m) stwierdzono inny sklad okrzemek ni2: w dolnej ~ badanego profJ1u. W pr6bce nr 93 dominujll gl6wnie rodzaje Aulacoseira, Fragilaria, Opephora. Na uwag~ zasluguje tu r6wniei: pojawienie si~
Tetracyclus lacustris Ralfs, gatunku stenotermieznego, zimnowodnego, obecnie szeroko rozprzestrzenionego w Iitoralu p61nocnych i alpejskich jezior i staw6w, znanego z Tatr (21).
W g6mej ~sci profilu, w pr6bce nr 30 (gI~b.
3,85-4,00 m) do najIiczniejszych nalezll okrzemki z ro-dzaj6w Fragilaria, Amphora, Navicula, Cymbella i Syned-ra. Ponadto w pr6bce nr 30 napotykano pojedyncze
okazy Tetracyclus emarginatus (Ehr.) W. Srn., gatunku znacznie rzadszego od T. lacustris Ralfs, obecnie wy-stwujl}OOgo tylko w jeziorach p6lnocnych oraz arktycz-nych (23) i dotychczas nie notowanego w osadach
czwar-to~owych w Polsce.
Fig. 2. Geological cross-section A - B of the Quaternary deposits in
the Ossowka region (see Fig. 1)
1 - fine and medium clayey sand, 2 - grey clayey glacial till, 3 - grey, calcareous and calcareous-siliceous gyttja, 4 - grey--blue sandy silt, 5 - sand and sand with gravel. 6 - brown-rusty,
.
,
,lIIffi
Ryc. 4. Ossowka, diagram pylkqwy osad6w organogenicznych prof'zlu OS-2/89
1 -: glina zwalowa, 2 - bruk: morenowy z piaskiem i materialem gliniastym, 3 - gytia wapienno-krzemionkowa i wapienna z poziomami nagromad.zenia malakofauny (a - szarooliwkowa, b - szara, c - jasnoszara), 4 - piaski drobnoziarniste z pylem, :i6hoszare, 5 - glcba wsp61czesna;
+ -
obccnosc 1 sporomorfy okrzemek z profilu 0ss6wka OS-1/86 moma stwierdzic,:le zbadana nora okrzem.ek reprezentuje tIzy odmienne etapy sukcesji okrzemek, kt6re charakteryzujll tIzy stadia rozwoju kopalnego jeziora w 0ss6wce.
Przewaga planktonowej nory Cye/otella (gl6wnie C.
'Vortieosa), dobrze zachowanej w dolnej ~sci badanych osad6w, wskazuje na oligotroficzny charakter oraz
za-pewne znacznll gI~bokosc jeziora w pierwszym stadium
sandy glacial till, 7 - fine and mixed grained, partly silty, sand, S - moraine pavement with sand and clayey material, 9 - me-dium grained, partly silty sand with gravel. 10 - calcareous--siliceous gyttja with hlj)rizons of monuskan fauna, 11 - yellow
grey fine sand with dust, 12 - peaty aggradation, 13 - peat
~ ... ~::E ~=> .... z
!
C l : "§al
t- :!: 2 ~ j!: ~ ~c:'\ ~ !;l ~ Ii: !:ii§~ ~~ ~~gj
~
>-- .. u ~>-~ d ~ ~~
Ell LIJ " , , : : J t - I Ucn tu -c '::E;~",53~~~ffi"\¥!:i
..~!i:!g
i
;:!:~
%~
~~"'~a=>l!:w li!5It::: Z --,Z a: :<=>o - :> ~
~
iiI
~~u~><!!:el[~ ~~ .. ~:5"i utic ~ is C>~~
~!~~~~~~~~M i2~~n~ ~~~ ~ ~ ~
;!:""
~E
w czasie dodatkowego Przegllldu materialu pylkowego, x - 2 lub wi.~ sporomorf
Fig. 4. Pollen diagram of organogenic deposits from the section OS-2/89, Oss6wka
1 - glacial till, 2 - moraine pavement with sand and clayey ~terial. 3 - calcareous and calcareous-siliceous gytga with horizonsofmolluskanfauna(a - olive-grey, b - grey,c -light grey), 4 - yellow-grey fine sand with dust, 5 - Recent soil;
+ -
a single sporomorph out of total pollen sum, x - 2 or more sporomorphsjego rozwoju. DaIsze zmiany skladu okrzem.ek obser-wowane w tej ~sci profilu ~ si~ ze wzrostem frekwencji nannoplanktonowych form Cyelotella 0 roz-miarach poniZej 10 pm. Wystwujll tu takZe okrzemki kosmopolityczne (np. C. eomta), kt6re obecnie S4: szeroko rozprzestrz.enione w planktonie ro2:iJ.ych zbiornik6w wod-nych (21).
i Opephora notowany w srodkowej c~sci badanycb osadow rejestJ;uje drugi etap sukcesji okrzemek, zwill7Any ze wzrostem trom oraz niewielkim obniZeniem poziomu wod owczesnego jeziora.
W gomej ~Sci badanego profilu, reprezentujll,cej trzeci etap sukcesji okrzemek, dominujll, gatunki Fragila-ria, pojawia siC( wiele nowych okrzemek alkalifilnych, typowych dla litoralnej strefy jezior. WystC(pujq, tu ta.kZe
pojedyncze okrzemki stenotermiczne, zimnowodne
(Te-tracyclus emarginatus1 wskazuj~ na wyraine
ochlodze-nie klimatu. Zarejestrowane w tej CZC(8ci proftlu zmiany skladu okrzemek, a zwlaszcza przewaga okrzemek litoral-nyeh oraz brak okrzemek planktonowyeh bj,ezll, siC( ze znacznym splyeeniem jeziora.
WstC(pna analiza okrzemek z osadow proftlu Ossowka OS-I/86 pozwala na przedstawienie proby okreslenia pozyeji stratygraficznycb tycb osadow na podstawie masowego udzialu Cyclotella vortieosa, obserwowanego w dolnej e~sci badanego proftlu. Cyclotella vortieosa jest w Polsce najbardziej ebarakterystyczna dla jezior okresu interg1acjalu mazowieckiego (2, 15 -17) oraz intergla-cjalu lubawskiego, w ktorym jednak wystC(puje mniej liemie (22, B. Marciniak, mat. nie pUblikowane). Dotyeh-czas nie znaieziono tego gatunku zarowno w jeziorach wspolezesnyeh, jak tei w osadacb jezior interglacjalu eemskiego (4, 5, 19) oraz interglacjalu ferdynandowskiego (18).
NadgHnowy zbiomik jeziomy
Wyniki baW paHnologicznych 15 probek gytii z profi-lu Ossowka 08-2/89, reprezentujll,Cego nadglinowy
zbior-nik jeziomy (rye. 3) i opracowany na ieb podstawie dia-gram pylkowy, pozwolily wydzielic 5 lokalnyeh pozia-mow pylkowyeh (rye. 4). Najstarszy i najrnlodszy poziom pylkowy eharakteryzujll siC( wyrainie przewagll pylku drzew, glownie Pinus. Pozostale poziomy pylkowe od-maczajll siC( natomjast wysokimi wartoSciami pylku NAP, glownie Artemisia, Juniperus, Gromineae,
Cypera-eeae oraz macznym udzialem Sa/ix. W analizowanych
pr6bkacb osadow tyeh ostatnich poziomow pylkowycb stwierdzono nadto bardzo duie iloSci spor Musei (nie
Sphagnum). Ieh ilosci znacznie przekroczyly udzial pylku AP
+
NAP. Nie przeprowadzono jednak oceny ich ilos-ciowego wystC(powania i nie zostaly one uwidocznione w diagramie pylkowym.Poziom pylkowy OS-2-A - Pinus - (Larix - Gra-mineae-Juniperus), pr6bki 14-15, glC(b. 2,90-3,10 ID,
osad - gytia wapienna szarooliwkowa, odznacza siC( dominacjll, pylku Pinus (71-77%), znacznym udzialem
Betula (7 -10%), Larix (4- 5%), mniejszym Picea (ok.
3%), Alnus (ok. 1%). Sporadycznie wystC(pujllCY pylek innyeh, nieliemyeh taksonow drzew naleiy uznaC za majdujllCY siC( na wtomym zloiu lub pocbodzllCy z dale-kiego transportu poludniowego. Pylek krzewow i roSlin
zielnych jest stosunkowo nieliczny (8 - 9%); przy dobrej frekwencji i stanie zacbowania siC( analizowanego mate-rialu moZe dowodzic dose dobrego zwarcia zbiorowisk o eharakterze lesnym. WSrod NAP najiiczniej jest re-prezentowany pylek Gramineae (4-5%), Cyperaceae
(1,5 -1,9%), Juniperus (1,1-1,9%), Artemisia (0,3-0,5%). Prawie nie stwierdzono obecnoSci pylku roSlin
typowo beliofilnycb. Jedynym taksonem 0 nieco wiC(k-szych wymaganiach swietlnyeh, stwierdzonym w nieco wiC(kszych ilosciach, jest Juniperus. Spektrum jest czyste czwartofZC(dowo.
Pcmom pylkowy OS-2-B - Pinus - (Artemisia-Junipeoo-Gromineae), pr6bka 13, gI~b. 2,70-2,80 ID,
osad - szarooliwkowa gytia wapienna z dosyc licznll malakofaun!b w por6wnaniu z poprzednim poziomem pylkowym odmacza siC( mniejszymi wartoSciami pylku
Pinus (54%) oraz wiC(kszymi NAP (25%), gl6wnie jui wczeSniej dosyc· licznie wystC(pujllcyeb taksonow (Ar-temisia, Juniperus, Gromineae). W osadach zaCZC(ly siC( dosyc licznie pojawiae zarodniki Musei i ziama pylku
Chenopodiaeeae, Caryophyllaeeae, Umbelli/erae, Tha-lietrum, Rumex sec. Aeetosa, Rubiaceae, Vaccinium. Licznie wystC(pujll spory Equisetum, Pteridium i kolonie
Pediastrum.
Poziom pylkowy OS-2-C - Gromineae Artemisia -(Betula-Juniperus), probka 12, glC(b. 2,60-2,70 m, osad
- goma e~se szarooliwkowej gytii wapiennej z bardzo licznll malakofaWllb odznacz.a siC( obecnoScill, bardzo licznych, zroinicowanych morfologicznie zarodnik6w
Musei w kilkakrotnie wiC(kszyeh iloSciach od sumy pylku AP
+
NAP. Frekwencja pylku w analizowanym materia-le jest dosyc dobra, stan zachowania rowniei dobry. Bardzo liczne sq, spory Musei. W spektrum tej probki wyrainie przewaZa pylek krzewow i roslin zielnych (59%), glownie Gromineae (26%), Artemisia (13,3 %), Cyperaceae(11 %), Juniperus (2,3%) oraz Chenopodiaeeae (1,9%),
Thalietrum (1,4%), Rumex sec. Aeetosa(0,9), Caryophylla-eeae (0,6%). Udzial pylku Betula wyraZnie przekroczyl iloSci Pinus, osillSajllc ok. 26% (Pinus 1O%~ Liczny jest pylek Sa/ix (2,2%). WsrOd NAP nie stwierdzono, opr6cz jui wczesniej wymienionego Juniperus, obecnoSci sporo-morf innyeh roslin helioftlnych.
Poziom pylkowy OS-2-D - Juniperus- Gramineae-Salix - (Betula-Artemisia), pr6bka 11, glC(b. 2,50-2,60 m, osad - szara gytia wapienna z licznll
malakofau-Illb charakteryzuje siC( powszechnym wystC(powaniem spor Musci.Frekwencja materialu pylkowego ijego stan zaehowania - dobry. W spektrum pylkowym wyrainie przewaZa pylek krzewow i roslin zielnyeh (57%), glownie
Gromineae (23%), Jrmiperus (9,5%), Artemisia (9%1 Cy-peraeeae (11 %) oraz Chenopodiaceae (1,1 %), Rumex sec. Aeetosa (0,5%1 Caryophyllaceae (0,4%) i innych jeszcze taksonow, lecz w zdecydowanie mniejszych iloSciach m.in. Pleurospermum austriaeum. WsrOd nielicmego pyl-ku AP (43%) glownie wystC(puje Betula (30%), Pinus (6%),
Salix (3,2%). Odnotowano jedno skorodowane ziarno
, pylku Pteroearya. Spektrum jest czyste czwarto~owo.
Wzrost znaczenia Pediastrum (ok. 40%) moZe wskazywae na stagnujllCY eharakter wody w zbiomiku lub jej wyrai-nie ograniczony ruch oraz dobre nasloneczwyrai-niewyrai-nie. W wo-dach
za.czIlI
siC( pojawiac wywl6cznik klosowy (Myrio-phy/lum spicatum) i rdestnice (Potomogeton). RoSliny zarodnikowe nie osillgDC(iy wiC(kszego maczenia. Cechll charakterystycznll tego poziomu pylkowego jest kul-minowanie wartosci pylku Juniperus, ktore zostalo po-przedzone maksimum Artemisia.PoziompylkowyOS-2-E - Pinus - (Larix-Betula),
probki 1-10, ~b. 1,30-2,50 m, jest wyksztalcony w CZC(8ci dolnej w postaci szarej gytii wapiennej, strefowo (2,00 - 2,20 m) ·z licznll, malakofaunll, a w ~sci g6mej (1,30-2,00 m) w postaci gytii jasnoszarej. Zmiana cech morfologicznych osad6w moZe wskazywac na zroinieo-wanie warunkow hydrologiczna-biochemicznych i klima-'
tycznych w kierunku wyrainego podwyZszenia poziomu wody w zbiomiku. Na graniCC( zmiennoSci osadow przy-pada wyraine zalamanie ekspansji rozwojowej Pedia-strum. Analizowany material jui nie obfituje w zarodniki
Musei (tylko pojedyncze). Frekwencja materialu pylko-wego i stan jego zachowania jest wyrainie zroinicowany,
od sredniego lub dobrego w ~ dolnej do slabego i 0 wyrafnym stopniu zniszczenia w ~ gomej.
W czystych czwarto~dowo spektrach pylkowych, reprezentujllcych ten poziom, w dziesi~iu probkach wyraZnie dOmIDuje AP od 96% w ~sci dolnej do 84% w ~sci g6mej. Jest to glownie pylek Pinus (86-67%). Pylek innych drzew, zwi/lZWlych glownie z ~scil}, pol-nocnll (borealnv tajgi, wyst'rpuje w zde~dowanie mniej-szych ilosciach; Betula (6-16%), Larix (1,5 -4,3%), Picea (do 2%). Pylek drzew 0 nieco wi~kszych wymaga-niaeh klimatycznych wyst~puje tylko w nielicznych prob-kach i znikomych ilosciach (1, 2 ziama). Pylek krzewow
i roSlin zielnych, wystwujl},Cy w stosunkowo ma.lych iloSciach (tylko w strefie gomej poziomu osil},ga ok. 16% ~
wykazuje stosunkowo male zroZnicowanie taksonomicz-ne. SI}, to glownie: Gramineae (2 -10%), Cyperaceae
(1-2%), Artemisia (0,2-0,9%; 0,9%, tylko w najwyZej
usytuowanej pr6~ tego poziomu. Pylek Juniperuspojawia ~ w rueznBcznych iloSciach (do 0,4%) i nie we wszystkich probkach. W analizowanymmateriale probek tego pozio-mu.nie stwierdzono obecnosci pylku roslin 0 wi~kszych wymaganiach swietlnych, obecnosc zaS jednego zlama pylku roSliny synantropijnej (Centauerajacea typ) w stro-powej probce moZe bye wynikiem zanieczyszczenia osa-dow w czasie ich pobierania lub· efektem jego migrllcji Wraz. ze zs~pujllcymi wodami poprzez cienki (1,30 m) nadkJad piaszczysty. Obecny jest rowniez pylek roslin o wi~kszych wymaganiach klimatycznych: Typha latifQlia i Nuphar . luteum. Sporadycznie Sll notowane zarodniki Lycopodium (glownie L. clavatum) i Pteridium.
Granica osadow wapiennyeh i przykrywajllcych je piask6w jest bardzo wyraina. Pozwala to wnioskowaC o jej erozyjnym charakterze oraz przypuszczac, Ze ~ mlodszych od analizowanych palinologicznie wapien-nych osadow zostala zniszczona, Ze moZe tu wys~waC
wyraZna luka sedymentacyjna i stratygraficzna. Syntetycmy obraz rozwoju ana6zowanej Dory przed-stawiono poniZej. Poziom pylkowy OS-2-A - Pinus -(Larix- Gramineae - Juniperus) reprezentuje okres dosye dobrego zwarcia zbiorowisk lesnych 0 charakterze bo-realnym. ktorych glownym skladnikiem byla sosna, z do-mieszkll zyskuj~j na znaczeniu brzozy oraz modrzew, bye moZe i swierk. Pomiej, w poziomie pylkowym OS-2-B - Pinus - (Artemisia-Juniperus-Gramineae) zbiorowiska te ulegly znacznemu rozrzedzeniu. Na poja-wiajl},Cych si'r coraz liczniej polanaeh SrodleSnych i mi'r-dzylesnych i na obrze:i.eniach zbiorowisk leSnych dobre warunki rozwojowe znajdowaly rosliny 0 nieco wi'rk-szych wymaganiach swietlnyeh (jalowiec, bylice), a na siedliskach wilgotnych trawy i turzycowate oraz pojawia-jllce si~ licznie wierzby. Wzrost ilosci nie opanowanych lub uwolnionych przez zbiorowiska le!lne siedlisk terenow otwartych lub przerzedzonych zbiorowisk lemych stwo-rzyl wyjlltkowo korzystne warunki ekspansji rozwojowej meh6w, glownie brunatnych.
PoziomypylkoweOS-2-C -
Gramineae-Artemisia-(Betula-Juniperus) i OS-2~D -
Juniperus-Grami-neae - Salix - (Betula - Artemisia) odzwierciedlajl}, okres panowania zbiorowisk krzewiasto-zielnyeh, mi~
kt6-rymi mogly przetrwaC platy wzgI~e zwartych lub ~Sciowo rozrzedzonych lasow brzozowyeh z sosnll, a na terenach wilgotnyeh - zblorowisk (zarosli) wierzbowych. . Nie stWierdzenie w obf'rbie bardzo licznego pylku NAP taksonow typowo heliofilnych (z wyjlltkiem jednego
·ziarna pylku Pleurospermum austriacum) wskazuje raczej
na lumy charakter zbiorowisk lesnych, W obf'rbie.ktorych licznie pojawila si'r roslinnose zielna i krzewiasta (glownie
bylice i jalOwiec), a na terenaeh wilgotnych i zabag-nionyeh: trawy, turzycowate, rutewka, skrzypy i bardzo licznie mchy bronatne, na terenach zaS suehyeh lub suchszych: Chenopodiaceae, Caryophyllaceae, Rumex sec. Acetosa. W wodach dobrze naslonecznionyeh gI'rbokiego w dalszym cil},gu zbiomika 0 stagnujl},cyID charakterze wod licznie rozwijaly si'r gIony z rodzaju Pediastrum. Maksimum wys~powania pylku Artemisia i Gramineae moma by wil},Zae z klimatem chlodnym i raezej suehym. Przeczy temu z kolei wzrost iloSci Salix. Wydaje si'r, Ze moglo • nastllpie podniesienie si'r poziomu woo grun-towych. Zmiana zabarwienia sedymentowanej gytii wa-piennej, szarooliwkowej na szarll wskazuje na zmniej-szony udzial w tym.osadzie barwnikow roSlinnyeh typu ehlorofiIu, a zwi'rkszony udzial bezpostaciowej, drobno-ziarnistej 8ubstancji lub resztek organicznych.
Poziom pylk~wy OS-2-E - Pinus - (Larix- Betula) reprezentuje okres panowania dosye jednorodnyeh, po-czlltkowo zwartyeh, w CZ'rsci koncowej cZ'rsciowo roz-rzedzonyeh lasow sosnowyeh z domieszkll brzozy, mo-drzewia, sporadycznie swierka. Wzrost wilgotnoSci ocie-plajllcego si'r klimatu i zmiana sedymentacji z gytii szarej na jasnoszarll wskazuje na podniesienie si~ poziomu w zbiomiku oraz na zwi~zenie opadow atmosferycz-nyeh i udzialu siedlisk wilgotnych. Wydzielona z osadow wapiennyeh profiIu Oss6wka OS-2/89 flora reprezen-tuje w dolnej ~ profllu sukces~ zbiorowisk 0 charak-terze lesnym, przez zbiorowiska nielesne silnie przerze-dzone, do ponownie lesnych, ulegajl},Cych w gomej CZ'rsci profilu rozrzedzeniu. Obecnosc wyrafnych cech sukcesji flory pozwala WnioskowaC, Ze badane osady nie wykazujl}, cech zaburzenia i :ie znajdujll si'r w pozycji in situ.
Charakter zbiorowisk ·roslinnych i wystwujl!,ce ele-menty florystyczne mogll reprezentowac dwa ocieplenia o charakterze interstadialnym lub interfazalnym (poziom pylkowy OS-2-A i poziom pylkowy OS-2-E~ rozdzielone wyrafnym cichlodzeniem klimatu (poziomy pylkowe 0S-2-B, OS-2-C i 0S-2-D~ przejawiajl},cyID si~ zanikiem zbioroWisk leSnych 0 charakterze borealnym lub bardzo wyramym ieh przerzedzeniem. Elementy i cechy flory wskazujll raczej na interfazalny charakter tych ocieplen. Badania diatomologiczne osadow z wymienionego profi-lu nie wykazaly obecnoSci okrzemek. Profil ten zawiera natomiast na gl'rbokoSci 2,0 - 2,2 m oraz 2,5 - 2,8 m (rye. 3) licznie wystwujl},Cll faun~ mi~ow oraz pojedyncze Iuski i kr~gi ryb. Wystwujl},Cy tu zesp61 malakofauny sklada si'r Z kilku gatunkow Slimakow i malZy, przy czym naj1iczniej reprezentowany jest tu gatunek V alvata p~ cinalis antiqua Sow. Opr6cz niego wystwujll wieczka (operculum) Bithynia tentaculata (L.) oraz maIZe reprezen-tuj~ rodzaj Pisidium-P. casertanum (Poli.), P. milium Held., P. subtruncatum MaIm i Gyraulus sp.**. Taka asocjaeja gatunk:ow wskazuje jednoznacznie na trwaly zbiomik woo stojllCych lub slabo ruchliwych (jezioro) oraz ehlodne warunki klimatyeme.
Wyniki bada.t1 palinologicznych osadow profilu 0S-2/89 nie dajll mo:iliwoSci por6wnania wiekowego z florll pointerglacjalnll ze stanowiska Biala Podlaska (6-8, 11) i Komamo (9, 10). Odmiennosc litologiczna osadow w tyeh stanowiskach (torfy lub osady tomaste) w stosunku do Ossowki (osady wapienne) Swiadczy o zr6Znicowaniu lokalnych warunkow hydrologicznyeh, a wi're siedliskowych, ezego efektem mOM bye r6:inice
•• Autorzy dzi~kujll doe. dr S. Skompskiemu za dyskusj~
w lokalnych zbiorowiskach roSlinnych. MoZe to nasuwaC wlltpliwosci, r:z;y zaznaczajllce si~ r6Znice mi~ skladem zbiorowisk roslinnych tych stanowisk majll charakter lokalny, r:z;y tez 8l! uwarunkowane odmiennoScill wieko-Wll. W przypadku flor interstadialnych, a tym bardziej ~sto podobnych do siebie· Oor i:[!terfazalnych, nawet du.ia zbie.inose sukcesji i relacji iloSciowych me daje pewnoSci synchronicznosci wiekowej lub odmiennoSci .
tych flor.
W profilu Ossowka OS-2/89 nie stwierdzono cech sukcesji i e1ementow flory wskazujllcej n.a interglacjalny charak:ter ocieplenia klimatu. Nie stwierdzono rownie.i obecnoSci elementow florystycznych pozwalajllCYch wskazae lub wykluczye okreSlone poziomy biostraty-graficzne. Obecnie ocena wieku osadow i zawartych w nich resztek Oory musi bye dokonana na podstawie przeslanek wynikajllCYch z sytuacji geologicznej tych osadow.
UWAGI KONCOWE .
prezentowane wyniki badaIi geomorfologicznych, geologicznych i ws~pnych badaD. paleobotanicznych nie pozwalajll na ostateczne ustalenie wieku zarowno gytii podglinowej (warstwa 3 na ryc. 2 i 3), jak: i gytii nadglinowej r:z;y nadbrukowej (warstwa 10 na ryc. 3) wystwujllCYch w rejonie Ossowki. Iesli chodzi 0 ~ po4gHnow~ to w swietle wynikow badan geomorfologicz-nych i geologiczgeomorfologicz-nych przeprowadzogeomorfologicz-nych w tym rejonie oraz prac nad wiekiem serii organogen4:znych, zachowa-nych w pobliskich stanowiskach w Bialej Podlaskiej (7, 11, 12, 17) r:z;y Komarnie (9, 10, 14) nale.iy liczye si~ z mo.iliwoScill reprezentowania przez t~ gyti~ ~Sci interglacjalu mazowieckiego lub mlodszego interglacjalu (zb6jna 1, lubawskiego 1).
POwy7sZll sugesti~majll si~ potwierdzaC wstwne wyniki badan diatomologicznych. Dowiodly one obec-noSci w dolnej ~ gytii podglinowej Cyc10tella
vor-ticosa . - gatunku najbardziej charak:terystycznego dla jezior zarowno z okresu interglacjalu mazowieckiego, jak: i interglacjalu lubawskiego. Gatunku tego nie stwier-dzono dotychczas w osadach starszych i mlodszychjezior interglacjalnych,jak: i w jeziorach wspolcz.esnych. Wyniki wstwnych badaD. palinologicznych gomej ~Sci gytii
podglinowej sugerujll mo.iliwosc jej ak:umulacji w czasie ocieplenia 0 charak:terze cieplej interfazy lub chlodnego interstadialu, co rowniez nie wyklucza proby POwy7szej interpretacji wiekowej gytii podglinowej. Ostateczne ustalenie wieku tej gytii ~e mo.iliwe tylko w przypad-ku obj~a badaniami paleobotanicznymi pclnych rdzeni osadow uzyskanych z otwor6w wiertniczych oraz jeSli nowo postawionymi wierceniami uda si~ przewiercie calosc podglinowych osad6w jeziornych.
Z sytuacji wyst~powania gytIi nadglinowej i nad-brukowej nale.iy Slldzie, Ze pciwinna ona reprezentowaC zbiomikjeziorny funkcjonujllCY w obniZeniu dolinnym na SE od Oss6wki w okresie nlIodszym od ostatniego na tym
obszarzepobytu l/ldolodu zlodowacenia odry.
Majllc na uwadze fakt wyst~wania wymienionej gytii zar6wno na najmlodszej tu glinie zwalowej, bruku pochodZllcym z jej rozmywania, jak: te.i na piaskach wodnolodowcowych zwi/lZaDych z mlodszym zlodowace-niem (warty 1) nale.iy s/ldzie, Ze jej ak:umulacja musiala bye mlodsza od momentu maksymalnego zasi~gu zlodo-wacenia warty. Wyniki" badaD.. palinologicznych wy1du-czajll wi/lzanie tej ak:umulacji z warunkami interglacjal-nymi. Istnieje wi~c uzasadnienie dla odniesienia tej
aku-mulacji do dw6ch interstadial6w lub interfaz przedzielo-nych ochlodzeniem w mlodszej ~ zlodowacenia warty lub w starszej ~sci zlodowacenia wisly.
Ostateczne rozwiQ.zanie powy.iszych problemow ~ dzie przedmiotem dalszych badari..
LITERATURA
1. Ani 0 I k 0 w s k a M .. - Czwarto~ okolic Os-sowki na pOInoc od Bialej Podlaskiej. Arch. Inst Geol. Podst UW, 1988.
2. BiD. k a K., M arc i n i a k B., Z i e m b i li-s k a - Two r z y d I 0 M. - Kwart. Geol., 1987 nr 2/3 s. 453 -474.
3. C 1 eve - E u 1 erA. - K. Sven. Vetensk. -Akad. Hand., 1951 Ser.4 nr 1 s. 1-163.
4. D 11 b row ski S., D z i e r z e k I., K r u-p i D. ski K.M. et al. - Bull. Acad. Pol. Earth Scl., 1987 vol. 35 nr 4 s. 379 - 390.
5. K a c z m a r s k a I. - Acta Palaeobot., 1976 voL 17 nr 2 s. 3-33.
6. K r u p i D. ski K.M. - Rocznik Mi~ki, 1984-1985 nr 16-17 s. 144-171.
7. K r u p i D. ski KM. - Prz. Geol., 1988 nr.11 s. 647-655.
8. K r u pili ski K.M. - Ibidem, s. 665-669. 9. K r u p i D. ski K.M. - Arch. Inst. Geol. Podst.
UW,1989.
10. K r u pili ski K.M., L i n d n e r L. - Flora interglacjalna w Komarnie kolo Bialej Pod1askiej. Geografia UAM(w druku).
11. K r u p i D. ski KM., L i n d n e r L., T u-row ski W. - Bull. Pol. Ac., Earth Se .. 1986 voL 34 s. 365 - 373.
12. K r u p i D. ski K.M., L i n d n e r L., T
u-row ski W. - Acta PalaeoboL, 1988 vol. 28 s. 29-47.
13. L i n d n e r L. - Prz. Geol., 1988 11 s.637-647. 14. L i n d n e r L., K r u p i D. ski KM. i in.
-Bull. Pol. Ac., Earth Sc., 1988 vol. 36 s. 49-57. 15. M arc i n i a k B. - ·Kwart. Geol., 1980 nr 2 s.
349-362.
16. M arc i n i a k B. - Bull. Acad. Pol.
sec.
Sc. Terre, 1983 nr 1-2 s. 71-85.17. M arc i n i a k B. - Diatoms in the Mazovian (Holstein, Likhvin) Interglacial sediments of South--eastern Poland. Proc. 8th 1nl. Diatom SymP .. M. Ricard (ed), Koeltz Publ., Koenigstein, 1986 s. 483-494.
18. M arc i n i a k B. - Diatoms of the Ferdynan-dovian Interglacial in the Belchat6w region Central Poland (preliminary report). Folia Quaternaria vol. 61 (w druku).
19. M arc i n i a k B., K 0 w a I ski W. W. -Pol. Arch. Hydrobiol., 1978 nr 1/2 s. 269 - 281. 20. Now a k I. - Stud. Geol. Pol., 1977 vol. 52 s.
347-359.
21. S i e miD. s k a I. - Bacillariophyceae -
Okrze-mki. [In:] Flora slodkowodna Polski. PWN War-szawa, 1964 t. 6 s. 1-610.
22. T u s z y D. s k a - G r u z a I. - Flora okrzem-kowa z jeziornego zbiomika kopalnego w Losach. . Arch. Inst. Geol. Podst. UW, 1984.
23. Z a b i e
11
n a M.M., K i s e 1 e w I.A. i in. -Sovetskaya Nauka, 1951 nr 48. 1-618.SUMMARY
In the valley-like depression situated north-east of Ossowka(Fig. 1) two horizons ofPleistocene organogenic deposits are preserved. The older one, more than 10 m thick, is composed of grey calcareous - siliceous gyttja (layer 3 on the Figs. 2 and 3~ This horizon is covered by the
glacial till or ice pavement - residuum of the till. The origin of this till is associated with the last occurrence of the Scandinavian ice-sheet in this area i.e. during the Warta (20) or Odra Glaciations (1,6-14).
The younger Pleistocene organogenic horizon is re-presented by the light-grey, grey or olive-grey calcareous and calcareous-siliceous gyttja 2 m thick, containing remains of molluscan fauna (Fig. 4 and layer 10 on Fig. 3). The upper gyttja horizon overlies the above mentioned glacial till and moraine pavement, underlying the fine sand originated during the later slope accumulation.
Preliminary palynologic investigations of a few sam-ples from the upper part of the older gyttja (section OS-1/85 on Fig. 3) show that accumulation in this part of undertilllake basin, had been taking place in the climatic condistions typical for warm interphase or cold interstage preceding the last glaciation in this area. The results of the preliminary diatom studies of the samples from the lower part of the older gyttja section (section OS--1/86) and especially the mass presence of Cyclotella vorticosa
It.
Berg which is the most characteristic species for lakes of the Lubawa and especially Mazovian Interglacial in Poland (15 -18, 22) may be used in attempts to correlate the undertill lake basin in Ossowka with one of these interglacial periods.
Seems to support (to indicate) that the undertill basin sedimentation took place in the climatic conditions of the Mazovian Interglacial and during later warmings preced-ing the maximum of the Odra Glaciation, similarly as it has been proved for the Biala Podlaska (7, 11, 12, 17) and Komarno sites (9, 10, 14).
The resUlts of palynologic investigations of a dozen or so samples from the younger gyttja show that the preserved pollen can represent 2 warmings of interphase or interstage character (pollen horizons OS-2-A and 0S-2-E on Fig. 4) separated by the distinct cooling (pollen horizons OS-2-B and OS-2-D on Fig. 4). The above mentioned cooling is connected with disappearance or thinning out the forest communities of the Boreal charac-ter. No diatoms have been found in this gyttja horizon, whereas some samples yielded a rich molluskan fauna
. (Valvata piscinalis antiqua Sow., Bithynia tentaculata L.,
Pisidium casertanum Poli., P. milium Held., P. suhtrun-catum Maim., and Gyraulus sp.). Geologic situation of
these deposits allows to relate them to 2 interstages or interphases separated by a cooling during the younger part of the Warta Glaciation or older part of the Wisla Glaciation.
Translated by R. Szczrsny PE310ME
B ,n:O.n:mmOM nOlUDll:emm, HaxO~CJI K IOrO-3a-na.n:y OT OccyBm (PBC. 1) coxpaHeHhl ,n:Be cepBH WIeii-CTon;eHOBLIX oprauoreHHLIX oca,n:KOB. CTapmax B3 3THX
cepuii: npe,n:cTaBJIeHa cepoii B3BeCT:tOBO-KpeMHBCTOii I'BTTbei MOmuOCTH CBLDIIe 10 M (CJIoi 3 Ha pBcyHKax 2 B 3). OHa npBKpBTa BaJIYHHoii rJIBHoii lIJIB 06pa30-· BaBDIBMHCJI B3 Hei MOpeHHOii MOCTOBOi. B03paCT :noii rJIBHbI CBJI3LIBaJOT c IIOCJIe,n:HBM Ha :lToii TeppBTOpHH npe6LIBaHBeM CKIlB.D:BHaBCKoro JIe.z:umx:a DO BpeMJI OJIe-,n:eHeHBJI BapThlllJIB OJIeOJIe-,n:eHeHBJI o,n:epa (1, 6 -14). JioJIee MOJIO,n:ax IDIeiiCTOn;eHOBaJI cepBJI opraHoreHHhIX OTJIO-1(eHllii: npe,n:CTaBJIeBa CBeTJIocepoii, cepoii: lIJIB OJIBBKO-Bocepoi H3BeCTKOBO-KpeMHBCTOii rBTTbCii: MOlIl,HOCTH ,n:o 2 M C OCTaTKaMB MaJIJIKo4>aym.I (PBC. 4'J1 CJIOH 10 Ha pBC. 3). 3Ta rBT'fLJI pacnoJIo1(eHa Ha ynoMJIHYToii BaJIYHHOH fJIBHe B o6pa30BaBmeHCJI B3 Hei MOpeHHOH MOCTOBOH B DpBKpBTa MeJIK03epHBCTLIMB IIecKaMB, I:OTOpble 06pa30BaJIBCb B pe3YJIbTaTe 60JIee n03,n:BOH
anyMyJlJID;BH Ha CKJIOBe.
npe.D:BapBTeJIbHlde IIaJIBHOJIOrB'lecmeBCCJIe,n:OBa-B;BJI HeCKOJIbI:BX 06pa3n;OB CTapmeii (no,n:rJIBHOBoH) rBT-'fLB (pa3pe3 OS-1/85 Ha pBC. 3) BbWl3aJIB, 'lT0 anyMy-.IDIII;IUl oca,n;KOB B TOH 'laCTB IIo,n:rJIBHOBOrO 03epHOrO Bo,n:oeMa npoBCXO)J,BJIa B JtJIBMaTB'lecmx YCJIOBBJIX xa-panepBCTB'IecnIX AIDI TeWIoi mrrepq,a3b1 lIJIB XOJIOA-Horo BHTepCTa,n:BaJIa, oIIepe)KaJO~erO IIOCJIe,n:Hee rrpe-6b1BaHBe Ha nOB TeppBTOpHH CKaR~BCKoro JIe.D:HB-D. Pe3YJIbTaThI npe,n:BapBTeJIbHLIX ,n:H8.TOMOJIOrB'lecmx BCCJIe,n:oBa.HBit HeCKOJIbI:BX 06pa3n;OB B3 HB3meii 'lacTB pa3pe3a crapmei I'BTThB, a 0c06eHHO ·MaCCOBoe pacnpo-CTpaHeHBe CycIotella vorticosa
A.
Berg BB,n:a Hai60JIee xapaKTepBCTB'IeCKOrO .D:JIJI Ma30BeD;KOro Me7KJIe,lJ,HB-KOBbJI, a B MeHbmeit CTeneHB mo6aBCI:oro MeXCJIe,n:HB-KOBbJI B nOJIbme (15 -18, 22), MoryT 6bITb OCHOBOi,n:JIJI .noIlblTl:B KOPpemnnm B03pacTa no,n:rJIBHOBOrO03epHO-ro BO,nOeMa B OccYBKe c KOTOPLIM-HB6y.D:b B3 3THX Me7KJIe)I,HBKOBBii. rc;OJIOrB'leCKoe IIOJI01(eHBe I1I'ITblI npe,n:CTaBJIJIIOlD;eB IIO,n:rJIBHOBOi 6acceiiH }>I:a3hlBaeT Ha CB;CL ero D03paCTa c YCJIOBBJIMB Ma30BeD;KOro MC1(-JIe,n:BBKOBMI. B 60JIee n03.D:HhIMB nOTeWIeHBJIMB, onepe-)J:aJOID;HMB MalCCBMa.JIbHOe pa3BHTHe JIe.znuo:a OJI~eHe HBJI o,n:epa, TalC ER :no BMeno MeCTO .D:JIJI MeCTOHaXO)l(-,n:eHBit B MeCTHOCTJIX JiJIJIa nO,n:JIJICKa (7, 11, 12, 17) B KOMaPHO (9, 10, 14).
Pe3YJlLTaThI rraJIBHOJIOrH'lecKBX BCCJIe,n:oBa.HBii
60-JIee ,n:ecJlTB 06pa3D;oB M.lIll.D:IIIei (no,n:rJlBlioBoH) I'blTI'bB (pa3pe3 OS-2/89 Ha PHCYHKax 3 B 4) BLlKa3aJIB, 'lT0 coxpaHeHlIYii B HeH lILIJILn;eDOH MaTePBaJI npe,n:CTaBJIJI-eT ,n:Ba mrrepCTa,n:BaJILHlde BJIB BHTepcpa30BLle IIOTeWIe-HID! (IILIJILD;eBble ropH3oHTbI OS-2-A B 0S-2-E Ha pBC. 4), pa3,n:eJIemD.re OXJlllJK.D:eHBeM (lILIJILn;eBble rOpB30HTbI OS-2-B B OS-2-D Ha pBC. 4), npoJIBJIJIIOlIJ;HMCJI HClIe-3HOBeHBeM JIecHbIX JWMWIeXCOB 60pe8JlbHoro xapane-pa lIJIB O'leHb 3Ha'IHTeJIbHbIM BX rrpope)l(eHBeM. ~aTo MOJIOrB'leCKBe BCCJIe,n:OBaHBJI 60JIee ,D;ecflB 06pa.:mOB I'bITI"bB B3 ynoMJIHYToro pa3pe3a He BLlKa3aJIB npBcyT-CTBBJI ,D;HaToMeH, 3aTO B HeCKOJILKBX 06pa3D;ax 6LIJIa 06HapY2CeHa MHoro'IBCJIeHHaJI 4>ayua MOJIJIlOCKOB (Val-vata piscinalis antiqua Sow., Bithynia tentaculata L., Pisidium casertanum Poli., P. milium Held., P.· suhtrun-catum Maim., Gyraulus sp.).
reoJIOI'B'leCKoe JIOJIO)l(eHBe oca.n:KOB Ha,n:rJIBHOBOrO o3epHoro BO,n:OeMa II03BOJIJIeT CBJI3LIBa'fL era aICKYMy-JIJID;BIO c .D:ByMJI BHTepCTa.,n:B3.JI8.MB BJIH ~,
pa3,n:eJIeHHldMB nOXOJIo,n:eHBeM B M.Jm.n[IIeB 'lacTB OJIe-,n:eHeHID! BapThI BJIB CTapmeH '1aCTB OJIe,n:eHeHBJI BBCJILl.
