Profesor Stanis³aw Józef Thugutt – arystokrata nauki
Jerzy B. Miecznik
1Professor Stanis³aw Józef Thugutt – the Polish aristocrat of science. Prz. Geol, 61: 113–116.
A b s t r a c t. A mineralogist and experimenter. He conducted studies on the chemical constitution of aluminosilicates, especially of the feldspathoid and zeolite groups. The field of his research also included microchemical methods of identification of minerals and the role of water in the formation of minerals, including hydrothermal origin of minerals. Stanis³aw Józef Thugutt was involved in defense of independent status of scien-tific research. In 1903, he created his own mineralogical laboratory and headed it until the beginning of World War II. He was awarded the distinction of Warsaw University Professor and appointed to the post of the Rector of the university. He was active in science for over 70 years. Stanis³aw Józef Thugutt was a cousin of Stanis³aw August Thugutt, the well-known politician of the interwar period.
Keywords: chemical mineralogy, zeolites, feldspathoids, microchemical methods, identification of minerals, role of water in mineralogenesis
Profesor Stanis³aw Józef Thugutt by³ uczonym œwiato-wego formatu, jego badania w dziedzinie mineralogii che-micznej prowadzone z wielk¹ dociekliwoœci¹, przenikli-woœci¹ i intuicj¹ mia³y rzeczywisty wp³yw na kszta³towa-nie siê wiedzy o skorupie ziemskiej. Szczególkszta³towa-nie powa¿ne i ogólnie uznane s¹ jego dokonania w zakresie konstytucji chemicznej glinokrzemianów, zw³aszcza zeolitów i skale-niowców oraz mikrochemicznych metod oznaczania mine-ra³ów. Wiele uwagi poœwiêca³ studiom nad rozpusz-czalnoœci¹ minera³ów w wodzie oraz roli zawiesin i roz-tworów koloidalnych dla ich krystalizacji, a tak¿e bada-niom nad powstawaniem minera³ów na drodze hydro-termalnej. Wed³ug profesora Andrzeja Maneckiego Sta-nis³aw Thugutt nale¿y, obok Domeyki, Morozewicza i Jana Kubisza, do najczêœciej cytowanych polskich autorów w podrêcznikach i encyklopediach minera³ów na ca³ym œwie-cie (Wójcik, 2004). Odznacza³ siê ogromn¹ skromnoœci¹, uczciwoœci¹ i wynikaj¹c¹ z niej bezkompromisowoœci¹ w pogl¹dach, a jednoczeœnie ¿yczliwoœci¹ wobec ludzi. Wie-lokrotnie wspominany by³ jako cz³owiek o bardzo wyso-kiej kulturze osobistej i elegancji w obejœciu (Gawe³, 1957; Maœlankiewicz, 1957; Ko³aczkowska, 1958; £aszkiewicz, 1958, 1971, 1974; Ma³kowski, 1958).
Rodzina Thuguttów pochodzi³a z Austrii, w Polsce znalaz³a siê w XVIII wieku, niektórzy jej cz³onkowie uzy-skali w nowej ojczyŸnie szlachectwo, inni zaœ weszli do stanu mieszczañskiego.
Stanis³aw Józef Thugutt (ryc. 1) urodzi³ siê 12 maja 1862 roku w Kaliszu jako syn Stanis³awa, w³aœciciela apte-ki w Warszawie, i Ludwiapte-ki z Rydecapte-kich. By³ stryjecznym bratem dzia³acza ludowego i niepodleg³oœciowego, znane-go polityka dwudziestolecia miêdzywojenneznane-go Stanis³awa Augusta Thugutta (1873–1941). W wieku 7 lat zosta³ osie-rocony przez ojca, bardzo staranne wychowanie zawdziê-cza³ zatem przede wszystkim matce.
Ukoñczy³ oœmioklasowe gimnazjum filologiczne w Warszawie, a nastêpnie wst¹pi³ na wydzia³
matematyczno--przyrodniczy Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Jego zainteresowania w owym czasie skupia³y siê na che-mii rolnej i nie znajduj¹c w Warszawie mistrzów, którzy mogliby go w tym kierunku poprowadziæ, po pierwszym semestrze przeniós³ siê na Uniwersytet w Dorpacie (obec-nie Tartu, Estonia). Ju¿ w czasach gimnazjalnych Sta-nis³aw Thugutt zawar³ d³ugoletni¹ przyjaŸñ z póŸniejszym profesorem Uniwersytetu Warszawskiego, s³awnym rosyj-skim krystalografem Jerzym Wulfem (£aszkiewicz, 1958). W Dorpacie odby³ studia chemiczne, uzyskuj¹c w roku 1887 stopieñ naukowy kandydata chemii na podstawie pra-cy z zakresu chemii organicznej, pt. „O nowym drugim alka-loidzie Lobeliae inflatae”, w roku 1892 – stopieñ magistra chemii na podstawie rozprawy pt. „Studia mineralogicz-no-chemiczne”, a dwa lata póŸniej doktora chemii za roz-prawê „O chemicznej budowie niektórych glinokrze-mianów”. Jego mistrzem by³ profesor Johann Lemberg, który prowadzi³ doœwiadczenia nad rozk³adem minera³ów pod dzia³aniem wody i roztworów wodnych. Zaintereso-wania Thugutta procesami glebotwórczymi stopniowo popycha³y go w kierunku mineralogii chemicznej i doœæ szybko sta³ siê kontynuatorem badañ rozpoczêtych przez Gustava Bischofa i rozwijanych przez Lemberga, których celem by³o okreœlenie roli wody w powstawaniu mine-ra³ów (£aszkiewicz, 1958).
W latach 1893–1894 pracowa³ jako asystent w Zak³adzie Mineralogicznym Uniwersytetu Dorpackiego, jednoczeœnie otrzymuj¹c nominacjê na docenta prywatne-go chemii rolnej wraz z tytu³em Radcy Tytularneprywatne-go (Thu-gutt, 1948). Do stanowiska docenta nie by³o wówczas przywi¹zane ¿adne uposa¿enie, a pracowniê musia³ urz¹dzaæ na swój koszt. Jako powód opuszczenia uczelni poda³ w odrêcznie napisanej autobiografii reorganizacjê Uniwersy-tetu Dorpackiego na Uniwersytet Jurjewski (Thugutt, 1948), czyli jej rusyfikacjê.
W roku 1896 Stanis³aw Thugutt kupi³ maj¹tek ziemski Sieradzice w powiecie piñczowskim na KielecczyŸnie i
113
Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 2, 2013
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; jerzy.miecznik@ pgi.gov.pl.
zaj¹³ siê gospodarstwem rolnym, nie rezygnuj¹c ca³kowicie z dzia³alnoœci naukowej, o czym mog¹ œwiadczyæ publiko-wane artyku³y (Maœlankiewicz, 1957). W 1902 roku o¿eni³ siê z Lucyn¹ Cywiñsk¹, córk¹ w³aœcicieli s¹siednich Nago-rzan i zosta³ sêdzi¹ pokoju w Kazimierzy Wielkiej. Jednak ju¿ w nastêpnym roku przeniós³ siê do Warszawy, by orga-nizowaæ prywatn¹ pracowniê mineralogiczno-chemiczn¹ i rozpocz¹æ trwaj¹cy do wybuchu I wojny œwiatowej okres wyj¹tkowej, niezwykle owocnej aktywnoœci naukowej (Maœ-lankiewicz, 1957). W roku 1908 pracownia wesz³a w strukturê utworzonego Towarzystwa Naukowego Warszaw-skiego z Thuguttem jako kierownikiem (ryc. 2). Z chwil¹ przejœcia na emeryturê pracowniê ofiarowa³ TNW.
Zagadnieniami konstytucji chemicznej glinokrzemia-nów profesor Thugutt zaj¹³ siê, zanim rozwinê³y siê bada-nia rentgenograficzne. Zacz¹³ od skaleniowców, mine-ra³ów ska³otwórczych najbardziej podatnych na dzia³anie czynników chemicznych. Poddawa³ je dzia³aniu rozcieñ-czonych roztworów w autoklawie w nieznacznie podwy¿-szonej temperaturze, staraj¹c siê zachowaæ warunki zbli¿-one do naturalnych. Bada³ produkty przemian i mo¿liwoœci powrotu do substancji wyjœciowej. Podj¹³ tak¿e ekspery-menty w warunkach odpowiadaj¹cych procesom hydroter-malnym. Podczas swoich badañ Thugutt stwierdzi³ grupy atomów o wielkiej trwa³oœci, które okreœli³ przez analogiê do chemii organicznej jako rodniki i w nich dostrzeg³ klucz do wyjaœnienia natury chemicznej krzemianów. Prowadz¹c badania mikrochemiczne zeolitów, odkry³ nowe minera³y, jak epinatrolit, epidesmin, a jednoczeœnie stwierdzi³, ¿e niektóre substancje mineralne uwa¿ane za minera³y stano-wi¹ tylko mieszaniny minera³ów. Prace te przyczyni³y siê do usystematyzowania zeolitów, a jednoczeœnie pozwoli³y okreœliæ, które ze skaleni lub skaleniowców s¹ dla nich minera³ami macierzystymi (£aszkiewicz, 1958, 1974).
Pomimo swojej szczup³oœci polskie kadry naukowe prze³omu XIX i XX wieku mia³y w szeregach uczonych klasy œwiatowej, którzy uczestniczyli w wytyczaniu kie-runków rozwoju nauki.
Stanis³aw Ma³kowski (1952) wspomina naukow¹ dys-kusjê wywo³an¹ opublikowaniem rozprawy profesora Józefa Morozewicza pt. „O sk³adzie chemicznym nefeli-nu” (1907), w której uczestniczy³y ówczesne tuzy minera-logii na obu pó³kulach. Pisz¹c w najwiêkszym skrócie Morozewicz próbowa³ wykazaæ, ¿e rozbie¿noœci w sk³adzie chemicznym nefelinu mo¿na wyjaœniæ istnieniem dwóch szeregów nefelinowych: normalnego i zasadowego. Teza nie zosta³a przyjêta, wysuniêto jednoczeœnie przy-puszczenia, ¿e nefeliny mog¹ byæ mieszaninami izomor-ficznymi, odpowiadaj¹cymi ró¿nym krzemianom, b¹dŸ roztworami sta³ymi krzemionki wzglêdnie kwaœnych gli-nokrzemianów w glinodwukrzemianie potasowo-sodo-wym. Profesor Thugutt podda³ krytyce te przypuszczenia, dowodz¹c brak dostatecznych podstaw do ich przyjêcia, a wskazuj¹c s³absze strony wywodu Morozewicza nie ukrywa³ uznania dla maestrii jego pracy. W zakoñczeniu relacji z dyskusji profesor Ma³kowski konkluduje: „Obie wymienione tu polskie rozprawy o nefelinie opracowane po mistrzowsku stanowi¹ dowód najwy¿szego poziomu, jaki osi¹gnê³a mineralogia polska w okresie poprze-dzaj¹cym I Wojnê Œwiatow¹. Spór naukowy, dotycz¹cy nefelinu, dowiód³, ¿e najg³êbiej zdo³ali siêgn¹æ w istotê
zagadnienia i najdalej posun¹æ jego znajomoœæ uczeni pol-scy”.
W dzia³alnoœci naukowej Stanis³awa Thugutta trudno siê dopatrzyæ motywów materialnych. Profesor £aszkie-wicz (1971) zwróci³ uwagê, ¿e: „Nawet w pocz¹tkach bie¿¹cego wieku [XX, przyp. JBM] do rzadkoœci nale¿eli uczeni, którzy, jak prof. Thugutt, pierwsz¹ pensjê otrzyma-li dopiero po powo³aniu na katedrê uniwersyteck¹ [1915 r., przyp. JBM]”. I doda³: „Gdyby podsumowaæ nak³ady prof. Thugutta na uprawianie dzia³alnoœci naukowej, zapewne przewy¿szy³yby wszystkie korzyœci materialne uzyskane z uposa¿enia s³u¿bowego”. Niezale¿noœæ materialna Sta-nis³awa Thugutta u³atwia³a realizowanie wyznawanej przez niego idei niezale¿noœci nauki. Nale¿y wszak¿e dodaæ, ¿e krezusem nie by³ i ¿y³ skromnie. Maj¹tek Siera-dzice sprzeda³ w 1906 roku, Ÿród³em utrzymania sta³ siê dochód z Nagorzan, które odziedziczy³a ¿ona i procent od kapita³u ulokowanego w listach zastawnych Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego (Thugutt, 1988). Profesor Ma³kowski (1958) we wspomnieniu poœmiertnym Sta-nis³awa Thugutta przytoczy³ fragment streszczenia jego przemówienia na I zjeŸdzie polskim poœwiêconym organi-zacji i rozwojowi nauki w 1920 roku: „Profesor Thugutt, rektor Uniwersytetu Warszawskiego, nie godzi siê na pro-jektowanie wi¹zania instytutów badawczo-naukowych z uniwersytetami; widzi tu dwa niebezpieczeñstwa: uzale-¿nienie nauki od wp³ywów rz¹du, z koniecznoœci chwiej-nych, gdy¿ rz¹d zmienia siê zbyt czêsto; dalej uzale¿nianie nauki od uniwersytetów, w których koncentruj¹ siê tzw. autorytety naukowe. Z tego wzglêdu takie warsztaty pracy naukowej, jakie istniej¹ np. w Towarzystwie Naukowym Warszawskim, powinny korzystaæ z wolnoœci zupe³nej… Nie powinny podlegaæ innej kontroli, prócz kontroli nauki wszechœwiatowej” (Nauka Polska, T. III, 1920, s.108). 114
Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 2, 2013
Ryc. 1. Stanis³aw Thugutt. Ze zbiorów Muzeum Ziemi PAN w Warszawie
Mo¿e by³ to jeden z powodów trzykrotnej odmowy (w la-tach 1902, 1907 i 1912) objêcia katedry gleboznawstwa i chemii rolnej w Uniwersytecie Jagielloñskim (Thugutt, 1948). Choæ nie odmówi³ potem Wydzia³owi Oœwiecenia przy Radzie Regencyjnej podjêcia wyk³adów mineralogii na nowo tworzonym Uniwersytecie Warszawskim w roku 1915, nie uchyli³ siê tak¿e od wybrania go na prorektora UW w roku 1918 i rektora na rok akademicki 1919–1920. W roku 1918 przyj¹³ nominacjê na profesora zwyczajnego mineralogii i petrografii i kierownika Zak³adu Mineralo-gicznego UW, a w roku 1919 na profesora Politechniki War-szawskiej. Ale pewnie decydowa³y tu inne racje, patrio-tyczne, by³y to przecie¿ wyj¹tkowe czasy.
Wielka prawoœæ charakteru i autorytet naukowy profe-sora Thugutta sprawi³y, ¿e zosta³ powo³any przez Minister-stwo Wyznañ Religijnych i Oœwiecenia Publicznego na stanowisko prezesa Komisji Weryfikacyjnej dla Profeso-rów Szkó³ Wy¿szych oraz cz³onka Rady Muzealnej. Mo¿e warto wspomnieæ, ¿e jednoczeœnie jego koledzy profesoro-wie z Uniwersytetu Warszawskiego w dowód zaufania wybrali go na prezesa Stowarzyszenia Samopomocy Miesz-kaniowej Profesorów UW.
Profesor Thugutt by³ uczonym kameralnym, pracowa³ przewa¿nie sam, co widaæ najlepiej w bibliografii jego publikacji naukowych, rzadko przygotowywanych z inny-mi autorainny-mi. Zawiera ona 117 oryginalnych prac i
arty-ku³ów, które wyró¿niaj¹ siê bardzo wysokim poziomem naukowym, zarówno z powodu finezji metod badawczych, wnikliwoœci interpretacji wyników analiz i eksperymen-tów, jak i dociekliwoœci myœli badawczej (Maœlankiewicz, 1957)2.
W zwi¹zku z tym nawet prace prezentuj¹ce pogl¹dy, które utraci³y aktualnoœæ, zachowuj¹ swoje znaczenie historyczne jako wa¿ne etapy rozwoju myœli naukowej w œwiatowej mineralogii. Profesor Thugutt nie pisa³ podrêcz-ników i tylko dwukrotnie uczestniczy³ w opracowaniach zbiorowych, a mianowicie w wielotomowym dziele „Hand-buch der Mineralchemie” pod redakcj¹ C. Doeltera (1915) i w „Poradniku dla samouków” (1925), do którego przygo-towa³ artyku³ o mineralogii chemicznej. By³ natomiast za³o¿ycielem w roku 1925 i wieloletnim redaktorem czaso-pisma „Archiwum Mineralogiczne”, które prezentowa³o polski dorobek naukowy w dziedzinie mineralogii. Nieste-ty, to zas³u¿one pismo nie ukazuje siê od 2003 roku. Innym sposobem przedstawiania osi¹gniêæ naszej mineralogii za granic¹ by³o referowanie przez profesora Thugutta w latach 1935–1939 polskich prac w specjalnym czasopiœmie referatowym o œwiatowym zasiêgu „Neues Jahrbuch fhr Mineralogie” (³¹cznie 56 pozycji). Jednoczeœnie Stanis³aw Thugutt publikowa³ w polskich periodykach naukowych swoje recenzje zagranicznych rozpraw i artyku³ów, a w okresie utrudnionych kontaktów z nauk¹ œwiatow¹,
bezpo-115
Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 2, 2013
2
Bibliografiê K. Maœlankiewicza nale¿a³oby uzupe³niæ dwiema publikacjami: „Kalifikacja ska³ ogniowych krakowskich w œwietle nowych dochodzeñ” (Arch. Miner., t. XIX, z. 1: 137–138, 1955 oraz „Chemical research on the structure of certain aluminosilicates in the light of roentgenographic investigations” (Arch. Miner., t. XIX, z. 2: 145–151, 1956).
Ryc. 2. Doroczne zebranie Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, listopad 1930. Prezydium zebrania, od prawej profesorowie: Stanis³aw Thugutt, Edward Loth, NN, NN, Leon Kryñski, Kazimierz Bassalik, Boles³aw Hryniewiecki, Wiktor Lampe. Ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego
œrednio po II wojnie œwiatowej, by³ autorem referatów sprawozdawczych z badañ prowadzonych w ró¿nych krajach, które wzbogaca³ w³asnymi pogl¹dami na poruszane tematy (Maœlankiewicz, 1957).
W okresie miêdzywojennym Stanis³aw Thugutt jako nauczyciel akademicki musia³ dzieliæ czas na pracê na Uni-wersytecie i w swojej pracowni. Mia³ kilku wspó³pracow-ników naukowych, pod jego kierownictwem wyrastali póŸniejsi profesorowie i kierownicy katedr: Maria Ko³acz-kowska, Antoni £aszkiewicz, Antoni Morawiecki. Obok artyku³ów z zakresu mineralogii eksperymentalnej og³osi³ tak¿e interesuj¹ce prace o charakterze teoretycznym: „O po-chodzeniu skaleni utworów pegmatytowych” (1925) oraz „O pochodzeniu diamentów” (1925), w których przedsta-wi³ swoje pogl¹dy na temat mo¿liwoœci hydrotermalnego pochodzenia pegmatytów i diamentów. Pogl¹dy te i w ogó-le jego du¿e zainteresowanie rol¹ wody w procesach two-rzenia siê minera³ów pozwalaj¹ widzieæ w nim, w pewnym sensie, kontynuatora idei neptunistów. Przechodz¹c na emeryturê w roku 1935 otrzyma³ godnoœæ profesora hono-rowego Uniwersytetu Warszawskiego, wczeœniej (1929) uzyska³ tytu³ doktora honoris causa Uniwersytetu w Dor-pacie (Tartu).
Lata II wojny œwiatowej spêdzi³ z rodzin¹ w maj¹tku w Nagorzanach, aktywnie popieraj¹c miejscowy ruch oporu. Jego syn Bohdan, in¿ynier rolnik, od 1931 roku pro-wadz¹cy maj¹tek, by³ oficerem Armii Krajowej, a córka Wanda, tak¿e absolwentka Szko³y G³ównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, sanitariuszk¹. W maj¹tku
Nago-rzany znalaz³ schronienie zestrzelony lotnik RAF, spado-chroniarz cichociemny, ¿o³nierze AK, poszukiwana przez gestapo ¯ydówka, wysiedleñcy z Wielkopolski, wygnañcy warszawscy po powstaniu, wœród nich profesor £aszkie-wicz.
Na pocz¹tku roku 1945 profesor Thugutt i jego dzieci zostali uwiêzieni przez NKWD. Interwencje krakowskiego œwiata nauki odnios³y skutek i profesor wkrótce zosta³ uwolniony (£aszkiewicz, 1971). Wandê i Bohdana Thu-guttów wywieziono w g³¹b ZSRS, ona wkrótce zmar³a, zaœ on po utracie nogi przy naprawie górskiej drogi na Kauka-zie zosta³ w roku 1948 odes³any do Polski, gdKauka-zie jeszcze blisko cztery lata by³ wiêziony w zwi¹zku ze swoj¹ dzia-³alnoœci¹ w AK (Thugutt, 1999).
Wobec zniszczenia Warszawy Stanis³aw Thugutt zamieszka³ z ¿on¹ w Krakowie. Podj¹³ badania w u¿yczo-nym mu pomieszczeniu w Zak³adzie Mineralogii Uniwer-sytetu Jagielloñskiego. W maju 1948 roku, gdy zbli¿a³ siê do „dziewiêædziesi¹tki”, Wydzia³ Odbudowy Nauki przy Radzie Ministrów powierzy³ mu zorganizowanie pracowni ultramikroskopowej dla badañ nad genez¹ minera³ów (Maœlankiewicz, 1957). Aktywnoœæ naukow¹ zachowa³ niemal do ostatnich dni ¿ycia (ryc. 3).
Zmar³ 27 grudnia 1956 roku, w wieku 94 lat, maj¹c za sob¹ 70 lat niezwyk³ej przygody naukowej, która mog³aby siê nigdy nie koñczyæ.
Profesor Stanis³aw Thugutt zosta³ pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera Q, rz¹d 5, grób 48).
LITERATURA
GAWE£ A. 1957 – Stanis³aw Józef Thugutt. Prz. Geol., 5 (1): 47–48. KO£ACZKOWSKA M. 1958 – Kryteria hydrotermalnego pochodzenia minera³ów w ujêciu S.J. Thugutta. Rocz. Pol. Tow. Geol., XXVIII (1–4): 17–24.
£ASZKIEWICZ A. 1958 – Stanis³aw Józef Thugutt (12.V.1862– 27.XII.1956). Rocz. Pol. Tow. Geol., XXVII (1–4): 5–10. £ASZKIEWICZ A. 1971 – Stanis³aw Józef Thugutt (1862–1956). Rocz. Pol. Tow. Geol., XLI (1): 68–71.
£ASZKIEWICZ A. 1974 – Memorial of Stanis³aw Józef Thugutt (1862–1956). Mineralogia Polonica, 5: 89–93.
MA£KOWSKI S. 1952 – Józef Morozewicz – w dziesiêciolecie zgonu 1941–1951. Wiadomoœci Muzeum Ziemi, 6 (1): 1–56.
MA£KOWSKI S. 1958 – Wspomnienie asystenta o Profesorze S.J. Thugucie. Rocz. Pol. Tow. Geol., XXVII (1–4): 11–16.
MAŒLANKIEWICZ K. 1957 – Profesor Stanis³aw Józef Thugutt, jego ¿ycie i dzia³alnoœæ naukowa. Arch. Mineral., XX (1–2): 5–60. MOROZEWICZ J. 1907 – O sk³adzie chemicznym nefelinu. Rozpr. Akad. Umiejêtnoœci, seria III, t. VII, dzia³ B: 369–415.
THUGUTT B. 1988 – Maj¹tek Nagorzany. [W:] Leskiewiczowa J. (red.) Ziemiañstwo polskie 1920–1945. Instytut Historii PAN. PWN, Warszawa, s. 368.
THUGUTT B. 1999 – Wspomnienia. Tak by³o... Sybiracy. Ró¿ne losy zes³añców. T. 5. Wyd. Zwi¹zek Sybiraków w Krakowie, s. 160. THUGUTT S. 1913 – O wzorach konstytucyjnych nefelinu. Spr. Tow. Nauk. Warsz., 6: 849–862.
THUGUTT S. 1948 – ¯yciorys napisany w Krakowie 27 sierpnia 1948 r. Arch. Muzeum Ziemi PAN w Warszawie (rêkopis).
WÓJCIK Z. 2004 – Józef Morozewicz, uczony i wspó³organizator Akademii Górniczej w Krakowie. Stow. Wychowanków AGH im. S.Staszica, Kraków, s. 236.
Praca wp³ynê³a do redakcji 21.10.2012 r. Po recenzji akceptowano do druku 29.11.2012 r.
116
Przegl¹d Geologiczny, vol. 61, nr 2, 2013
Ryc. 3. Stanis³aw Thugutt, grudzieñ 1952. Ze zbiorów Muzeum Ziemi PAN w Warszawie
