K
osm os
Numer 4 (237) Strony 635-640PROBLEMY NAUK Ti i ó LOGICZNYCH
P o ls k ie T o w a rz y s tw o P rz y ro d n ik ó w im . K o p e rn ik aKo n r a d S. Fa m u l s k i
Molecular Oncology Program, Cross Cancer Institute Edmonton, Alberta, T6G 1Z2, Canada
E-mail: kfamulsk@gpu. srv. ualberta. ca
KALRETIKULINA — BIAŁKO O WIELU OBLICZACH
WSTĘPWewnątrzkomórkowe jony wapnia pełnią rolę wtórnego przekaźnika sygnałów, który kontroluje tak różnorodne procesy, jak prze miany metaboliczne lipidów i węglowodanów, syntezę i wydzielanie hormonów i neuroprze- kaźników, skurcz mięśni i ruchliwość oraz ak
tywność mitotyczną (Carafoli 1987). Krótko
trwałe zmiany wewnątrzkomórkowego stęże nia Ca są odpowiedzialne za sprzężenie elek trycznych lub chemicznych impulsów wytwa rzanych na poziomie błony plazmatycznej, z funkcją różnorodnych układów w komórce. Prawidłowa homeostaza jonów wapnia w ko mórce jest wynikiem współdziałania układów transportujących Ca wbrew gradientowi stę żenia tego kationu i białek wiążących Ca . Jo ny wapnia, okresowo napływające do komórki, są gromadzone w cysternach siateczki sar koplazmatycznej lub endoplazmatycznej (SR lub ER). Ich stężenie w cytoplazmie podlega gwałtownym zmianom, które są wykładnikiem aktywacji kanałów wapniowych znajdujących się w SR/ER, aktywności SR/ER Ca-ATPazy i stymulacji napływu zewnątrzkomórkowego
Ca + (Pozzan i współaut. 1994). Wypływ Ca + z
SR/ER powoduje wzrost stężenia jonów wap nia w cytoplazmie, co odgrywa kluczową rolę w
regulacji zależnych od Ca procesów komór
kowych. Natomiast nadmierna lub przedłużo na akumulacja jonów wapnia w cytoplazmie prowadzi do śmierci komórki. Stąd też mecha nizmy odpowiedzialne za utrzymanie w e wnątrzkomórkowej homeostazy jonów wapnia muszą spełniać wyjątkowo surowe kryteria. Podczas gdy całkowite stężenie wapnia w cys ternach SR/ER osiąga wartości rzędu 10 M, stężenie wapnia w formie zjonizowanej jest przynajmniej tysiąckrotnie niższe. Świadczy to o obecności we wnętrzu błon SR/ER bardzo wydajnego układu wiążącego jony wapnia. Białka wchodzące w skład tego układu muszą
pełnić dwie, niejako przeciwstawne, funkcje:
wiązać Ca z dużą wydajnością, aby w ten
sposób umożliwić Ca-ATPazie wydajny tran sport jonów wapnia z cytosolu do cystern SR/ER, ale z niskim powinowactwem, co z ko
lei pozwala na uwolnienie Ca z SR/ER. Do
tej pory scharakteryzowano kilkanaście białek wiążących jony wapnia, które znajdują się w SR/ER.
Kalsekwestryna jest najbardziej rozpo wszechnionym białkiem SR wiążącym jony wapnia. Jej główną rolą jest podtrzymywanie akumulacji Ca w cysternach SR mięśnia ser
cowego i mięśni szkieletowych ( M i l n e r i współ
aut. 1992). Wiązanie jonów wapnia przez to białko obniża ich stężenie wewnątrz cystern. Ma to dwojakie znaczenie. Po pierwsze, zwięk sza pojemność wewnątrzkomórkowych maga zynów wapnia i po drugie, ułatwia Ca-ATPazie
transport Ca do wnętrza SR. Postuluje się
także, iż kalsekwestryna może oddziaływać z kanałem wapniowym SR, regulując wypływ jo nów wapnia z siateczki sarkoplazmatycznej. Kalsekwestrynę charakteryzuje duża wydaj ność wiązania jonów wapnia (40 do 50 moli jo nu jest wiązane przez mol białka), ale umiar kowane powinowactwo (stała dysocjacji kom pleksu białko-Ca równa się 1 x 10 mola).
Kalsekwestryna jest głównym, ale nie je dynym białkiem wiążącym Ca w SR. Poza nią zidentyfikowano sarkolumeninę, białko bogate w histydynę (HCP), endoplazminę (Grp94), wielofunkcyjną izomerazę dwusiarczków (PDI), białko aktywowane przez glukozę (BiP) i kalre- tikulinę, zwaną początkowo białkiem o wyso
kim powinowactwie do Ca lub kalreguliną
( M i l n e r i współaut. 1992). Kalretikulina wy stępuje w SR komórek mięśni szkieletowych jedynie w niewielkich ilościach i na tej podsta wie sądzi się, iż nie pełni ona znaczącej roli w homeostazie jonów wapnia. Natomiast
kalreti-2+
kulina jest głównym białkiem wiążącym Ca , obecnym w SR komórek mięśni gładkich i w
ER komórek niemięśniowych (Mic h a la k i
współaut. 1992, Milner i współaut. 1992,
Nash i współaut. 1994). Kalretikulina posiada
dwa miejsca wiążące jony wapnia. Jedno cha rakteryzuje się wyższym powinowactwem do
Ca (K<] = 1 mM), ale wiąże tylko jeden jon
wapnia. Drugie natomiast wykazuje niższe po winowactwo (Kd = 0,25-2,0 mM), ale dużą po
jemność (25 moli Ca2+/mol białka). W ciągu ostatnich lat zainteresowanie kalretikuliną wzrosło wręcz lawinowo. Dowodem na to są między innymi międzynarodowe sympozja po święcone wyłącznie roli tego białka w regulacji tak różnorodnych funkcji komórkowych, jak homeostaza jonów wapnia, ekspresja genów, adhezja komórkowa czy kształtowanie dojrza
łych białek (Krause i Mich alak 1996).
KALRETIKULINA — BIAŁKO I GEN Uzyskanie sekwencji cDNA kodującego
pierwszorzędową strukturę białka oraz eks presja i analiza chimer białkowych zawierają cych różne odcinki łańcucha peptydowego, po zwoliły na uzyskanie szeregu informacji, doty czących strukturalnej i funkcjonalnej organi
zacji kalretikuliny (Fliegel i współaut. 1989,
Baksh i Mich alak 1991). W cząsteczce kalreti kuliny można wydzielić trzy domeny funkcjo nalne i trzy sekwencje sygnałowe.
Sekwencja sygnałowa N-końca obejmuje 17, głównie hydrofobowych, reszt aminokwa- sowych. Kieruje ona kalretikulinę do wnętrza ER, gdzie fragment ten jest następnie usuwa ny. Sekwencja sygnałowa C-końca — KDEL (czteiy końcowe aminokwasy) jest odpowie dzialna za pozostawanie białka w ER. Ponadto w cząsteczce kalretikuliny znajduje się se kwencja PPKKIKDPD sygnalizująca możliwość translokacji tego białka do jądra komórkowe
go-Trzy domeny funkcjonalne kalretikuliny: N, P i C pełnią zgoła odrębne funkcje. Domena N obejmuje reszty aminokwasowe 1-180. Jest ona unikalna dla kalretikuliny i uległa zacho waniu w trakcie ewolucji. Domena N wiąże się z receptorami hormonów sterydowych, jak i z syntetycznym peptydem KLGFFKR, którego sekwencja odpowiada fragmentowi podjedno stki a-integryny. Ponadto postuluje się, że ta domena może być odpowiedzialna za wiązanie jonów cynku. Przewidywana struktura prze
strzenna domeny N to dwa przeciwbieżne, równoległe łańcuchy o strukturze |3. Domena P obejmuje reszty aminokwasowe 181-280 i jest wzbogacona w reszty proliny. W jej obrębie można wyróżnić trzykrotnie powtarzające się sekwencje PXXIXDPDAXKPEDWDE (sekwen cja A) i GXWXPPXIXXPXYX (sekwencja B). Także i te sekwencje uległy zachowaniu w ewolucji. Na uwagę zasługuje fakt, że sekwen cje te są również obecne w cząsteczce kalne- ksyny, która pełni rolę białka opiekuńczego
(ang. chaperone) (Berg eroni współaut. 1994).
W domenie P przewiduje się występowanie trzech struktur przestrzennych typu helisa- -pętla-helisa. Wykazują one pewne podobień stwo do struktury „EF-hand” w cząsteczce kal- moduliny i są prawdopodobnie odpowiedzialne za tworzenie miejsca o wysokim powinowac twie do Ca . Domena C obejmuje reszty ami nokwasowe 281-401. Charakteryzuje ją duża liczba (37) kwaśnych reszt aminokwasowych
(Nash i współaut. 1994) i w niej znajduje się
miejsce o niskim powinowactwie, ale dużej po jemności wiązania Ca +. Ostatnie cztery reszty
aminokwasowe domeny C-KDEL powodują, że dojrzała cząsteczka kalretikuliny pozostaje w błonach ER. Kalretikulina wiąże się także z re ceptorem białek zawierających tę sekwencję. Domena C wiąże się in vitro z innymi białkami ER (Burns i Mich alak 1993) oraz z czynnika mi krzepliwości krwi IX, X i protrombiną (Ku-
WABARA i współaut. 1993). Sekwencja amino kwasów występujących w obrębie domeny C wykazuje pewne podobieństwo do sekwencji aminokwasów kalsekwestryny, PDI, BiP oraz
Grp94 (Nash i współaut. 1994).
Kalretikulina pojawiła się prawdopodob nie na późniejszych etapach ewolucji. Znajdu je się ją w zwierzęcych i roślinnych organi zmach tkankowych. Nie spotyka się jej nato miast u drożdży. Niewątpliwie organizmy tkan kowe czerpią jakąś korzyść z obecności kalreti kuliny, a jej pojawienie się było znaczącym wy darzeniem w ewolucji, skoro cząsteczki tego białka obecne w organizmie człowieka, szczu ra, królika i mięczaka wykazują 90% zgod
ności w sekwencji aminokwasów (McCauliffe
i współaut. 1992). Jak wspomniano sekwencje A i B, znajdujące się w obrębie domeny P kal retikuliny, są obecne także w kałneksynie. Ten wysoki stopień podobieństwa domeny P obu białek sugeruje, że kalretikulina mogła po wstać w wyniku modyfikacji genu kalneksyny poprzez podstawienie nowej domeny N i doda
nie, podobnej do C-końcowej części kalsekwe- stiyny, domeny C.
Ekspresja kalretikuliny jest regulowa
na w czasie różnicowania się komórek (Kh a n-
n a i Wa ism an 1986). Analiza promotora jej ge nu wykazała obecność sekwencji odpowie dzialnych za wiązanie szeregu czynników
transkrypcyjnych (McCa u lif f e i współaut.
1992). Do tej pory zidentyfikowano czynnik rozpoznający sekwencję CCAAT i białko reti- noblastomy, odpowiedzialne za regulację wczesnych etapów cyklu komórkowego. Po nadto stwierdzono, że opróżnienie cystern ER z jonów wapnia wpływa na podwyższenie
transkrypcji genu kalretikuliny (Kr a u s e i Mi
chalak 1996).
KALRETIKULINA REGULUJE POZIOM WEWNĄTRZKOMÓRKOWEGO Ca2+ Wyniki badań przeprowadzonych w ciągu
ostatnich trzech lat wskazują na udział tego białka nie tylko w wiązaniu Ca wewnątrz cy
stern ER (Bastianutto i współaut. 1995, Mery
i współaut. 1996, Opas i współaut. 1996), ale i
w regulacji oscylacji stężenia cytoplazmatycz- nego Ca . Klasycznym przykładem może tu być wpływ kalretikuliny na powstawanie fal Ca , wywołanych przez inozytolo-l,4,5-trójfo-
sforan (IP3) (Camacho i Lechleiter 1995). Fale
te są łatwe do zmierzenia w oocytach żaby Xe-
nopus laevis. Wstrzyknięty IP3 wywołuje po czątkowo gwałtowny wypływ Ca z ER do cyto- plazmy (ang. Ca tide). Po krótkim czasie stę żenie cytoplazmatycznego Ca zaczyna oscylo
wać (ang. Ca waves). Oocyty produkujące
nadmiar kalretikuliny w większości wykazują tylko początkową fazę wypływu. Częstotliwość
oscylacji Ca można podwyższyć poprzez
zwiększoną ekspresję izoformy Ca-ATPazy wła ściwej dla ER — SERCA2b. Oocyty produkują ce ten enzym w nadmiarze wykazują zmienio ną odpowiedź na IP3. Nie obserwuje się począt kowej fazy wypływu jonów wapnia, lecz natych miastowe pojawienie się oscylacji o wysokiej częstotliwości. Zwiększona ekspresja kalreti kuliny powoduje zahamowanie tych oscylacji. Ekspresja mutantów delecyjnych kalretikuliny pozwoliła na ustalenie wiodącej roli domeny P w regulacji oscylacji cytoplazmatycznego Ca .
Można przypuścić, że domena zawierająca miejsce o wysokim powinowactwie do jonów wapnia wiąże się z Ca-ATPazą lub receptorem IP3, podczas gdy domena odpowiedzialna za wiązanie licznych jonów wapnia nie bierze udziału w tym procesie.
Podwyższona ekspresja kalretikuliny wpływa także na wielkość napływu Ca do ko mórki. W wielu typach komórek opróżnienie
wewnątrzkomórkowych magazynów Ca po
woduje aktywację napływu Ca z zewnątrz
(Pozzan i współaut. 1994). Magazyny te można opróżnić sztucznie, stosując inhibitor Ca-ATP azy, tapsigarginę. Po krótkim czasie cysterny ER ulegają opróżnieniu z jonów wapnia, dzię ki aktywności kanału wapniowego, a zahamo wana Ca-ATPaza nie jest w stanie ponownie wypełnić cystern ER. W tym przypadku doda nie jonów wapnia do środowiska zewnątrzko-
mórkowego powoduje szybki napływ Ca do
cytoplazmy przez błonę komórkową. Napływ ten jest znacznie mniejszy w przypadku ko mórek posiadających zwiększoną zawartość
kalretikuliny (Meryi współaut. 1996). Zmniej
szenie napływu nie jest związane z podwyższo ną zawartością Ca w cysternach ER komórek zawierających dodatkową pulę kalretikuliny. Dane te świadczą o bezpośrednim udziale tego białka w regulacji „pojemnościowego” napływu Ca do wnętrza komórki.
UDZIAŁ KALRETIKULINY W KONTROLI EKSPRESJI GENÓW I ADHEZJI KOMÓREK Kalretikulina może także pełnić inne
funkcje w komórce. Białko to wiąże sie in vitro
z receptorami sterydowymi (Burns i współaut.
1994, Ded h ar 1994, Mich alak i współaut.
1996) uniemożliwiając im oddziaływania z se kwencjami DNA, występującymi w genach, których ekspresja jest regulowana przez hor mony sterydowe. Za hamujący wpływ kalreti kuliny na proces wiązania odpowiada domena
N w białku (Burns i współaut. 1994). Komórki
o podwyższonej zawartości kalretikuliny wy kazują zahamowaną ekspresję genów kontro
lowanych przez hormony sterydowe (Burns i
współaut. 1994, Ded h ar 1994, Mich alak i
współaut. 1996). Należy tu podkreślić, że jedy nie kalretikulina obecna w ER hamuje akty wację genów kontrolowanych przez hormony sterydowe. Wzmożona ekspresja cytoplazma tycznego mutanta kalretikuliny nie powodo wała zmian w odpowiedzi komórki na sygnał
hormonalny (Mich alak i współaut. 1996). M o
że to świadczyć o tym, że kalretikulina nie od działuje bezpośrednio z receptorami sterydo wymi w komórce, ale jej obecność w ER jest
niezbędna dla regulacji ich aktywności trans- krypcyjnej.
Wiązanie się kalretikuliny in vitro z białkami znajdującymi się w innych niż ER przedziałach komórkowych stwierdzono także
w przypadku integryny (Dedhar 1994, COPPO-
lino i współaut. 1995), co świadczyłoby o
udziale kalretikuliny w procesie adhezji ko mórek. Obniżenie jej zawartości w komórkach powoduje osłabienie ich oddziaływania z
podłożem (Le u n g-Ha g e s t e ijn i współaut.
1994). Z kolei wzmożona ekspresja kalretiku liny wzmaga te oddziaływania, obniża ruchli wość komórek, powoduje tworzenie połączeń międzykom órkowych i zwiększa ich po
wierzchnię przylegania (Opas i współaut.
1996). W tym ostatnim przypadku, kalretiku- lina wpływa stymulująco na ekspresję winku - liny — białka cytoszkieletu odpowiedzialnego za tworzenie połączeń międzykomórkowych
oraz połączeń komórek z podłożem (Otto
1990). Kalretikulina reguluje także adhezję za leżną od integryny. Komórki pozbawione obu alleli genu kalretikuliny wykazują silnie upo śledzoną adhezję, w której uczestniczy inte-
gryna (Coppolino i współaut. 1997), aczkol
wiek poziom ekspresji tego białka nie ulegał
zmianie. Ponowne wprowadzenie minigenu kalretikuliny powodowało przywrócenie pełnej adhezji.
Wiązanie się kalretikuliny z receptora mi steiydowymi i z integiyną zostało udoku mentowane w badaniach in vitro. Skoro kalre tikulina jest białkiem występującym w bło nach ER to należałoby przyjąć, że okresowo pojawia się w cytoplazmie bądź w jądrze ko mórkowym. Doniesienia na ten temat są nie
stety sprzeczne (Nash i współaut. 1994, Krau
se i Mich alak 1996). Zastosowanie czułej me tody immunofluorescencji oraz ekspresja fluo rescencyjnej chimery kalretikuliny nie wyka
zały jej obecności poza cysternami ER (Opas i
współaut. 1996). Tak więc, albo nie potrafimy uchwycić momentu translokacji kalretikuliny, albo białko to reguluje funkcje receptorów ją drowych i receptorów błonowych poprzez nie znany układ sygnalizujący, który rozpoczyna się w błonach ER.
Wydaje się, że kalretikulina może także pełnić jakieś funkcje w innych wyspecjalizo wanych strukturach wewnątrzkomórkowych, jak na przykład w akrosomach plemników czy litycznych ziarnistościach cytotoksycznych
limfocytów T (Nash i współaut. 1994).
KALRETIKULINA PEŁNI FUNKCJĘ BIAŁKA OPIEKUŃCZEGO Kalretikulina może zastąpić kalneksynę w
procesie ostatecznego formowania komple
ksów zgodności tkankowej typu I (Krausei Mi
ch alak 1996). Jest ona niezbędna do prawi
dłowego dojrzewania glikoprotein (Nau se ff i
współaut. 1995, Peterson i współaut. 1995,
Otteken i Moss 1996). Kalretikulina i kalne- ksyna są unikalnymi białkami opiekuńczymi, gdyż działają jak lektyny. Miejsca lektynowe kalretikuliny wiążą N-glikozydy o wzorze: (glu
koza) i(m annoza)9(N-acetyloglukozamina)2 i
znajdują się w domenie P. Interesujące jest to, że w domenie P kalretikuliny i kalneksyny wy
stępują miejsca wiązania Ca z wysokim
powinowactwem (Baksh i Mich alak 1991, Tj o
-elker i współaut. 1994). Proponuje się, że
Ca związany z domeną P jest niezbędny dla funkcji kalretikuliny^ako białka opiekuńczego. Wysokie stężenie Ca z kolei hamuje oddziały wanie kalretikuliny z białkami, na przykład
PDI (Baksh i współaut. 1995, Krause i Mich a
lak 1996). Za wiązanie z PDI jest odpowiedzial
na domena N. Natomiast domena C, miejsce wiązania licznych jonów wapnia z niskim powi nowactwem, jest odpowiedzialna za zależną od stężenia Ca dysocjację kompleksu kalretiku lina/PDI. Tak więc wiązanie jonów wapnia przez kalretikulinę może wpływać nie tylko na poziom Ca w cysternach ER, ale i na oddzia ływanie kalretikuliny z innymi białkami.
UWAGI KOŃCOWE Przedstawione w niniejszym opracowaniu
obserwacje sugerują, że kalretikulina jest wie lofunkcyjnym białkiem, biorącym udział w zróżnicowanej odpowiedzi komórek na sygnał wapniowy w regulacji ekspresji genów i adhe zji komórek oraz w kształtowaniu właściwej struktury białek jako białko opiekuńcze (rys. 1). Wiązanie Ca może wpływać na jej od
działywania z innymi białkami, na przykład z Ca-ATPazą lub receptorem IP3. Stężenie jonów wapnia wewnątrz cystern ER może także zmie niać jej właściwości jako białka opiekuńczego. Funkcje pełnione przez kalretikulinę poza obrębem ER mogą wynikać z translokacji tego białka z cystern ER, bądź oddziaływania z hi potetycznym receptorem, w wyniku którego
CZY KALRETIKULINA,
JEST CZĄSTECZKĄ SYGNAŁOWĄ ?
^ Ca-ATPaza 2+-*< ^j 0 " Ca2+ receptor IP3 ► C a2+ białko opiekuńcze integryna &ORT
błona plazmatyczna
Rys. 1. Kalretikulina — łącznik pomiędzy modyfikacją białek, ekspresją genów, adhezją komórkową i sy gnałem wapniowym?
Projekt i wykonanie dr M. Michalak, Department of Biochemistry, University o f Alberta, Edmonton, Canada. CRT — kal retikulina; receptor InsP3 — receptor inozytolo-l,4,5-trójfosforanu; CRAC — kanał wapniowy aktywowany przez opróż nienie cystern ER.
jest tworzony nowy sygnał regulujący ekspre sję genów, adhezję komórek i ruch jonów wap nia przez błonę komórkową. To ostatnie przy puszczenie jest bardzo prawdopodobne, o czym świadczy przykład receptora białka ER
— BiP. Receptor ten jest błonową kinazą biał kową, która pośredniczy w przekazywaniu sy gnałów z ER do jądra komórkowego (Cox i
współaut. 1993, Mori i współaut. 1993).
CALRETICULIN—A MULTIFUNCTIONAL Ca2+-BINDING PROTEIN S u m m a r y
Calreticulin is one o f the major Ca2+-binding prote ins o f the endoplasmic reticulum. It is, however, not just another calcium-binding protein. Calreticulin has been implicated in regulation o f a variety o f cellular processes. Distinct functional properties o f this protein can be attri buted to its three functional domains. P-domain is re sponsible for high affinity low capacity calcium binding,
2+
regulation o f cytosolic Ca oscillations, store-operated calcium influx and chaperone function. C-domain, a high
capacity low affinity calcium binding site, is responsible
2+
for the Ca storage in endoplasmic reticulum and inte raction with other ER proteins. N-domain, the most con served among calreticulins, may play a role in the regula tion o f gene expression and cell adhesiveness. Thus, cal- reticulin emerges as a connector molecule situated at the crossroads o f protein synthesis, regulation o f gene expres sion and Ca signaling.
LITERATURA
Ba k s h S ., Mic h a l a k M ., 1991. Expression o f calreticulin in
2+
Escherichia coli and identification o f its Ca binding do mains. J. Biol. Chem. 266, 21458-21465.
Ba k s h S ., Bu r n s K ., An d r in C ., Mic h a l a k M ., 1995. Inte raction o f calreticulin with protein disulfide isomerase. J. Biol. Chem. 270, 31338-31344.
Ba s t ia n u t t o C ., Cl e m e n t i E ., Co d a z z i F., Po d in i P., De
Gio r g i F., Riz z u t o R ., Me l d o l e z i J ., Po z z a nT. 1995.
2+
Overexpression o f calretikulin increases the Ca
capa-2 +
city o f rapidly exchanging Ca stores and reveals aspects o f their lumenal microenvironement and fu n c tion. J. Cell Biol. 130, 847-855.
Be r g e r o n J . J . M ., Br e n n e rM . B ., Th o m a sD. Y., Wil l ia m s
o f the endoplasmic reticulum. Trends Biochem. Sci. 19, 124-128.
Bu r n s K ., Mic h a l a k M ., 1993. Interactions o f calreticulin with proteins o f the endoplasmic and sarcoplasmic re ticulum membranes. FEBS Lett. 318, 181-185.
B u r n s K., D u g g a n B., A t k in s o n E. A., F a m u lsk i K. S., N e -
m e r M., B l e a c k l e y R. C., M ic h a la k M.,1994. Modula tion o f gene expression by calreticulin binding to the glucocorticoid receptor. Nature 367, 476-480.
Ca m a c h o P., Le c h l e it e r J. D ., 1995. Calreticulin inhibits repetitive intracellular Ca * waves. C e ll 82, 765-771.
Ca r a f o l i E., 1987. Intracellular calcium homeostasis. An
nu. Rev. Biochem. 56, 395-433.
Co p p o l in o M., Le u n g-Ha g e s t e ij n C., De d h a r S., Wil k in s
J., 1995. Inducible interaction o f integrin a2bl with calreticulind-dependence on the activation state o f the integrin. J. Biol. Chem. 270, 23132-23138.
Co p p o l in o M . G., Wo o d s id e M . j., De m a u r e x N ., Gr in s t e-
in S ., St-Ar n a u d R., De d h a r S ., 1997. Calreticulin is essential fo r integrin-mediated calcium signalling and cell adhesion. N a tu r e 386, 843-847.
Cox J. S ., Sh a m u C. E., Wa l t e r P., 1993. Transcriptional induction o f genes encoding endoplasmic reticulum re sident proteins requires a transmembrane protein ki nase. Cell 73, 1197-1206.
De d h a r S., 1994. Novel functions f o r calreticulin: interac tion with integrins and modulation o f gene expression. Trends Biochem. Sci. 19, 269-271.
Fl ie g e l L., Bu r n s K., McLe n n a n D. H., Re it h m e ie r R. A.
F., Mic h a l a k M., 1989. Molecular cloning o f the high affinity calcium-binding protein (calreticulin) o f skeletal muscle sarcoplasmic reticulum. J. Biol. Chem. 264, 21522-21528.
Kh a n n a N. C., Wa is m a n D. M., 1986. Development o f a ra
dioimmunoassay fo r quantitation o f calregulin in bovi ne tissues. Biochemistiy 25, 1078-1082.
Kr a u s e K. H ., Mic h a l a k M , 1996. Calreticulin. C e ll 88,
439-443.
Ku w a b a r a K ., Be n e d ic t C ., To d d G ., Ry a n J ., Mic h a l a k M ., Ea t o n D., St e r n D., 1993. Calreticulin is novel antith
rombotic agent: Blockade o f electrically-induced coro nary thrombosis in a canine model. Thrombosis Hae- mostosis 69, 1362.
Le u n g-Ha g e s t e ij n K., Mil a n k o v C.-Y., Mic h a l a k M ., Wil
k in s J ., De d h a r S., 1994. Cell attachment to extracel lular matrix substrates is inhibited upon downregula- tion o f expression o f calreticulin, an intracellular inte grin a-subunit-binding protein. J. Cell S c i. 107, 589-600.
McCa u l if f e D. P., Ya n g Y. S., Wil s o n J., So n t h e im e r R. D., Ca p r a J., 1992. The 5 ’-flanking region o f the hu
man calreticulin gene shares homology with the hu
man GRP78, GRP94 and protein disulfide isomerase promoters. J. Biol. Chem. 267, 2557-2562.
Me r y L., Me s a e l i N ., Mic h a l a k M ., Op a s M ., Le w D. P., Kr a u s e K.-H., 1996. Overexpression o f calreticulin in creases intracellular Ca storage and decreases store- operated C a * influx. J. Biol. Chem. 271, 9332-9339.
M ic h a la k M ., M i l n e r R. E., B u r n s K ., O p as-M ., 1992. Cal reticulin.Biochem. J. 285, 681-692.
Mic h a l a kM., Bu r n sK., An d r in C., Me s a e l iN., Ja s s G . H.,
Bu s a a n J., Op a s M., 1996. Endoplasmic reticulum fo rm o f calreticulin modulates glucocorticoid-sensitive gene expression. J. Biol. Chem. 271, 29436-29445.
Mil n e r R. E., Fa m u l s k i K. S. Mic h a l a k M. 1992. Calcium binding proteins in the sarcoplasmic/endoplasmic reti culum o f muscle and nonmuscle cells. Mol. Cell. Bio chem. 112, 1-13.
Mo r i K., Ma W., Ge t h in g M.-J., Sa m b r o o k J., 1993. A transmembrane protein with a c d c * / CDC28-related kinase activity is required fo r signaling fro m the ER to the nucleus. Cell 74, 743-756.
Na s h P. D „ Op a s M., Mic h a l a kM., 1994. Calreticulin: not ju s t another calcium-binding protein. Mol. Cell. Bio
chem. 135, 71-78.
Na u s e f fW. M., McCo r m ic kS. J., Cl a r k R. A., 1995. Cal
reticulin functions as a molecular chaperone in the bio synthesis o f myeloperoxidase. J. Biol. Chem. 270, 4741-4747.
Op a s M., Sz e w c z e n k o-Pa w l ic z e w s k a M., Ja s s G. H., Me
s a e l i N., Mic h a l a k M., 1996. Calreticulin modulates
cellular adhesiveness via regulation o f expression o f vinculin. J. Cell Biol. 135, 1-11.
Ot t e k e n A., Mo s s B., 1996. Calreticulin interacts with
newly synthesized human immunodeficiency virus ty pe 1 envelope glycoprotein, suggesting a chaperone function similar to that ofcalnexin. J. Biol. Chem. 271,
97-103.
Ot t o J. J., 1990. Vinculin. Cell Motil. Cytoskeleton 16, 1-6.
Pe t e r s o nJ., Or aA., Va n P. N „ He l e n iu s A., 1995. Calre ticulin is a lectin-like molecular chaperone f o r glycopro teins in the endoplasmic reticulum. Mol. Biol. Cell 6, 1173-1184.
Po z z a nT., Riz z u t o R., Vo l p e P., Me l d o l e s i J., 1994. M o
lecular and cellular physiology o f intracellular calcium stores. Physiol. Rev. 74, 595-636.
Tj o e l k e r L. W., Se y f ir e d C. E ., Ed d y R. L. Jr., By e r sJ. G., Sh o w sT. B., Ca l d e r nJ., Sc h r e ib e rR. B., Gr a yP.
W., 1994. Human, mouse and rat calnexin cDNA clo ning: identification o f potential calcium binding motifs and gene localization to human chromosome 5. Bio chemistry 33, 3229-3236.
