Gabriela Paprotna
"Przystosowanie psychospołeczne
dziecka do przedszkola", Jadwiga
Lubowiecka, Warszawa 2000 :
[recenzja]
Nauczyciel i Szkoła 3-4 (12-13), 248-249
Gabriela Paprotna
Recenzja książki: Jadwiga Lubowiecka,
P r z y s t o s o w a n i e p s y c h o s p o ł e c z n e d z i e c k a
d o p r z e d s z k o l a .
W arszawa 2 0 0 0 , W ydaw nictw a S zk oln e i P ed agogiczn e Spółka A kcyjna,
ss. 154.
W serii LITERA TURA PED A G O G IC Z N A ukazała się w roku 2000 książka Jadw igi Lubo w ieckiej pt. P rzystosow anie psychospołeczne dziecka do przedszkola. Sianowi ona efekt przem yśleń i studiów literaturow ych autorki oraz badań em pirycznych, jak ie podjęła w tym zakresie.
U zasadnieniem dla om aw ianej pracy je st nie tylko luka w literaturze przedm iotu, ale rów nież przem iany cyw ilizacyjne, które sprawiają, że coraz częściej ludzie realizująsw oje życiowe cele w kil ku środow iskach, co w ym aga określonych zdolności adaptacyjnych. Jak tw ierdzi autorka — „tak więc rodzi się potrzeba uw ażniejszego traktow ania zjaw iska adaptacji dzieci do instytucji edukacyj nych generalnie, a z uw agi na wiek dzieci — do przedszkola w szczególności” (s. 7).
W I części pracy (rozdziały 1 ,2 ,3 ,4 i 5) zaw arty je st przegląd literatury przedm iotu, w którym J. Lubow iecka skupia się w okół tych zagadnień, które w yznaczają proces przystosow ania dziecka do przedszkola, ja k też ukierunkow ują postrzeganie tego problem u przez badaczy. A utorka w yjaśnia tu w ięc, ja k je st rozum iane pojęcie przystosow ania w naukach społecznych, przyw ołując liczne nazw iska autorów stosow nych opracow ań, w sposób szczególny zaś koncentruje się na rozpatrze niu problem u adaptacji w kontekście w ychow ania i interakcji z otoczeniem . W śród wielu różnych interakcji, ja k ie m ają m iejsce w procesie przystosow ania, należy zw rócić uw agę zw łaszcza na in terakcję n a u c z y c i e l - d z i e c k o . „Zaw sze tow arzyszy jej obaw a ze strony dorosłego, ja k inten cjonalnie sterow ać rozw ojem dziecka, aby nic traciło ono swej indyw idualności i podm iotow ości, zw łaszcza w w arunkach w ychow ania zbiorow ego” (s. 30).
R odzina i p rzedszkole to dw a środow iska, które w znaczący sposób m o g ą determ inow ać przebieg procesu adaptacji dziecka do now ych w arunków. M ogą w pływ ać tak stym ulująco, ja k i ha m ująco na rozw ój dziecka. W ażne, by zdaw ać sobie sprawę z szans, ale i zagrożeń zw iązanych z przebyw aniem dzieci w tych środow iskach. A utorka określa tu zadania rodziny i przedszkola w procesie a daptacji, odnosząc je do potrzeb i m ożliw ości dzieci, rozpoczynających edukację przed szkolną. Z w raca też uw agę na trudności, jak ie w tym procesie w ystępują, na ich źródła i przejawy. Jak pisze — „nie chodzi o to, aby opóźnić m om ent poznaw ania now ego środow iska społecznego przez dziecko, ale o to aby odbyw ało się to na m iarę je g o m ożliw ości rozw ojow ych i gratyfikow ało mu w ysiłek adaptacyjny” (s. 55).
W II części opracow ania autorka zaw arła opis procedury badaw czej (rozdział 6) oraz wyniki badań w łasnych w raz z p ró b ą ich interpretacji (rozdziały 7 do 12).
Isto tą przeprow adzanych badań było poszukiw anie m ożliw ości ułatw ienia dzieciom adaptacji do przedszkola poprzez w spółpracę z rodzicam i. Zw eryfikow ano projekt badaw czy zm ierzający
G. Poprotna — Recenzja: Jadwiga Lubowiecka,
Przystosowanie.
2 4 9
do pokonania progu przejścia dziecka 3-letn ieg o ze środow iska rodzinnego do środow iska przed szkolnego. Szczegółow o odzw ierciedla to program w stępnej adaptacji (scenariusze zajęć m etodycz nych, s. 7 7 -8 2 ), w których określono zadania, form y ich realizacji, ja k też term in i czas zajęć.
O m aw iając w yniki badań autorka porów nuje dw ie grupy — eksperym entalną i kontrolną — pod w zględem funkcjonow ania w okresie adaptacji, w szczególności ich stosunku em ocjonalnego do przedszkola, i zachow ań w zabawie. A nalizie poddane zostały również czynniki osobnicze, takie jak ogólny rozw ój dziecka, płeć czy poziom sam oobsługi — oraz czynniki środow iskow e. W śród czynników zw iązanych ze środow iskiem rodzinnym przedm iotem zainteresow ania były: w arunki socjalne rodzin, liczba dzieci, pokoleniow ość w rodzinach, struktura rodzin oraz w ykształcenie m atek. W śród czynników zw iązanych ze środow iskiem przedszkolnym badaniu poddano w arunki lokalow e i m aterialne placówek, liczbę dzieci w grupie i styl pracy nauczycielek. Istotny dla przysto sow ania okazał się też pobyt dziecka w żłobku.
W ydaje się, że autorka uw zględniła w iększość istotnych czynników, w yznaczających przebieg procesu adaptacji (lista ta, zresztą, zaw sze m oże m ieć charakter otwarty).
O gólnie m ożna stw ierdzić, że dzieci objęte program em badaw czym w ykazały lepszy poziom przystosow ania do now ego środow iska, tzn. przedszkola. (Szczegółowe dane czytelnik znajdzie w odpow iednich rozdziałach książki). Jak się też okazuje, doświadczenia te nie s ą bez znaczenia dla adaptacji szkoły, czyli kolejnego now ego środow iska, w jakim przyjdzie dziecku funkcjonować.
W końcow ej części pracy (Podsum ow anie i wnioski ogólne) autorka odnosi się do przyjętych hipotez i odpow iada na pytania badaw cze. Niektóre spostrzeżenia m ogą w ręcz stanow ić inspirację dla praktyki pedagogicznej i działań edukacyjnych, zw łaszcza, że w efekcie badań odnotow ano zbyt m ały zakres w iedzy nauczycieli z zakresu psychologii dziecka w stosunku do rozbudow anego system u w iedzy m etodycznej.
C ałość zam yka bogaty w ykaz literatury oraz aneks, w którym znajdujem y w zory narzędzi badaw czych.
Praca m a logiczną konstrukcję, co ułatw ia jej odbiór. Wyniki badań zostały czytelnie przedsta wione.
M yślę, że książka J. Lubow ieckiej nie tylko w ypełnia lukę w literaturze przedm iotu, m oże też stanow ić pom oc dla nauczycieli przedszkoli, pragnących ułatw ić dzieciom znalezienie się w nowym środow isku. Program wstępnej adaptacji dziecka, zaproponow any przez autorkę m oże być bowiem w ykorzystany w p raktyce, co nadaje pracy w alor użyteczności. Zagadnienia tu poruszane s ą istotne, zw łaszcza że w ciąż jesz c z e problem adaptacji dziecka do przedszkola stanow i otw arty problem badaw czy.
O dbiorcam i pracy m ogą być zarów no nauczyciele przedszkoli, pragnący doskonalić się w za w odzie i w ykonyw ać go w sposób świadom y, ja k i studenci kierunków pedagogicznych, przygoto w ujący się do pracy z dziećm i. W iele inform acji zaciekaw iłoby też rodziców dzieci, ja k i wszystkich, dla których edukacja przedszkolna je st w artością.
