Recenzje 193 Z H IS T O R II GEODEZJI
W pierwszym półroczu 1964 r. na łamach „Przeglądu Geodezyjnego“ ukazały się następujące artykuły o tematyce historycznej.
W numerze 1 — mgra inż. Eugeniusza Berezowskiego Michał P e łk a -P ó liń - ski — rozprawa „O geodezji“ z 1816 r. Artykuł zawiera omówienie powyższej roz prawy, która zdaniem inż. Berezowskiego, może otrzymać podtytuł Jak powstaje mapa. Rozprawa obejmuje najnowsze ówcześnie wiadomości z zakresu geodezji wyższej, astronomii praktycznej i trygonometrii sferycznej; wiadomości te są oparte na dziełach matematyków i geodetów francuskich. Autor artykułu wska
zuje na związek rozprawy z postulatami w sprawie sporządzenia mapy całego kraju, wysuwanymi przez uczonych i działaczy społecznych już od I I połowy X V I I I w. Na wstępie artykułu podano krótką charakterystykę wileńskiego ośrodka naukowego, w którym Pełka-Poftński (1784— 1848) był jedną z najczynriiej- szych postaci.
W numerze 2 — mgra inż. Kazimierza Sawickiego O projektach pomiarów k ra ju i triangulacji w Połsce przedrozbiorowej. Autor przedstawia historię tych projektów począwszy od zamiarów Jana Brożka i Tytusa Boratyńskiego (Buratti- niego), a skończywszy na ożywionych dążeniach i nawet pierwszych próbach ich realizacji w II połowie X V I I I w. Każdy z przedstawionych projektów został scha rakteryzowany na tle ówczesnego stanu w iedzy geodezyjnej.
W numerach 4 i 5 — Janusza Gołaskiego Technika inwentaryzacji i podziału gruntów w X V I I I w. w świetle poznańskich ksiąg grodzkich i ziemskich. A rtykuł stanowi kontynuację opublikowanych już uprzednio rezultatów badań autora nad staropolską praktyką m ierniczął. Poza charakterystyką m ateriałów źródłowych artykuł zawiera omówienie techniki opisu topograficznego oraz techniki pomiaro w ej i kartograficznej na tle istniejącej sytuacji gospodarczej. A rtykuł nie obrazuje stanu przeciętnego techniki opisowej, pomiarowej i kartograficznej, lecz jedynie rejestruje osiągnięcia tendencji najbardziej twórczych. Przytaczając uprzednie w y niki własnych studiów, autor stara się przedstawić linię rozwojową miernictwa staropolskiego na drodze uwypuklenia nowych elementów techniki w akcjach rozgraniczania, inwentaryzacji i podziału gruntów. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że jednostronny charakter wykorzystanych źródeł utrudnił, a nawet uniemożliwił autorowi wyciągnięcie wniosków syntetycznych. Takie przynajmniej wrażenie po zostaje po lekturze artykułu, który nosi raczej cechy publikacji materiałów z w a r sztatu badawczego.
W numerze 6 — prof, dra Józefa Staszewskiego Mapy nawigacyjne Bałtyku w atlasie m orskim van Keulena z końca X V I I wieku. Prof. Staszewski opisuje atlas®, podkreślając jego fundamentalne znaczenie dla żeghigi oraz wielką w a r tość dokumentalną, która powinna być wykorzystana w szczegółowych pracach badawczych. Zgodnie z tytułem autor skupił uwagę głównie na mapach Morza Bałtyckiego, których w atlasie jest 13 (na ogólną liczbę 160). Wstępna część arty kułu charakteryzuje rozwój kartografii morskiej Bałtyku.
J. J.
1
Por. notatkę w nrze 4/1963 „Kw artalnika“ .2 Por. nieco inne ujęcie tego tematu w artykule: J. S t a s z e w s k i , Morze Bałtyckie w holenderskim atlasie nawigacyjnym van Keulena z 1695 r. „Biuletyn Nautologiczny” , nr 11— 12/1958.
