STUDIA POLONIJNE T. 1. LUBLIÑ 1976
KS. HENRYK MISZTAL ' .
DUSZPASTERSTWO POLONII WŁOSKIEJ *
M igracja w czasach now ożytnych je s t jed n y m z najb ard ziej zna m iennych zjaw isk życia ludzkiego. W płynęły n a to różne i skom plikow ane przyczyny n a tu ry historycznej, politycznej, ekonom icznej, a n iekiedy n a w et uczuciowej. Opena tych czynników — zarów no subiektyw ny ch, ja k i obiektyw nych — ic h 'w p ły w u n a rozw ój m igracji należy do n a u k spo łecznych. Kościół zdaje sobie spraw ę z konieczności roztoczenia opieki religijnom oralnej nad em igrantam i. Stolica A postolska przypom in ała szczególnie w ostatnich czasach, aby biskupi i kapłani pośw ięcali w iele uw agi duszpasterstw u w iernych p rzebyw ających n a em igracji. W tej m aterii pap. P iu s X II w ydał 1 V I I I 1952 r. k o n sty tu c ję E x u l fa m ilia 1, a P aw eł VI w 1969 r. in stru k cję Pdstoralis m ig ratoru m c u r a 2. Polska em igracja należy do najliczniejszych n a świecie i szacuje się ją n a ok. 8 m in. Dlatego w Polsce bardzo daw no zajęto się sp raw ą duszp aster stw a em igracyjnego. Ód r. 1928 działa K om isja E piskopatu do S p raw D uszpasterstw a E m ig racy jn eg o 3. Ośrodki d u szp asterstw a polskiego pow staw ały poza granicam i naszego k ra ju w zależności od liczby em igran tów, którzy osiedlali się w danym państw ie. N iew ielka g ru p a polskich em igrantów tra fiła także do Italii. ,
1. POCZĄTKI POWOJENNEJ POLONII W ITALII
Polską em igrację w Italii stanow ią w większości żołnierze II w ojny św iatow ej. Część ich w yem igrow ała do inn y ch krajów , zwłaszcza do A rgentyny, A ustralii i K anady, a pozostali założyli rodziny i pozostali na ziemi włoskiej. Początkow o m ieli do pokonania w iele trudności, bo
* Artykuł ten został opracowany na podstawie m ateriałów przesłanych przez ks. Mariana Burniaka, obecnego duszpasterza Polonii w e Włoszech.
1 AAS 49:1952 s. 649-704. 2 Tamże 61:1969 s. 601-603.
3 Szerzej na temat zob.: ks. Cz. K a m i ń s k i . D uszpasterstw o na em igracji. W : Księga 1000-lecia katolicyzm u w Polsce. T. 1. Lublin 1969 s. 639-663.
W łochy by ły —• i są po dzień dzisiejszy — krajem eksportującym , a nie im p o rtu jący m siłę roboczą. Sam i m uszą w alczyć z wciąż narastającym bezrobociem . D latego duża część polskich em igrantów opuściła Italię w poszukiw aniu pracy w innych k rajach . W staty sty k ach ru ch u m igracyj nego Ita lia zajm u je pierw sze m iejsce, n astęp n e należą do Niemiec i Pol ski. Nic w ięc dziwnego, że ówczesne w ładze w łoskie zastosow ały wobec Polaków surow e ograniczenia w u dzielaniu zezwoleń n a pobyt stały i praw o do pracy. W łoszki, któ re w yszły za m ąż za obcokrajowca, auto m atycznie traciły w łasne obyw atelstw o, dzieląc tru d n y los m ęża em igran ta. N iekiedy z tego pow odu n a ra stały konflikty, a z biegiem czasu — rozczarow ania rodzinne i przeróżne kom pleksy. Nowe, pow ojenne m ał żeń stw a polsko-w łoskie nie tylko zasiliły m ałą dotychczasow ą Polonię, ale p rzed e w szystkim ją odm łodziły, n a d ając jej now e oblicze i ch arak ter narodow y. N a uw agę zasługuje fakt, że m ałżeństw czysto polskich w Italii jest niew iele. N atom iast m ałżeństw a polsko-w łoskie najczęściej dla tego pozostają w Italii, że żony Włoszki przyw iązują w ielką wagę do zw iązków k rw i i do m iejsca pochodzenia. Z darzają się też często w y p ad k i po w ro tu m ałżeń stw m ieszanych do Italii. C zynnik uczuciowy bo w iem , nostalgia żony W łoszki za rodziną i krajem , jest najczęściej po wodem , że Polacy zo staw iają w iększe możliwości zarobkow e w krajach zam orskich i w ra c a ją do stro n ro dzinnych małżonki.
2. LICZBA I ROZMIESZCZENIE GEOGRAFICZNE POLONII
Obecnie P olonia w Italii n ie przekracza 1500 osób. Większość rozpro szona je s t po całym k raju , z przew agą zam ieszkiw ania w części północ n ej i środkow ej. N a północy bow iem ze w zględu n a uprzem ysłow ienie są w iększe m ożliwości zarobkow e, lepsze w a ru n k i życia, możliwość zna lezienia pracy zawodowej. Dlatego tylko m niejszość osiedliła się n a po łu dn iu, gdzie żyje w w a ru n k a ch dość trudnych. N a terenie Italii jest 9 w iększych skupisk polskich: w A rezzo,. Florencji, Forli, Lecce, Loretto, M ediolanie, N eapolu, Sansepolcro i T urynie. W sam ym Rzym ie m ieszka ofc. 300 rodzin.
3. SYTUACJA MATERIALNA
Ogólnie biorąc, sy tu acja m ate ria ln a tu tejszej Polonii nie należy do łatw ych, a w n iejed n y m w y pad k u m ożna m ówić o nędzy. Stw ierdzenie to odhosi się szczególnie do osób starszych, niezdolnych do pracy z v
po-w odu inpo-w alidztpo-w a lu b podeszłego po-w ieku. P rzeciętn y po-w iek po-większości em igrantów w aha się od 50 do 60 lat. M ożna to łatw o w ytłum aczyć: od II w ojny m inęło ju ż 30 lat, a potom stw o nielicznej Polonii przedw ojennej także osiąga podobny w iek. Społeczność polska w e W łoszech jest bardzo różnorodna pod względem w ykształcenia i zatru dnienia. N iektórzy z em i grantów bezpośrednio po w ojnie uzyskali ty tu ły naukow e czy zawodowe, p o trafili w poszczególnych działach prod u kcji zdobyć in tra tn e stanow iska i dzięki dużej zaradności założyli n a w e t w łasne przedsiębiorstw a. Duża część zatrudniona jest w przem yśle, h an d lu i rzem iośle, niew ielu jest właścicielam i gospodarstw rolnych. W w yuczonych zaw odach p rac u je ok. 350 osób. Duża jest liczba nie zatrudnionych, a przy dzisiejszym kryzysie Ekonomicznym i w zroście bezrobocia tru d n o p atrzeć optym istycznie i m ieć nadzieję n a polepszenie w aru n k ó w ich życia. W ogólnym p rze k ro ju m oż n a podzielić tu tejszą Polonię n a pracow ników um ysłow ych (40%) i fizycz nych (60%).
4. OPIEKA RELIGIJNA NAD POLAKAMI
Bezpośrednią opiekę duszpasterską n ad Polonią w łoską przez w iele lat spraw ow ał bp W ładysław Rubin, a po n im bp Szczepan Wesoły. Z ram ienia bp a R ubina fun k cję d uszpasterza w śród Polonii od r. 1959 spraw ow ał M. K ow alczyk TChr, a od 1970 r. fu n k cję tę pow ierzono M a rianow i B um iakow i TChr. Cała Ita lia stanow i je d n ą p a ra fię personalną. D uszpasterz Polaków w e W łoszech m ieszka p rzy C en traln ym O środku D uszpasterstw a Polskiego i je st w icerektorem kościoła Sw. S tanisław a
B iskupa w Rzymie. Tam też o dpraw ia m sze św. w e w szystkie niedziele i święta. Kościół Sw. S tanisław a Biskupa — oddany przez G rzegorza
X III kard. Stanisław ow i HozjuszoWj w 1578 r. — jest jednym z n ajcen niejszych zabytków polskich w Rzymie. Poza ty m stanow i ośrodek pol skiej k u ltu ry i mowy. N a w szystkie uroczystości kościelne i narodow e zjeżdżają się do tego kościoła Polacy n ie tylko z Italii, ale rów nież z in nych państw . Po bpie G aw linie rek to rem tegoż kościoła został bp Rubin, k tó ry doprow adził do całkow itego odnow ienia jego m urów i przyległego hospicjum . Kościół pod wżględem zabytków sztuki je s t niezm iernie bo gaty, a jego w nętrze zdobią polskie pam iątki z różnych epok. Po każdej mszy św. niedzielnej lub św iątecznej w sali przykościelnej zb ierają się Polacy, by zaczerpnąć trochę ducha polskiego i odetchnąć atm osferą pol skości. Od czasu do czasu m ają możność w ysłu chania refe ra tó w i odczy tów w języku polskim, w ygłaszanych przez polskich uczonych, poetów czy pisarzy, którzy p rzyjeżdżają tu ta j z k ra ju i z zagranicy. Z eb rania te jednoczą Polonię w łoską i pozw alają n a w ym ianę zdań o k ra ju ojczystym ,
a także s ą w ażnym czynnikiem u trzy m an ia ducha p o lskieg o. zarówno w śród Polaków św ieckich, ja k i przeróżnych polskich zgrom adzeń zakon nych, k tó re posiadają sw oje dom y w Rzym ie. W arunki pracy i tru d ności d uszpasterskie w W iecznym M ieście podobne są do duszpasterstw a w inn y ch ośrodkach em igracyjnych, gdzie , ży ją Polacy. Poza m szą św. i zebraniam i w sali przykościelnej duszpasterstw o Polonii rzym skiej ogra nicza się do odw iedzania chorych w szpitalach i domach, pom ocy ducho w ej i m aterialn ej potrzebującym , a tak że do różnych form posług kapłań skich. R ola duszpasterza polskiego jest n a em igracji bardzo ważna, gdyż oprócz pełn ien ia fu n k cji kapłańskich pow inien on rozum ieć problem y ży cia em igracyjnego, um ieć je rozw iązać i dotrzeć do wszystkich. Polskiem u kapłanow i przyśw ieca zawsze świadomość, że P olak potrzebuje polskiego księdza, ab y mógł u trzy m ać się p rzy w ierze i nie zatracić swojej pol skości,
Poza Rzym em duszp astersk a o p ieka polskiego k ap łana dociera głów nie do 9 w spom nianych ośrodków em igracji polskiej w Italii. D uszpasterz Polaków w e W łoszech dw a razy do ro k u z okazji uroczystości Bożego N arodzenia i W ielkanocy odw iedza w szystkie sku piska polskie n a pro w incji. M iejscow a P olonia grom adzi się w zam ów ionym uprzednio koś ciele w łoskim n a m szę i nabożeństw a. Poza tym . k o n tak t kapłana pol skiego z P olonią podtrzy m y w an y je s t przez indyw idualne odw iedziny i korespondencję. F rekw en cja n a tego ro d zaju sp otkaniach je s t różna, w zależności od liczby rodzin polskich zam ieszkałych n a danym terenie. W ierni chętnie k o rzy sta ją z posług relig ijny ch i p rzy stęp u ją do sakra m entów .
5. ROLA DUSZPASTERSTWA EMIGRACYJNEGO W UTRZYMANIU POLSjCOSCI
Dzieci em igrantów poddane są obiek ty w ny m i nieuchronnym proce som in teg racji z m iejscow ym społeczeństw em . Procesy te są natu raln e i w części zrozum iałe. Ich konsekw encją jest pow olne zapom inanie języka narodow ego, zatracan ie świadomości narodow ej i przyjm ow anie nowej. Chociaż w większości dzieci em ig ran tó w nie znają dostatecznie języka pplskiego, to jed n a k czują się zw iązane z Polską i w y k azu ją czynną m i łość d o 'o jcz y z n y swego ojca. Z ew nętrznym i przejaw am i tej świadomości narodow ej je s t uczestnictw o w obchodach św iąt religijnych i narodo w ych, a także w y b ór tem aty k i polskiej w pracach dyplom ow ych. Ośrod kam i polskości w Italii są niew ątp liw ie: Papieski In sty tu t Polski, Kole gium Polskie, K ościelny In sty tu t S tudiów H istorycznych, A m basada Pol ska, polskie m isje konsularne, k u ltu ra ln e i handlow e. D użą rolę w u trzy m an iu n arodow ych tra d y c ji polskich o d g ry w ają polscy zakonnicy i
zakon-ni.ce polskiego pochodzenia, przeb y w ający w sw ych dom ach zakonnych w Rzym ie oraz polscy studenci o dbyw ający stu d ia specjalistyczne w Italii. Coraz więcej polskich księży pracu je także w różnych d y kasteriach kościelnych. Je d n a k rola d uszpasterza em igracyjnego w u trz y m an iu pol skich trad y cji i świadomości narodow ej je st niezaprzeczalna. B ezpośred nie spotkania Polaków m iędzy sobą oraz sp o tk an ia z duszpasterzem P o lakiem służą pogłębianiu znajom ości języ k a polskiego, polskich trad y cji i k u ltu ry. W spólna m odlitw a w język u ojców, m szą z polskim kazaniem , śpiew pieśni w ielkanocnych, kolęd i pieśni narodow ych, rozm ow y z żdł- nierzam i spod M onte Cassino są c z y n n ik a m i po d trzym u jącym i w ięź P o lonii włoskiej z ojczyzną.
Pap. Paw eł VI w m otu próprio Pastoralis m igra torum cura napisał o duszpasterstw ie em igracyjnym :
[...] duszpasterstwa tego nie można skutecznie uprawiać, jeżeli równo cześnie nie uwzględni się należycie spuścizny duchowej i kultury um y słowej w łaściwej em igrantom ,' .w czym doniosłą rolę odgrywa ojczysty język, ża pomocą którego wyrażają oni swoje myśli, swoją m entalność i swoją religijn ość4.
POLISH PRIESTS IN .ITALY S u m m a r y
Polish immigrants in Italy, m ostly veterans of the Second World War total c. 1,500 settled in nine centers such as Rome, Arezzo, Florence, Forli, Lecce, Loretto, Milan, Naples, San Sepolcro and Turni. In Rome alone there live c. 300 Polish families. Among the immigrants aged 40-60 there- are c. 60 per cent of blue collar workers and c. 40 per cent of w hite collar workers. They constitute a single personal parish cared for by Bishop Szczepan W esoły who is represented by Father Marian
Burniak. . ■
In Rome the Polish priest says masses and conducts services, preaches and confers in the Polish language at St. Stanislaus’ Church at 15, via Botteghe Oscure. He also meets his flock at the parish hall every Sunday. Personal contacts of the priest and his parishioners take the form of not only visits at home, work or hospital but correspondence as w ell. Other centres are visited by the Polish priest
a few times a year. ., >
Apart from advantages of religious nature, labours of the Polish priest in Italy contribute to the Cultivation of the Polish language, culture and customs, and prevent integration of Italian Poles into the local society.
