prof. dr hab. Janusz NOWAK, dr hab. Andrzej STÊPNIEWSKI, dr hab. Wojciech PRZYSTUPA, dr hab. Anna STANKIEWICZ
prof. dr Kateryna SYERA
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydzia³ In¿ynierii Produkcji e-mail: janusz.nowak@up.lublin.pl
Ukraiñski Narodowy Uniwersytet Nauk o ¯yciu i Œrodowisku,Wydzia³ Mechaniczno-Technologiczny ,
Streszczenie
W artykule przedstawiono koszty zbioru zielonek przeznaczonych do zakiszania w formie bel cylindrycznych owijanych foli¹ rozci¹gliw¹. Zakres analizy obejmowa³ jedynie zbiór paszy, jej transport i przygotowanie do przechowywania. Kalkulacjê kosztów przeprowadzono dla dwóch wariantów rocznego wykorzystania maszyn i dwóch wariantów ich finansowania.
: zielonka, prasa zwijaj¹ca, zbiór, koszty, dop³ata unijna
S³owa kluczowe
EKONOMICZNA OCENA TECHNOLOGII ZBIORU
ZIELONEK W FORMIE BEL CYLINDRYCZNYCH
TECHNIKA ROLNICZA OGRODNICZA LEŒNA 4/2018 Wstêp
Przedmiot badañ
Jedn¹ z g³ównych przyczyn ró¿nic w op³acalnoœci produkcji prze¿uwaczy, a zw³aszcza byd³a, jest jakoœæ pasz objêtoœciowych, które stanowi¹ podstawê ¿ywienia tej grupy zwierz¹t. W ostatnich latach du¿o uwagi poœwiêca siê metodom konserwowania pasz zielonych z punktu widzenia jakoœci otrzymanego produktu i ponoszonych nak³adów finansowych [7, 8, 13, 14, 17]. Analizy porównawcze prowadzone w wielu krajach zachodnioeuropejskich wskazuj¹ na niejednakow¹ ocenê technologii zbioru i konserwowania pasz w postaci bel. Ró¿nice te wynikaj¹, miêdzy innymi, z odmiennych sposobów obliczania wskaŸnika efektywnoœci technologii zbioru i prze-chowywania pasz. Du¿e znaczenie maj¹ tak¿e ró¿nice oszacowania poszczególnych sk³adników kosztów ca³kowi-tych technologii zbioru i konserwowania pasz, które s¹ niekiedy rezultatem przyjmowania przestarza³ych wskaŸników normatywnego wykorzystania maszyn [1, 2, 9, 10].
Przedmiotem badañ by³y technologie zbioru zielonek z traw ³¹kowych przeznaczonych do zakiszania, w których wiod¹c¹ maszyn¹ by³a zmiennokomorow¹ prasa Variant 365RC firmy Claas [6]. Technologiê zbioru i zakiszania zielonek w formie bel cylindrycznych stanowi³y nastêpuj¹ce agregaty:
- prasa zwijaj¹ca Variant 365RC + ci¹gnik Case MX 150,
- przyczepa do bel firmy Krone + Zetor 10641z ³adowaczem czo³owym 260SL,
- owijarka Z-577 + Ursus 360-3P.
Metodyka badañ
Badania eksploatacyjne maszyn wchodz¹cych w sk³ad wymienionych technologii prowadzono zgodnie z obowi¹zu-j¹cymi metodykami opracowanymi przez Instytut Budowni-ctwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa w Warszawie oraz normami bran¿owymi [11, 16].
Wed³ug zaleceñ zawartych w tych materia³ach okreœlono strukturê czasu pracy badanych maszyn oraz iloœciowe efekty pracy. Badania eksploatacyjne prowadzono w dwóch zmianach kontrolnych. Zawartoœæ suchej masy zbieranej paszy zawiera³a siê w przedziale od 48 do 53%. Na podstawie wyników badañ wyznaczono podstawowe wskaŸniki i wspó³czynniki eksplo-atacyjne niezbêdne przy analizie ekonomicznej.
Kalkulacjê kosztów sta³ych i zmiennych u¿ytkowania ze-stawów maszyn opracowano zgodnie z normami bran¿owymi BN-87/9195-13. Koszty utrzymania maszyn obliczano na podstawie ceny nabycia maszyn z dotacj¹ i bez dotacji ze œrodków unijnych. Jako cenê nabycia ci¹gnika Ursus 360-3P przyjêto cenê obecnie produkowanego ci¹gnika o zbli¿onej mocy i standardzie. Koszty eksploatacji maszyn obliczano dla normatywnego i rzeczywistego wykorzystania maszyn w go-spodarstwie (tab. 1).
Koszty robocizny (13 z³·h ) przyjêto wed³ug przeciêtnego wynagrodzenia brutto w sektorze rolnictwa w roku 2016. Wspó³czynnik kosztów napraw w stosunku do ceny przyjêto w zale¿noœci od poziomu wykorzystania maszyny [1, 9].
-1
Ci¹gnik
(Maszyna) Cena, z³
Wykorzystanie, h WskaŸnik kosztów
WT(1) R(2) PK , % rok(3) -1 · N ,% ceny(4) Case MX 150 Zetor 10641 Ursus C360-3P
Prasa Claas Variant 365RC Przyczepa Krone Owijarka Z577 (7) (8) 350000 200000 60000 170000 50000 20000 RZ 5000 11250 5000 750 3000 375 (5) NR 12000 12000 12000 1300 6000 1000 (6) RZ 200 450 200 50 150 25 NR 667 667 667 65 300 83 RZ 2 2 2 1 1 1 NR 2 2 2 1 1 1 RZ 0,38 0,84 0,38 0,62 0,45 0,12 NR 0,9 0,9 0,9 0,8 0,9 0,4
Tab. 1. Parametry i wspó³czynniki stosowane przy obliczaniu kosztów jednostkowych Table 1. Parameters and coefficients used in calculating the unit cost
(1) - w okresie trwania, (2) - roczne, (3) - przechowywanie i ubezpieczenia, (4) - naprawy, (5) - rzeczywiste, (6) - normatywne, (7) - wraz z ³adowaczem czo³owym, (8) - dla ci¹gnika obecnie produkowanego o zbli¿onej mocy i standardzie
data przyjêcia: 2018-06-28; data akceptacji 2018-07-31
TECHNIKA ROLNICZA OGRODNICZA LEŒNA 4/2018 Wyniki badañ i ich analiza
W tab. 2 przedstawiono sk³adniki kosztów eksploatacji ci¹gników i maszyn stosowanych w technologii zbioru zielonki z przeznaczeniem do zakiszania w formie bel cylindrycznych owijanych foli¹ rozci¹gliw¹. Z danych tych wynika, ¿e najwiêkszy jednostkowy koszt (95,92 z³·t ) odnosi siê do wariantu liczenia kosztów, w którym przyjêto rzeczywiste wykorzystanie maszyn w gospodarstwie, a ich zakupu dokonano z w³asnych œrodków. Najwiêkszy udzia³ stanowi³y koszty eksploatacji prasy zwijaj¹cej Variant 365RC (37,89%). Jest to wynikiem przede wszystkim znacznych kosztów utrzymania spowodowanych ma³ym wykorzystaniem prasy zwijaj¹cej w roku (mniej ni¿ 58% wykorzystania normatyw-nego). Udzia³ kosztów eksploatacji owijarki bel Z577 stanowi³ prawie 29% ogólnych kosztów jednostkowych, poœród których koszty u¿ytkowania by³y dominuj¹ce (80% kosztów eksplo-atacji). Jest to rezultatem znacznych nak³adów finansowych ponoszonych na zakup drogiej folii rozci¹gliwej stosowanej do os³aniania bel. Jest to czynnik znacznie ograniczaj¹cy stosowanie technologii sporz¹dzania kiszonek w formie
-1
pojedynczych bel owijanych foli¹ rozci¹gliw¹ w gospo-darstwach zakiszaj¹cych du¿e iloœci zielonek z roœlin nisko³odygowych [4, 15].
Zwiêkszenie wykorzystania maszyn do poziomu norma-tywnego [10] wp³ynê³o znacz¹co na zmniejszenie jednostko-wych kosztów zbioru i przygotowania zielonki do zakiszania. Jest to szczególnie widoczne na przyk³adzie kalkulacji kosztów dla wariantu finansowania zakupu maszyn i ci¹gników z w³a-snych œrodków gospodarstwa (zmniejszenie o prawie 23%). Natomiast dla wariantu finansowania zakupu z dop³at¹ ze œrod-ków unijnych zwiêkszenie wykorzystania maszyn i ci¹gniœrod-ków do poziomu normatywnego wp³ynê³o na zmniejszenie jednostkowych kosztów tylko o oko³o 17% (z 69,6 z³·t do 57,89 z³·t ). Wynika to przede wszystkim ze znacznego udzia³u kosztów u¿ytkowania owijarki bel w ogólnych kosztach jedno-stkowych (38% liczby 57,89 z³·t ). Nale¿y jednak dodaæ, ¿e znacz¹c¹ pozycjê w strukturze ogólnych jednostkowych kosztów zbioru i przygotowania zielonki do zakiszania stano-wi³y koszty eksploatacji prasy zwijaj¹cej, nawet dla wariantu normatywnego jej wykorzystania i finansowania zakupu ze œrodków unijnych (27% liczby 57,89 z³·t ). Mo¿na zatem
-1 -1
-1
-1
Tab. 2. Struktura jednostkowych kosztów zbioru i przygotowania zielonki do zakiszania w formie bel cylindrycznych w zale¿noœci od rocznego wykorzystania maszyn oraz dotacji
Table 2. The structure of unit costs of harvesting and preparation of forage for ensiling in the form of round bales depending on the annual use of machines and subsidies
Ci¹gnika Case MX 150: - utrzymania - u¿ytkowania - obs³ugi Suma: Ci¹gnika Zetor 10641: - utrzymania - u¿ytkowania - obs³ugi Suma: Ci¹gnika Ursus360-3P: - utrzymania - u¿ytkowania - obs³ugi Suma: Prasy Variant 365RC: - utrzymania - u¿ytkowania Suma: Owijarki Z577: - utrzymania - u¿ytkowania Suma: Przyczepy Krone: - utrzymania - u¿ytkowania Suma: Ogó³em: - utrzymania maszyn - u¿ytkowania maszyn - obs³ugi SUMA: 8,36 6,79 1,04 16,19 2,32 4,44 1,13 7,89 1,64 2,47 1,18 5,29 20,77 15,58 36,35 5,59 22,22 27,81 1,74 0,65 2,39 40,42 52,15 3,35 95,92 3,16 6,76 1,04 10,96 1,97 4,44 1,13 7,54 0,62 2,46 1,18 4,26 12,50 12,72 25,22 2,04 22,37 24,41 0,87 0,65 1,52 21,16 49,40 3,35 73,91 4,50 5,81 1,04 11,35 1,25 3,83 1,13 6,21 0,88 2,28 1,18 4,34 11,17 10,41 21,58 3,00 21,96 24,96 0,85 0,35 1,2 21,65 44,64 3,35 69,6 1,70 5,80 1,04 8,54 1,06 3,84 1,13 6,03 0,33 2,27 1,18 3,78 6,72 8,87 15,59 1,10 22,03 23,13 0,47 0,35 0,82 11,38 43,16 3,35 57,89 Jednostkowe koszty, eksploatacji z³·t-1
Sposób finansowania maszyn
Œrodki w³asne Dop³ata ze œrodków unijnych
Wykorzystanie maszyn Wykorzystanie maszyn
Rzeczywiste Normatywne Rzeczywiste Normatywne
s¹dziæ, ¿e dla maszyn rolniczych o wysokich walorach eksploatacyjnych nale¿a³oby przyjmowaæ inne wartoœci wskaŸników ich wykorzystania ni¿ dla maszyn produkowa-nych kilkanaœcie lat temu. Dotyczy to nie tylko pras zwija-j¹cych, a przede wszystkim nowej prasy do formowania du¿ych bel cylindrycznych oraz wysokowydajnych prasoowijarek stacjonarnych [3, 9, 12].
Przeprowadzona analiza jednostkowych kosztów zbioru i przygotowania zielonki do zakiszania w formie bel cylin-drycznych owijanych foli¹ rozci¹gliw¹ pozwala na sformu³owanie nastêpuj¹cych wniosków:
1. Ma³e wykorzystanie drogich maszyn i ci¹gników nabywanych z w³asnych œrodków generuje du¿e koszty ich utrzymania, które stanowi³y 42% ogólnych jednostkowych kosztów zbioru i przygotowania zielonki do zakiszania. Najwiêkszy udzia³ w ogólnych kosztach utrzymania maszyn stanowi³y koszty utrzymania prasy zwijaj¹cej (oko³o 51%). 2. Zwiêkszenie wykorzystania maszyn do poziomu norma-tywnego wp³ynê³o znacz¹co na zmniejszenie jednostkowych kosztów (prawie o 23% dla wariantu finansowania zakupu maszyn i ci¹gników z w³asnych œrodków gospodarstwa). 3. Dla wariantu finansowania zakupu z dop³at¹ ze œrodków unijnych zwiêkszenie wykorzystania maszyn i ci¹gników do poziomu normatywnego wp³ynê³o na zmniejszenie jednostkowych kosztów tylko o oko³o 17% ( z 69,6 z³·t do 57,89 z³·t ). Wynika to przede wszystkim ze znacznego udzia³u kosztów u¿ytkowania owijarki bel w ogólnych kosztach jednostkowych.
4. Rolnicy korzystaj¹cy ze znacz¹cych dop³at do zakupu ze œrodków unijnych decyduj¹ siê na nabywanie maszyn o wy-sokich walorach eksploatacyjnych, których ma³e wykorzy-stanie w gospodarstwie generuje du¿e koszty ich utrzymania i u¿ytkowania.
Wnioski
Bibliografia
-1 -1
[1] Amman H.: Maschinenkosten 2002. FAT-Berichte, 2001, 569. [2] Blank S.C., Klonsky K.M., Fuller K., Orloff S., Putnam D.H.:
Hay harvesting services respond to market trends. California Agriculture, 2009, vol. 63, 3, 143-148.
[3] Gach S.: Analiza i ocena technologii sporz¹dzania kiszonek z zie-lonek nisko³odygowych. Rozprawy Naukowe i Monografie. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 2003.
[4] Gach S., Skonieczny I.: Analiza kosztów ponoszonych przy ró¿nych sposobach os³aniania bel zielonki. W: Wspó³czesne zagadnienia rozwoju sektora energetycznego i rolniczego (red. Borowski P.F., Klimkiewicz M., Powa³ka M.). SGGW, Warszawa 2010, 55-64.
[5] Harrigan T.M.: Time-motion analysis of corn silage harvest systems. Applied Engineering in Agriculture, 2003, vol. 19, 4, 389-395.
[6] Instrukcja obs³ugi. Variant 365RC. Claas KGaA mbH. Harsewinkel, 2010.
[7] Juszczyk S.: Poszukiwanie mo¿liwoœci obni¿ania kosztów w go-spodarstwach mlecznych. Zeszyty Naukowe Przegl¹du Hodowlanego, 2002, 65, 75-80.
[8] Juszczyk S., Rêkorajski M.: Koszty bezpoœrednie pasz ³¹kowo-pastwiskowych w gospodarstwach mlecznych województwa ³ódzkiego. Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G, T. 94, 2007, 1, 35-45.
[9] Karyœ M.: Ocena technologii zbioru s³omy w formie wielkowymiarowych bel. Rozprawa doktorska. Wydzia³ Techniki Rolniczej AR w Lublinie, 2003.
[10] Lorencowicz E.: Poradnik u¿ytkownika techniki rolniczej. Bydgoszcz APRA, 2009.
[11] Metodyka kwalifikacyjna badañ maszyn rolniczych. Czêœæ VIII. Badania eksploatacyjne. Symbol dok. XXXVII/135. IBMER, Warszawa, 1978.
[12] Nowak J.: Maszyny do formowania bel cylindrycznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, 2013. [13] Puczel B.F.: Analiza kosztów zbioru kukurydzy na kiszonkê.
Problemy In¿ynierii Rolniczej, 2016, 2, 17-26.
[14] Radkowski A., Kuboñ M.: Kapita³och³onnoœæ konserwacji pasz z u¿ytków zielonych w rejonie Beskidu Niskiego. In¿ynieria Rolnicza, 2006, 6, 193-201.
[15] Skonieczny I.: Wp³yw kszta³tu i wymiarów bel zakiszanej zielonki na nak³ady materia³owo-ekonomiczne przy ich os³anianiu. Rozprawa doktorska. IBMER, Warszawa 2009. [16] System Maszyn Rolniczych. Produkcja pasz objêtoœciowych.
Czêœæ 8. IBMER, Warszawa, 1982.
[17] Trimble R.L., Burdine K., Isaacs S.: Economics of hay production and harvesting. University of Kentucky. Department of Agricultural Economics. Agricultural Economics - Extension No. 2005-10. Lexington, December 2005.
[18] h t t p s : / / w w w. u k y. e d u / A g / A g E c o n / p u b s / e 2 0 0 5 - 1 0 . p d f [13-04-2018].
ród³o finansowania: Dzia³alnoœæ statutowa
ECONOMIC ASSESSMENT OF GREEN FODDER HARVESTING IN THE FORM OF
ROUND BALES
Summary
The article presents the costs of green fodder harvesting intended for ensiling in the form of round bales wrapped with stretch film. The range of the analysis included only the harvesting of the feed, its transport and preparation for storage. The cost calculation was made for two variants of the annual use of machines and two variants of their financing.
: green fodder, round baler, harvesting, costs, union subsidy
Key words
A DICTIONARY OF AGRICULTURAL ENGINEERING IN SIX LANGUAGES
Jest pierwszym tego typu s³ownikiem wydanym w Polsce.
Zawiera on ponad 13.350 wiod¹cych angielskich terminów podanych w uk³adzie
alfabetycznym z odpowiednikami w jêzyku polskim, niemieckim, francuskim,
w³oskim i rosyjskim.
Wydawca: PIMR Poznañ.
TECHNIKA ROLNICZA OGRODNICZA LEŒNA 4/2018 26
