Filip Kaczmarek*
Pozycja polityki rozwojowej w pracach
Parlamentu Europejskiego
Position of the development policy in the work of the European Parliament The aim of the research, the results of which are presented in the article, was to determine the importance of development policy for the European Parliament. The analysis is focused on the last two terms of the EP (VII and VIII). The research uses the method of source analysis and statistical method, as well as elements of participatory observation. The research on the importance of development policy in the work of the Parliament took into account the quant- itative dimension – the number of members of the Development Committee; the number of adopted reports as well as the qualitative dimension – the internal prestige of the Parliament’s bodies, the attractiveness of chairing these bodies, the degree of autonomy of development policy. The hypothesis of great importance of development policy in the work of the Parliament was not confirmed. Development policy does not occupy an important place – neither quantitatively or informally. It is less important to the majority of MPs than foreign and security policy, even though Parliament has less power in these areas than in development policy.
Keywords: European Parliament, development policy, Development Committee,
development assistance
Celem badań, których wyniki zaprezentowano w artykule, było określenie miejsca, jakie po-lityka rozwojowa zajmuje w pracach Parlamentu Europejskiego. Analiza jest skoncentrowana na dwóch ostatnich kadencjach (VII i VIII). W badaniach zastosowano metodę analizy źródeł i metodę statystyczną, wykorzystano również elementy obserwacji uczestniczącej. Badania zna-czenia polityki rozwojowej w pracach Parlamentu uwzględniały wymiar ilościowy – liczebność Komisji Rozwoju, liczbę przyjętych sprawozdań, oraz wymiar jakościowy – prestiż wewnętrzny organów parlamentu, atrakcyjność przewodniczenia tymże organom, stopień autonomiczności polityki rozwojowej. Hipoteza o przywiązywaniu dużej wagi do polityki rozwojowej przez Parlament nie została potwierdzona. Polityka rozwojowa nie zajmuje istotnego miejsca ani pod względem ilościowym, ani pod względem nieformalnym. Jest dla większości posłów mniej ważna niż polityka zagraniczna i bezpieczeństwa, mimo że w obszarach tych uprawnienia Parlamentu są mniejsze niż w zakresie polityki rozwojowej.
Słowa kluczowe: Parlament Europejski, polityka rozwojowa, Komisja Rozwoju, pomoc rozwojowa
* Dr hab. Filip Kaczmarek, prof. UEP
Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Instytut Ekonomiczno-Społeczny, Polska Poznań University of Economics and Business, Institute of Socio-Economics, Poland filip.kaczmarek@ue.poznan.pl, https://orcid.org/0000-0001-8287-7487
I. Wstęp
Skrajne ubóstwo i związana z nim niestabilność oraz rosnąca presja migracyjna na-leżą do największych wyzwań współczesności. Znaczenie polityki rozwojowej z punktu widzenia państw rozwiniętych polega m.in. na tym, że może ona stanowić część odpo-wiedzi na to wyzwanie. Wyeliminowanie ubóstwa jest też podstawowym celem aktualnej i poprzedniej globalnej agendy rozwojowej, które zostały przyjęte na poziomie Organiza-cji Narodów Zjednoczonych. W przypadku Unii Europejskiej polityka rozwojowa należy do kompetencji dzielonych między instytucje unijne i państwa członkowskie. W związku z tym Parlament Europejski współuczestniczy w procesach legislacyjnych dotyczących polityki rozwojowej oraz w samym kształtowaniu tego obszaru aktywności UE. Unia jest istotnym aktorem globalnej polityki rozwojowej z kilku powodów. Jednym z nich jest to, że – wraz z państwami członkowskimi – jest największym dawcą oficjalnej pomo-cy rozwojowej (ODA) na świecie. Parlament jest zaś jedyną instytucją unijną, której legitymizacja opiera się na wyborach bezpośrednich. Jednocześnie poziom akceptacji mieszkańców UE dla współpracy rozwojowej jest bardzo wysoki – w połowie 2019 r. 86% respondentów uznawało pomaganie ludziom w państwach rozwijających się za ważne1. Wszystko to skłania do postawienia hipotezy, że polityka rozwojowa UE
zajmuje istotne miejsce w pracach Parlamentu Europejskiego.
Celem badań, których wyniki prezentuje artykuł, było określenie, jakie znaczenie ma polityka rozwojowa dla Parlamentu Europejskiego. Analiza jest skoncentrowana na dwóch ostatnich kadencjach Parlamentu – VII (w latach 2009–2014) i VIII (w latach 2014–2019). Podstawę teoretyczną badań stanowił neofunkcjonalizm. Zgodnie z tym podejściem organy międzynarodowe podporządkowane państwom narodowym, takie jak Unia Europejska, zarządzają wspólnymi interesami, a zakres integracji tych orga-nów z czasem się rozszerza. Unijna polityka rozwojowa spełnia podstawowe założenia neofunkcjonalizmu: kieruje się ideą wspólnego dobra systemu, z założenia lepiej roz-wiązuje problemy niedorozwoju niż poszczególne państwa członkowskie UE i jest two-rzona przez elitę polityczną. Posłowie do Parlamentu Europejskiego stanowią istotną część tej elity. Zgodnie z założeniami neofunkcjonalizmu miejsce polityki rozwojowej w pracach Parlamentu Europejskiego, jako obszaru objętego rozszerzającymi się kom-petencjami UE, powinno być istotne. Podstawowym argumentem krytyków neofunk-cjonalizmu w kontekście badanego zagadnienia jest fakt, że państwa członkowskie UE nie zrezygnowały z prowadzenia własnej, unilateralnej polityki rozwojowej.
W badaniach zastosowano metodę analizy źródeł i metodę statystyczną. Wykorzystano w nich również elementy obserwacji uczestniczącej. Autor korzystał z wiedzy poza- źródłowej, zdobytej podczas pracy w Parlamencie Europejskim (w latach 2004–2014), w tym w Komisji Rozwoju, Wspólnym Zgromadzeniu Parlamentarnym Afryka, Kara-iby, Pacyfik – Unia Europejska (WZP AKP–UE) oraz Delegacji do spraw Stosunków
1 Special Eurobarometer 494: EU Citizens and Development Cooperation, Brussels 2019, <https://data.
z Parlamentem Panafrykańskim (PAP). Badania znaczenia polityki rozwojowej dla Par-lamentu Europejskiego mogą mieć wymiar ilościowy lub jakościowy. W badaniach ilo-ściowych należy wziąć pod uwagę liczebność odpowiedniej komisji merytorycznej, czyli w tym przypadku Komisji Rozwoju, oraz liczbę przyjętych przez Parlament sprawozdań, w szczególności sprawozdań ustawodawczych przygotowanych przez Komisję Rozwoju. Badania jakościowe powinny uwzględniać prestiż wewnętrzny organów Parlamentu zaj-mujących się polityką rozwojową, atrakcyjność przewodniczenia tymże organom oraz stopień autonomiczności polityki rozwojowej wewnątrz UE i wewnątrz Parlamentu. W badaniach jakościowych skorzystano przede wszystkim z danych wtórnych.
Literatura dotycząca działalności Parlamentu Europejskiego2, polityki rozwojowej
Unii Europejskiej3 czy roli, jaką odgrywa Parlament w stosunkach z krajami
rozwija-jącymi się, jest bogata4, ale badań dotyczących aktywności Parlamentu
Europejskie-go w zakresie polityki rozwojowej jest niewiele5. Wnioski wynikające z
dotychcza-sowych badań nie są korzystne dla Parlamentu. Część badaczy uważa Parlament za
2 F. Jacobs, R. Corbett, M. Shackelton, The European Parliament, Routledge, New York 2019; S. Hix,
A. Noury, G. Roland, Democratic Politics in the European Parliament, Cambridge University Press, Cam-bridge 2007; D. Judge, D. Earnshaw, The European Parliament, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2008.
3 EU Development Cooperation. From Model to Symbol, red. K. Arts, A.K. Dickson, Manchester
University Press, Manchester 2004; EU Development Policies: Between Norms and Geopolitics, red. S.L. Beringer, S. Maier, M. Thiel, Palgrave Macmillan, New York 2019; M. Carbone, The European Union and International Development: The Politics of Foreign Aid, Routledge, London 2007; S. Delputte, The ACP–EU Joint Parliamentary Assembly Seen by Its Members: Empowering the Voice of People’s Rep-resentatives?, „European Foreign Affairs Review” 2012, vol. 17, nr 2, s. 241–260; D. Frisch, The European Union’s Development Policy: A Personal View of 50 Years of International Cooperation, Policy Manage -ment Report 15, European Centre for Develop-ment Policy Manage-ment, Maastricht 2008; The European Union and Global Development. An ‘Enlighted Superpower’ in the Making?, red. S. Gänzle, S. Grimm, D. Mahkan, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2012; P. Hoebink, The Treaty of Maastricht and Europe’s De-velopment Co-operation, Aksant Academic Publishers, Amsterdam 2005; M. Holland, M. Doidge, Develop-ment Policy of the European Union, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2012; European Union DevelopDevelop-ment Policy, red. M. Lister, Palgrave Macmillan, London 2016; J. Orbie, H. Versluys, The European Union’s International Development Policy: Leading and Benevolent?, [w:] Europe’s Global Role: External Policies of the European Union, red. J. Orbie, Ashgate, Aldershot 2008; J.D. Saltnes, Global Justice and Aid Effec-tiveness: Reforms of the European Union’s Development Policy, „GLOBUS Research Paper” 2019, nr 3.
4 S. Delputte, Talking Shop or Relevant Actor: The ACP–EU Joint Parliamentary Assembly, [w:]
Par-liamentary Dimensions of Regionalization and Globalization. The Role of Inter-ParPar-liamentary Institutions, red. O. Costa, C. Dri, S. Stavridis, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2013; D. Jančić, World Diplomacy of the European Parliament, [w:] Parliamentary Diplomacy in European and Global Governance, red. S. Stavridis, D. Jančić, Brill, Leiden 2017; S. Stavridis, R. Pace, N. Ajenjo, The Origins, Structures and Functions of the Euro-Mediterranean and Euro-Latin American Inter-Parliamentary Assemblies, [w:] Par-liamentary Dimensions of Regionalization and Globalization. The Role of Inter-ParPar-liamentary Institutions, red. O. Costa, C. Dri, S. Stavridis, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2013.
5 S. Delputte, J. Verschaeve, The Role of the European Parliament in EU Development Policy,
[w:] The European Parliament and Its International Relations, red. S. Stavridis, D. Irrera, Routledge, London 2015; P. Cardwell, D. Jančić, The European Parliament and Development Cooperation: Democratic Parti- cipation in the ‘Low Politics’ of EU External Relations, „Journal of European Integration” 2019, vol. 41, nr 3, s. 365–381.
słabego uczestnika polityki rozwojowej6, gdyż nie jest on w stanie odegrać kluczowej
roli w kształtowaniu unijnej agendy w tym obszarze. Ze względu na swe uprawnienia budżetowe Parlament odgrywa nieco ważniejszą rolę jedynie w programowaniu pomo-cy rozwojowej. Wielu autorów określa Parlament jako „przyjaciela krajów rozwijają-cych się”7. Wynika to z jego bliskich i intensywnych relacji z interesariuszami – krajami
rozwijającymi się i organizacjami pozarządowymi zajmującymi się rozwojem i pomocą humanitarną, a także z jego stosunkowo dużej aktywności dotyczącej niektórych kwe-stii rozwojowych, takich jak równość płci, zrównoważony rozwój czy spójność polityki na rzecz rozwoju8 .
II. Historia polityki rozwojowej w pracach
Parlamentu Europejskiego
Parlament Europejski (a właściwie organy będące jego parlamentarnymi po-przednikami) zajmował się polityką rozwojową od samego początku swego istnie-nia. Już w słynnej deklaracji Roberta Schumana z 9 maja 1950 r., uznawanej po-wszechnie za początek integracji europejskiej, znalazło się stwierdzenie: „Dzięki zwiększonym zasobom Europa będzie mogła nadal realizować jedno ze swoich pod-stawowych zadań, jakim jest działanie na rzecz rozwoju kontynentu afrykańskiego”9 .
Wynikało to z faktu, że większość państw założycielskich Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej [dalej: EWG], tj. Francja, Belgia, Włochy i Holandia, posiadało ko-lonie i terytoria zależne. Nowo powstająca organizacja międzynarodowa musiała zatem uwzględnić konieczność prowadzenia polityki również w stosunku do tych terytoriów. Francja, którą jako minister spraw zagranicznych reprezentował R. Schu-man, miała najwięcej kolonii i terytoriów zależnych spośród wszystkich członków założycieli EWG i to rząd francuski zaproponował, by terytoria zamorskie zostały objęte negocjowanym traktatem. Belgia, Holandia i Włochy poparły takie rozwiąza-nie. W rezultacie traktat rzymski usankcjonował stowarzyszenie tych terytoriów ze Wspólnotą. Założenia stowarzyszenia były bardzo idealistyczne: miało ono służyć „przede wszystkim sprzyjaniu interesom i pomyślności mieszkańców tych krajów i terytoriów, w sposób prowadzący je do rozwoju gospodarczego, społecznego i kul-turalnego” (art. 131)10 .
6 M. Carbone, The European Union...; M. Holland, M. Doidge, op. cit. 7 S. Delputte, J. Verschaeve, op. cit., s. 36.
8 M. Carbone, Theory and Practice of Participation: Civil Society and EU Development Policy,
„Perspectives on European Politics and Society” 2008, vol. 9, nr 2, s. 241–255; F. Söderbaum, P. Stålgren, The European Union and the Global South, Lynne Rienner, Boulder 2010.
9 Deklaracja Schumana – 9 maja 1950 r., <https://europa.eu/european-union/about-eu/symbols/
europe-day/schuman-declaration_pl>, dostęp 12 III 2020.
10 Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, 1957, <https://eures.praca.gov.pl/zal/
Członkowie Europejskiego Zgromadzenia Parlamentarnego zgadzali się z koncep-cją potraktowania kolonii państw członkowskich EWG jako terytoriów stowarzyszo-nych. Dlatego jedną z 13 komisji merytorycznych, które ukonstytuowały się w dniu rozpoczęcia prac zgromadzenia, 20 marca 1958 r., była Komisja ds. Stowarzyszenia z Krajami i Terytoriami Zamorskimi11. Wobec dynamicznego procesu dekolonizacji
polityka rozwojowa EWG i Zgromadzenia Parlamentarnego szybko musiały ulec zmianie. Już w 1961 r. Zgromadzenie zmieniło nazwę właściwej komisji na Komisja Współpracy z Krajami Rozwijającymi się. Rok później, 30 marca 1962 r., samo Zgro-madzenie zmieniło swą nazwę na stosowaną do dzisiaj – Parlament Europejski (choć oficjalnie zostało to zatwierdzone dopiero przez Jednolity akt europejski w 1986 r.12).
Komisja zmieniała nazwę jeszcze trzykrotnie. W 1967 r. została przemianowana na Komisję do spraw Relacji z Państwami Afrykańskimi i Madagaskarem, co odpo-wiadało ówczesnemu nazewnictwu, stosowanemu w umowach międzynarodowych, a konkretnie w konwencji z Yaoundé zawartej między EWG i „stowarzyszonymi państwami afrykańskimi i Madagaskarem”13. W 1973 r. nazwę zmieniono na Komisja
Rozwoju i Współpracy, a w 1999 r. na Komisja Rozwoju. Ta ostatnia nazwa okazała się trwała i jest stosowana do dzisiaj.
Z perspektywy rozwojowej ważnym elementem architektury instytucjonalnej Par-lamentu było powstanie Wspólnego Zgromadzenia Parlamentarnego Afryka, Karaiby, Pacyfik – UE. Jego początki sięgają 1961 r., gdy Hans Furler, przewodniczący Europej-skiego Zgromadzenia Parlamentarnego, i parlamentarzyści z 16 państw Afryki spotkali się w Rzymie i jednomyślnie zdecydowali o powołaniu wspólnej komisji kontaktowej. W grudniu 1961 r. na międzyrządowej konferencji zdecydowano o ustanowieniu Stałej Komisji Wspólnej (Permanent Joint Committee)14. Sytuacja zmieniła się po wejściu
Wielkiej Brytanii do EWG – unijna polityka rozwojowa musiała zintegrować formy współpracy obejmujące byłe kolonie brytyjskie z tymi formami współpracy, które po-wstały dla państw stowarzyszonych z EWG. W 1975 r. powstała grupa państw roz-wijających się z trzech regionów świata – Afryki, Karaibów i Pacyfiku [dalej: AKP]. Formalnie grupa AKP powstała przed wejściem w życie pierwszej konwencji z Lomé (1975 r.), która była ramową umową handlową EWG z 71 państwami z tych trzech regionów15. W konwencji ustanowiono parytetowe Zgromadzenie Konsultacyjne
(Consultative Assembly), w którego skład wchodzili posłowie do Parlamentu Europej-skiego i delegaci z państw AKP. W 1984 r. w trzeciej konwencji z Lomé (w art. 22) zmieniono nazwę zgromadzenia na Wspólne Zgromadzenie (Joint Assembly)16 .
11 The Development Committees. Reports and Resolutions of the Various Committees Responsible for
Development Cooperation from 1958 to 1999, European Parliament, Brussels 2010, s. 17.
12 Jednolity akt europejski, Dz. Urz. UE L 169, 29.6.1987.
13 Convention d’association entre la Communauté économique européenne et les États africains
et malgache associés à cette Communauté, JO 93, 11.6.1964.
14 The Development Committees..., s. 41–43.
15 ACP-EEC Convention of Lomé, OJ L 025, 30.1.1976.
Natomiast na mocy umowy z Kotonu (2000 r.) zgromadzenie przekształcono w WZP AKP–UE, składające się z 78 przedstawicieli krajów AKP i 78 posłów do Parlamentu Europejskiego17. Pod tą nazwą Zgromadzenie funkcjonuje do dzisiaj. Można zatem
stwierdzić, że najważniejsze organy Parlamentu Europejskiego odpowiedzialne za poli-tykę rozwojową ustaliły swój obecny kształt na przełomie XX i XXI w.
W zakresie ilościowym dorobek Parlamentu Europejskiego dotyczący problema-tyki rozwojowej jest znaczny. W latach 1958–1999 przyjęto łącznie 472 sprawozdania przygotowane przez komisje odpowiedzialne za ten obszar18. W ostatnich kadencjach
liczba przyjętych dokumentów też była znaczna (tabela 1). Trzeba jednak pamiętać, że uprawnienia Parlamentu przez długi okres były ograniczone i ograniczenie to dotyczyło wszystkich polityk unijnych. Parlament, wbrew używanej nazwie, był podmiotem kon-sultacyjnym – do 1970 r. nie miał żadnych uprawnień ustawodawczych. Jego sprawo- zdania miały znaczenie wyłącznie polityczne. W 1979 r. zwiększyła się legitymizacja Parlamentu, gdyż posłowie po raz pierwszy zostali wybrani w wyborach bezpośrednich. W 1980 r. Parlament uzyskał uprawnienia opiniodawcze. Możliwość realnego oddzia-ływania na ustawodawstwo unijne uzyskał zaś dzięki traktatowi z Maastricht (1992 r.). Po raz pierwszy uregulowano traktatowo politykę rozwojową UE i objęto ją procedurą współdecyzji. Parlament uzyskał możliwość formułowania, głosowania i wprowadza-nia zmian do propozycji Komisji Europejskiej.
Tabela 1. Sprawozdania Parlamentu Europejskiego dotyczące polityki rozwojowej
Kadencja Liczba przyjętych sprawozdań
V (1999–2004) 62
VI (2004–2009) 42
VII (2009–2014) 47
VIII (2014–2019) 25
Źródło: opracowanie własne na podstawie bazy dokumentów przyjętych przez Parlament Europejski, <https://www.europarl.europa.eu/>, dostęp 15 III 2020 .
W traktacie z Maastricht nie rozstrzygano, w jaki konkretnie sposób kompetencje w zakresie polityki rozwojowej miałyby być podzielone między państwa członkowskie i instytucje UE. Ważną zmianą było poszerzenie kompetencji kontrolnych Parlamentu przez przyznanie uprawnienia do nadzoru nad wdrażaniem polityki rozwojowej UE po-legającego na kontroli nad programami rozwojowymi19. W latach dziewięćdziesiątych
17 Umowa o partnerstwie między członkami grupy państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku z jednej strony
a Wspólnotą Europejską i jej Państwami Członkowskimi z drugiej strony, podpisana w Kotonu 23 czerwca 2000 r., Dz. Urz. UE L 317, 15.12.2000.
18 The Development Committees..., s. 212–249; R. Corbett, F. Jacobs, M. Shackelton, The European
Parliament, John Harper Publishing, London 2005, s. 132.
XX w. i na początku XXI w. Parlament mimo wyraźnego rozszerzenia kompetencji nie był uważany za istotny podmiot kształtujący politykę rozwojową UE. Komisja Euro-pejska postrzegała Parlament jako swego sojusznika w sporach z Radą, aczkolwiek był on bardziej traktowany jak sojusznik symboliczny niż wpływowy20 .
Aktem symbolicznym, ale korzystnym dla Parlamentu ze względu na to, że ak-centowano w nim równość instytucji unijnych w zakresie polityki rozwojowej, było przyjęcie przez instytucje unijne – Radę, Parlament i Komisję Europejską – wspólne-go dokumentu określającewspólne-go politykę rozwojową Unii Europejskiej, tzw. konsensusu europejskiego w sprawie rozwoju (20 grudnia 2005 r.)21. Wcześniej wspólne
działa-nie wszystkich trzech kluczowych instytucji UE w zakresie polityki rozwojowej działa-nie było praktykowane. Parlament nie uczestniczył w koordynacji polityki rozwojowej i w przyjęciu Wspólnego stanowiska Rady i Komisji nt. polityki rozwojowej Wspólno-ty Europejskiej z dnia 10 listopada 2000 r. „Nowa deklaracja [...] poszerzona o udział Parlamentu, ustanawia, po raz pierwszy od pięćdziesięciu lat istnienia współpracy na rzecz rozwoju, ramy dotyczące wspólnych celów, wartości i zasad [...]. Zaletą takiego podejścia, ze względu na jego uroczysty i trójstronny charakter22, jest zdecydowane
przyczynienie się do realizacji celów spójności i efektywności wyznaczonych w ob-szarze działań zewnętrznych Unii”23. Dokument stał się wzorem zastosowanym
póź-niej w odniesieniu do innych polityk, w tym – związanej ze współpracą rozwojową – pomocy humanitarnej. W 2008 r. Rada, Parlament i Komisja Europejska przyjęły konsensus europejski w sprawie pomocy humanitarnej24 .
Badacze są podzieleni w kwestii oceny znaczenia traktatu z Lizbony dla roli Parla-mentu w polityce rozwojowej UE. W obszarze tym kontynuowano zmiany zapoczątko-wane traktatem z Maastricht. W art. 209 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europej-skiej [dalej: TFUE] stwierdza się, że „Parlament Europejski i Rada, stanowiąc zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, przyjmują środki niezbędne w celu realizacji polityki w dziedzinie współpracy na rzecz rozwoju”25. Dzięki temu obie instytucje zostały
zrów-nane w swych uprawnieniach. Wpływ, który zyskał Parlament na decyzje dotyczące poli-tyki rozwojowej, był znacznie większy niż w przypadku wielu innych obszarów polipoli-tyki
20 Confer European Development Cooperation: In Between the Local and the Global, red. P. Hoebink,
Amsterdam University Press, Amsterdam 2010.
21 Wspólne oświadczenie Rady i przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w ramach
Rady, Parlamentu Europejskiego i Komisji w sprawie polityki rozwojowej Unii Europejskiej „Konsensus Europejski”, Dz. Urz. UE C 46, 24.2.2006.
22 Dokument został podpisany w Brukseli przez José Manuela Barroso, przewodniczącego Komisji
Europejskiej, Josepa Borella, przewodniczącego Parlamentu Europejskiego, i Tony’ego Blaira, premiera Wielkiej Brytanii, reprezentującego Radę.
23 Raport generalny na temat działalności Unii Europejskiej – 2005, Komisja Europejska, Luksemburg
2006, s. 158.
24 Wspólne oświadczenie Rady i przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w ramach
Rady, Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej. Konsensus europejski w sprawie pomocy humani-tarnej, Dz. Urz. UE C 25/1, 30.1.2008.
zagranicznej. Zwykła procedura legislacyjna obejmuje: kwestie budżetowe, ustanawianie i modyfikowanie instrumentów finansowych współpracy rozwojowej, ustanawianie no-wych instytucji zajmujących się współpracą rozwojową oraz udzielanie absolutorium za wykonanie budżetu Europejskiego Funduszu Rozwoju.
III. Organy Parlamentu Europejskiego VIII i IX kadencji
jako zmienna polityki rozwojowej
Komisje parlamentarne w różnych systemach parlamentarnych mają różne zna-czenie. W pracach Parlamentu Europejskiego komisje odgrywają ważną rolę – są względnie autonomiczne wobec Parlamentu jako całości i frakcji politycznych, są też podmiotami wyspecjalizowanymi, pracującymi na wysokim poziomie technicznym. Czasami komisje określa się jako „legislacyjny kręgosłup”26 Parlamentu.
Najważ-niejszym organem Parlamentu zajmującym się polityką rozwojową jest Komisja Rozwoju. Formalnie kompetencje Komisji Rozwoju są bardzo szerokie. Obejmują one uprawnienia w zakresie:
„1. wspierania, realizacji i monitorowania polityki rozwoju i współpracy Unii, a zwłaszcza:
a) dialogu politycznego z krajami rozwijającymi się, zarówno dwustronnego, jak i w ramach odpowiednich organizacji międzynarodowych i na płaszczyźnie międzypar-lamentarnej;
b) pomocy dla krajów rozwijających się i porozumień o współpracy z nimi, zwłasz-cza nadzoru nad skutecznym finansowaniem pomocy i oceny wydajności, w tym w od-niesieniu do eliminacji ubóstwa;
c) monitorowania związku polityki państw członkowskich z polityką realizowaną na szczeblu Unii;
d) promowania wartości demokratycznych, dobrego zarządzania i praw człowieka w krajach rozwijających się;
e) realizacji, monitorowania i rozwoju polityki spójności w odniesieniu do polityki rozwoju;
2. całego ustawodawstwa, planowania i kontroli działań prowadzonych w ramach Instrumentu Finansowania Współpracy na rzecz Rozwoju (DCI), Europejskiego Fun-duszu Rozwoju (EFR) – w ścisłej współpracy z parlamentami narodowymi – i Instru-mentu Pomocy Humanitarnej (IPH), a także wszystkich kwestii związanych z pomocą humanitarną w krajach rozwijających się oraz polityki w tym zakresie;
3. kwestii związanych z umową o partnerstwie AKP–UE i stosunków z właściwymi organami;
4. kwestii związanych z krajami i terytoriami zamorskimi;
26 G. Gungor, The Institutionalization of the European Parliament, EUI MWP 2009/26, European
5. udziału Parlamentu w misjach obserwacji wyborów, w razie potrzeby we współ-pracy z innymi właściwymi komisjami i delegacjami”27 .
Komisja Rozwoju, podobnie jak inne komisje Parlamentu, posiada bogaty zestaw narzędzi mających służyć realizacji przypisanych jej uprawnień. Są wśród nich28:
– sprawozdania ustawodawcze, – sprawozdania z inicjatywy własnej, – decyzje budżetowe,
– opinie,
– kontrola programowania współpracy rozwojowej, – zapytania ustne i pisemne,
– współpraca z parlamentami krajowymi państw członkowskich, – współpraca z instytucjami UE,
– działania adresowane do opinii publicznej (np. Europejskie Dni Rozwoju), – misje do państw rozwijających się,
– debaty i wysłuchania publiczne, – powoływanie stałych sprawozdawców.
Najważniejszym narzędziem w tym zestawie są sprawozdania ustawodawcze, ale trzeba podkreślić, że tylko niewielka część sprawozdań przyjmowanych przez Komi-sję Rozwoju ma charakter legislacyjny. Tematyka sprawozdań z inicjatywy własnej – w związku z ich limitowaną liczbą – stosunkowo dobrze obrazuje priorytety polityczne samej Komisji Rozwoju, a precyzyjnie rzecz ujmując, priorytety koordynatorów grup politycznych, którzy podejmują decyzje o poruszanych tematach, kolejności opracowy-wania projektów sprawozdań i alokacji tematów dla poszczególnych grup politycznych, które na tej podstawie wyznaczają sprawozdawcę. Projekty opinii Komisji Rozwoju stanowią informację na temat oceny projektu danego aktu z punktu widzenia polity-ki rozwojowej. Ich wpływ osłabia fakt, że opinie mają jedynie funkcję pomocniczą. O ich przyjęciu lub odrzuceniu przez Parlament w dużej mierze decyduje stanowisko komisji podstawowej dla danego aktu. Określenie wagi pozostałych narzędzi wymaga-łoby przeprowadzenia szczegółowych badań. Ich znaczenie dla kształtowania polityki rozwojowej jest zróżnicowane. Przykładowo przy uzyskaniu zgody lub poparcia więk-szości grup politycznych powołanie stałego sprawozdawcy na poziomie formalnym nie jest trudne. Znacznie trudniej jest zapewnić, by działania podejmowane przez sprawoz-dawcę były skuteczne, zwłaszcza jeżeli inne komisje Parlamentu uznają, że wkracza on w obszary lub kompetencje tychże komisji. Jest to szczególnie widoczne przy próbie oceny oddziaływania stałego sprawozdawcy ds. spójności polityk na rzecz rozwoju (policy coherence for development). Trudna w realizacji jest też parlamentarna kon-trola programowania współpracy rozwojowej. Komisja Rozwoju powołuje odpowied- nie zespoły robocze i posłów wchodzących w ich skład, organizuje posiedzenia tych
27 Regulamin Parlamentu Europejskiego. Dziewiąta kadencja Parlamentu – luty 2020, <https://www.
europarl.europa.eu/doceo/document/RULES-9-2020-02-03-ANN-06_PL.html>, dostęp 14 III 2020.
28 F. Kaczmarek, Dylematy polityki rozwojowej Unii Europejskiej wobec Afryki Subsaharyjskiej
zespołów i zapewnia obsługę administracyjną i wsparcie eksperckie. Ilość dokumentów programowych (opracowywanych dla poszczególnych państw, sektorów i regionów) jest jednak tak duża, że wyklucza możliwość rzeczywistej, merytorycznej analizy ich zawartości przez posłów.
Część członków Komisji Rozwoju aktywnie wykorzystuje dostępne narzędzia. Komisji Rozwoju, mimo zaangażowania członków, nie można jednak uznać za podmiot odgrywający ważną rolę w Parlamencie. Jeżeli porówna się Komisję Rozwoju z innymi komisjami, to można stwierdzić, że nie jest ona traktowana przez posłów jako priory-tetowa. Świadczy o tym m.in. jej niska liczebność. O liczebności wszystkich komisji decyduje na początku każdej kadencji sam Parlament, ale w praktyce posłowie akcep-tują propozycje Konferencji Przewodniczących w tym zakresie. Gdyby posłowie byli zainteresowani pracą w Komisji Rozwoju, mogliby wywrzeć nacisk na zwiększenie jej liczebności. Z reguły nie czynią tego29, a nawet jeżeli podejmują takie próby, to są one
nieskuteczne, gdyż polityka rozwojowa nie jest priorytetem politycznym na poziomie państw członkowskich, w których są wybierani. Nie ma zatem podstaw do zbudowania motywacji reelekcyjnej posłów, skłaniającej do ewentualnego zaangażowania się w prace tej komisji, a motywacja wynikająca z chęci reelekcji należy do silnych motywatorów. Dodatkowym problemem jest to, że Komisja Rozwoju jest jedyną komisją Parlamentu, dla której bezpośrednim podmiotem prac nie są obywatele UE. Jej faktycznym raison d’être jest „służenie ludziom biednym spoza Unii Europejskiej”30. Problem częściowo
polega na tym, że „biedni ludzie” spoza UE nie biorą udziału w europejskich wyborach. W konsekwencji zarówno w trakcie obecnej, jak i poprzedniej kadencji Parlamentu Komisja Rozwoju należy do najmniej licznych komisji (tabela 2).
Tabela 2. Liczebność komisji Parlamentu Europejskiego VIII i IX kadencji
Komisja VIII kadencja (2014–2019) (2019–2024)IX kadencja Ochrona środowiska naturalnego, zdrowie publiczne
i bezpieczeństwo żywności (ENVI) 76 81
Przemysł, badania naukowe i energia (ITRE) 72 78
Sprawy zagraniczne (AFET) 71 71
Prawa człowieka (DROI) 30 29
Bezpieczeństwo i obrona (SEDE) 30 30
Wolności obywatelskie, sprawiedliwość i sprawy wewnętrzne
(LIBE) 68 72
29 Posłowie wybrani po raz pierwszy nie mają wystarczającego doświadczenia pozwalającego na
sku-teczne przeprowadzenie takiego wniosku. Posłowie doświadczeni wiedzą natomiast, że prestiż wewnętrzny w Parlamencie jest przypisywany innym komisjom.
30 T. Nuthall, Development. Striving to Bring Development Goals to the Fore, EurActive, Brussels
2009, s. 26.
Komisja VIII kadencja (2014–2019) (2019–2024)IX kadencja
Sprawy gospodarcze i monetarne (ECON) 60 60
Zatrudnienie i sprawy socjalne (EMPL) 52 55
Transport i turystyka (TRAN) 49 49
Rolnictwo i rozwój wsi (AGRI) 48 48
Rynek wewnętrzny i ochrona konsumentów (IMCO) 45 45
Rozwój regionalny (REGI) 43 43
Handel międzynarodowy (INTA) 41 41
Budżet (BUDG) 41 41
Prawa kobiet i równouprawnienie (FEMM) 35 35
Petycje (PETI) 35 32
Kultura i edukacja (CULT) 31 31
Kontrola budżetowa (CONT) 30 30
Rybołówstwo (PECH) 28 28
Sprawy konstytucyjne (AFCO) 28 28
Rozwój (DEVE) 26 26
Sprawy prawne (JURI) 25 25
Źródło: opracowanie własne na podstawie Parlament Europejski: Fakty i liczby. Briefing, Biuro Analiz Parlamentu Europejskiego, Bruksela 2019, s. 9, oraz strony internetowej Parlamentu Europejskiego, <https://www.europarl.europa.eu>, dostęp 12 III 2020.
Drugą przesłanką potwierdzającą, że polityka rozwojowa nie jest traktowana w Parlamencie Europejskim jak priorytet polityczny, jest dobór przewodniczących par-lamentarnych komisji. Nominowanie kandydatów na przewodniczących wszystkich komisji odbywa się w procesie politycznym, który zakłada dwukrotne wykorzystanie metody D’Hondta. O możliwości zaproponowania kandydata (później musi to być przegłosowane przez poszczególne komisje in gremio) decyduje wielkość frakcji po-litycznej. Frakcje zaś, przygotowując się do negocjacji z innymi frakcjami, muszą wcześniej ustalić własne priorytety. Decydując o tym, do jakich stanowisk zgłoszą kan-dydatów, uwzględniają oczekiwania personalne poszczególnych delegacji narodowych współtworzących daną frakcję. Czynią to w kolejności wynikającej z liczebności po-szczególnych delegacji narodowych wchodzących w skład danej frakcji. Pracownicy frakcji przygotowują zestawienia, które precyzyjnie określają kolejność dotyczącą chęci obsadzenia stanowiska przez delegacje narodowe. Gdyby Komisja Rozwoju była uwa-żana za komisję zajmującą się obszarem ważnym dla unijnej lub krajowej polityki, to czołowi politycy Parlamentu lub ci, którzy mają realny wpływ na taktykę obsadzenia stanowiska, wykorzystaliby system wyłaniania kandydatów na przewodniczącego, by zdobyć to stanowisko dla siebie albo dla kandydata ze swojej partii krajowej. Tym-czasem wśród przewodniczących Komisji Rozwoju nie było wpływowych osobistości
europejskiej polityki (tabela 3). Najważniejszym politykiem w gronie przewodniczą-cych Komisji Rozwoju od 2004 r. był Josep Borrell, ale w przypadku jego nominacji na to stanowisko ważny jest kontekst – został on kandydatem na przewodniczącego komi-sji tuż po odejściu z funkcji przewodniczącego Parlamentu. Frakcja socjalistyczna nie chciała, by ktoś, kto dwa i pół roku wcześniej był dla niej na tyle ważnym politykiem, że mimo braku doświadczenia europarlamentarnego31 został przewodniczącym
Parla-mentu, w drugiej części kadencji pozostał bez żadnej funkcji parlamentarnej.
Tabela 3. Przewodniczący Komisji Rozwoju w latach 2004–2020
Okres Imię i nazwisko Frakcja Państwo
2004–2007 Liusa Morgantini GUE/NGL Włochy
2007–2009 Josep Borrell PES Hiszpania
2009–2014 Eva Joly Zieloni Francja
2014–2019 Linda McAvan PES Wielka Brytania
2019– Tomas Tobé EPP Szwecja
EPP – Europejska Partia Ludowa, GUE/NGL – Konfederacyjna Grupa Zjednoczonej Lewicy Europejskiej/Nordyckiej Zielonej Lewicy, PES – Partia Europejskich Socjalistów.
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych na stronie internetowej Parlamentu Europejskiego, <https://www.europarl.europa.eu>, dostęp 15 III 2020.
Problem niskiej atrakcyjności stanowisk związanych z polityką rozwojową nie do-tyczy wyłącznie Parlamentu, ale również innych instytucji unijnych, np. Komisji Euro-pejskiej: „[...] w wielu państwach członkowskich UE polityką rozwojową zajmują się często mało doświadczeni ministrowie lub sekretarze stanu. Portfolio rozwojowe nie jest rozchwytywane, gdy państwa członkowskie UE i parlamentarne frakcje polityczne rozdzielają stanowiska w Komisji”32 .
Trzecim elementem mogącym świadczyć o tym, jaka jest pozycja danej komisji we-wnątrz Parlamentu, jest jej aktywność sprawozdawcza. W ujęciu ilościowym aktywność Parlamentu VIII kadencji w zakresie polityki rozwojowej nie była duża w porównaniu z aktywnością komisji odpowiedzialnych za inne obszary. Jeśli chodzi o sprawozdania z inicjatywy własnej, Komisja Rozwoju z 22 sprawozdaniami tego typu znalazła się w połowie zestawienia obejmującego wszystkie komisje parlamentarne. Liczba spra-wozdań z inicjatywy własnej poszczególnych komisji nie jest miernikiem bezwzględ-nym, gdyż podlega ograniczeniom formalnym i jest limitowana. Rozpoczęcie prac nad każdym sprawozdaniem tego typu wymaga uzyskania zgody Konferencji Przewodni-czących33. Sprawozdania te nie są zresztą postrzegane w Parlamencie, a tym bardziej
31 Była to pierwsza kadencja J. Borella w Parlamencie Europejskim.
32 M. Furness, Policy Coherence for Development and the Security-Development Nexus in EU External
Relations, [w:] EU Policy Coherence for Development: The Challenge of Sustainability, Directorate-General for External Policies, Policy Department, European Parliament, Brussels 2016, s. 25.
przez inne instytucje UE, jako najważniejszy sposób oddziaływania Parlamentu. Najważ-niejszy pod względem realnego wpływu, ale i kreowania prestiżu, jest udział w proce-sie legislacyjnym. Sprawozdań ustawodawczych powierzonych Komisji Rozwoju było znacznie mniej niż sprawozdań z inicjatywy własnej – z dwoma sprawozdaniami ustawo-dawczymi plasuje się ona na trzecim miejscu od końca (przed dwoma komisjami, które nie miały okazji przygotować żadnego sprawozdania ustawodawczego w trakcie tej ka-dencji – Komisją Praw Kobiet i Równouprawnienia oraz Komisją Petycji). Oznacza to, że Komisja Rozwoju rzadko (tabela 4) jest komisją odpowiedzialną za przygotowanie projektu stanowiska Parlamentu w sprawie danej propozycji legislacyjnej.
Tabela 4. Liczba sprawozdań komisji Parlamentu VIII kadencji
Komisja Sprawozdania z własnej inicjatywy
Sprawozdania
ustawodawcze Inne (budżet, immunitety)
Akt delegowany
lub wykonawczy
Sprawy zagraniczne 91 47 0 0
Sprawy gospodarcze i monetarne 42 7 0 216
Zatrudnienie i sprawy socjalne 29 28 0 22 Wolności obywatelskie,
sprawiedliwość i sprawy wewnętrzne 29 163 0 14
Rozwój regionalny 29 19 0 9
Sprawy prawne 28 97 61 7
Prawa kobiet i równouprawnienie 26 0 0 0
Handel międzynarodowy 22 72 0 44
Rozwój 22 2 0 1
Przemysł, badania naukowe i energia 20 58 0 32 Ochrona środowiska naturalnego,
zdrowie publiczne i bezpieczeństwo
żywności 20 56 0 518
Kultura i edukacja 18 9 0 1
Transport i turystyka 18 61 0 80
Rynek wewnętrzny i ochrona
konsumentów 17 36 0 72
Sprawy konstytucyjne 17 8 10 3
Rybołówstwo 16 47 0 57
Kontrola budżetowa 15 28 263 0
Rolnictwo i rozwój wsi 12 13 0 93
Petycje 10 0 0 0
Budżet 5 10 533 12
Brak szerokich działań legislacyjnych nie oznacza, że Parlament nie uczestniczy w istotnych zmianach dotyczących polityki rozwojowej UE. W VIII kadencji były one związane z przyjęciem nowej globalnej agendy rozwojowej i zastąpieniem milenijnych celów rozwoju (MDGs; 2000 r.) celami zrównoważonego rozwoju (SDGs; 2015 r.). W konsekwencji instytucje unijne postanowiły znowelizować europejski konsensus w sprawie rozwoju z 2005 r., który opierał się na MDGs. 7 czerwca 2017 r. Antonio Tajani, przewodniczący Parlamentu Europejskiego, Joseph Muscat, premier Malty (działający w imieniu Rady UE), Jean-Claude Juncker, przewodniczący Komisji Euro-pejskiej, oraz Federica Mogherini, wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej/Wysoka Przedstawiciel ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, podpisali nowy konsen-sus34. Ustanawiał on podstawowe zasady i strategię osiągnięcia SDGs, które mają być
najważniejszym celem polityki rozwojowej UE do 2030 r. Głównym celem tej polityki pozostaje wyeliminowanie ubóstwa.
Niektóre komisje parlamentarne, niezależnie od dorobku ilościowego, cieszą się nieformalnym prestiżem instytucjonalnym, np. Komisja Spraw Zagranicznych, Komisja Spraw Konstytucyjnych35 czy Komisja Budżetowa36. Badacze dość rzadko podejmują
kwestię nieformalnego znaczenia poszczególnych komisji. Niektóre analizy wskazują, że komisjami, które mają najbardziej oczywiste powiązanie z interesami mieszkańców konkretnych okręgów wyborczych (definiowanymi szerzej, czyli tak, że mogą się rów-nież odnosić do całego państwa członkowskiego), są Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Komisja Rybołówstwa37. Innym zjawiskiem jest popularność Komisji Rozwoju
Regionalnego. Wśród posłów z państw członkowskich o krótkim stażu w UE jest ona popularna ze względu na rolę, jaką odgrywa w tworzeniu regulacji związanych z zarzą-dzaniem i wysokością funduszy spójnościowych. Wynika to z faktu, że państwa te nie są płatnikami netto unijnego budżetu, a opinia publiczna w tych państwach (m.in. w Pol-sce) zwraca dużą uwagę na bilans transferów finansowych między swoim budżetem i budżetem Unii. Nie ma natomiast żadnych badań jakościowych, które wskazywałyby, że do komisji Parlamentu Europejskiego uznawanych z jakichś względów za wpływowe i ważne należy Komisja Rozwoju.
Komisja Rozwoju teoretycznie koordynuje prace innych organów Parlamentu, a konkretnie tej części delegacji międzyparlamentarnych, które zajmują się współ-pracą z państwami rozwijającymi się. Zadaniem wszystkich delegacji działających w Parlamencie jest utrzymywanie relacji z państwami trzecimi, regionami lub orga-nizacjami międzynarodowymi. Ważniejszą rolę w tym zakresie odgrywa Komisja
34 Wspólne oświadczenie Rady i przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w Radzie,
Parlamentu Europejskiego i Komisji. Nowy europejski konsensus w sprawie rozwoju „Nasz świat, nasza godność, nasza przyszłość”, Dz. Urz. UE C 210/1, 30.6.2017.
35 W. Beauvallet, L. Godmer, G. Marrel, S. Michon, La production de la légitimité institutionnelle au
Parlement européen: le cas de la commission des affaires constitutionnelles, „Politique européenne” 2009, vol. 28, nr 2, s. 73.
36 R. Corbett, F. Jacobs, M. Shackelton, op. cit., s. 121.
37 R. Whitaker, Tenure, Turnover and Careers in the European Parliament: MEPs as Policy-seekers,
Spraw Zagranicznych, gdyż na podstawie Regulaminu Parlamentu Europejskiego to ta komisja: „zapewnia polityczny nadzór i koordynację prac wspólnych komisji par-lamentarnych i parpar-lamentarnych komisji do spraw współpracy, jak też delegacji mię-dzyparlamentarnych, delegacji ad hoc objętych zakresem jej kompetencji”38. Władze
Parlamentu sformułowały zasady dotyczące prac wszystkich delegacji: „Delegacje podtrzymują i rozwijają międzynarodowe kontakty Parlamentu oraz dążą do wzmoc-nienia roli i widoczności Unii Europejskiej na świecie. W związku z tym działalność delegacji zmierza z jednej strony do podtrzymania i zacieśnienia kontaktów z parla-mentami krajów będących tradycyjnymi partnerami Unii Europejskiej oraz, z drugiej strony, przyczynia się do propagowania w państwach trzecich wartości stanowiących fundament Unii Europejskiej, mianowicie zasad wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz państwa prawa (art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej)”39. Koordynacja prac delegacji przez Komisję Rozwoju jest iluzoryczna
nie tylko z powodu potencjalnego sporu kompetencyjnego z Komisją Spraw Zagra-nicznych, ale również dlatego że delegacji współpracujących z państwami rozwijają-cymi się, grupami takich państw lub organizacjami zrzeszająrozwijają-cymi takie państwa jest bardzo dużo. W IX kadencji Parlamentu do delegacji tego typu można zaliczyć:
– Delegację do Wspólnego Zgromadzenia Parlamentarnego AKP–UE, – Delegację do spraw Stosunków z Parlamentem Panafrykańskim, – Delegację do spraw Stosunków z Republiką Południowej Afryki,
– Delegację do Europejsko-Latynoamerykańskiego Zgromadzenia Parlamen- tarnego,
– Delegację do Komisji Parlamentarnej CARIFORUM–UE, – Delegację do spraw Stosunków z Mercosurem,
– Delegację do spraw Stosunków z Państwami Ameryki Środkowej, – Delegację do spraw Stosunków z Państwami Wspólnoty Andyjskiej,
– Delegację do Komisji Współpracy Parlamentarnej UE–Kazachstan, UE–Kirgistan, UE–Uzbekistan i UE–Tadżykistan oraz do spraw Stosunków z Turkmenistanem i Mongolią,
– Delegację do spraw Stosunków z Afganistanem,
– Delegację do spraw Stosunków z Państwami Azji Południowej,
– Delegację do spraw Stosunków z Państwami Azji Południowo-Wschodniej i Stowarzyszeniem Państw Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN).
Najważniejszą z tej grupy jest Delegacja do Wspólnego Zgromadzenia Parlamentar-nego AKP–UE. Jest ona wprawdzie największą pod względem liczebności, ale nie można jej tylko z tego tytułu uznać za najbardziej prestiżową delegację Parlamentu. Liczeb-ność wynika bowiem w tym przypadku nie z decyzji wewnętrznej Parlamentu, tylko z umowy międzynarodowej. Wśród samych posłów za bardziej prestiżowe uchodzą
38 Regulamin Parlamentu Europejskiego...
39 Postanowienia wykonawcze regulujące prace delegacji i misji poza granicami Unii Europejskiej.
Decyzja Konferencji Przewodniczących z dnia 29 października 2015 r., <https://www.europarl.europa.eu/ RegData/publications/reg/2015/0001/EP-PE_REG%282015%290001_PL.pdf>, dostęp 13 III 2020.
inne delegacje, np. Delegacja do spraw Stosunków ze Stanami Zjednoczonymi czy Delegacja do spraw Stosunków ze Zgromadzeniem Parlamentarnym NATO. Za ważne pod względem politycznym uchodzą delegacje współpracujące z państwami ogólnie uznanymi za ważne, np. Delegacja do Komisji Współpracy Parlamentarnej UE–Rosja czy Delegacja do spraw Stosunków z Chińską Republiką Ludową. Realne znaczenie delegacji dla frakcji politycznych i posłów można określić dzięki sposobowi, w jaki do stanowisk przewodniczących delegacji podchodzą największe delegacje narodowe w poszczególnych frakcjach. Największe z nich dzięki stosowaniu systemu D’Hondta zdobywają pierwszeństwo w proponowaniu kandydatów na te stanowiska. Współprze-wodniczenie WZP AKP–UE (drugi współprzewodniczący reprezentuje państwa AKP) nie jest pierwszym ich wyborem. Trzeba jednak dodać, że nie wynika to wyłącznie z niedoceniania polityki rozwojowej. Posłowie z poszczególnych państw mają w za-kresie aktywności w delegacjach swoje priorytety geograficzne związane z polityką krajową, a nie unijną, np. polscy posłowie po raz pierwszy wybrani w 2004 r. gre-mialnie przystąpili do delegacji do spraw stosunków z państwami byłego bloku so-wieckiego, a w dwóch przypadkach zostali przewodniczącymi delegacji (Białoruś, Ukraina)40 .
IV. Priorytety rozwojowe Parlamentu Europejskiego VII, VIII
i IX kadencji jako zmienna polityki rozwojowej
Parlament nie posiada żadnych uprawnień decyzyjnych w zakresie polityki zagra-nicznej i bezpieczeństwa. Traktat z Lizbony nie zmienił tego stanu. Nie może zatem dziwić fakt, że zwolenników autonomiczności polityki rozwojowej łatwiej jest zna-leźć w Parlamencie niż w Radzie. Parlament przez wiele lat uchodził za instytucję mocno zaangażowaną w politykę rozwojową i wspierającą w tym zakresie Komisję Europejską. Dieter Frisch, wieloletni urzędnik Komisji Europejskiej i jej były dy-rektor generalny odpowiedzialny za współpracę rozwojową41, opisywał, w jaki
spo-sób ten wpływ został osiągnięty: „Parlament [...] zawsze wykorzystywał wszystkie dostępne mu środki do promowania tej polityki. Bez jego politycznego wsparcia wiele inicjatyw Komisji poszłoby na marne; Parlament korzystał również ze swoich uprawnień budżetowych i podjął wiele inicjatyw mających na celu wzmocnienie, a nawet stworzenie linii budżetowych wspierających swoje priorytety”42.
Wizeru-nek Parlamentu jako sojusznika Komisji Europejskiej był uzasadniony i pozytywny w czasach, gdy Parlament był jedynie organem konsultacyjnym. Obecnie byłoby to
40 Confer A. Herranz, The Inter-Parliamentary Delegations of the European Parliament: National
and European Priorities at Work, [w:] The Role of Parliaments in European Foreign Policy: Debating on Accountability and Legitimacy, red. E. Barbé, A. Herranz, Oficina d’informació del Parlament Europeu, Barcelona 2005, s. 88.
41 W latach 1983–1992. 42 D. Frisch, op. cit., s. 50.
dwuznaczne. Parlament jest współdecydentem, który powinien mieć własną agendę i własne cele.
Parlament w swych wewnętrznych analizach jednoznacznie docenia politykę roz-wojową: „Nie ma wątpliwości, że polityka rozwoju ma swego rodzaju konstytucyjny charakter na kontynencie, który odegrał ważną rolę w kolonizacji i późniejszym rozwoju gospodarki światowej”43. Służby Parlamentu uznają też, że „Parlament Europejski
powi-nien być w pełni przygotowany do pełnego uczestnictwa w tej kluczowej debacie doty-czącej polityki zagranicznej, handlu, rozwoju, środowiska, praw człowieka”44. Parlament
docenia również politykę rozwojową w różnych deklaracjach kierowanych do adresatów zewnętrznych. Jerzy Buzek, jako przewodniczący Parlamentu Europejskiego, w pu-blikacji przygotowanej dla polskich parlamentarzystów pisał m.in.: „Parlamentarzyści mają [...] obowiązek zapewnienia, że polityka rozwojowa prowadzona przez te insty-tucje [państwa polskiego], jak i Unię Europejską jest skuteczna i efektywna, że każda złotówka, każde euro wydane na pomoc rozwojową są wydane właściwie”45. Parlament
jest zróżnicowany politycznie i nigdy nie jest jednomyślny. Dotyczy to również polityki rozwojowej. Partie głównego nurtu (EPP, socjaliści, liberałowie i Zieloni) zgadzają się w zasadniczych kwestiach rozwojowych, ale część posłów, np. z większości ugrupowań eurosceptycznych obecnych w Parlamencie, jest niechętna pomocy rozwojowej46. Część
ugrupowań eurosceptycznych traktuje współpracę rozwojową instrumentalnie – jako na-rzędzie ograniczania presji migracyjnej47 .
Większość parlamentarna popierała i popiera strategiczne cele polityki rozwojo-wej UE. Wielokrotnie wspierała zaangażowanie UE i państw członkowskich w realiza-cję MDGs i SDGs, formułując własne oczekiwania i postulaty w stosunku do globalnej agendy rozwojowej48. Charakterystyczna dla działań Parlamentu jest ochrona własnych
uprawnień i podejmowanie prób ich rozszerzania. Drugą cechą działań Parlamentu, wy-różniającą go na tle innych instytucji unijnych, jest bardziej jednoznaczny stosunek do niektórych delikatnych kwestii rozwojowych, np. polityki spójności na rzecz rozwoju czy postępowania zgodnego z unijnymi wartościami w ramach wszystkich prowadzonych
43 Preparing for Complexity. The European Parliament 2025, The Secretary-General, European
Parlia-ment, Brussels 2013, s. 83.
44 Ibidem .
45 J. Buzek, Przedmowa, [w:] Polityka współpracy rozwojowej Unii Europejskiej w kontekście polskiej
prezydencji w Radzie UE w 2011 r. Przewodnik dla posłów i senatorów, Polska Akcja Humanitarna, Warszawa 2011, s. 7.
46 Confer F. Tereszkiewicz, Unijna polityka współpracy rozwojowej w ocenie eurosceptycznych frakcji
parlamentu Europejskiego ósmej kadencji, [w:] Unia Europejska i Polska. Wobec międzynarodowej współ-pracy na rzecz rozwoju, red. A. Skolimowska, B. Jankowski, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kar-dynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2016, s. 165.
47 Idem, Rola Unii Europejskiej na arenie międzynarodowej według partii eurosceptycznych, „Rocznik
Europeistyczny” 2016, nr 2, s. 110.
48 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 6 lipca 2017 r. w sprawie działań UE na rzecz
zrówno-ważonego rozwoju, 2017/2009(INI); Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 14 marca 2019 r. w sprawie rocznego sprawozdania strategicznego w sprawie wdrażania i realizacji celów zrównoważonego rozwoju, 2018/2279(INI).
działań zewnętrznych49. Służby Parlamentu przyznają, że powstanie „wielobiegunowego
świata zostało pozytywnie odebrane w UE jako szansa na eksport nie tylko produktów, ale także norm, wartości i wpływów. Polityka sąsiedztwa i europejska polityka rozwoju odegrały ważną rolę w ukierunkowaniu tych normatywnych celów dyplomacji europej-skiej”50. Rekomendują, by to kontynuować: „UE nie powinna wahać się uzależniać
po-lityki rozwojowej obejmującej zarówno handel, jak i pomoc od poszanowania wartości i zasad UE, w tym parytetu między mężczyznami i kobietami, praw mniejszości oraz dobrych praktyk w dziedzinie zrównoważonego rozwoju”51 .
W wymiarze legislacyjnym duże znacznie miała VII kadencja Parlamentu (2009– –2014), gdyż podczas jej trwania przyjmowano istotne akty ustawodawcze dotyczące Instrumentu Finansowania Współpracy Rozwojowej [dalej: DCI], ustanowienia Euro-pejskiej Służby Działań Zewnętrznych [dalej: ESDZ] i wieloletnich ram finansowych na lata 2014–2020. Parlament zajmował się też konsekwencjami powstania nowej służby dla polityki rozwojowej i roli Parlamentu, a także próbą zreformowania unijnej polityki rozwojowej w postaci Programu działań na rzecz zmian (2011 r.)52. Uchwalenie
przedłu-żenia funkcjonowania DCI na lata 2014–2020 można uznać za sukces Komisji Rozwo-ju. Proces legislacyjny trwał dość długo (ponad dwa lata), ale rozporządzenie53 przyjęto
w pierwszym czytaniu. Pierwotnie Komisja Europejska chciała, aby za pomocą jednego instrumentu finansować zarówno pomoc rozwojową, jak i współpracę zagraniczną54 .
Komisja Rozwoju, a w konsekwencji Parlament jako całość, chciały odrębnego instru-mentu, przeznaczonego wyłącznie na współpracę rozwojową. Komisja Europejska ustą-piła i zmodyfikowała swój wniosek, uwzględniając oczekiwania Parlamentu.
W VIII kadencji (2014–2019) do spraw zajmujących Parlament należała m.in. no-welizacja europejskiego konsensusu w sprawie rozwoju55. W obliczu zwiększonej presji
migracyjnej jednym z kluczowych problemów, którymi zajął się Parlament, były kwestie
49 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 18 kwietnia 2018 r. w sprawie wdrażania unijnych
in-strumentów finansowania zewnętrznego: przegląd śródokresowy w 2017 r. i przyszła struktura na okres po roku 2020, 2017/2280(INI); Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 25 października 2016 r. w sprawie praw człowieka i migracji w państwach trzecich, 2015/2316(INI); Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 5 kwietnia 2017 r. w sprawie rozwiązań dotyczących przepływu uchodźców i migrantów: rola działań zewnętrznych UE, 2015/2342(INI).
50 Preparing for Complexity..., s. 23. 51 Ibidem, s. 85.
52 Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu
Ekonomiczno--Społecznego i Komitetu Regionów „Zwiększanie wpływu unijnej polityki rozwoju – Program działań na rzecz zmian”, KOM/2011/0637 wersja ostateczna.
53 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 233/2014 z dnia 11 marca 2014 r.
ustana-wiające Instrument Finansowania Współpracy na rzecz Rozwoju na lata 2014–2020, Dz. Urz. UE L 77/44, 15.3.2014.
54 D. Kwiecień, Parlament Europejski siódmej kadencji wobec polityki rozwojowej i humanitarnej Unii
Europejskiej, [w:] Podsumowanie siódmej kadencji Parlamentu Europejskiego (2009–2014), red. A. Kirpsza, P. Musiałek, D. Stolicki, AT Wydawnictwo, Kraków 2015, s. 377.
55 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie przeglądu Konsensusu
związków migracji i rozwoju56. Wzrost znaczenia problematyki migracyjnej pośrednio
wpłynął na zwiększenie zainteresowania polityką rozwojową. Powiązanie współpracy rozwojowej z migracją niesie ryzyko zinstrumentalizowania polityki rozwojowej i uczy-nienia z niej instrumentu zmniejszania presji migracyjnej. Próby ograniczania migracji trudno jest pogodzić z wartościami promowanymi przez UE i polityką spójności na rzecz rozwoju57. Drugim powodem instrumentalizacji polityki rozwojowej może być chęć
podporządkowania jej celom polityki bezpieczeństwa58. Posłowie z Komisji Rozwoju
konsekwentnie starają się, by fundusze rozwojowe nie były przeznaczane na inne cele. W lipcu 2016 r. Komisja Europejska przedstawiła wniosek zwiększający o 100 mln euro budżet Instrumentu na rzecz Stabilizacji i Pokoju [dalej: IcSP]. Celem tej propozycji było wzmocnienie roli UE jako organizacji wpływającej na bezpieczeństwo przez wprowa-dzenie nowych możliwości finansowania rozwoju potencjału wojskowego w państwach trzecich w formie szkoleń, infrastruktury i sprzętu. Zwiększenie budżetu IcSP miało po-chodzić z przesunięcia środków w ramach działu IV wieloletnich ram finansowych na lata 2014–2020. Komisja Rozwoju podkreśliła w swej opinii, że proponowana pomoc w budowaniu potencjału wojskowego w krajach partnerskich nie powinna pochodzić ze środków przeznaczonych na pomoc rozwojową. Poprawka w tym zakresie została za-twierdzona przez Parlament i z powodzeniem obroniona w negocjacjach trójstronnych. Rada i Komisja Europejska zgodziły się nie wykorzystywać środków DCI do finansowa-nia budowy potencjału wojskowego59 .
Parlament wydaje się nie dostrzegać swych sukcesów w sprawach rozwojowych. W zestawieniu 17 najważniejszych osiągnięć VIII kadencji przygotowanym przez sam Parlament nie znalazło się żadne, które by dotyczyło współpracy rozwojowej. Na liście umieszczono60:
1) bezpieczeństwo ruchu lotniczego,
2) nieekonomiczne wykorzystanie plastikowych toreb na zakupy,
3) otwarcie rynku płatności internetowych w celu ograniczenia opłat i ryzyka oszustw,
4) zielone światło dla paryskiego porozumienia klimatycznego, 5) ukrócenie nieprzejrzystych opłat za płatności kartą,
6) koniec roamingu,
56 Confer F. Kaczmarek, Stanowisko Parlamentu Europejskiego wobec migracji w kontekście polityki
spójności na rzecz rozwoju, [w:] Między tolerancją a niechęcią. Polityka współczesnych państw europej-skich wobec migrantów i mniejszości, red. A. Adamczyk, A. Sakson, C. Trosiak, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM, Poznań 2017, s. 35–45.
57 Confer F. Kaczmarek, Stanowisko Parlamentu Europejskiego wobec pomocy humanitarnej, „Przegląd
Politologiczny” 2019, nr 2, s. 28.
58 Confer M. Furness, S. Gänzle, The European Union’s Development Policy: A Balancing Act
be-tween ‘A More Comprehensive Approach’ and Creeping Securitization, [w:] The Securitization of Foreign Aid, red. S. Brown, J. Grävingholt, Palgrave Macmillan, London 2016.
59 The Power of the European Parliament. Examples EP Impact during the 2014–19 Legislative Term,
European Parliamentary Research Service, Brussels 2019, s. 12.
60 European Parliament’s achievements 2014–2019, European Parliament, Brussels 2020, <https://www.
7) nowy unijny system bezpłatnego dostępu do Internetu, 8) reformę ochrony danych,
9) zakupy online – zakończenie geoblokowania,
10) ład korporacyjny (egzekwowanie przejrzystości podatkowej), 11) poparcie umowy o wolnym handlu między UE a Japonią, 12) aktualizację dyrektywy w sprawie mediów audiowizualnych, 13) reformę prawa autorskiego,
14) równowagę między życiem zawodowym a prywatnym dla rodziców i opie-kunów,
15) limity emisji CO2dla samochodów,
16) redukcję tworzyw sztucznych jednorazowego użytku, 17) efektywność energetyczną.
Na początku IX kadencji (2019–2024) niewątpliwie najważniejszą kwestią jest propo-zycja ustanowienia nowego, bardzo szerokiego Instrumentu Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej [dalej: NDICI] i zakończenie negocjacji wieloletnich ram finansowych na lata 2021–2027. Parlament VIII kadencji zaprezentował stanowisko w pierwszym czytaniu. W swojej rezolucji ustawodawczej z dnia 27 marca 2019 r. w spra-wie wniosku dotyczącego rozporządzenia ustanawiającego ten instrument Parlament opowiedział się za zwiększeniem budżetu NDICI o 4 mld euro, do 93 mld euro, a także za większym naciskiem na prawa człowieka i rozwój oraz uwzględnianiem problematyki płci61. W art. 5 rezolucji Parlament zaproponował dodanie nowego ustępu: „Podczas
sto-sowania niniejszego rozporządzenia Komisja i ESDZ uwzględniają należycie stanowiska Parlamentu Europejskiego”62. Parlament jako zwolennik tzw. dużego budżetu UE może
wykorzystać negocjacje w sprawie wieloletnich ram finansowych i ustanowienia nowego instrumentu finansowego do podjęcia próby powrotu do koncepcji tzw. budżetyzacji Euro-pejskiego Funduszu Rozwoju [dalej: EDF], który obecnie – jako instrument pozabudżeto-wy – nie podlega kontroli Parlamentu63. Dyskusja o włączeniu EDF do budżetu unijnego
trwa już od 30 lat i nie świadczy o sile Parlamentu w zakresie zdolności do przeprowadza-nia ważnych zmian w strukturze instrumentów finansowych unijnej polityki rozwojowej. Prawdopodobnie kolejnym ważnym zagadnieniem dla posłów obecnej kadencji będzie znowelizowana strategia UE dla Afryki, gdyż 9 marca 2020 r. Komisja Europejska ogłosi-ła komunikat „W kierunku kompleksowej strategii współpracy z Afryką”64.
Jedną z istotnych kwestii, którą Parlament zajmuje się regularnie, jest polityka spój-ności na rzecz rozwoju (policy coherence for development [dalej: PCD]). W ramach tych
61 Rezolucja ustawodawcza Parlamentu Europejskiego z dnia 27 marca 2019 r. w sprawie wniosku
dotyczącego rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Instrument Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej, COM(2018)0460 – C8-0275/2018 – 2018/0243(COD).
62 Ibidem .
63 Investing in Europe’s Global Role. The Must-have Guide for the Negotiations of the Multiannual
Financial Framework 2021–2027, red. A. Sherriff, European Centre for Development Policy Management, Maastricht 2019, s. 51–52.
64 Wspólny Komunikat do Parlamentu Europejskiego i Rady „W kierunku kompleksowej strategii
działań co dwa lata Komisja Rozwoju przygotowuje sprawozdanie oceniające postępy w zakresie wdrażania tej koncepcji. Parlament z reguły wzywa w swych sprawozdaniach inne instytucje UE i państwa członkowskie do uwzględniania PCD65, ale trzeba
zauwa-żyć, że jednocześnie koncepcja ta nie jest w pełni wdrożona w samym Parlamencie. Po-słowie zajmujący się współpracą rozwojową zasadniczo uznają ją za autonomiczną po-litykę UE. Ma to podstawy traktatowe, gdyż art. 208 ust. 1 TFUE stanowi m.in.: „Przy realizacji polityk, które mogłyby mieć wpływ na kraje rozwijające się, Unia bierze pod uwagę cele współpracy na rzecz rozwoju”66. Posłowie z Komisji Rozwoju powołują się
na zapisy traktatowe, podkreślając autonomiczność polityki rozwojowej i znaczenie PCD: „Możliwość zachowania i wzmocnienia specyfiki polityki Unii na rzecz rozwoju jako niezależnego obszaru działalności zewnętrznej Unii posiadającego określone cele, a także możliwość spełnienia zapisanego w Traktacie wymogu spójności działań politycznych na rzecz rozwoju, będzie zależała od tego, w jaki sposób ułoży się współpraca między wy-sokim przedstawicielem, podlegającą mu ESDZ i służbami Komisji pod kierownictwem komisarza ds. rozwoju [...]”67 .
Posłowie pracujący w innych komisjach zajmujących się działaniami zewnętrzny-mi Unii – Kozewnętrzny-misji Spraw Zagranicznych i Kozewnętrzny-misji Handlu Międzynarodowego – nie są jednak tak jednoznaczni68. Jeszcze większy opór w dostosowywaniu unijnych
poli-tyk sektorowych do celów polipoli-tyki rozwojowej stawiają posłowie z niektórych komisji zajmujących się politykami wewnętrznymi – Komisji Rolnictwa i Rozwoju Wsi czy Komisji Rybołówstwa. Możliwość oddziaływania w zakresie współpracy rozwojowej na posłów niebędących członkami Komisji Rozwoju osłabia fakt, że nawet tak kluczo-wy i nagłośniony element globalnej agendy rozwojowej, jakim są SDGs, nie jest dobrze znany posłom do Parlamentu Europejskiego69 .
V. Podsumowanie
Stosunkowo słaba pozycja Parlamentu w kreowaniu unijnej polityki rozwojowej wynika z trzech powodów. Po pierwsze, z tego, że przywiązywanie wagi do polityki rozwojowej przez Parlament ma w dużym stopniu charakter deklaratywny. Wpływ
65 Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 18 maja 2010 r. w sprawie spójności polityki UE na
rzecz rozwoju i koncepcji rozszerzonej oficjalnej pomocy rozwojowej, 2009/2218(INI); Rezolucja Parla-mentu Europejskiego z dnia 13 marca 2014 r. w sprawie sprawozdania UE za rok 2013 w sprawie spójności polityki na rzecz rozwoju, 2013/2058(INI); Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 7 czerwca 2016 r. w sprawie sprawozdania UE za rok 2015 w sprawie spójności polityki na rzecz rozwoju, 2015/2317(INI).
66 Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, wersja skonsolidowana, Dz. Urz. UE C 202, 7.6.2016. 67 Opinia Komisji Rozwoju dla Komisji Spraw Zagranicznych w sprawie wniosku dotyczącego
de-cyzji Rady określającej organizację i zasady funkcjonowania Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych, 1.7.2010, P7_TA(2010)0280, s. 3.
68 F. Kaczmarek, Dylematy..., s. 211.
69 Europe’s Approach to Implementing the Sustainable Development Goals: Good Practices and the
Way Forward, Policy Department for External Policies, Directorate-General for External Policies, European Parliament, Brussels 2019, s. 86.
na realizację polityki mimo posiadanych uprawnień budżetowych i kontrolnych jest ograniczony. Po drugie, działania Parlamentu w tym obszarze mają charakter po-stulatywny. Realizacja części z tych postulatów miałaby skutki budżetowe dla Unii i jej państw członkowskich. Nie jest trudno domagać się zwiększenia wydatków, np. w postaci oficjalnej pomocy rozwojowej, jeżeli nie trzeba jednocześnie przekonać rządów państw członkowskich, czyli tych, którzy mogliby zdecydować o zwiększe-niu przychodów budżetowych UE lub ograniczezwiększe-niu innych wydatków. Po trzecie, zdolności administracyjne Parlamentu, które ogólnie są bardzo duże, w przypadku polityki rozwojowej są nieadekwatne do stawianych zadań, oczekiwań politycznych i potencjału innych podmiotów współuczestniczących w wypracowywaniu i podej-mowaniu decyzji – Komisji Europejskiej i Europejskiej Służby Działań Zewnętrz-nych. Parlament walczy o swoje prawa, odwołuje się do Trybunału Sprawiedliwości, wykorzystuje uprawnienia budżetowe i kontrolne, ale szczegółowe monitorowanie realizacji polityki rozwojowej czy merytoryczny wkład w programowanie są utrud-nione ze względu na ograniczone możliwości techniczne samych posłów i admini-stracji Parlamentu.
Hipoteza o dużej wadze polityki rozwojowej w pracach Parlamentu nie została potwierdzona. Polityka rozwojowa nie zajmuje istotnego miejsca ani pod względem ilościowym, ani pod względem nieformalnego prestiżu. Działania Parlamentu w zakre-sie współpracy rozwojowej mają najczęściej charakter reaktywny. Parlament podąża za unijnymi i globalnymi trendami w polityce rozwojowej, uczestniczy w kluczowych debatach publicznych i przygotowywaniu strategicznych dokumentów, ale rzadko jest inicjatorem czy prekursorem tych trendów lub decydentem w zakresie agenda-setting . W codziennej pracy Parlamentu polityka rozwojowa nie jest traktowana jako obszar priorytetowy. Dla większości posłów do Parlamentu Europejskiego jest ona mniej waż-na niż polityka zagraniczważ-na i bezpieczeństwa, mimo że w obszarach tych uprawnienia Parlamentu są mniejsze niż w zakresie polityki rozwojowej.
Bibliografia
Źródła
ACP-EEC Convention of Lomé, OJ L 025, 30.1.1976.
Convention d’association entre la Communauté économique européenne et les États africains et malgache associés à cette Communauté, JO 93, 11.6.1964.
Deklaracja Schumana – 9 maja 1950 r., <https://europa.eu/european-union/about-eu/symbols/ europe-day/schuman-declaration_pl>.
Jednolity akt europejski, Dz. Urz. UE L 169, 29.6.1987.
Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- -Społecznego i Komitetu Regionów „Zwiększanie wpływu unijnej polityki rozwoju – Pro-gram działań na rzecz zmian”, KOM/2011/0637 wersja ostateczna.
