PL
KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 18.5.2010
KOM(2010)228 wersja ostateczna
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
Drugie sprawozdanie uzupełniające komunikat w sprawie rozwiązania problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej (KOM (2007) 414 wersja
ostateczna)
{SEK(2010)573}
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY Drugie sprawozdanie uzupełniające komunikat w sprawie rozwiązania problemu dotyczącego niedoboru wody i susz w Unii Europejskiej (KOM (2007) 414 wersja
ostateczna) 1. WPROWADZENIE
Woda jest jednym z najcenniejszych zasobów, lecz staje się także zasobem ograniczonym.
Wszystko wskazuje na to, że w przyszłości problem ten jeszcze się zaostrzy. Wyzwania narastają, w miarę jak zmniejsza się dostępność i obniża jakość wody słodkiej, a popyt na nią rośnie. Należy się spodziewać, że zmiany klimatu zaostrzą te sytuację. Zatem kwestię niedoboru wody rozpatrywać należy w jej szerszym kontekście.
W 2007 r. Komisja przyjęła komunikat w sprawie niedoboru wody i susz1. W komunikacie wskazano siedem inicjatyw politycznych, które należy podjąć, aby Europa przeszła na efektywne i oszczędne gospodarowanie wodą. W październiku 2007 r.2 Rada udzieliła poparcia strategiom przedstawionym w komunikacie i wezwała Komisję do dokonania przeglądu zmieniającej się strategii dotyczącej niedoboru wody i susz oraz dalszego jej opracowania do roku 2012.
W październiku 2008 r. Parlament Europejski przyjął sprawozdanie w sprawie komunikatu i poparł proponowany pierwszy pakiet strategii działania. Parlament podkreśla w rezolucji, że należy pilnie podjąć działania, które wspomagają oszczędzanie wody, prowadzić wymianę najlepszych praktyk i kampanie uświadamiające, a także określić właściwą cenę wody.
Podkreśla również, że należy zwiększyć środki na finansowanie tych działań.
W pierwszym sprawozdaniu uzupełniającym komunikat3, które zostało przyjęte w grudniu 2008 r., przedstawiono szczegółowo postępy poczynione we wdrażaniu zawartych w nim wniosków. Sprawozdanie wskazywało na niektóre obiecujące inicjatywy polityczne realizowane zarówno na szczeblu unijnym, jak i krajowym, które przyczyniły się do osiągniętych wyników, lecz zawierało wniosek, że nadal wiele pozostaje do zrobienia.
Sprawozdaniu towarzyszył program prac, którego realizacja miała być także regularnie monitorowana. Jak zostało zapowiedziane w sprawozdaniu, Komisja będzie dokonywać corocznej oceny postępów w realizacji wyznaczonych kierunków strategicznych pod kątem zaplanowanego na 2012 r. przeglądu polityki, zgodnie z konkluzjami Rady z dnia 30 października 2007 r. Niniejsze sprawozdanie to już drugie poświęcone ocenie postępów we wdrażaniu strategii przedstawionych w komunikacie oraz we wdrażaniu średnio- i długoterminowego programu prac. Celem niniejszego sprawozdania jest przedstawienie postępów, jakie w ubiegłym roku poczyniono w całej Europie. Sprawozdanie4 uwzględnia informacje otrzymane od państw członkowskich w odpowiedzi na kwestionariusz dotyczący wdrażania strategii politycznych.
2. OCENA POSTĘPÓW WE WDRAŻANIU STRATEGII POLITYCZNYCH
1 KOM (2007) 414 wersja ostateczna z 18.7.2007
2 13888/07, 15 października 2007 r., ENV 515, DEVGEN 182, AGRI 325.
3 KOM (2008) 875 wersja ostateczna z 19.12.2008.
4 Wiosną 2009 r. kwestionariusz przesłano do państwowych zarządów gospodarką wodną w 27 państwach członkowskich. Odpowiedzi udzieliły CZ, IT, FIN, AT, DE, PT, UK, BE, PL, FR, MT, CY,
Ogólny zarys sytuacji
W kwietniu 2009 r. Komisja Europejska przedstawiła dokument programowy (białą księgę5), który wyznacza ramy dla środków związanych z przystosowaniem do zmian klimatu i polityki w tej dziedzinie, mających na celu zmniejszenie podatności UE na skutki zmiany klimatu. W białej księdze podkreślono potrzebę opracowania dalszych środków mających na celu zwiększenie racjonalnego wykorzystania wody i zdolności adaptacji do zmiany klimatu.
Dzień 22 grudnia 2009 r. stanowił swojego rodzaju kamień milowy w europejskiej polityce wodnej. Tego dnia przypadał termin, w jakim dla celów wdrożenia Ramowej Dyrektywy Wodnej6 wymagane było przyjęcie planów gospodarowania wodami w dorzeczach dla wszystkich dorzeczy na terytorium UE. Dzięki nim miał powstać wyraźniejszy obraz działań zaradczych planowanych przez państwa członkowskie w poszczególnych dorzeczach w związku z niedoborem wody i trudnościami powodowanymi przez susze.
Jednakże do grudnia 2009 r. kilka z tych państw członkowskich, w których oczekuje się najpoważniejszego niedoboru wody i suszy, nie przyjęło jeszcze swoich planów.
2.1. Określenie właściwej ceny wody
Ramowa Dyrektywa Wodna (artykuł 9)7 nakłada na państwa członkowskie wymóg dopilnowania do 2010 r., aby polityka cenowa dotycząca wody przewidywała odpowiednie zachęty dla użytkowników do oszczędnego korzystania z zasobów wodnych oraz aby różni użytkownicy wody wnosili odpowiedni wkład w zwrot kosztów usług zaopatrzenia w wodę.
Programy działań zawarte w planach gospodarowania wodami w dorzeczach umożliwią sprawdzenie, czy wymóg ten został w pełni wdrożony w całej Europie.
Z bieżących informacji otrzymywanych od państw członkowskich wynika, że przyjęcie systemów taryfowych uwzględniających zasadę zwrotu kosztów może skutkować wyższymi rachunkami za wodę dla obywateli. W związku z tym odbywa się to stopniowo. Jak wynika z doświadczenia, wzrost ceny nie musi koniecznie prowadzić do spadku zużycia. Polityka cenowa to tylko jedno z możliwych narzędzi do rozważenia — aby zachęcić użytkowników do oszczędnego korzystania z wody potrzebne są dodatkowe środki. Do przykładów najbardziej powszechnie stosowanych w państwach członkowskich środków należy stosowanie taryf zblokowanych, kar za nadmierne zużycie i bonifikat za oszczędność wody.
W odniesieniu do wysiłków w celu wprowadzenia programów pomiaru zużycia wody we wszystkich sektorach wykorzystujących wodę, w tym przymusowych kontroli poboru wody (artykuł 11 ust. 3 RDW), kilka państw członkowskich poinformowało, że osiąga wysoki poziom wdrożenia środka polegającego na zastosowaniu wodomierzy dla dostaw wody pitnej do gospodarstw domowych. Pomiar zużycia wody u innych niż gospodarstwa domowe użytkowników również ulega poprawie, zwłaszcza wówczas, gdy użytkownicy posiadają przyłącza do wodociągów publicznych. Pomiar i kontrola poboru bezpośredniego towarzyszą zwykle procesowi uzyskiwania zezwolenia. W niektórych dorzeczach południowej Europy
5 KOM (2009) 147 wersja ostateczna, 1.4.2009, „Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania”
6 Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, Dz.U. L 327 z 22.12.2000, s.1.
7 W myśl załącznika VII, punkt A.7.2, plany gospodarowania wodami w dorzeczach muszą zawierać
„sprawozdanie z podjętych kroków i środków w celu zastosowania zasady zwrotu kosztów
przyjęto środki prawne dotyczące również kontroli aktualnie prowadzonego wydobycia wód podziemnych.
2.2. Bardziej skuteczny rozdział wody i finansowania w dziedzinie gospodarki wodnej
Poprawa planowania przestrzennego
Działalność gospodarcza wymaga dostosowania do zasobów dostępnych w danym dorzeczu w warunkach równowagi, bez zwiększania już istniejącej presji na niektóre dorzecza. Rozwój na wielką skalę działalności gospodarczej, takiej jak turystyka lub rolnictwo, może prowadzić do nadmiernego odprowadzania wód, co może powodować znaczące trudności, szczególnie na obszarach ubogich w wodę.
Na całym obszarze UE, zarówno na poziomie europejskim, jak i krajowym, prowadzonych jest kilka działań związanych z planowaniem przestrzennym.
Aby odpowiedzieć na nowe wyzwania w dziedzinie rolnictwa, w następstwie uzgodnionej w 2008 r. oceny funkcjonowania wspólnej polityki rolnej (WPR) wprowadzono lepiej sformułowane cele z zakresu gospodarki wodnej dotyczące zasad wzajemnej zgodności. Od 2010 r. państwa członkowskie będą musiały określić normy odnośnie wykorzystywania wody do nawadniania, które będą obowiązywać w gospodarstwach rolnych pragnących zachować zgodność z obowiązującymi krajowymi procedurami celem otrzymania zezwoleń. Obowiązki związane z zasadą wzajemnej zgodności powinny przyczynić się do zwiększenia świadomości rolników w zakresie procedur udzielania zezwoleń, w szczególności poprzez lepsze informowanie rolników oraz możliwość pomniejszenia płatności WPR w przypadku naruszenia przepisów. Na etapie wdrażania Komisja będzie uważnie monitorować stosowanie zasady wzajemnej zgodności, wynikającej z oceny funkcjonowania.
Dyrektywa w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych (dyrektywa w sprawie odnawialnych źródeł energii8) ustanawia obowiązkowe cele krajowe dotyczące udziału energii odnawialnej w końcowym zużyciu oraz cel 10% udziału energii odnawialnej w transporcie do 2020 r. To może doprowadzić do zwiększenia produkcji biomasy w UE.
Przeprowadzona na zlecenie Komisji9 analiza wpływu rozwoju bioenergii na dostępność wody pokazuje, że znaczny wzrost produkcji biomasy w UE na większości obszarów nie spowoduje zwiększenia całkowitego zużycia wody do celów nawadniania. W analizie podkreślono jednak, że dla uniknięcia zwiększonej presji na europejskie zasoby wody europejska baza surowcowa dla bioenergii powinna być skupiona raczej w północnej i środkowej części Europy, a nie na południu (a szczególnie nie w regionach ubogich w wodę).
Jeśli chodzi o środki w zakresie oszczędzania wody na obszarach miejskich, na szczeblu lokalnym podejmowane są inicjatywy mające promować uwzględnianie nowej kultury zużycia wody w planach rozwoju obszarów miejskich, lecz zgłaszane działania stanowią dowód, że na tę kwestię należy położyć znacznie większy nacisk na szczeblu krajowym.
8 Dyrektywa 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych, Dz.U. L 140 z 5.6.2009, s.16.
9 T. Dworak et al. (2009), Assessment of inter-linkages between bioenergy development and water
Większość państw członkowskich poinformowała, że wdrażają one w całości dyrektywy: w sprawie oceny oddziaływania na środowisko10 (EIA) oraz w sprawie strategicznej oceny środowiska11 (SEA). W przypadku projektów mających znaczny wpływ na środowisko wodne zaleca się, aby ocenę oddziaływań dotyczących wód wymaganą w art. 4 ust. 7 RDW uwzględnić w dyrektywach SEA i EIA12.
Uwagi wymaga sektor turystyki. Większość turystów udaje się na obszary, gdzie niedobory wody i susze już stanowią problem i zużywa ponad cztery razy13 więcej wody dziennie na osobę niż lokalni mieszkańcy. Zapotrzebowanie w szczycie sezonu może więc nakładać poważne ograniczenia na lokalne źródła dostaw. Kluczowym wyzwaniem, na jakie wskazano, jest zmniejszenie zapotrzebowania na wodę w szczycie sezonu i minimalizacja wykorzystania jej zasobów w celu zmniejszenia śladu ekologicznego i presji na wodę.
Finansowanie oszczędnego gospodarowania wodą
Programy rozwoju obszarów wiejskich stanowią ważne narzędzie, które może mieć istotny wpływ na osiągnięcie celów RDW. Zainteresowanie problematyką wody coraz częściej znajduje odzwierciedlenie w polityce rozwoju obszarów wiejskich, lecz szczególnej uwagi wymaga podjęcie kwestii możliwego negatywnego wpływu na gospodarkę wodną wskutek nowych inwestycji w gospodarstwach rolnych, w szczególności mających na celu zwiększenie nawadnianych areałów oraz budowę nowych urządzeń do magazynowania wody na dużą skalę. Należy opracować systemy kontroli, które pomogą rozbudowującym się gospodarstwom rolnym w zrównoważony sposób wykorzystywać zasoby wody14. Potrzebna jest więc zwiększona koordynacja pomiędzy polityką wodną a polityką rolną.
W wyniku porozumienia, jakie osiągnięto w ramach oceny funkcjonowania WPR, dokonano większego przesunięcia środków finansowych z pierwszego filara do polityki rozwoju obszarów wiejskich. Dodatkowe zasoby finansowe w wysokości 3,3 miliarda euro pozwolą państwom członkowskim dołożyć starań w trakcie opracowywania programów rozwoju obszarów wiejskich, by sprostać nowym wyzwaniom stojącym przed europejskim rolnictwem, w tym potrzebie lepszego gospodarowania wodą. Ponadto w ramach europejskiego planu naprawy gospodarczej udostępniono 1,020 miliarda euro na poprawę infrastruktury szerokopasmowej na obszarach wiejskich oraz na podjęcie nowych wyzwań wskazanych w ocenie funkcjonowania. W oparciu o informacje przekazane Komisji przez państwa członkowskie w 2009 r., w ich aktualnych programach rozwoju obszarów wiejskich przeznaczyły one 26,9% wspomnianych dodatkowych środków na gospodarkę wodną15.
10 Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków wywieranych przez niektóre przedsięwzięcia publiczne i prywatne na środowisko naturalne, Dz. U. L, 175 z 5.7.1985, s. 40.
11 Dyrektywa Rady 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu niektórych planów i programów na środowisko, Dz. U. L 197 z 21.7.2001, s. 30.
12 Wytyczne w zakresie wspólnej strategii wdrażania, dokument nr 20 w sprawie zwolnień, http://circa.europa.eu/Public/irc/env/wfd/library?l=/framework_directive/guidance_documents/docume ntn20_mars09pdf/_EN_1.0_&a=d.
13 EEA Europe’s Environment, The Third Assessment (2000) (EAŚ Środowisko Europy, trzecia ocena (2000)).
14 T. Dworak et al. (2009) In-depth assessment of RD-programmes 2007-2013 as regards water management (Dogłębna ocena programów rozwoju obszarów wiejskich 2007-2013 pod kątem gospodarki wodnej)
15 Ponadto, od momentu opublikowania zasad stosowania artykułu 38 rozporządzenia w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich (rozporządzenie Komisji (UE) nr 108/2010) państwa członkowskie mogą
W okresie programowania polityki spójności na lata 2007-2013 ponad 6% całkowitego przydziału środków wykorzystuje się dla potrzeb inwestycji w infrastrukturę związaną z gospodarką wodną. Dodatkowo duża część kwoty 5,8 miliarda euro przewidzianej na
„zapobieganie zagrożeniom” zostanie przeznaczona na wspieranie projektów „dotyczących wody”, w tym jej niedoborów.
Komisja już podejmuje działania dotyczące polityki spójności po 2013 r. W marcu 2009 r.
Komisja opublikowała dokument roboczy „Regiony 2020 – Zmiany klimatu wyzwaniem dla regionów Europy”16, w którym również rozpatrywane są niedobór wody oraz susze, pogłębiające się wraz ze zmianą klimatu. W ramach programów europejskiej współpracy terytorialnej (poprzednio „Interreg”) udzielane jest znaczące wsparcie na rzecz transgranicznych i transnarodowych projektów związanych z niedoborem wody.
W budżecie UE i budżetach krajowych coraz częściej przeznacza się środki na cele poprawy gospodarki wodnej, takie jak ulepszanie istniejących systemów wodociągowych, ograniczanie strat, ponowne wykorzystywanie wody ze ścieków, ochrona gleby, ochrona i monitorowanie zasobów przyrodniczych i wodnych oraz badania mające na celu pogłębienie wiedzy.
Oczekuje się dalszych informacji na temat lepszego wykorzystania funduszy UE i krajowych w planach gospodarowania wodami w dorzeczach.
Tylko kilka państw członkowskich powiadomiło o wdrożeniu polityki podatkowej uwzględniającej zagadnienia związane z niedoborem wody i suszą.
2.3. Doskonalenie planów zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy Tworzenie planów zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy
Przejście od „reagowania w sytuacjach kryzysowych” do „zarządzania ryzykiem” w kontekście gospodarki wodnej to sposób na zwiększenie odporności społeczeństwa na niedobór wody i susze. Państwa członkowskie w całej UE rozważają te kwestie i poszukują dla nich rozwiązań w zależności od ich niedawnych doświadczeń i skutków, jakie wynikają dla nich z niedoboru wody. Kilka państw członkowskich zaczęło wskazywać obszary lub całe dorzecza dotknięte suszą, które ucierpiały z powodu stałego lub tymczasowego niedoboru wody, procesów degradacji gleby i pustynnienia. Szczegółowe plany zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy można opracować jako uzupełnienie do planów gospodarowania wodami w dorzeczach. Opóźnienie we wdrażaniu RDW może jednak utrudnić poszkodowanym państwom członkowskim działania przeciwdziałające skutkom niedoboru wody i susz.
W grudniu 2009 r. 17 państwowe zarządy gospodarką wodną przyjęły dokument z wytycznymi w sprawie uwzględnienia zmiany klimatu w drugim i trzecim cyklu gospodarowania wodami w dorzeczach. Dokument ten zawiera szczegółowy rozdział dotyczący środków umożliwiających przystosowanie do trudności związanych z niedoborem wody i suszą.
Niektóre państwa członkowskie zgłosiły już, że na ich terytorium nie występują żadne dorzecza charakteryzujące się trwałym niedoborem wody (DE, AT, FI, LT, BE), lecz że latem można spodziewać się sporadycznych lub nawet częstych niedoborów wody (DE, AT, FI,
Środek ten będzie można zacząć stosować od momentu wdrożenia planów gospodarowania wodami w dorzeczu.
16 <http://ec.europa.eu/regional_policy/sources/docoffic/working/regions2020/index_en.htm>
17 http://circa.europa.eu/Public/irc/env/wfd/library?l=/framework_directive/guidance_documents/management_climatepdf/_EN_1.0_&a=d
LT). Inne państwa cierpią jednak z powodu trwałego jej niedoboru na obszarze całego kraju (MT, CY) lub całych dorzeczy (ES, IT). Nie tylko kraje śródziemnomorskie, ale także inne kraje Europy Środkowej poinformowały o występowaniu obszarów z częstym niedoborem wody (CZ) lub nadmiernie wyeksploatowanymi warstwami wodonośnymi (FR, BE).
Utworzenie obserwatorium i systemu wczesnego ostrzegania na wypadek suszy
Prototyp Europejskiego Obserwatorium ds. Susz mającego zajmować się prognozowaniem, wykrywaniem i monitorowaniem tego zjawiska w Europie pracuje obecnie nad poprzedzającym jego uruchomienie opracowaniem wskaźników suszy, wykorzystując w tym celu informacje meteorologiczne.
W Europie prowadzi się obecnie kilka działań na rzecz monitorowania suszy, niedoboru wody i pustynnienia oraz zarządzania ryzykiem ich wystąpienia, zarówno na poziomie krajowym, jak i europejskim. Kilka państw członkowskich już monitoruje susze (np. ES, PT, UK, IT, PL, AT).
Dalsza optymalizacja wykorzystania środków Funduszu Solidarności UE i europejskiego mechanizmu ochrony ludności
W 2009 r. Cypr otrzymał z Funduszu Solidarności UE 7,6 miliona euro pomocy, mającej ułatwić zwrot kosztów środków stosowanych w stanach zagrożenia, jakie okazały się potrzebne w związku z poważnymi suszami w 2008 r. Jest to pierwszy przypadek wykorzystania Funduszu Solidarności w celu udzielenia pomocy finansowej na środki zastosowane w odpowiedzi na wyjątkowo groźną suszę.
Uruchomienie środków Funduszu Solidarności w związku z suszą jest trudne z uwagi na dziesięciotygodniowy termin składania wniosków do Komisji, począwszy od pojawienia się pierwszych szkód. W przyszłości należy ponownie rozważyć procedury (termin) wnioskowania, aby umożliwić bardziej skuteczną reakcję Funduszu Solidarności na klęski, które narastają przez dłuższy czas, jak susze. Wdrożenie planów zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy oraz wskaźników suszy, jak również skuteczny system wczesnego ostrzegania przed suszą może zmniejszyć trudności, z jakimi w podobnych przypadkach borykają się wnioskodawcy.
Parlament Europejski udzielił poparcia dla kierowanych przez Komisję do Rady Europejskiej apeli o ponowne rozważenie jej negatywnego stanowiska w sprawie proponowanej poprawki do rozporządzenia ustanawiającego Fundusz Solidarności Unii Europejskiej, którą Komisja przedłożyła już w 2005 r., a która obejmuje także nową definicję kryteriów i szerszy zakres kwalifikujących się wydarzeń.
Program działań w dziedzinie ochrony ludności na 2009 r. obejmuje działania kwalifikujące się do pomocy finansowej w ramach Instrumentu Finansowego Ochrony Ludności w obszarze reagowania, gotowości i zapobiegania. Obejmuje on także projekty współdziałania na rzecz zapobiegania, gotowości (szkolenie, ćwiczenia) i wydatki związane z reagowaniem na sytuacje kryzysowe, w tym susze.
2.4. Rozpatrzenie możliwości dodatkowej infrastruktury wodociągowej
W regionach, w których zapotrzebowanie na wodę wciąż przekracza dostępność zasobów, mimo tego, że wyczerpano wszystkie dostępne możliwości zmniejszenia zapotrzebowania w
zgodzie z hierarchią możliwych rozwiązań, rozpatrywać można stworzenie dodatkowej infrastruktury wodociągowej w celu złagodzenia skutków suszy.
Przeprowadzona na zlecenie Komisji w grudniu 2008 r. analiza dotycząca zagrożeń i oddziaływań związanych z czterema alternatywnymi rozwiązaniami w dziedzinie zaopatrzenia w wodę (odsalanie, reutylizacja wody ściekowej, zasilanie wód podziemnych i zbieranie wody deszczowej) wykazała, że niemożliwe jest stworzenie zestawu najlepszych rozwiązań w zakresie łagodzenia skutków niedoboru wody dla całego terytorium UE.
Potencjalne trudności oraz rozwiązania w tym zakresie różnią się w zależności od lokalizacji oraz technologii, co oznacza, że rozwiązania te należy opracować tak, by odpowiadały lokalnym warunkom. Alternatywne rozwiązania w dziedzinie zaopatrzenia w wodę mogą być bardziej kosztowne od opcji konwencjonalnych, ale dopłaty mające wyrównać różnice w cenie powinny jedynie pomagać użytkownikom w okresie przechodzenia na bardziej zrównoważone wykorzystywanie wody, przy którym cena wody odzwierciedla jej prawdziwy koszt.
Rola alternatywnych rozwiązań w dziedzinie zaopatrzenia w wodę będzie w przyszłości coraz większa z uwagi na zmianę klimatu i coraz mniejszą dostępność wody, tak więc ich wdrażaniu oraz stałemu poszerzaniu wiedzy w tej dziedzinie należy poświęcić szczególną uwagę.
2.5. Promowanie technologii i praktyk umożliwiających oszczędne gospodarowanie wodą
W lipcu 2009 r. została ukończona prowadzona na zlecenie Komisji ocena18, która wykazała, że wprowadzenie obowiązkowych wymogów dotyczących urządzeń wykorzystujących wodę na mocy rozszerzonej dyrektywy w sprawie ekoprojektu może prowadzić do znacznych oszczędności. W przypadku uwzględnienia wszystkich wykorzystujących wodę urządzeń gospodarstwa domowego istnieje możliwość zmniejszenia całkowitej podaży publicznej wody o 19,6% w skali UE (około 6% biorąc pod uwagę jedynie produkty związane z energią, bez uwzględniania zmywarek do naczyń i pralek). Odpowiadałoby to ograniczeniu łącznego poboru w skali UE o 3,2%.
Zmniejszenie zużycia wody przez produkty związane z energią, takie jak krany, prysznice i wanny może również pośrednio przyczynić się do ograniczenia zużycia energii poprzez potencjalną redukcję zapotrzebowania tych produktów na ogrzewanie o 20%. W odniesieniu do budynków autorzy oceny doszli do wniosku, że drobne zmiany w zachowaniu mogą przynosić znaczące oszczędności. Niewielkie różnice czasu, w jakim bierze się prysznic lub korzysta z kranu czy też częstotliwość kąpieli w wannie mogą przynieść oszczędności rzędu 20 do 30 %.
Europejski system ekozarządzania i audytu (EMAS)19 jest narzędziem zarządzania dla firm i innych organizacji, służącym do oceny i poprawy ich efektywności środowiskowej oraz dla celów prowadzonej w związku z nią sprawozdawczości. Zmienione rozporządzenie dotyczy między innymi sprawozdawczości w oparciu o kluczowe wskaźniki efektywności środowiskowej, w tym wskaźnik efektywności w korzystaniu z wody, dotyczący całkowitego rocznego zużycia wody wyrażonego w metrach sześciennych. Bardziej szczegółowe
18 BioIS&Cranfield university (lipiec 2009) Study on water efficiency standards (Analiza norm dotyczących oszczędności wody)
19
wskaźniki zostaną zdefiniowane w dokumentach referencyjnych, które zostaną opracowane dla wszystkich sektorów działalności gospodarczej.
Oprócz systemu EMAS, który wymaga dobrowolnego zobowiązania się uczestników do udziału w oszczędnym korzystaniu z zasobów wody, zgłoszono również fakt zawarcia innych dobrowolnych porozumień z różnymi korzystającymi z wody sektorami gospodarki w państwach członkowskich.
Europejska Agencja Środowiska podała, że przemysł wytwórczy zużywa około 11% całej pobieranej w Europie wody słodkiej, z czego około połowę zużywa się do chłodzenia, a połowę dla celów przetwórstwa. Woda pobierana dla potrzeb produkcji energii to 44% całego poboru wody słodkiej — sam proces produkcji pochłania jednak niewielką jego część. Istnieje możliwość szerszego wykorzystania alternatywnych źródeł wody na potrzeby wytwarzania energii (chłodzenia), ponieważ źródła te są mniej podatne na wpływ suszy20.
2.6. Promowanie tworzenia kultury oszczędzania wody w Europie
Budowanie kultury oszczędzania wody w Europie wymaga udziału społeczeństwa obywatelskiego. Państwa członkowskie mogą zachęcać konsumentów, aby wybierali produkty i usługi bardziej oszczędne pod względem zużycia wody, wyjaśniając powody podejmowanych działań i udzielając informacji dotyczących tego, co należy robić na rzecz zwiększenia oszczędności wody; to z kolei doprowadzi do powstania rynku na takie produkty i usługi. Ekologizacja zamówień publicznych oraz informowanie konsumentów za pośrednictwem etykiet ułatwi tworzenie kultury oszczędzania wody.
Rozszerzona dyrektywa ramowa w sprawie ekoprojektu21, przyjęta w dniu 21 października 2009 r., obejmuje nie tylko urządzenia korzystające z energii, ale także produkty związane z energią. Nowy plan prac w ramach dyrektywy w sprawie ekoprojektu (lata 2009-2011) obejmuje korzystające z energii urządzenia wykorzystujące wodę, takie jak urządzenia nawadniające, a dyrektywa w sprawie etykiet efektywności energetycznej również jest w trakcie przeglądu, w wyniku którego ma objąć szerszą gamę produktów, podobnie jak dyrektywa w sprawie ekoprojektu.
Po przyjęciu rozporządzenia w sprawie oznakowania ekologicznego UE w listopadzie 2009 r.
oczekuje się, że ekoetykieta będzie odgrywać coraz bardziej istotną rolę w ułatwianiu konsumentom zakupu produktów przyjaznych dla środowiska, w tym produkowanych przy zmniejszonym zużyciu wody oraz takich, które zużywają mniej wody.
Ekologizacja zamówień publicznych stanowi ważną możliwość, aby ożywić rynek przyjaznych dla środowiska produktów i technologii oraz udzielić pierwszeństwa produktom i technologiom umożliwiającym oszczędne gospodarowanie wodą. Komisja pilnie wzywa państwa członkowskie do zwiększania poziomu ekologicznych zamówień publicznych.
Aby zwiększać świadomość konsumentów, jeśli chodzi o zużycie wody, coraz częściej stosuje się „wodny ślad”. Umożliwia on podanie informacji na temat ilości wody słodkiej zużytej do wytworzenia danego produktu (artykułu, towaru lub usługi). Komisja zastanowi
20 Raport EAŚ nr 2/2009, Water resources across Europe - confronting water scarcity and droughts (Zasoby wodne w Europie – podjęcie problemu niedoboru wody i susz).
21
się, czy będzie on mógł odegrać jakąś rolę w przyszłej polityce dotyczącej niedoboru wody i susz.
W Europie realizowana jest obecnie pewna liczba inicjatyw skupiających się na oszczędności wody. W „Aquawareness”, europejskim programie w zakresie podnoszenia świadomości w dziedzinie gospodarki wodnej i zarządzania nią, uruchomionym w czerwcu 2008 r. w ramach europejskiego partnerstwa na rzecz gospodarki wodnej, uczestniczą zainteresowane podmioty z różnych sektorów przedsiębiorczości i społeczeństwa obywatelskiego, w tym organizacje pozarządowe oraz samorządy regionalne i lokalne, które pracują nad wspólnymi rozwiązaniami dotyczącymi bardziej zrównoważonej gospodarki wodnej.
2.7. Poprawa wiedzy i gromadzenie danych
System informacji na temat niedoboru wody i susz w całej Europie.
Wskaźniki przygotowywane są w ramach wspólnego wdrażania RDW, w koordynacji z Europejską Agencją Środowiska (EAŚ) i Wspólnym Centrum Badawczym. EAŚ poczyniła postępy w tworzeniu Europejskiego systemu informacji na temat niedoboru wody i susz; trwa również wdrażanie Globalnego monitoringu środowiska i bezpieczeństwa (GMES), który może dostarczać danych przestrzennych i narzędzi do monitorowania obszarów lądowych, potrzebnych do wspierania polityki wodnej22.
EAŚ przygotowuje również dane roczne, w tym dane dotyczące ilości wody, które umieszcza w sprawozdaniu o stanie środowiska (SOER).
Przykłady różnych nowych systemów informacyjnych związanych z prognozowaniem susz zostały umieszczone w załączniku.
Potencjał badań i rozwoju technologicznego
Projekty badawczo-rozwojowe zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym, odgrywają kluczową rolę w poszukiwaniu synergii między polityką dotyczącą niedoboru wody a polityką zarządzania ryzykiem wystąpienia suszy, ponieważ umożliwiają identyfikację najważniejszych luk w pracach badawczych oraz najważniejszych działań niezbędnych dla poszerzenia obecnej wiedzy23. Na wniosek Parlamentu Europejskiego Komisja uruchomi projekty pilotażowe, które mogą stanowić wkład w prace nad rozwiązaniem problemu niedoboru wody oraz susz (działania w celu powstrzymania pustynnienia w Europie, działanie w sprawie klimatu w regionie karpackim i ograniczenie strat wody w sieciach wodociągowych). Przykłady dalszych działań zostały wymienione w załączniku.
3. WNIOSKI
Priorytety komunikatu w sprawie niedoborów wody i susz z 2007 r. pozostają aktualne. W odpowiedzi na strategie polityczne sformułowane w komunikacie z 2007 r. zrealizowano
22 KOM(2009) 223 wersja ostateczna, wniosek rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie europejskiego programu obserwacji Ziemi (GMES) i jego początkowych operacji (lata 2011- 2013)
23 Oprócz działań już wymienionych w pierwszym sprawozdaniu uzupełniającym, takich jak:
AQUASTRESS, RECLAIM WATER, GABARDINE, MEDINA, MEDESOL, PLEIADeS lub FLOW
wiele działań, lecz dla zatrzymania i odwrócenia procesu nadmiernej eksploatacji drogocennych i ograniczonych zasobów wody w Europie niezbędny jest znacznie większy wysiłek.
W 2010 r. działania będą skupiać się na oszczędności wody, a w szczególności na ograniczeniu zużycia wody w gospodarstwach domowych. Komisja rozważy rozwiązania dotyczące unijnych środków w zakresie oszczędności wody, jakie można uzyskać w budynkach (i przedstawi je zainteresowanym stronom w 2011 r.) oraz w zakresie ograniczenia jej strat w sieciach wodociągowych.
Przegląd polityki Komisji w sprawie niedoborów wody i susz w 2012 r. skupiać się będzie na ocenie dotychczasowych osiągnięć oraz potrzebie dalszych działań dotyczących wydajnego korzystania z wody, integracji polityki, oszczędności wody i udoskonalonej retencji wody poprzez zmiany w planowaniu przestrzennym i użytkowaniu gruntów, a także dzięki infrastrukturze wodociągowej, wykorzystaniu niekonwencjonalnych zasobów wody, budynków i produktów, zarządzaniu ryzykiem wystąpienia suszy oraz środkom wczesnego ostrzegania przed suszami, jak również zaangażowaniu zainteresowanych podmiotów.
Komisja wyraża zaniepokojenie, że wdrażanie ramowej dyrektywy wodnej w tych państwach członkowskich, które zostały w największym stopniu dotknięte niedoborem wody, jest opóźnione (konsultacje w sprawie projektów planów gospodarowania wodami w dorzeczach nie zostały rozpoczęte przed grudniem 2009 r., między innymi w Portugalii, na Cyprze, Malcie, w Grecji oraz w 22 z 24 obszarów dorzecza w Hiszpanii). Wniosku tego nie zmienia fakt, że rok 2009 przyniósł pewną ulgę hydrologiczną w porównaniu z ciężką sytuacją z poprzednich kilku lat, jaka miała miejsce w kilku południowoeuropejskich krajach. Zasoby wody ulegają w coraz większym stopniu negatywnemu wpływowi zanieczyszczeń, nadmiernej eksploatacji i zmian klimatu. Mimo dużej niepewności co do przyszłego systemu hydrologicznego, częścią rozwiązania tego problemu muszą być działania, takie jak:
oczyszczanie wód, zwiększanie różnorodności biologicznej, działanie na rzecz większej oszczędności wody i maksymalnej jej dostępności. Dzięki know-how i technologii, jakie mogą pojawić się wraz z wdrożeniem tych środków politycznych, europejski przemysł zyska wiodącą pozycję w tej dziedzinie.
Ramowa dyrektywa wodna nakłada na Komisję obowiązek opublikowania do 2012 r.
sprawozdania dotyczącego jej wdrażania, które stanowić będzie przegląd stanu i sposobu wdrożenia przez państwa członkowskie ich planów gospodarowania wodami w dorzeczach.
Wspomniany powyżej przegląd polityki Komisji w sprawie niedoborów wody i susz oraz sprawozdanie dotyczące wdrażania RDW są ściśle powiązane ze sobą i przyczynią się, wraz z przeglądem w sprawie wrażliwości zasobów środowiskowych, do powstania planu Komisji dotyczącego ochrony zasobów wody w Europie, którego publikacji oczekuje się w 2012 r.
Plan ten zawierać będzie ocenę skuteczności bieżących środków politycznych oraz rozważy konieczność wprowadzania dalszych środków niezbędnych do wzmocnienia odporności polityki wodnej UE na wpływ zmiany klimatu. Przyspieszy on zmianę podejścia opartego na zarządzaniu kryzysowym na podejście oparte na zapobieganiu i gotowości, mające zapewnić trwałą równowagę pomiędzy zapotrzebowaniem na wodę a dostawami czystej wody, z uwzględnieniem zarówno potrzeb wynikających z działalności człowieka, jak i potrzeb naturalnych ekosystemów. W planie Komisji szczególna uwaga poświęcona zostanie potrzebie zwiększonej skuteczności wdrażania, konieczności wprowadzenia dodatkowych przepisów, finansowaniu, zachętom oraz kwestii zorganizowania niezbędnego wsparcia dla procesu gromadzenia danych, jak również dla rozwoju nauki i technologii.
