Literatura
KABZIÑSKI A. 2003 — Tymczasowe z³o¿a kopalin — ekonomiczne motywacje ich tworzenia. Górn. Odkrywk., 45, 6: 17–18.
KULCZYCKA J., NIEÆ M. & UBERMAN R. 2003 — Okreœlenie ilo-œci wydobytej kopaliny sta³ej przy naliczaniu op³aty eksploatacyjnej. Wyd. IGSMiE PAN, Kraków.
NIEÆ M., 1999 — Z³o¿a antropogeniczne. Prz. Geol., 47: 93–98. NIEÆ M. 2005 — Dylematy prawa w³asnoœci z³ó¿. Gosp. Sur. Min., z. spec. 1, 21: 53–60.
NIEÆ M. 2006 — Czy w Polsce mo¿liwa jest racjonalna gospodarka z³o¿ami kopalin? Górn. Odkrywk., 48, 3–4: 57–62.
NIEÆ M. & UBERMAN R. 1995 — Zwa³y jako antropogeniczne z³o¿a wtórne. Gosp. Sur. Min., 11: 395–402.
NIEÆ M. & UBERMAN R. 1996 — Antropogeniczne z³o¿a surowców mineralnych — nowe spojrzenie na zwa³y niektórych odpadów prze-mys³u górniczego. I Forum In¿. Ekol. Lublin-Na³êczów: 437–440.
SA£ACIÑSKI R. 2004 — Prawo w³asnoœci z³ó¿ kopalin — problem nierozwi¹zywalny?. Górn. Odkrywk., 46, 3–4: 5–8.
SA£ACIÑSKI R. 2006 — Z³o¿a antropogeniczne — problemy prak-tyczne i prawne. Górn. Odkrywk., 48, 1–2: 25–28.
STEFANOWICZ J.A. & JÊDRZEJEWSKA A. 2004 — W³asnoœæ z³ó¿ i u¿ytkowanie górnicze kopalin. Miesiêcznik WUG, 1: 22–26, 46; 3–4: 9–12.
SZAMA£EK K. 2001 — Studium op³aty eksploatacyjnej w gospodar-ce z³o¿em kopaliny. Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa.
UBERMAN R. 2004 — Skutki prawne i finansowe przyjêcia metody eksploatacji jako kryterium dla ustalania w³asnoœci z³ó¿ kopalin. Górn. Odkrywk., 46, 3–4: 9–12.
Praca wp³ynê³a do redakcji 04.10.2006 r. Akceptowano do druku 19.12.2006 r.
Najciekawsze prezentacje II Miêdzynarodowego Kongresu Paleontologicznego
w Pekinie
Miko³aj K. Zapalski*,**
Drugi Miêdzynarodowy KongresPaleontologiczny, zorganizowany na Uniwersytecie Pekiñskim, by³ najwa-¿niejszym wydarzeniem paleontologicz-nym minionego roku. Skupi³ ponad 870 paleontologów reprezentuj¹cych 47 kra-jów ze wszystkich kontynentów. Uczest-niczy³ w nim trzy osoby z Polski — Teresa Podhalañska (PIG), Andrzej Kaim (IP PAN) oraz ni¿ej podpisany. Relacja z przebiegu kongresu pióra T. Podhalañskiej (Podhalañska, 2006) uka-za³a siê ju¿ na ³amach Przegl¹du Geologicznego, tematem tego artyku³u bowiem jest streszczenie najciekawszych prelekcji i posterów. Wybór jest oczywiœcie subiektywny, gdy¿ przy takiej iloœci prezentacji nie sposób by³o wys³uchaæ wszystkich wyk³adów, z tych zaœ wys³uchanych autor wybra³ niewielk¹ czêœæ.
Obrady kongresu trwa³y cztery dni, od soboty 17.06 do œrody 21.06, z jednodniow¹ przerw¹ (poniedzia³ek, 19.06) na wycieczki œródkongresowe. Uczestnicy wycieczek przedkongresowych odwiedzili m.in. kredowe stanowiska prowincji Liaoning z faun¹ Jehol oraz dewoñsko-karboñ-sk¹ sukcesjê prowincji Guangxi. W czasie obrad kongresu prezentowane by³y wyniki bardzo zró¿nicowanych tema-tycznie badañ, zarówno paleozoologicznych, jak i paleobo-tanicznych. Najciekawsze sesje dotyczy³y rozwoju najwczeœniejszych form ¿ycia, kambryjskich radiacji i wy-mierañ, wyj¹tkowych stanowisk ze skamienia³oœciami (Lagerstätte) oraz Miêdzynarodowych Projektów Korela-cji Geologicznych, m.in. IGCP 503 (Œwiat ordowiku: cza-soprzestrzenne zmiany œrodowisk fizycznych i bio-tycznych), IGCP 491 (Œrodkowopaleozoiczne krêgowce: biogeografia, paleogeografia i klimat), IGCP 499 (Zale¿-noœci l¹d-morze w dewonie — ewolucja ekosystemów i kli-matu). Obrady odbywa³y siê na terenie za³o¿onego w 1898 r. Uniwersytetu Pekiñskiego, najwiêkszego z licznych
uni-wersytetów w stolicy, na którym obecnie studiuje oko³o 30 tysiêcy studentów. Uczelnia jest usytuowana w pó³noc-no-zachodniej czêœci miasta, na terenie dawnych Ogrodów Yuanming, niedaleko cesarskiego Pa³acu Letniego.
Tomasz Baumiller (Uniwersytet Michigan, Ann Arbor) zaprezentowa³ nowe aspekty ekologii liliowców i je¿ow-ców (zarówno wspó³czesnych, jak i kopalnych). W zdu-mienie wprawia³y nagrania wideo (zrobione podwodn¹ kamer¹) poruszaj¹cych siê liliowców ³odygowych i „go-ni¹cych” je je¿owców. Wêdruj¹cy po dnie morskim je¿o-wiec (rzecz dotyczy je¿owców regularnych), napotkawszy na swej drodze liliowca ³odygowego, mo¿e potraktowaæ go jako zdobycz — je¿owce zatem sporadycznie mog¹ byæ drapie¿nikami. Ponadto T. Baumiller przedstawi³ przeko-nuj¹ce¹ dowody adaptacji liliowców paleozoicznych, któ-ra polega³a na wyd³u¿eniu rurek analnych. Liliowcom bez tego przystosowania œlimaki z rodzaju Platyceras przez otwór analny wra¿a³y do kielicha swój ¿o³¹dek i „wyja-da³y” trzewia. Wyd³u¿one rurki zaœ skutecznie im to unie-mo¿liwia³y.
Graham Young (Muzeum Manitoby) zaprezentowa³ œwietnie zachowane organizmy z ordowiku kanadyjskiej prowincji Manitoba, m.in. skamienia³oœci interpretowane jako kostkomeduzy (Cubozoa) — prawdopodobnie naj-starsze dotychczas znane. Warto w tym miejscu wspo-mnieæ, ¿e kopalne kostkomeduzy znaleziono tylko w trzech stanowiskach — drugim jest Mazon Creek (westfal, USA), trzecim zaœ kimerydzkie stanowisko Cerin (Fran-cja), z którego Christian Gaillard (Uniwersytet Lyoñski) i wspó³autorzy opisali ca³y zespó³ kopalnych meduz (patrz Zapalski, 2007).
Diying Huang (Nankiñski Instytut Paleontologiczny) na posterze przedstawi³ wyniki badañ nad kopalnymi i wspó³-czesnymi priapulidami, które dowodz¹, i¿ kambryjskie œla-dy pe³zañ, nale¿¹ce do ichnogatunku Trichophycus pedum (dawniej Phycodes) zostawi³y te w³aœnie zwierzêta. Kambr chiñski obfituje w ciekawe okazy i obecnie wiele osób pra-cuje nad bardzo ró¿norodnymi skamienia³oœciami, pocz¹wszy od jaj i wczesnych stadiów ontogenetycznych parzyde³kowców, po wczesne (domniemane) strunowce, jak Yunannozoon czy Haikouella, oraz kopalne os³onice (Shankouclava).
113
Przegl¹d Geologiczny, vol. 55, nr 2, 2007
*Laboratoire de Paléontologie stratigraphique FLST & ISA, UMR 8014 du CNRS, 41 rue du Port, F-59046 Lille cedex, Francja **Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa; e-mail: m.zapalski@uw.edu.pl
Nowo odkryte skamienia³oœci nale¿¹ce do fauny z Jehol (nazwa od grupy Jehol, na któr¹ sk³adaj¹ siê forma-cje: Dabeigou, Yixian i Jufotang) przedstawi³ Zonghe Zhou (Instytut Paleontologii Krêgowców i Paleoantropolo-gii, Pekin), omawiaj¹c pokrótce stan zachowania wczesno-kredowych zwierz¹t licznie znajdowanych w prowincji Liaoning. Stanowiska z faun¹ Jehol s¹ zaliczane do Lage-rstätte (stanowisk o wyj¹tkowym stanie zachowania ska-mienia³oœci) — wiele okazów krêgowców ma oprócz skóry, piór czy ³usek zachowan¹ równie¿ treœæ ¿o³¹dkow¹. Jednym z ciekawszych nowych odkryæ jest gniazdo dino-zaurów (ceratopsidów) z rodzaju Psittacosaurus, w którym znaleziono 34 osobniki m³odociane i jednego doros³ego, co wed³ug autora dowodzi, i¿ te dinozaury opiekowa³y siê potomstwem. Warto tu równie¿ przytoczyæ przyk³ad zna-nego z fauny Jehol najwiêkszego mezozoiczzna-nego ssaka Repenomamus, w którego ¿o³¹dku znaleziono szcz¹tki m³odych osobników dinozaurów. Liczne erupcje wulka-niczne, spowodowane coraz wiêksz¹ aktywnoœci¹ tekto-niczn¹ zachodniej czêœci Oceanu Spokojnego, pozostawi³y we wszystkich trzech formacjach wiele warstw tufów. Osa-dy wulkaniczne datowano geochronologicznie na podsta-wie izotopów argonu, najstarsza jest formacja Dabeigou — 131 mln lat, najm³odsza zaœ Jutotang — 120 mln lat.
Najstarsz¹ dotychczas odkryt¹ roœlinê okryto-zal¹¿kow¹ zaprezentowa³ Xin Wang (G³ówne Pañstwowe Laboratorium Paleobiologii i Stratygrafii, Nankin) ze wspó³pracownikami. Dotychczas uwa¿ano, ¿e roœliny okrytozal¹¿kowe pojawi³y siê w kredzie, przedstawiona Schmeissneria sinensis pochodzi ze œrodkowej jury pro-wincji Liaoning (formacja Haifanggou). Podkreœliæ jednak nale¿y, ¿e zaliczenie jej do okrytozal¹¿kowych pozostawia w¹tpliwoœci, równie¿ oznaczenie wieku nie jest stuprocen-towo pewne.
Bardzo ciekawa prezentacja S. Berkyovej (Uniwersytet Karola, Praga) dotyczy³a pierwszego dowodu ataku (nie-udanego) drapie¿ników na œrodkowopaleozoiczny plank-ton. Autorka wraz ze wspó³pracownikami przedstawi³a okazy tentakulitów z dolnego dewonu Barrandienu (Cze-chy) z uszkodzonymi i zregenerowanymi muszlami. Wed³ug autorów sposób regeneracji muszli sugeruje przy-nale¿noœæ tentakulitów (a przynajmniej dakryokonaridów) do miêczaków.
Zmiany globalnej temperatury w dewonie, okreœlone na podstawie izotopów tlenu pochodz¹cych z konodontów, zosta³y przedstawione przez Stephana Breisiga (Uniwersy-tet w Erlangen). Odtworzone paleotemperatury dewonu zawiera³y siê pomiêdzy 20 a 32°C, przy czym warto zauwa¿yæ, ¿e stosunkowo nisk¹ temperaturê obliczono dla dewonu œrodkowego (20–25°C). Jest to zdumiewaj¹ce, gdy¿ by³ to jeden z okresów najwiêkszego rozwojów raf w historii Ziemi (wspó³czesne rafy do wzrostu potrzebuj¹ temperatury pomiêdzy 23 a 29°C).
Ewolucjê i paleogeografiê wczesnych (triasowych) ichtiozaurów przedstawi³ na posterze Ryosuke Motani (Uniwersytet Kalifornijski, Davis) ze wspó³pracownikami. Najstarsi przedstawiciele tej grupy gadów pojawili sie w os-tatniej zonie konodontowej wczesnego triasu, pocz¹tkowo jako niewielkie zwierzêta (Utatsusaurus mierzy³ do 2 m), by pod koniec wczesnego triasu osi¹gn¹æ d³ugoœæ 5 m. Cie-kawostk¹ jest fakt, i¿ przynajmniej dwie grupy omawia-nych gadów ze œrodkowego triasu (np. przedstawiciele
rodzaju Phalarodon) by³y durofagami — drapie¿nikami poluj¹cymi na zwierzêta okryte grub¹ muszl¹ lub pance-rzem. W póŸnym triasie nast¹pi³ szczyt zró¿nicowania tych zwierz¹t i rozwinê³y sie formy pelagiczne, osi¹gaj¹ce olbrzymie rozmiary (do 20 m). ¯adna z olbrzymich póŸno-triasowych form nie przetrwa³a do jury. Warto w tym miejscu wspomnieæ prezentacjê Andrei Tintori (Uniwer-sytet w Mediolanie) i wspó³pracowników, dotycz¹c¹ duro-fagii u morskich krêgowców triasowych. Ten sposób od¿ywiania sta³ siê bardzo powszechny na pocz¹tku mezo-zoiku. Z wczesnego triasu znany jest jak na razie tylko jeden rodzaj durofagicznego gada (Omphalosaurus), pod-czas gdy w anizyku, ladynie i karniku tak od¿ywiaj¹cych siê gadów by³o ju¿ 35%. Jako ciekawostkê mo¿na dodaæ, ¿e z jury nie jest znany ¿aden gad od¿ywiaj¹cy siê w ten sposób.
Guilian Sheng (Wy¿sza Szko³a Studiów nad Œrodowi-skiem, Wuhan) wraz z kolegami przedstawi³ wewn¹trzga-tunkow¹ zmiennoœæ sekwencji DNA (z cytochromu b DNA mitochondrialnego) pobranego z koœci mamutów pochodz¹cych z prowincji Heilongjiang oraz Mongolii Wewnêtrznej. Bardzo du¿a zmiennoœæ wewn¹trzgatunko-wa badanego odcinka DNA pokazuje, i¿ po pierwsze s³onie zarówno azjatyckie, jak i afrykañskie mog¹ byæ grup¹ sio-strzan¹ Mammuthus primigenius (w zale¿noœci od u¿ytej metody oraz tego, co wybierzemy za grupê zewnêtrzn¹), po drugie zaœ wysok¹ „niestabilnoœæ” s³oniowatych w drze-wach filogenetycznych konstruowanych na podstawie danych molekularnych.
Ogólnie rzecz bior¹c, wszystkie prezentacje sta³y na wysokim poziomie, zarówno merytorycznym, jak i formal-nym. Od tej regu³y zdarza³y siê wyj¹tki, których najbar-dziej kuriozalnym przyk³adem mo¿e byæ referat zawieraj¹cy porównania teorii ewolucji (i ewolucji jako takiej) z tradycyjnym chiñskim kalendarzem oraz rocznym cyklem przyrody. Tez przedstawionych w referacie raczej nie da siê obroniæ, stosuj¹c ogólnie przyjêt¹ metodologiê nauk przyrodniczych.
Zró¿nicowana tematyka zagadnieñ poruszanych na kongresie pozwoli³a na zapoznanie siê z najnowszymi kie-runkami rozwoju paleontologii oraz nawi¹zanie wielu cen-nych kontaktów. Uczestnicy pokongresowej wycieczki zaœ odwiedzili jeszcze m.in. górnopaleozoiczno-triasow¹ sekwencjê Tybetu, kambryjskie stanowiska Chengjiang, czy klasyczne stanowiska trzeciorzêdowe Mongolii Wew-nêtrznej.
Na koniec nale¿a³oby dodaæ, ¿e nowoczesny nurt paleo-biologii „matematycznej”, prezentowany np. w Principles of Palaeontology M. Foote’a i A.I. Millera, niemal nie by³ reprezentowany na kongresie w Pekinie. Na spotkaniu w Di-jon jednak (Zapalski, 2007) wiele prezentacji dotyczy³o badañ w tej dziedzinie.
Literatura
FOOTE M. & MILLER A.I. 2007 — Principles of Palaeontology. W.H. Freeman. New York.
PODHALAÑSKA T. 2006 — II Miêdzynarodowy Kongres Paleontolo-giczny, Pekin, Chiny, 17–21.06.2006. Prz. Geol., 54: 835–837. ZAPALSKI M.K. 2007 — 21. Spotkanie Nauk o Ziemi, Dijon, Francja, 4–8.12.2006. Prz. Geol., 55: 14–15.
Praca wp³ynê³a do redakcji 2.01.2007 r. Akceptowano do druku 5.01.2007 r.
114
