• Nie Znaleziono Wyników

Kultury świata - kultury organizacji. Zapiski z podróży

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Kultury świata - kultury organizacji. Zapiski z podróży"

Copied!
196
0
0

Pełen tekst

(1)

okładka

Czesław Sikorski

KULTURY ŚWIATA – KULTURY

ORGANIZACJI

(Zapiski z podróży)

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego Łódź 2012

(2)

RECENZENT

Agnieszka Sitko-Lutek

REDAKTOR WYDAWNICTWA UŁ

Małgorzata Szymańska

SKŁAD I ŁAMANIE

ESUS – Maciej Torz

PROJEKT OKŁADKI

Barbara Grzejszczak

© Copyright by Uniwersytet Łódzki – Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2012

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 90-131 Łódź, ul. Lindleya 8

Wydanie I. Nakład 200 + 30 egz. Ark. druk. 12,25 Zam. 5088/2012. Cena zł 34,– + VAT

(3)

Spis treści

Wstęp������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 7 Część I. Organizacja a kultura����������������������������������������������������������������������������������������������������� 11 1�1� Wpływkulturynaorganizację�������������������������������������������������������������������������������������������������� 11 1�1�1� Bombaj–siłaukrytychznaczeń����������������������������������������������������������������������������������� 11 1�1�2� Kształtowaniesiękulturyorganizacyjnej��������������������������������������������������������������������� 14 1�2� Wpływorganizacjinakulturę�������������������������������������������������������������������������������������������������� 17 1�2�1� Paryż–wszystkonasprzedaż��������������������������������������������������������������������������������������� 17 1�2�2� Spełnianiewymagańorganizacji����������������������������������������������������������������������������������� 20 1�3� Skutkidysonansukulturowegoworganizacji�������������������������������������������������������������������������� 22 1�3�1� Zagrzeb–czyzderzeniekulturmusibyćbolesne?������������������������������������������������������� 22 1�3�2� Sposobyreakcjinadysonanskulturowy����������������������������������������������������������������������� 24 1�4� Różnorodnośćkulturowaorganizacji��������������������������������������������������������������������������������������� 27 1�4�1� Londyn–Janusoweoblicze������������������������������������������������������������������������������������������ 27 1�4�2� Uwarunkowaniatwórczościworganizacji������������������������������������������������������������������� 30 1�5� Adaptacyjnośćorganizacji�������������������������������������������������������������������������������������������������������� 32 1�5�1� NowyJork–siećnietrwałychpowiązań����������������������������������������������������������������������� 32 1�5�2� Sieciowestrukturyorganizacyjne��������������������������������������������������������������������������������� 35 Część II. Instrumenty kulturowej socjalizacji����������������������������������������������������������������������������� 39 2�1� Symbolejęzykowe������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 39 2�1�1� Rzym–potęgamitu������������������������������������������������������������������������������������������������������ 39 2�1�2� Kulturywysokiegoiniskiegokontekstu����������������������������������������������������������������������� 41 2�2� Symbolebehawioralne������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 44 2�2�1� Nadrenia-Palatynat–powinnejdrodze������������������������������������������������������������������������ 44 2�2�2� Siłarytuału�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 47 2�3� Symboleosobowe��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 50 2�3�1� Umbria(Terni–Perugia–Asyż)–bohaterowiemasowejwyobraźni������������������������� 50 2�3�2� Organizacyjnibohaterowie������������������������������������������������������������������������������������������� 53 2�4� Symbolefizyczne��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 56 2�4�1� CabodaRoca–Sintra–Cascais–magiamiejsca������������������������������������������������������� 56 2�4�2� Potrzebaidentyfikacji���������������������������������������������������������������������������������������������������� 59 2�5� Interakcjespołeczne����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 62 2�5�1� KarloweWary–uroksnobizmu����������������������������������������������������������������������������������� 62 2�5�2� Społecznaatrakcyjność������������������������������������������������������������������������������������������������� 64 Część III. Organizacyjne wartości������������������������������������������������������������������������������������������������ 67 3�1� Władzaworganizacji��������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 67 3�1�1� Moskwa–wszechobecnośćwładzy������������������������������������������������������������������������������ 67 3�1�2� Autorytaryzm���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 70 RECENZENT

Agnieszka Sitko-Lutek

REDAKTOR WYDAWNICTWA UŁ

Małgorzata Szymańska

SKŁAD I ŁAMANIE

ESUS – Maciej Torz

PROJEKT OKŁADKI

Barbara Grzejszczak

© Copyright by Uniwersytet Łódzki – Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2012

Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 90-131 Łódź, ul. Lindleya 8

Wydanie I. Nakład 200 + 30 egz. Ark. druk. 12,375. Zam. 5088/2012. Cena zł 34,– + VAT

(4)

3�2� Organizacjajakorodzina���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 72 3�2�1� Zlin–cenaopieki���������������������������������������������������������������������������������������������������������� 72 3�2�2� Paternalizm�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 74 3�3� Organizacyjnewzorce�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 76 3�3�1� Baltimore–uregulowaneżycie������������������������������������������������������������������������������������� 76 3�3�2� Formalizm��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 79 3�4� Organizacjajakojednośćdziałaniaimyślenia������������������������������������������������������������������������� 82 3�4�1� Singapur–kultdyscypliny������������������������������������������������������������������������������������������� 82 3�4�2� Kolektywizm����������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 84 3�5� Człowiekworganizacji������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 87 3�5�1� Waszyngton–jednostkanajważniejsza������������������������������������������������������������������������ 87 3�5�2� Indywidualizm�������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 90 Część IV. Organizacja jako system ról����������������������������������������������������������������������������������������� 93 4�1� Kształtowanierólorganizacyjnych������������������������������������������������������������������������������������������ 93 4�1�1� Nottingham–autentyzmwrażeń���������������������������������������������������������������������������������� 93 4�1�2� Nauczanieaindoktrynacjaworganizacji��������������������������������������������������������������������� 95 4�2� Promocjaorganizacji���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 98 4�2�1� WielkieTyrnowo–nieustającyspektakl����������������������������������������������������������������������� 98 4�2�2� Kształtowaniewizerunkuorganizacji������������������������������������������������������������������������ 101 4�3� Przedmiotidentyfikacji����������������������������������������������������������������������������������������������������������� 103 4�3�1� Rennes–scenaobrotowa�������������������������������������������������������������������������������������������� 103 4�3�2� Specjalizacjaatypidentyfikacjipracownika�������������������������������������������������������������� 106 4�4� Organizacyjnagra������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 108 4�4�1� Budapeszt–wiecznepretensje����������������������������������������������������������������������������������� 108 4�4�2� Rywalizacjaworganizacji������������������������������������������������������������������������������������������ 112 4�5� Konkurencyjnośćorganizacji������������������������������������������������������������������������������������������������ 114 4�5�1� Neseber–Bałczik–Albena–czyliktonapisałscenariusz?�������������������������������������� 114 4�5�2� Źródłakonkurencyjności��������������������������������������������������������������������������������������������� 116 Część V. Stosunek do zmian�������������������������������������������������������������������������������������������������������� 121 5�1� Konserwatyzmpragmatyczny������������������������������������������������������������������������������������������������ 121 5�1�1� Praga–rutynowaspontaniczność������������������������������������������������������������������������������� 121 5�1�2� Pochwałastabilizacji��������������������������������������������������������������������������������������������������� 123 5�2� Konserwatyzmideologiczny�������������������������������������������������������������������������������������������������� 126 5�2�1� Lyon–wobronietradycji������������������������������������������������������������������������������������������� 126 5�2�2� Tradycjonalizmworganizacji������������������������������������������������������������������������������������� 128 5�3� Innowacyjnośćakonkurencja������������������������������������������������������������������������������������������������ 131 5�3�1� Grenoble–pochwałakonkurencji������������������������������������������������������������������������������ 131 5�3�2� Kulturaproinnowacyjności���������������������������������������������������������������������������������������� 134 5�4� Innowacyjnośćaelastycznapolitykakadrowa���������������������������������������������������������������������� 136 5�4�1� Heidelberg–urozmaiconeżyciestudenckie��������������������������������������������������������������� 136 5�4�2� Organizacyjninomadowie����������������������������������������������������������������������������������������� 138 5�5� Innowacyjnośćakryzys��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 140 5�5�1� Szeged–miastoodnowione���������������������������������������������������������������������������������������� 140 5�5�2� Przełamywaniestereotypów��������������������������������������������������������������������������������������� 143

(5)

Część VI. Stosunek do klientów�������������������������������������������������������������������������������������������������� 147 6�1� Przedsiębiorczość������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 147 6�1�1� Goa–przedsiębiorczośćwdżungli���������������������������������������������������������������������������� 147 6�1�2� Sztukapozyskiwaniaklientów������������������������������������������������������������������������������������ 151 6�2� Klientdlafirmyczyfirmadlaklienta?����������������������������������������������������������������������������������� 152 6�2�1� LublanaiKranj–„Copanchcewiedzieć?”i„Comogędlapanazrobić?”��������������� 152 6�2�2� Etosprodukcjiaetosusług����������������������������������������������������������������������������������������� 157 6�3� Kompleksowośćobsługi��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 159 6�3�1� Mannheim–„Unasjestwszystko”���������������������������������������������������������������������������� 159 6�3�2� Strategiadywersyfikacji���������������������������������������������������������������������������������������������� 161 6�4� Rolaplanu������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 163 6�4�1� Sofia–najważniejszyjestplan����������������������������������������������������������������������������������� 163 6�4�2� Doczegopotrzebnyjestplan?������������������������������������������������������������������������������������ 165 6�5� Autonomizacjacelów������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 167 6�5�1� Bratysława–usługireglamentowane������������������������������������������������������������������������� 167 6�5�2�Autonomizacjacelówatypmotywacjipracowników�������������������������������������������������� 171 Część VII. Podstawa sukcesu������������������������������������������������������������������������������������������������������ 173 7�1� Wsłużbieklienta�������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 173 7�1�1� Liège–dyskrecjadziałania����������������������������������������������������������������������������������������� 173 7�1�2� Mentalnośćusługowaamentalnośćprodukcyjna������������������������������������������������������� 175 7�2� Skaladziałania������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������ 176 7�2�1� Koszyce–dużejestpiękne����������������������������������������������������������������������������������������� 176 7�2�2� Skaladziałaniaaelastycznośćorganizacji������������������������������������������������������������������ 178 7�3� Zarządzanieczasem���������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 181 7�3�1� Genewa–wykorzystaćczas��������������������������������������������������������������������������������������� 181 7�3�2� Czasasprawnośćdziałania����������������������������������������������������������������������������������������� 183 7�4� Fatalizm���������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 185 7�4�1� KualaLumpur–obłaskawićlos���������������������������������������������������������������������������������� 185 7�4�2� Kulturymagiczneworganizacji��������������������������������������������������������������������������������� 188 7�5� Poczucieobowiązku��������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 191 7�5�1� Lizbona–wielkośćcodzienności������������������������������������������������������������������������������� 191 7�5�2� Obowiązkowośćjakopodstawaprofesjonalizmu������������������������������������������������������� 193

(6)
(7)

Przedmiotemrozważańwniniejszejksiążcejestproblematyka,którabyła tematemmoichdwóchpoprzednichpublikacji:Kultura organizacyjna i jej

od-miany. Zapiski z podróży(Wyd�A�Marszałek,Toruń1999)orazMiasta – kultu-ry – organizacje. Zapiski z podróży,(Wyd�AHE,Łódź2005)�Tymrazemstudia

nt�kulturyorganizacyjnejposzerzonezostałyoanalizęinstrumentówkulturo-wejsocjalizacji�

Podobniejakwydanewcześniejpozycje,równieżtapublikacjasłużyćma celomdydaktycznymipomyślanajestjakozbiórprzypadkówilustrującychroz-maite problemy kultury organizacyjnej� Podstawą prezentacji tych problemów sąobserwacjemojedotyczącespecyficznychcechmiejscowościizachowańich mieszkańców,poczynionewczasiepodróżyzagranicznych�Celemzaśjestzain-teresowanieczytelnikówproblematykąkulturyorganizacyjnej,zwrócenieuwagi najejrozmaitecechyiprzejawyorazuzasadnieniepogląduoistotnymwpływie zjawiskkulturowychnasprawnośćdziałaniaorganizacji� Książkanapisanajestwkonwencjidziennikapodróży�Poczynioneobserwacje iprzemyśleniasłużądoprezentacjirozmaitychwartości,normspołecznychiwzo- rówzachowańtworzącychbogactwoodmiankulturyorganizacyjnej�Nawykorzy- staniewłasnychnotatekzpodróżyzdecydowałemsięzkilkupowodów�Popierw-sze,abyzaciekawićczytelnikaokreślonymproblememnaukowym,celowewydaje misięodwołaniedozainteresowańznaczniebardziejpowszechnychiuniwersal-nych, do jakich niewątpliwie należy zaliczyć ciekawość świata� Po drugie, osa-dzenietypudanejkulturyorganizacyjnejwokreślonymkontekściegeograficzno- -przyrodniczym i społeczno-obyczajowym sprzyja silniejszemu podkreśleniu związkumiędzycechamikulturyorganizacyjnejaszerszymkręgiemkulturowym ukształtowanymwwynikudoświadczeńhistorycznych,wpływówreligijnych,wa-runkówklimatycznychitp�Potrzeciewreszcie–chciałbymwtensposóbzachęcić czytelnikówdosamodzielnychobserwacjiianalizyzachowańludzi,przyzastoso- waniukryteriówkulturowych,podczasichwłasnychpodróżyikontaktówzcudzo-ziemcami�Powinnotosprzyjaćlepszemuzrozumieniuiprzybliżeniuinnychkultur, cowspołeczeństwieglobalnym,jakimsięzwolnastajemy,jestniezwykleważne� Książkapodzielonajestnasiedemzasadniczychczęści,dotyczącychkolejno:

•

wzajemnychzwiązkówioddziaływańmiędzyorganizacjąakulturą;

•

instrumentówupowszechnianiaiutrwalaniawzorówkulturowych;

(8)

•

najważniejszychwartościorganizacyjnychiichwpływunasposóbfunk-cjonowaniaorganizacji;

•

organizacjirozumianejjakomiejsceodgrywaniarólspołecznych;

•

powodówniechęcidozmian,iprzyczyn,dlaktórychmimowszystkosą onedokonywane;

•

sposobutraktowaniaklientów;

•

normspołecznych,wktórychprzestrzeganiuczłonkowieorganizacjiupa-trująnadzieinasukces� WczęściIwrażeniazpobytuwBombajusąokazjądowyjaśnieniawpływu kulturynaorganizację,którejformalnerozwiązanianabierająwłaściwychzna- czeńdopierowwynikuokreślonejinterpretacjikulturowej�LegendaParyżailu-strujezkoleiwpływorganizacjinakulturę,czyliprzypadek,gdywzorykulturowe kształtująsiępodwpływemcechorganizacjiformalnej,silnieoddziałującejna wyobraźnięizachowanialudzi�PrzygodawZagrzebiuuświadamia,żeróżnice kulturowemogąbyćzarównoźródłemkonfliktów,jakiczynnikiemefektywnej współpracy�Londyńskiekontrastyilustrujątypkulturyorganizacyjnej,któryce-chujetolerancjadlaróżnickulturowychworganizacjiprzyjednoczesnejniechęci dozmianywłasnychwzorówkulturowych�Wreszcieprzykładróżnorodnościkul- turowejNowegoJorkusłuży,dlaodmiany,doopisukulturyorganizacyjnejcha-rakteryzującejsiępłynnościąwzorówkulturowychitolerancjąspołecznązmian zachodzącychwkulturze� WczęściIIstarożytnepamiątkiRzymuuświadamiająpotęgęmitu,dziękiktó-rejpojawiająsiękodykulturoweułatwiającekomunikacjęspołeczną�Zwyczaje mieszkańców Nadrenii-Palatynatu pozwalają zastanowić się nad rolą rytuałów irozmaitychceremoniiwutrwalaniukulturyorganizacyjnej�Zasługiludzi,któ-rzyprzyczynilisięniegdyśdorozwojuwłoskiejUmbrii,sąpunktemwyjściado rozważańnatematrolibohateróworganizacyjnychjakostrażnikóworganizacyj-nejkultury�Magicznemiejscawpołudniowo-zachodniejczęściportugalskiego wybrzeżabogatesąwrozmaitesymbolefizyczne,któresłużąpotrzebieidentyfi- kacji;takżewróżnychtypachkulturyorganizacyjnejpodobnesymbolewykorzy-stujesiędlazaznaczeniawłasnejtożsamości�WielowiekowetradycjeKarlowych Warów,jakouzdrowiskaoświatowejrenomie,mogąbyćpostrzeganejakoskutek naśladownictwaisnobizmu�Wkulturzeorganizacyjnejtensammechanizmna-śladowanialudzi,którychsiępodziwia,prowadzidokształtowaniasięwspólnych wzorówmyśleniaizachowania� WczęściIIIdoświadczeniamoskiewskiestanowiąpunktwyjściadoopisu autorytarnejkulturyorganizacyjnej,wktórejposłuszeństwowładzyjestwartością naczelną� Mały Zlin na Morawach jest za sprawą tradycji obuwniczego impe-riumTomaszaBatywielkimsymbolemorganizacyjnegopaternalizmu�Kultura organizacyjna,wktórejakceptowanąformąograniczeniaswobodyzachowańjest standaryzacja i formalizm, przedstawiona została na podstawie obserwacji po-czynionychwBaltimore�PrzykładyzachowańmieszkańcówSingapuruilustrują

(9)

kolektywistycznąkulturęorganizacyjną,gdzieograniczeniewolnościjestskut- kiempodporządkowaniajednostkigrupie�Waszyngton–serceindywidualistycz- nejAmeryki–dostarczaskojarzeń,któreużytecznesąwprezentacjicechindywi-dualistycznejkulturyorganizacyjnej,którejpodstawowąwartościąjestwolność jednostki� WczęściIVwrażeniazponuregomuzeumwNottinghamstająsiępodsta-wąrozważańnatematróżnicmiedzynauczaniemaindoktrynacjąworganizacji� Kolebkabułgarskiejpaństwowości–WielkieTyrnowo–tonieustającyspektakl odgrywany dla turystów, a jego mieszkańcy nigdy nie zapominają swoich ról� Miastokameleon,takiejakRennes,dostarczaprzykładówwspółczesnegorozu- mieniapracyzespołowej�Przejawygryspołecznej,jakotypowejcechyorganiza-cji,spotkaćmożnarównieżwzachowaniachmieszkańcówBudapesztu�Wreszcie przykłady wybranych miejscowości bułgarskiego wybrzeża służą refleksji nad różnorodnościączynnikówkonkurencyjności� WczęściVatmosferaPragiiLyonuokazujesięprzydatnadlazobrazowania konserwatywnejkulturyorganizacyjnej�PrzykładPragidotyczykonserwatyzmu pragmatycznego,wktórymopórprzeciwkozmianomwynikazniewielkicham-bicjizawodowychiskłonnościdowygody�Sytuacjespołecznezaobserwowane wLyoniesąnatomiastpomocnewobjaśnianiukonserwatyzmuideologicznego, któryopierasięnatradycjonalizmieiobawieprzedutratątożsamościorganiza-cyjnej�Wrażeniazpozostałychdwóchmiastopisanewtejczęściilustrująwzory kulturyproinnowacyjnej�Grenobledostarczaprzytymprzykładówzachowańin- nowacyjnychwymuszonychprzezkonkurencję,zaśHeidelberg–zmianpowo-dowanychtymczasowościązatrudnienia�Ostatniezopisanychwtejczęścimiast –węgierskiSzeged–możesłużyćzaprzykładwykorzystaniakryzysudoprzeła-mywaniastereotypówirozwojuorganizacji� WczęściVIprzedsiębiorczośćmieszkańcówGoailustrujekulturęorgani-zacyjną,którejgłównącechąjestaktywnystosunekpracownikówdoklientów, polegającynaposzukiwaniutychostatnichipozyskiwaniuichdlaorganizacji� WspomnieniazesłoweńskichmiastLublanyiKranjasąokazjądokonfrontacji dwóchtypówkulturyorganizacyjnych,różniącychsięstosunkiemdoklientów� W pierwszym z tych typów klienci stają się częścią systemu organizacyjnego imusząsiępodporządkowaćzasadomwnimpanującym�Natomiastwdrugim– potrzebyklientówdeterminująsposóbdziałaniaorganizacji�Podobnytejostatniej typkulturyorganizacyjnejilustrujątakżezwyczajezaobserwowanewMannheim� Chodziwtymwypadkuostosunekdoklientówcharakteryzującysiędążeniemdo ichkompleksowejobsługi,cooznaczarezygnacjęzkorzyści,jakiemożedaćspe- cjalizacja,wzamianzapoprawękonkurencyjności�Zupełnieinnynatymtlesto-sunekdoklientówcechujekulturęorganizacyjną,dlaktórejwzorcemmogąbyć postawyzaobserwowanewSofii�Jesttokulturatypowadlarealnegosocjalizmu, wktórejprzesadnyegalitaryzmprowadzidobiurokratyzacjistosunkówzklien-tamiipodporządkowaniaichpotrzebfetyszowiplanu�Niecoinnymprzykładem

(10)

podporządkowania klientów organizacji jest reglamentacja w zaspokajaniu ich potrzeb jako skutek autonomizacji celów organizacyjnych� Ilustracją tego są wspomnieniazczasówsocjalistycznejjeszczeBratysławy�

Wostatniej,VIIczęściprzygodawLiègedajepretekstdoopisukulturyor-ganizacyjnej,wktórejzagłównąwartośćiwaruneksukcesuuznajesiędyskrecję działania� Jest to kultura związana z etosem usług, w której ważny jest rezul-tatdziałaniaużytecznydlaklienta,anieepatowanietegoostatniegorozmachem itrudemsamejpracy�AtmosferaKoszycpozwalazwrócićuwagęnafascynację skalądziałalności�Gigantomaniajestcechąkulturycharakterystycznązarówno dlaszczytowegookresucywilizacjiprzemysłowej,jakidlagospodarkirealne- gosocjalizmu�ObserwacjepoczynionewGenewiesąilustracjąkulturyorgani-zacyjnej, w której podstawową wartością jest efektywne wykorzystanie czasu� WrażeniazKualaLumpurdająpodstawędoprezentacjikulturyorganizacyjnej, wktórejdominujemyśleniemagiczne,aracjonalizmustępujemiejscafatalizmo-wi�RytmżyciaLizbony,wktórejciągleżywajestpamięćotragediitrzęsienia ziemi sprzed 250 lat, skłania do zadumy nad znaczeniem zwykłej, codziennej obowiązkowości,bezktórejsukcesniejestmożliwy�

Książkaprzeznaczonajestdlaszerokiegokręguczytelnikówzainteresowa-nych społecznymi problemami zarządzania, zachowaniami ludzi w systemach organizacyjnych,atakżedylematamiwspółczesnejcywilizacji�Publikacjamoże byćzatempomocnawprocesiekształcenianakierunkachzarządzaniaimarketin-guoraznakierunkachekonomicznychihumanistycznych�

(11)

1.1. Wpływ kultury na organizację

1.1.1. Bombaj – siła ukrytych znaczeń

KiedysamolotpodchodziłdolądowanianalotniskuwBombaju,zboczaczer-wonychwzgórzstawałysięcorazwyraźniejsze�Tocozdalszejodległościbyło bezładnąplątaninąbarwikształtówokazałosięprzerażającymosiedlemslum-sów� Ciasno ze sobą splecione, wspierające się wzajemnie domy szałasy, zbu-dowanezrozmaitychodrzutówcywilizacji–samochodowychblach,opakowań, fragmentówkolorowychreklam,pokrytetrzcinąipalmowymiliśćmi,piętrzyły sięwarstwowo,przypominającgigantycznewysypiskośmieci� WczasiemojegopobytuwIndiachnajwiększewrażeniewywarłyjednakna mnienietyleoznakikrańcowejnędzydemonstrowanejbezwstydnie,zszokującą Europejczykanaturalnością,copostawyludziniądotkniętych:pogodzeniezlo-sem,dystansdowłasnychstarań,nieoczekiwanałatwośćrezygnacjizczegoś,co jeszczeprzedchwiląwydawałosiębyćbardzoważne�

Oto przy krawężniku ruchliwej ulicy przycupnął przeraźliwie chudy męż- czyznawbiałymdhoti,abysięposilić�Wmiscematrochęryżu,awdużejpla-stikowejbutelcewodę�Wczasiegdyje,sięgającporyżrękąistarannieoblizując palce,wpobliżupojawiasięwyleniałypies,dyszącciężkoipatrzącpożądliwiena ryż�Mężczyznaprostujesięipokrótkimzastanowieniuprzesuwamiskęwstronę psa�Piespodchodzinieufnie,alejużpochwilipałaszujezapetytem�Kiedymi-skajestpusta,mężczyznawlewadoniejtrochęwodyzbutelkiipatrzyjakpies łapczywiepije�Potemresztęzawartościbutelkiwylewanapsa,cotenprzyjmuje zsatysfakcją,otrząsającsięimachającresztkąogona� Innyobrazek:grupażebrakówotoczyłaturystę,którynieopatrzniedałjakiś datekiterazniemożesięopędzićodnatrętów�Wpewnejchwiliturystarzucaza siebiegarśćmonetiwtensposóbuwalniasięodżebraków,którzypadająnakola-nawposzukiwaniupieniędzy�Wtemjedenznichnagletracitymzainteresowanie� Wolnymkrokiempodchodzidodrzewaisiada,opierającsięopień�Tużprzyjego nodzezatrzymałasięmoneta,naktórąniezwracauwagi�Nieobecnymwzrokiem wpatrujesięwjakiśodległypunkt�Popewnymczasiewstajeiodchodzi;jegoto-warzyszezdająsięniedostrzegaćniczegowyjątkowegowtymzachowaniu�Takie obserwacjesprawiają,żepodpalącympodzwrotnikowymsłońcemindyjskiego niebanędzazdajesięmiećwymiarniemalmistyczny� WBombajunędzarzesąwszędzie�Mieszkająnietylkonastokachwzgórz poza miastem, ale również wprost na chodnikach ulic i placach w centrum�

(12)

Wieczoremtrzebaulicamichodzićostrożnie,abyniepodeptaćśpiącychludzi� Wpublicznymmiejscuniektórzyznichpróbująjakośwyodrębnićswójteren, stworzyćchociażpozoryintymności,otaczającmiejscenocnegospoczynkuka-mieniamilubparawanemzfoliiczytkaniny�Jedniśpiąbezpośrednionabetonie, inniusiłująprzygotowaćsobiejakieśposłaniewpostacimatyryżowejlubmatera-ca�Raznawetwidziałemautentycznemetalowełóżko,któregowłaścicielspałna nimwnajlepszepodmetalowymparkanemprzyruchliwejzadniaulicy� Okazujesięjednak,żesłużbymiejskieBombajuniezawszesąwyrozumiałe dlanędzarzy�WczasiemojegopobytuprzyjechałdoBombaju,nazjazddziałaczy PartiiKongresowej,ówczesnypremierRajivGhandi�Wprzeddzieńjegoprzyjaz- dunastąpiłogeneralneczyszczeniemiastapolegającenawyeksmitowaniunędza-rzywrazzichdobytkiemzcentrumnaodległeprzedmieścia�Nienadługo�Po dwóchdniachwszystkowróciłodonormy,czylinędzarzeponownieopanowali ulicecentrumBombaju�

Dla przybysza z Polski Bombaj jest miastem egzotycznym pod każdym względem�W betonowy pas nabrzeża wzdłuż zatoki wściekle biją fale Morza Arabskiego,opadającwilgotnympyłemnanadmorskąpromenadęrozświetloną pozmrokujarmarczniekolorowymiżarówkami�Wzdłużwybrzeżarozpościera sięnajbardziejdostatniaczęśćmiastaznowoczesnymiwieżowcamiistarszymi budynkami w stylu kolonialnym� Tutaj znajdują się eleganckie hotele Oberoy iTajMahal,tutajteżnanadbrzeżnejskarpiewznosisięsłynnaBramadoIndii, zbudowanawXIXw�zokazjiprzyjazdukrólowejWiktorii�Niecodalej,nawysu-niętymwmorzecypluwidniejezdalekaświątyniaHajiAlizcharakterystycznym pomnikiemsłonia� Tętnomiastanajżywiejbijenabazarachitargowiskach�NasłynnejColaba CauswayczyplacuFortMarketwokółlicznychsklepówistoiskpodgołymnie-bem nieustannie kłębią się tłumy kupujących i sprzedawców, naganiaczy i ki-biców,biorącychudziałwdynamicznym,pełnymżywejgestykulacjiimimiki rytualetargowania�NaDaginaBazar,gdziehandlujesięstarąsrebrnąbiżuterią, taksówkibezprzerwydowożąspragnionychpamiątekturystów,przechwytywa- nychnatychmiastprzezprzewodników,którzytorująimdrogędoreprezentowa-nychprzezsiebiesprzedawców� UliceBombajustanowiązadziwiającepołączenieegzotykiIndiizpamiątka- mipoZjednoczonymKrólestwie,widocznymiwarchitekturzeniektórychbudyn-kówiwkomunikacjimiejskiej,obsługiwanejprzezczerwone,piętroweautobusy� Nieustającyrykklaksonów,zręcznośćrikszarzyporuszającychsięwulicznych korkach,gromadzącesięgrupyciekawychwokółzaklinaczywężyilicznekrwa- weplamypobethelu�BetheljestwIndiachpopularnąużywkąstosowanąwpo- staciliścidożucia�Wczasieżucianastępujeintensywnewydzielanieślinyobar-wiekrwi�Pamiętampierwszewrażenie,jakiezrobilinamnieliczniprzechodnie idący ulicą i spokojnie plujący krwią� Ulice Bombaju zaskakują Europejczyka nakażdymkroku�Bosonogirowerzystapedałujezwysiłkiem,napinającmięśnie

(13)

smagłychłydek�Nicdziwnego,skorodobagażnikaprzytwierdzonąmaolbrzy-mią,prawiedwumetrowąrybę,którejzjednejstronypysk,azdrugiej–płetwy –znacząodbywanądrogę�Niespodziewaniedoruchuulicznegonazatłoczonej jezdni włącza się idąca dostojnym krokiem wychudzona krowa, wywołując tą decyzjąpiskhamulcówijeszczewiększenatężeniedźwiękówklaksonów�Nad otwartymidrzwiamijakiegośbudynkuwynurzyłasięzciemniejsienidużajasz-czurkaibezszelestniepowędrowałapościaniewstronędachu� WBombajuniebrakujemiejscponurychiodrażających�Stare,rozpadające sięrudery,stosyśmieciiodpadkówwydzielającychintensywnyfetor,toczęsto spotykaneenklawywkażdejczęścimiasta�Wieczorem,gdyzmęczonebezlito- snymupałemmiastospragnionejestodpoczynku,nawyludnionychulicachpo- jawiająsiędużeczarneszczuryobwąchująceniespiesznieśladycałodziennejak-tywnościludzi� Indietotakżezadziwiającamieszaninazapachów:swoistysłodkismródtro-piku,jakidająrozkładającesięwsłońcuresztkiryb,warzywiowoców;wporze deszczowejcharakterystycznyzapach,kiedykroplezsykiemspadająnarozgrza- nybeton;wreszciewszechobecnyaromattrociczek,główniezdrzewasandałowe-go�Wonnedymkisnująsięwszędzie,przenikającwszystkoswymzniewalającym zapachem,nietylkowświątyniach,aletakżewsklepach,środkachkomunikacji inastoiskachulicznychsprzedawców�Nakorytarzuhotelowymdymiącypaty- czekumieszczononastoliku�Podszedłembliżejizaciągnąłemsięjegoduszą-cymaromatem�PrzyłapałmnienatymmieszkającywsąsiednimpokojuAnglik� Uśmiechnąłsięzezrozumieniemipowiedział:

– Smell of India – zrobił parę kroków, po czym odwrócił się i dodał – UnforgettablesmellofIndia� WIndiach,jakzresztąwszędzie,najciekawsisąjednakludzie�Naulicach Bombajumamybogatyprzekrójkastowy�Interesującąkastąsąniewątpliwienie-dotykalnizmaskaminatwarzach,którzyodpychającymgestemrozczapierzonych palcówoswejniedotykalnościinformują�Przynależnośćdotejkastymusibyć niewątpliwiemęcząca�Zdarzyłomisiękiedyśjechaćwindąwtowarzystwienie-dotykalnej�Przyciśniętydościanyjakośdojechałemnaswojepiętro,aledodziś widzęprzedoczamiszponiastepaznokcieisłyszęostrzegawczysyk�Sympatię budzą bramini, którzy jednostajnym ruchem swej miotełki usuwają spod nóg wszystkocożyje�Troskaoto,abyżadnegożyjątkaniepozbawićżyciajestna pewnogodnapochwały�Zdziwieniebudzijedyniepewnaniekonsekwencja,któ-rapoleganatym,żewymiatanespodwłasnychstópmikroorganizmybeztrosko kierujesiępodnogiinnychprzechodniów�Czasemulicąprzemkniesię„niewi-dzialny”,któregopoznaćmożnapobrakutroskiojakikolwiekubiór�Najbardziej widocznajestkastażebraków,zktórychwielustarasięepatowaćpotencjalnych darczyńcówswoimiułomnościami�Wyrafinowanietychokaleczeńiniemalpro-fesjonalnysposóbichdemonstrowanianasuwająprzypuszczenie,potwierdzane zresztąwrozmowachzHindusami,żezostałyonespowodowanerozmyślniedla

(14)

podniesieniawłasnejżebraczejskuteczności�Aliścinietylkokalectwomaskła-niaćdolitościwejjałmużny�Otowoknomojejtaksówki,którazatrzymałasię wulicznymkorku,pukamłodakobietawyciągającsmukłądłońpopieniądze, odsłaniającprzytymruchemleniwymijakbyprzypadkowympierśbynajmniej niezdeformowaną� PodczascałegopobytuwIndiachniemogłemsięoprzećprzekonaniu,że tajemnicażyciaspołecznegomiejscowejludnościjestdlamnienieprzeniknio-na�OczyHindusów–ciemnieinieruchome,patrząceprzenikliwie,azarazem jakbyniecodrwiąco–zdawałysięmówić:„Cowyprzybyszeonaswiecie? Wszystkocowidzicietotylkowaszezłudzenia�Niejesteściewstanienaspo-znaćnaprawdę”� Wrażeniepewnejbiernościibezradności,którezdajesięcechowaćzachowa- niaHindusów,kłócisięzniezwyklesprawnąkomunikacjąspołecznąiorganiza-cjądziałańzbiorowych,którychceleiformysąjednakdlaniewtajemniczonych całkowicie nieprzeniknione� Byłem kiedyś świadkiem nalotu funkcjonariuszy służb celnych na sklep, w którym podejrzewano dokonywanie nielegalnych transakcji�Istotnie,będącwsklepiezauważyłemjakgrupazachodnichturystów opróżniatorbypodróżne,wystawiającnaladęsprzętelektroniczny,główniera-dia,wideoiwalkmany,awłaścicielsklepu–odzieżowegozresztą–niekrępując sięobecnościąinnychklientówdobijatargu�Wpewnymmomenciedosklepu wpadłogwałtowniekilkumłodychludzi�Zrobiłosięmałezamieszanie,ajużpo chwilidosklepuwkroczylicelnicy�Spojrzałemnaladęioniemiałem�Piętrzące sięnaniejprzedchwilądowodykontrabandyznikłybezśladu�Właścicielsklepu udającbezgranicznezdumienieodpowiadałnapytaniacelników�Cipokręcilisię posklepiezaglądającpodladęiprzeszukującinnezakamarki,poczymwyszli� Tajemnicąsklepikarzaijegopomocnikówpozostanie,gdziewtakkrótkimczasie zdołaliukryćtakdużąilośćniemałychwkońcuprzedmiotów�

1.1.2. Kształtowanie się kultury organizacyjnej

Indyjskiedoświadczeniauświadamiająwpływkulturynazorganizowanefor-my działań ludzi�W Indiach są te same organizacje, jak wszędzie na świecie: przedsiębiorstwa,banki,sklepy,szkołyitp�Dziękikulturzeludzi,którzywnich uczestniczą,organizacjetezyskująjednakwłasnątożsamość,któraniepozostaje bezwpływunacele,sposobyiefektywnośćichfunkcjonowania�Wswoimcza-sieAmerykanie,zaskoczenioszałamiającymisukcesamigospodarczymiJaponii, poddawali drobiazgowej analizie organizację i technikę japońskich przedsię-biorstw�Kuswojemuzdziwieniuodnajdywaliwtychprzedsiębiorstwachznane sobiedoskonalerozwiązania,któreJapończycyskrupulatniekopiowalizamery- kańskichfirm�Jedyne,cowzasadniczysposóbróżniłoprzedsiębiorstwajapoń-skieodamerykańskich,towzorykulturowezachowańludzi�

(15)

Przekształcanieorganizacjiwsystemkulturowy,czylitworzeniesiętzw�kul- turyorganizacyjnej,następujewwynikuprocesuinterpretacjikulturowejorgani-zacji�Wprocesietymczłonkowieorganizacji„uzgadniają”międzysobąsposób rozumieniarozmaitychelementóworganizacjiformalnej,takichjakmisja,cele ihierarchiaichważności;środkirealizacjicelówdotyczącepodziałupracyipo-działuwładzy,wymagańtechnologiiicechsystemukomunikowaniasię;kryteria imiernikiocenyskutków działalnościorazrodzajezwiązanychzniminagród ikar�Interpretacjakulturowapolegawięcna„oswojeniu”organizacjiformalnej poprzezprzełożeniejejelementównajęzykisposóbmyśleniazrozumiaływda-nej kulturze, czyli nadanie im znaczeń wspólnie podzielanych i jednoznacznie rozumianychprzezczłonkówdanejspołeczności�Organizacjajesttaka,jakąwi- dząjąjejuczestnicyprzezswoje„kulturoweokulary”�Łatwozatemonieporozu- mienie,gdyprzedstawicieleróżnychtypówkulturyorganizacyjnejmówiącopo-zornietychsamychrzeczachizjawiskach,nadająimodmienneznaczenia�Takie podstawowepojęciajakefektywność,sprawiedliwość,wolnośćlubdemokracja mogąbyćbardzoróżnierozumiane� Nakształtowaniesięokreślonejkulturyorganizacyjnejwdanymśrodowisku wpływmakilkaczynników�Zpewnościąistotnyjestwpływkulturynarodowej irozmaitychrodzajówkulturyśrodowiskowej,wktórychludziewychowalisię iktórychwzorywsposóbnaturalnyprzenosządozatrudniającychichorganizacji� Drugim ważnym czynnikiem kulturotwórczym są cechy organizacji formalnej, którenarzucająokreślonepostawyiwzorcezachowań�Jeślisątocechywmia-ręstabilne,towcześniejczypóźniejprowadząonedopowstawaniastereotypów kulturowych,zapomocąktórychpracownicywyrażająswójstosunekdonich� Wreszcie trzecią grupę czynników stanowią cechy osobowościowe członków organizacji,poziomichwiedzyiumiejętnościzawodowych,rodzajichpotrzeb iaspiracji�Takwięcludzieoróżnychcechachosobowościowychstająsiępra-cownikami organizacji, gdzie wchodzą w interakcje z innymi pracownikami, gdzieoddziałująnanichistniejącerozwiązaniaorganizacyjneizwiązaneznimi wymagania,gdziewreszciemusząsięliczyćzugruntowanymitradycjąwzorami myśleniaidziałania�Wróżnychsytuacjachkażdyztychczynnikówmożemieć decydującywpływnakształtowaniesięwspólnychwartości,norm,postawiwzo-rówzachowań� Wprocesiekształtowaniasięokreślonejkulturyorganizacyjnejupowszech- niająsięwdanejspołecznościwspólnewyobrażeniacelówinormorganizacyj-nych oraz wzory pożądaniająsięwdanejspołecznościwspólnewyobrażeniacelówinormorganizacyj-nych zachowań� Wyobrażenia te i zachowania nigdy niebędącałkiemidentycznezformalnymicelami,normamiiproceduramior-ganizacyjnymi� Organizacja formalna w każdym środowisku społecznym jest przedmiotem rozmaitych uzupełnień i modyfikacji, których jej projektanci na ogółniesąwstanieprzewidzieć�Mniejlubbardziejwyraźnaróżnicamiędzyofi-cjalnymiustaleniamizawartymiwdokumentacjiorganizacyjnejarzeczywistym sposobemfunkcjonowaniaorganizacjijestzatemgłównie,choćniewyłącznie,

(16)

skutkiemokreślonejkulturyorganizacyjnej�Łatwoprzytymzauważyć,żekul-turowe„oswojenie”organizacjimożebyćzarównoźródłemjejsiłystrategicznej ipodstawąnieoczekiwanychsukcesów,jakipowodemlicznychtrudności,gdy preferencjekulturowepracownikówrozmijaćsiębędązpożądanymiwdanych warunkachsposobamimyśleniaidziałania� Znaczeniekulturyorganizacyjnejwdanymśrodowiskuijejwpływnaor- ganizacjęzależyoczywiścieodjejsiły�Siłękulturyorganizacyjnejmożnamie- rzyćstopniemnasileniatakichjejcech,jakwyrazistość,stopieńupowszechnie-niaigłębokośćzakorzenienia�Wyrazistośćwzorówkulturowychodnosisiędo stopniajasnościwyobrażenianatemattegocojestpożądane,aconie�Immniej wątpliwościmajączłonkowiedanejgrupyspołecznejnatematwłasnychprzeko- nańkulturowych,tymbardziejprzekonaniatesąwyraziste�Sprzyjatemubez-krytyczneprzyjmowaniewzorówkulturowychwwynikunaśladowaniainnych ludzi�Stopieńupowszechnieniadotyczyskali,wjakiejczłonkowieorganizacji akceptująokreślonytypkultury�Immniejszezróżnicowaniekulturoweuczest-nikóworganizacji,tymwiększybędziestopieńupowszechnieniadanejkultury organizacyjnej�Jednolitośćwzorówkulturowychzależyodstopniapodobieństwa doświadczeńwyniesionychzszerszegokręgukulturowego,podobieństwacech osobowościowychidoświadczeńzawodowych,atakżeodwielkościorganizacji� Imorganizacjajestwiększa,tymtrudniejopowszechnąakceptacjęwiększejlicz- byidentycznychwzorówkulturowych�Głębokośćzakorzenieniawyrażawresz- ciestopieńprzyswojeniawzorówkulturowych�Imwiększeprzywiązaniepracow-nikówdowzorówdanejkultury,tymgłębszezakorzenieniekultury�Członkowie organizacji przywiązują się niekiedy bardzo mocno do uświęconych tradycją norm moralnych lub obyczajowych i wynikających z nich wzorów zachowań� Jesttozazwyczajrezultatdługotrwałychprocesówsocjalizacji,zwłaszczastoso-wanychwdanymśrodowiskudotkliwychsankcjispołecznychzawyłamywanie sięzprzyjętychzasadmyśleniaidziałania�

Kulturaorganizacyjnaspełniatrzyfunkcje,ważnedlaczłonkówdanejgrupy: integracyjną,percepcyjnąiadaptacyjną�

Funkcja integracyjna kultury polega na tym, że wszystkie jej składniki są wspólnieokreślaneiutrzymywanewdanymśrodowisku�Kulturaobejmujeto,co jestwspólne,pomijającto,coindywidualneiróżnicujące�Procesformowaniasię kulturyjestwięcwistocieprocesemformowaniasięiwyodrębnianiaokreślonej grupyspołecznej�Jesttoproceskształtowaniasiępodzielanychprzezczłonków danejzbiorowościwzorcówmyślenia,wierzeń,uczućiwartościdecydujących otożsamościgrupy,abędącychwynikiemwspólnychdoświadczeńiwspólne-gouczeniasię�Nieprzypadkowozatemokulturzeorganizacyjnejmówisięjako o czymś w rodzaju społecznego „kleju” utrzymującego organizację w całości� Dzięki temu, członkowie organizacji mają poczucie przynależności i czują się wniejjakusiebie�Dziejesiętaknaskutekwypracowaniawspólnegojęzyka, określeniagranicdanejgrupyorazkryteriówprzyjęciadoniejlubodrzucenia,

(17)

wyznaczeniazasadstratyfikacjispołecznejwgrupieorazzaspokajaniapotrzeb emocjonalnychkoleżeństwaiprzyjaźninatlewspólnotyprzekonańidoświad-czeńspołecznych� Percepcyjnafunkcjakulturyorganizacyjnejpoleganasposobiepostrzegania otoczeniagrupyinadawaniaznaczeniaspołecznemużyciuworganizacji�Kultura dostarczaczłonkomgrupyinformacjinatematkoniecznegostopniasamokontro-li,postrzeganiaokreślonegoporządkuisposoburozumieniaracjonalności�Aby ludziedziałaliwramachjakiejśrzeczywistości,musząmiećnieustannepoczucie sensutego,czegodanarzeczywistośćdotyczyiczymonajest�Pozytywnąstroną tejfunkcjikulturyjestzatemdostarczanieczłonkomgrupygotowychschematów poznawczych,dziękiktórymrozumiejąoniotaczającąichrzeczywistość�Wten sposóbkształtująsięiutrwalająstereotypykulturowe,którepolegająnatym,że sądyopostrzeganychobiektachizjawiskachpodporządkowanesązgóryprzyję- tymnastawieniom�Posługiwaniesięstereotypamipozwalaredukowaćinforma-cjeiunikaćciągłegowysiłkudefiniowaniaotaczającejrzeczywistości�Niejest bowiemistotneto,czystereotypjestprawdziwy,aleto,żewprowadzaładipo-rządekwotaczającymświecieipozwalanajednoznacznąocenępostrzeganych zjawisk� Zfunkcjąpercepcyjnązwiązanajestściśleadaptacyjnafunkcjakulturyor-ganizacyjnej�Polegaonanastabilizowaniurzeczywistościdziękiwypracowaniu gotowych schematów reagowania na sytuacje zachodzące w otoczeniu grupy� Kultura odgrywa zatem istotną rolę w zmniejszaniu niepewności, dostarczając wzorów działań przystosowawczych� Reakcje kulturowe cechuje pewien auto-matyzm,pozwalającyludziomodnosićsiędowielusprawwsposóbbezmyślny imachinalny�Niewątpliwąkorzyścią,jakawynikazadaptacyjnejfunkcjikultury, jestpoczuciepewności,którejesttypowedlawykonawcówdziałańrutynowych�

1.2. Wpływ organizacji na kulturę

1.2.1. Paryż – wszystko na sprzedaż

DoParyżaprzyjechałemwieczorem�Natychmiastpozakwaterowaniuwsta- cjiPolskiejAkademiiNauk,niezważającnapóźnąporę,wybrałemsięnastkanie miasta – legendy, którego fragmenty, łapczywie wypatrywane, zbyt po-spiesznieprzesuwałysięzaszybąautobusuwiozącegomniezlotniska�OParyżu mówisię,żejesttomiasto,którebawisięlubpracuje;niktnatomiastniesłyszał, abykiedykolwiekspałolubodpoczywało�Takbyłoitymrazem,przyczymłatwo zgadnąć,żeotejporzetrafiłemnaczaszabawy�

ByłpoczątekgrudniaiParyżprzybrałjużświątecznywystrój�Naulicach i placach pojawiły się tysiące oszronionych choinek z błyskającymi bajkowo

(18)

lampkami�AżurowakonstrukcjawieżyEifflaodcinałasięjaskrawąiluminacjąod ciemnegonieba�Wielkiecyfrywpobliżujejwierzchołkainformowałyoliczbie dnipozostałychdokońcawieku�NaChampsElyséestłocznoodludzispieszących dolokali,kiniteatrów�Dokrawężnikapodjeżdżajątaksówki,zktórychwysiadają parywwieczorowychubraniachikurczącsięwpodmuchachgrudniowegowia-tru,pospiesznieprzemierzająszerokośćchodnika,abydopaśćupatrzonychdrzwi, zwyklegościnniejużuchylonychprzezuśmiechniętegoportiera�Wpobliżujed-negozkinzgromadziłsiępodekscytowanytłumek�Powódszybkosięwyjaśnił: zokazjipremierynowegofilmupojawiłsięGerardDepardieu�Jegotwarzmignę-łateraznachwilęzaszybąalfaromeo,któreniespodziewaniewyjechałozpasażu obokkina,aby–kurozczarowaniuoczekujących–włączyćsiędoruchuizniknąć wtłumiesamochodówwypełniającychtęolbrzymiąarterię� NabulwarachimostachnadSekwanąludziraczejniewiele�Stojącnamoście, obserwowaćmożnanieustającyruchstatków–restauracji,rzęsiścieoświetlonych i rozbrzmiewających przytłumioną, na skutek szczelnie zamkniętych pomiesz- czeń,muzyką�Przeszklonysufititakieżścianystatkowychwnętrzpozwalajązaj-rzećdośrodka:nakrytestoły,gołeramionakobietipobłyskującabiżuteria�

TłocznojestnatomiastnaMonmartre�Ludziewmniejlubbardziejlicznych grupach towarzyskich często się śmieją i rozmawiają głośno� Nastrój zabawy i rozluźnienia staje się niemal fizycznie wyczuwalny i udziela się wszystkim� SkrzydławiatrakanaMoulinRougemiarowosięobracają,rozsiewająctęczowe światło�

Kiedy następnego dnia, patrząc przez okno swojego hotelu, mam okazję wświetledziennymobejrzećjegozaplecze,dostrzegamobraz,którywydajemi sięznajomy�Jesttozaułekutworzonyprzezdwieścianysąsiadującychzesobą olbrzymichkamienicwpiaskowymkolorze,pełnychsecesyjnychozdób,zadzi- wiającychplątaninągzymsówikamiennychuskoków,wktórychodbijająsięsło-necznepromienie�Wdalszejperspektywiewidocznesąkolorowepłaszczyzny dachów, różniące się poziomami i kątami nachylenia, gęsto usiane kominami, rurami wentylacyjnymi i innymi urządzeniami, których przeznaczenie trudno ustalić�Wrażenietopotęgujesię,kiedywsiadamdoażurowejwindykursującej wklatceschodowejipozbawionejwłasnegoszybu�Wkrótceodkrywam,dlaczego teobrazywydająmisięznajome–otóżwidziałemjewrozmaitychfilmach,któ-rychakcjadziałasięwParyżu� Paryżzadnia,czyliParyżpracujący,makilkamiejsc,którenatychmiastko-jarząsięzokreślonąformądziałalnościczysposobemspędzaniaczasu� OtobulwarynadSekwanąwpobliżuwyspÎledelaCité�Miejscetoopa- nowalibukiniści,którzyciasno,niemaljedenobokdrugiegoustawiliswojebla- szane„szczęki”wypełnioneksiążkami�Książkimożnakupićwszędzie,księgar-niwParyżuniebrakuje,alebukiniścitofolklortegomiasta�Odniepamiętnych czasówonisąwłaśnietu�Kupićksiążkęodbukinisty,towziąćudziałwrytuale podtrzymującymlegendęParyża�

(19)

SpadzisteuliczkiMonmartre,tozkoleimiejsceopanowaneprzezmalarzy i sprzedawców obrazów�Tu powstają dzieła i tu są natychmiast sprzedawane� Zauważyćprzytymmożnaróżnestylepozyskiwaniaklientów�Jednizachowują sięjakprawdziwiartyści,malującywyłączniezwłasnejwewnętrznejpotrzeby�Ci zdająsięniedostrzegaćzainteresowaniaswoimidziełami,pogrążeniwgłębokiej kontemplacjitwórczej�Inninatomiastaktywniezabiegająoklientów,podkreśla- jącwalorysprzedawanychobrazówikuszącokazyjnieniskąceną�Portreciściza-praszajądopozowania,pokazująckopiepodobizncoprzystojniejszychklientów, którzywcześniejulegliichnamowom�Masięwrażenie,żejużzachwilęwyłoni sięzzaułkaToulouse-Lautrec,amożeVanGogh� AmatorzypłatnejmiłościznająoczywiścieplacPigalle�Wystającetampanie tworząniezwykleróżnorodnąofertę�Cóż,taksięjużutarło;funkcjategoplacu nikogoniedziwi;takżetych,którzywParyżunigdyniebyli,alektórym„pigalak” kojarzysięjednoznacznie� Intelektualnaatmosferadociekańfilozoficznychiposzukiwanianowychnur- tówwsztucewypełniabistraikawiarniewDzielnicyŁacińskiej,zwłaszczawpo-bliżuSorbony�Nieważnezresztą,oczymtaknaprawdęrozmawiająludzieprzy stolikach�Istotnejestto,żenikttutajnieśmienadmierniepodniesionymgłosem czyniestosownymrechotemzakłócićatmosferypoważnegodyskursu� Paryżmaswojemiejscamagiczneuwiecznionewświatowejliteraturze,szcze-gółowoopisanewprzewodnikach,sfotografowaneisfilmowaneniezliczonąilość razy�Międzytymimiejscami,poczynającodbulwarówikatedryNotreDame,po-przezPałacSprawiedliwości,OgrodyTuileries,Luwr,ŁukTriumfalnyażdoplacu Inwalidówtrwaniemalnieustannypochódturystówzcałegoświata,któremutowa-rzyszymonotonnyszumkamerfilmowychitrzaskiaparatówfotograficznych� Oczekiwaniomtychturystów,którzyprzyjechalitutajzwyraźnieokreśloną wizjąmiastaoutrwalonejlegendzie,usiłująsprostaćliczniprzewodnicy,sprze-dawcypamiątek,restauratorzyihotelarze,aprzedewszystkimwszyscyci,którzy dzieńwdzień,uczestniczącwparyskichrytuałach,podtrzymująlegendęmiasta� Możetoprzypadek,alenawetkloszardziwpobliżukatedryNotreDame wyglądają inaczej, aniżeli na przykład ci z okolic Dworca Lyońskiego� Zauważyłemtakiegozdługą,białąpatriarchalnąbrodą,wczarnymkapeluszu zobszarpanymrondemisękatąlaską,kręcącegosięwpobliżumonumental-nychmurów�Pasowałjakulałdosurowego,ogromnegownętrzastarejkatedry� Podobniezresztąjakpasowałydoatmosferydworcakolejowegoznaczniebar-dziejpospolitetypyspodciemnejgwiazdykieszonkowców,grasującychwśród roztargnionychpodróżnych� Paryżjestchciwyciąglenowychmiejscmagicznychipróbujewykorzystać każdąokazję,abyjekreować�Takąokazjąstałsiętragicznywypadekksiężnej Diany�NamościeAlma,podktórymksiężnazginęła,znajdujesiędziwnypomnik płomienia,którywzniczuStatuyWolnościświeciuwejściadonowojorskiego portu�PomniktenupamiętniaprzekazanieprzezFrancjęStatuyWolnościwdarze

Cytaty

Powiązane dokumenty

Nie myślała już o walce z Anią, czuła się zwyciężoną, pragnęła tylko j akichś okruchów uczucia, wzmagała się w niej konieczność złożenia swej biednej

Ponieważ działanie to jest bezprawnym utrudnianiem wykonywania zawodu lekarza oraz pozbawianiem go jego uprawnień jako pacjenta, Wielkopolska Izba Lekarska będzie nadal prowadziła z

Dziecko powinno otrzymać informację, że sytuacja jest tymcza- sowa i za jakiś czas, choć być może na innych warun- kach, wróci do przedszkola, na plac zabaw, czy też po-

Każdy zestaw tekstów powinien być opatrzony podpisem oraz zawierać następujące dane: imię, nazwisko, klasa, szkoła5. Umieszczony pod tekstem odręczny podpis autora

Zwracając się do wszystkich, Ojciec Święty raz jeszcze powtarza słowa Chrystusa: „Bóg nie posłał swego Syna na świat po to, aby świat potępił, ale po to, by

— Strumień jak strumień — pomyślał Niezwykły i zdziwił się, że Garden jest wyraźnie czymś zaniepokojony — może nawet czegoś się boi.. — Boisz

Teraz wtopił się tak wstydliwie w Cech Rzemiosł Różnych, że nawet Izba Rzemieślnicza ma pewne trudności w przedstawieniu dziennikarzowi danych o tutejszych

W swoim dzie­ le 14, dotyczącym głow nie w ierzeń Cyganów, zaw arł rów nież rozdział pośw ięcony biografii oraz tw órczości G iny R anjicić, C yganki urodzonej