Miejsce spółek pracowniczych w procesie prywatyzacji polskich przedsiębiorstw państwowych

(1)

Agnieszka Matuszewska-Pierzynka*

MIEJSCE SPÓŁEK PRACOWNICZYCH W PROCESIE PRYWATYZACJI POLSKICH PRZEDSIĉBIORSTW PAēSTWOWYCH

1. WSTĉP

Niniejszy artykuł jest prób wyodrĊbnienia podstawowych moĪliwoci two-rzenia spółek pracowniczych w ramach procesu prywatyzacji polskich przedsiĊ-biorstw paĔstwowych, który regulowany jest przepisami Ustawy z dnia 30

sier-pnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji1. Na mocy art. 74 uchylono wów-czas obowizujc w tym zakresie UstawĊ z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji

przedsiĊbiorstw pastwowych2.

Zasadniczym celem opracowania jest wskazanie metod i cieĪek prywaty-zacji przedsiĊbiorstw paĔstwowych w Polsce, których realizacja moĪe doprowa-dziü do powstania spółki pracowniczej.

Prywatyzacja, w myl obowizujcej ustawy3, rozumiana jest jako zbywanie nalecych do Skarbu PaĔstwa akcji/udziałów w spółkach oraz rozporzdzanie wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majtku przedsiĊbior-stwa paĔstwowego4. Zbywanie nalecych do Skarbu PaĔstwa akcji/udziałów w spółkach okrelane jest mianem prywatyzacji poredniej5. Rozporzdzanie za wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majtku przedsiĊbior-stwa paĔstwowego uznaje siĊ za prywatyzacjĊ bezporedni6.

*

Mgr, asystent w Katedrze Analizy i Strategii PrzedsiĊbiorstwa UŁ.

1

DzU 2002, nr 171, poz. 1397.

2_{DzU 1990, nr 51, poz. 298.} 3

Definicja prywatyzacji zawarta w Ustawie z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji

i prywatyzacji wpisuje siĊ w nurt wskiego ujĊcia tego terminu. Oznacza to, Īe powyĪsza ustawa

jest podstaw prawn umoliwiajc przekształcenie istniejcego przedsiĊbiorstwa paĔstwowego w prywatne, a nie realizowanie tzw. prywatyzacji załoĪycielskiej, polegajcej na zakładaniu no-wych, prywatnych przedsiĊbiorstw – zob. wskie i szerokie ujĊcie pojĊcia prywatyzacji w: L. B a l c e r o w i c z, Socjalizm, kapitalizm, transformacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, War-szawa 1997, s. 218; E. B r o z i, Drogi i bariery prywatyzacji przedsiĊbiorstw pastwowych.

Stu-dium programów i dowiadcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, ŁódĨ 1993, s. 17–18.

4

Zob. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r…, z póĨn. zm., art. 1 ust. 2.

5

Zob. ibidem, dział IV.

6

Zob. ibidem, dział V.

(2)

Agnieszka Matuszewska-Pierzynka

160

Ustawodawca, formułujc powysz definicjĊ prywatyzacji, wskazał zatem na dwie podstawowe metody realizacji tego procesu. NaleĪy jednak zaznaczyü, iĪ w przypadku metody bezporedniej dopuszczalne s trzy odrĊbne cieĪki prywatyzacji, tj.: sprzedaĪ przedsiĊbiorstwa, wniesienie przedsiĊbiorstwa do spółki i oddanie przedsiĊbiorstwa do odpłatnego korzystania7.

Dla przeprowadzenia procesu prywatyzacji polskich przedsiĊbiorstw paĔ-stwowych istotne znaczenie ma tworzenie tzw. spółek pracowniczych8. Kreowa-nie warunków nabywania akcji/udziałów prywatyzowanych przedsiĊbiorstw paĔstwowych w ramach metod i cieĪek prywatyzacji przewidzianych w ustawie i tym samym moĪliwoci powstawania spółek pracowniczych9 pozwala bowiem osign cele prywatyzacji, nie tylko o charakterze społeczno-politycznym, ale równie ekonomicznym10. Akceptacja społeczna, w tym załóg prywatyzowanych przedsiĊbiorstw paĔstwowych proponowanych przemian własnociowych11, jest zatem kluczowym czynnikiem warunkujcym ich przeprowadzenie, a zarazem realizacjĊ procesu prywatyzacji przedsiĊbiorstw paĔstwowych w Polsce12.

Okrelenie „spółka pracownicza” jest jednak terminem potocznym13, który funkcjonujc w polskiej literaturze przedmiotu w zwizku z uczestnictwem pra-cowników przedsiĊbiorstw paĔstwowych w procesie prywatyzacji nie został jednoznacznie zdefiniowany.

S. Włodyka za spółki pracownicze uznaje te jednostki, w których kapitale pewien udział posiadaj pracownicy prywatyzowanego przedsiĊbiorstwa

7

Zob. ibidem, art. 39 ust. 1.

8

Zob. Prywatyzacja przedsiĊbiorstw pastwowych w 2008 r., GUS, Warszawa 2009, s. 35– 37 – dane statystyczne dotyczce spółek powstałych na bazie majtku sprywatyzowanych bezpo-_{rednio i zlikwidowanych przedsiĊbiorstw paĔstwowych.}

9

Spółek pracowniczych nie naleĪy utoĪsamiaü ze spółkami powstajcymi w wyniku realiza-cji konceprealiza-cji akcjonariatu pracowniczego. Akcjonariat pracowniczy nie zawsze bowiem prowadzi do powstania spółki z wiĊkszociowym udziałem pracowników, który jest istot spółek pracowni-czych.

10

Zob. cele prywatyzacji w: E. B r o z i, op. cit., s. 32–34; P. K o z a r z e w s k i, Prywatyzacja

w krajach postkomunistycznych, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk,

Warsza-wa 2006, s. 73–80; A. P r u s e k, PryWarsza-watyzacja polskiej gospodarki. Cele, programy i ocena

rezul-tatów, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2005, s. 9–15.

11_{Zob. dylematy zwizane z prospołecznymi koncepcjami prawnej regulacji procesu}

prywa-tyzacji w: J. W. W i k t o r, Bariery prywaprywa-tyzacji przedsiĊbiorstw, „Studia i Materiały” 1992, z. 4, (IPiSS, Warszawa), s. 7–23.

12

Zob. A. R y b a r s k i, Niektóre aspekty prywatyzacji. Istota i historia problemu a

rozwiza-nia polskie, [w:] R. B o r o w i e c k i (red.), Kierunki przekształce własnociowych w gospodarce. Aspekt teoretyczno-praktyczny, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Oddział

w Krakowie, Kraków 1991, s. 79.

13

Zob. A. J a w ł o w s k i, Prywatyzacja pracownicza. Przemiany firm i ich załóg, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2001, s. 55; P. K o z a r z e w s k i,

Pry-watyzacja bezporednia: stan prawny, [w:] M. J a r o s z (red.), PryPry-watyzacja bezporednia. Inwe-storzy. MenedĪerowie. Pracownicy, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk,

(3)

stwowego14. J. Baehr take podziela pogld, i spółki pracownicze to spółki z udziałem kapitałowym pracowników. Autor ten zwraca jednak szczególn uwagĊ na preferencyjny charakter nabywania akcji/udziałów lub mienia prywaty-zowanych przedsiĊbiorstw paĔstwowych15. Bez wzglĊdu jednak na fakt, czy pra-cownicy wchodz w posiadanie akcji/udziałów lub mienia paĔstwowego na wa-runkach preferencyjnych, czy teĪ nie, tak zdefiniowane pojĊcie spółki pracowni-czej nie precyzuje wielkoci kapitałowego udziału pracowników. Oznacza to zatem, iĪ w rzeczywistoci moĪemy mieü do czynienia z bardzo znikomym udziałem pracowników w kapitale spółki biorcej udział w procesie prywatyzacji. Relatywnie niski udział pracowników w kapitale spółki nie daje natomiast zało-dze prywatyzowanego przedsiĊbiorstwa paĔstwowego pełnej nad ni kontroli.

Z tego punktu widzenia spółkĊ pracownicz mona jednak zdefiniowa jako spółkĊ, w której pakiet kontrolny akcji/udziałów naleĪy do pracowników prywa-tyzowanego przedsiĊbiorstwa paĔstwowego16. Pakiet kontrolny to taka liczba akcji/udziałów, która umoĪliwia jej posiadaczowi sprawowanie kontroli nad spółk. Teoretycznie decydujcy wpływ na decyzje podejmowane w spółce uzy-skuje siĊ przez posiadanie wiĊcej niĪ 50% akcji/udziałów, choü w praktyce ze wzglĊdu na mogce wystpi uprzywilejowanie akcji/udziałów co do głosu oraz znaczne rozproszenie akcji/udziałów po stronie pozostałych włacicieli wystar-czajca okazuje siĊ mniejsza liczba akcji/udziałów17. Biorc jednak pod uwagĊ niemoĪno rozpoznania na podstawie ustawy prywatyzacyjnej uprzywilejowa-nia i rozproszeuprzywilejowa-nia akcji/udziałów w spółkach uczestniczcych w procesie prywa-tyzacji za podstawĊ analizy przepisów prawa uznaje siĊ udział kapitałowy prze-kraczajcy 50%.

SpółkĊ pracownicz funkcjonujc w procesie prywatyzacji polskich przed-siĊbiorstw paĔstwowych moĪna zatem zdefiniowaü jako spółkĊ prawa handlo-wego18, w której pracownicy prywatyzowanego przedsiĊbiorstwa paĔstwowego, czyli osoby zatrudnione w przedsiĊbiorstwie paĔstwowym w oparciu o umowĊ

14

Zob. S. W ł o d y k a, Spółki w procesie komercjalizacji i prywatyzacji, [w:] S. W ł o d y k a (red.), Prawo spółek, ISIZ, Kraków 1996, s. 657.

15

Zob. J. B a e h r, Spółka z udziałem kapitałowym pracowników, Polski Dom Wydawniczy Ławica, Warszawa–PoznaĔ 1993, s. 52.

16

Zob. K. G ó r k a, Samorzd pracowniczy w procesie prywatyzacji przedsibiorstw

pa-stwowych, [w:] R. B o r o w i e c k i (red.), Kierunki…, s. 91; A. N a d r a t o w s k a, Wpływ poszcze-gólnych form prywatyzacji na efektywno gospodarowania, [w:] T. K i e r c z y Ĕ s k i (red.), Spółka akcyjna jako forma prywatyzacji przedsiĊbiorstw pastwowych, PrzedsiĊbiorstwo Doradztwa

Ekonomicznego „Lege Artis”, Warszawa 1990, s. 54.

17

Zob. J. B i s k u p, Pakiet kontrolny i jego rola, [w:] W. P o m y k a ł o (red.), Encyklopedia

biznesu, t. I, Fundacja Innowacja, Warszawa 1995, s. 591–592.

18

Por. J. B a e h r, op. cit., s. 51; T. S u r d y k o w s k a, Prywatyzacja, Wydawnictwo Nauko-we PWN, Warszawa 1996, s. 128; S. W ł o d y k a, op. cit., s. 657; E. M. W r o Ĕ s k a, Strategie

finansowe spółek pracowniczych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin

(4)

162

o pracĊ, powołanie, wybór, mianowanie lub spółdzielcz umowĊ o pracĊ19, po-siadaj co najmniej wiĊkszociowy udział kapitałowy20.

Główna hipoteza badawcza artykułu stanowi, iĪ spółek pracowniczych nie naleĪy utoĪsamiaü ze spółkami odpłatnie korzystajcymi z przedsiĊbiorstwa paĔstwowego w ramach prywatyzacji bezporedniej.

Subhipotezami badawczymi opracowania s nastĊpujce stwierdzenia: 1) w wyniku oddania przedsiĊbiorstwa paĔstwowego do odpłatnego korzy-stania nie zawsze dochodzi do stworzenia spółki o wiĊkszociowym udziale kapitałowym jego dotychczasowych pracowników;

2) spółki z wiĊkszociowym udziałem kapitałowym pracowników prywaty-zowanego przedsiĊbiorstwa paĔstwowego mog take powstawa w ramach dwóch pozostałych cieĪek prywatyzacji bezporedniej, czyli w drodze sprzeda-Īy przedsiĊbiorstwa paĔstwowego i wniesienia jego mienia do spółki oraz w ramach prywatyzacji poredniej.

Realizacja zasadniczego celu pracy, przez weryfikacjĊ głównej hipotezy ba-dawczej podzielonej na dwie subhipotezy, dokonywana jest na podstawie kry-tycznej analizy polskiej literatury przedmiotu, z której wyłania siĊ problem trak-towania spółek pracowniczych jedynie w kategoriach prywatyzacji bezpored-niej przeprowadzanej cieĪk oddania przedsiĊbiorstwa paĔstwowego do odpłat-nego korzystania. Okazuje siĊ bowiem, iĪ bez wzglĊdu na przyjmowan przez autorów definicjĊ spółki pracowniczej pojĊcie to w przewaĪajcej mierze odno-szone jest tylko do spółek powstajcych w celu przejĊcia do odpłatnego korzy-stania, np. w trybie umowy o charakterze leasingowym, mienia paĔstwowego21.

19

Zob. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, DzU 1998, nr 21, poz. 94, z póĨn. zm., art. 2.

20

Zob. W. G o s z k a, Struktury własnoci i władzy w spółkach pracowniczych (na

przykła-dzie spółek pracowniczych regionu kujawsko-pomorskiego), „Ekonomika i Organizacja

PrzedsiĊ-biorstwa” 2001, nr 5, s. 55; T. S u r d y k o w s k a, op. cit., s. 128.

21

Zob. B. B ł a s z c z y k, T. G r u s z e c k i, Prywatyzacja w Polsce. Ramy prawne i

organiza-cyjne (kwiecie 1990–stycze 1991), Fundacja im. Stefana Batorego, Warszawa 1991, s. 59;

E. B o j a r, M. S o s i Ĕ s k a W i t, Leasing pracowniczy jako czynnik rozwoju przedsiĊbiorstwa, [w:] R. B o r o w i e c k i (red.), Wyzwania rozwojowe a restrukturyzacja przedsiĊbiorstw, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Europejska Rada Zarzdzania – CECIOS, Warszawa–Kraków 1999, materiały z miĊdzynarodowej konferencji naukowej, s. 422; A. B u k o w s k a - P i e s t r z y Ĕ s k a, Aktualne warunki leasingowania mienia

Skarbu Pastwa przez spółki pracownicze w Polsce, [w:] J. D u r a j (red.), PrzedsiĊbiorstwo na rynku kapitałowym, Omega-Praksis, ŁódĨ 1998, s. 153; J. G a j d k a, Formy przekształce

własno-ciowych w gospodarce, [w:] Organizacyjne aspekty przekształce własnociowych przedsiĊ-biorstw pastwowych, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa Oddział w Łodzi, ŁódĨ

1990, materiały konferencyjne, s. 17; A. J a w ł o w s k i, op. cit., s. 56–57; W. K a r p i Ĕ s k a -- M i z i e l i Ĕ s k a, T. S m u g a, Zmiany stosunków własnociowych w procesie tworzenia strategii

gospodarczej, IRiSS, Warszawa 1994, s. 17; P. K o z a r z e w s k i, Prywatyzacja bezporednia…,

s. 26; Leksykon…, s. 195; H. S o b o l e w s k i, Prywatyzacja przedsiĊbiorstwa, [w:] H. S o b o -l e w s k i (red.), Restrukturyzacja, prywatyzacja i wycena przedsiĊbiorstwa, Akademia Ekono-miczna w Poznaniu, PoznaĔ 2001, s. 139; J. W r a t n y, Partycypacja pracownicza. Studium

(5)

za-NaleĪy zatem przeanalizowaü, w wietle Ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r… o komercjalizacji i prywatyzacji oraz przyjĊtej w pracy definicji spółki pracow-niczej, czy tylko ta cieĪka prywatyzacji umoĪliwia stworzenie spółki z wiĊk-szociowym udziałem kapitałowym pracowników przedsiĊbiorstwa paĔstwowe-go i czy zawsze prowadzi ona do powstania tepaĔstwowe-go typu spółki.

2. SPÓŁKI PRACOWNICZE ODPŁATNIE KORZYSTAJĄCE Z PRZEDSIĉBIORSTWA PAēSTWOWEGO

Oddanie przedsiĊbiorstwa paĔstwowego do odpłatnego korzystania spółce jest najczciej stosowan cieĪk prywatyzacji bezporedniej22.

Prywatyzacja bezporednia przeprowadzana cieĪk oddania przedsiĊbior-stwa paĔstwowego do odpłatnego korzystania spółce obejmuje tylko te przed-siĊbiorstwa paĔstwowe, w których warto sprzedanych towarów i usług w roku poprzedzajcym rok wydania zarzdzenia o prywatyzacji bezporedniej nie jest wiĊksza od równowartoci w złotych kwoty 6 mln euro, a wysoko funduszy własnych w dniu 31 grudnia roku poprzedzajcego rok wydania zarzdzenia o prywatyzacji bezporedniej nie jest wyĪsza od równowartoci w złotych kwoty 2 mln euro, obliczonych według kursu ogłoszonego przez Narodowy Bank Pol-ski na ostatni dzieĔ tego roku23. Rada Ministrów w uzasadnionych przypadkach moĪe zezwoliü jednak na prywatyzacjĊ bezporedni przedsiĊbiorstwa paĔ-stwowego t drog, nawet jeli nie spełniło ono powyĪszych warunków24.

Spółka powstała w celu przejĊcia przedsiĊbiorstwa paĔstwowego w odpłat-ne korzystanie w ramach prywatyzacji bezporedniej musi natomiast zrealizo-wa nastĊpujce przesłanki:

− do spółki przystpiła ponad połowa ogólnej liczby pracowników

przed-siĊbiorstwa paĔstwowego albo pracowników i rolników lub rybaków,

− akcjonariuszami/udziałowcami spółki s wyłcznie osoby fizyczne,

chy-ba e minister właciwy do spraw Skarbu PaĔstwa wyraził zgodĊ na uczestnic-two osobom prawnym25,

− opłacony kapitał zakładowy spółki nie jest niĪszy niĪ 20% sumy

fundu-szu załoĪycielskiego i fundufundu-szu przedsiĊbiorstwa w dniu, na który został

gadnienia w warunkach transformacji gospodarczej, IPiSS, Warszawa 2002, s. 47; E. M. W r o Ĕ

-s k a, op. cit., -s. 106; Prywatyzacja przed-siĊbior-stw pa-stwowych w 2008 r., op. cit., -s. 15.

22

Zob. Prywatyzacja przedsiĊbiorstw pastwowych w 2008 r., op. cit., s. 32–34 – dane staty-styczne dotyczce prywatyzacji bezporedniej.

23

Zob. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r…, art. 39 ust. 2.

24

Zob. ibidem, art. 39, ust. 3.

25

Autorka nie znalazła danych statystycznych przedstawiajcych liczbĊ spółek odpłatnie ko-rzystajcych z przedsiĊbiorstwa paĔstwowego, w przypadku których minister właciwy do spraw Skarbu PaĔstwa zezwolił na uczestnictwo osobom prawnym.

(6)

164

dzony bilans za rok obrotowy poprzedzajcy wydanie zarzdzenia o prywatyza-cji bezporedniej,

− co najmniej 20% akcji/udziałów w spółce zostało objĊtych przez osoby

niezatrudnione w przedsiĊbiorstwie paĔstwowym26.

Odnoszc siĊ jednak do wymogu dotyczcego wielkoci kapitału zakłado-wego, warto zaznaczy, iĪ Rada Ministrów w drodze rozporzdzenia moe okre-_{li przypadki, w których moĪliwe jest obniĪenie jego poziomu do 15% sumy} funduszy przedsiĊbiorstwa paĔstwowego27. Dodatkowo istotny jest fakt, iĪ mini-ster właciwy do spraw Skarbu PaĔstwa moĪe wyraziü zgodĊ na oddanie przed-siĊbiorstwa paĔstwowego do odpłatnego korzystania na rzecz spółki, w której osoby niezatrudnione w prywatyzowanym przedsiĊbiorstwie objĊły mniej niĪ 20% jej kapitału28. JeĪeli jednak nowoutworzona spółka w cigu 6 miesiĊcy od dnia złoĪenia wniosku o prywatyzacjĊ bezporedni nie złoy wniosku o wpisa-nie jej do rejestru przedsiĊbiorców, przedsiĊbiorstwo paĔstwowe w trybach przewidzianych dla sprzedaĪy29 moĪe zostaü oddane do odpłatnego korzystania osobie fizycznej lub prawnej30.

Podstaw oddania przedsiĊbiorstwa paĔstwowego do odpłatnego korzysta-nia jest umowa zawierana miĊdzy Skarbem PaĔstwa a przejmujcym na okres nieprzekraczajcy 15 lat 31. Ustawa przewiduje jednak trzy warianty zawarcia takiej umowy, tj.:

− przeniesienie prawa własnoci do przedsiĊbiorstwa na przejmujcego po

upływie okresu obowizywania umowy oraz spełnieniu warunków w niej okre-_lonych,

− nabycie prawa własnoci do przedsiĊbiorstwa po upływie okresu, na

któ-ry została zawarta umowa i po cenie ustalonej po zakoĔczeniu okresu jej obo-wizywania,

− objĊcie akcji/udziałów przez osoby prawne w podwyĪszonym kapitale

spółki po upływie dwóch lat od dnia podpisania umowy32.

Prawo własnoci do przedsiĊbiorstwa moĪe zostaü takĪe wczeniej przenie-sione na przejmujcego, przy czym pozostała do zapłaty za przedsiĊbiorstwo paĔstwowe naleĪno bĊdzie spłacona w ratach33. Wysoko oprocentowania niespłaconej czci nie moe by nisza ni wskaĨnik wzrostu cen dóbr inwesty-cyjnych ogłaszany co kwartał przez Prezesa Głównego UrzĊdu Statystycznego

26_{Zob. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r…, art. 51 ust. 1.} 27

Zob. ibidem, art. 54, ust. 2, pkt 1.

28_{Zob. ibidem, art. 51, ust. 2.} 29

30

Autorka nie znalazła danych statystycznych prezentujcych liczbĊ przedsiĊbiorstw paĔ-stwowych, które ze wzglĊdu na niedopełnienie wymogów formalnych przez spółkĊ zostały oddane do odpłatnego korzystania osobom fizycznym lub prawnym w trybach okrelonych dla sprzedaĪy.

31

Zob. ibbidem, art. 52, ust. 1.

32

33

(7)

w „Dzienniku UrzĊdowym Rzeczpospolitej Polskiej” „Monitor Polski”. Prawo własnoci do przedsiĊbiorstwa nie moĪe zostaü jednak wczeniej przeniesione niĪ po spłaceniu przez przejmujcego co najmniej jednej trzeciej nalenoci wynikajcej z umowy i po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za drugi rok obrotowy od dnia jej zawarcia. Okres ten jest skracany o połowĊ wtedy, gdy przejmujcy spłacił co najmniej 50% nalenoci34. Rada Ministrów w drodze rozporzdzenia okrela natomiast szczegółowe warunki spłaty naleĪnoci, spo-sób i zakres ich zmiany oraz spospo-sób zabezpieczenia i warunki oprocentowania niespłaconej czci przy wczeniejszym przeniesieniu na przejmujcego prawa własnoci do przedsiĊbiorstwa35.

Istot prezentowanej cieĪki prywatyzacji bezporedniej jest przekazanie do odpłatnego korzystania mienia paĔstwowego spółce, do której przystpiła wiĊk-szo załogi prywatyzowanego przedsiĊbiorstwa. Uczestnictwo wiĊkszoci pra-cowników przedsiĊbiorstwa paĔstwowego w spółce, na któr po upływie okresu obowizywania umowy o oddanie przedsiĊbiorstwa paĔstwowego do odpłatnego korzystania zostanie przeniesione prawo do jego własnoci, nie oznacza jednak, Īe posiadaj oni wiĊkszociowy udział w jej kapitale36.

Pracownicy prywatyzowanego przedsiĊbiorstwa, ze wzglĊdu bowiem na brak w ustawie ograniczenia w odniesieniu do maksymalnego udziału kapitałowego w spółce osób niezatrudnionych w przedsiĊbiorstwie paĔstwowym, mog posia-da w jej kapitale zarówno udział mniejszociowy, jak i wiĊkszociowy. Udział kapitałowy pracowników prywatyzowanego przedsiĊbiorstwa w spółce moĪe byü równieĪ wiĊkszociowy, a nawet całkowity, w przypadku gdy minister właciwy do spraw Skarbu PaĔstwa zwolni spółkĊ z obowizku sprzeday co najmniej 20% akcji/udziałów osobom niezatrudnionym w prywatyzowanym przedsiĊbiorstwie. Załoga przedsiĊbiorstwa paĔstwowego moĪe jednak takĪe w ogóle nie uczestni-czyü w prywatyzacji bezporedniej t cieĪk, albowiem niewpisanie spółki z jej udziałem do rejestru przedsiĊbiorców w terminie okrelonym ustaw, skutkuje przekazaniem przedsiĊbiorstwa paĔstwowego do odpłatnego korzystania dowolnej osobie fizycznej lub prawnej, w tym takĪe spółce bez jakichkolwiek powizaĔ pracowniczych z prywatyzowanym przedsiĊbiorstwem37 (zob. schemat 1).

34

35_{Zob. ibidem, art. 54 ust. 1 – zob. Rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 16 padziernika}

1997 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania nalenoĞci za korzystanie z przedsiĊbiorstwa, sposobu zabezpieczenia nie spłaconej czĊĞci naleĪnoĞci oraz warunków oprocentowania nie spła-conej naleĪnoĞci, DzU 1997, nr 130, poz. 855, uchylone obowizujcym obecnie Rozporzdze-niem Rady Ministrów z dnia 14 grudnia 2004 r. w sprawie warunków spłaty nalenoĞci za korzy-stanie z przedsiĊbiorstwa, DzU 2004, nr 269, poz. 2667.

36

M. B a ł t o w s k i, Prywatyzacja przedsiĊbiorstw pastwowych. Przebieg i ocena, Wydaw-nictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 41; K. K r u c z u l a k, Leasing i jego gospodarcze

zastosowanie, Wydawnictwo Prawnicze i Ekonomiczne „Lex”, GdaĔsk 1993, s. 76, 83; Z. K u

-b o t, Spółki pracownicze, Agencja Rozwoju Regionalnego SA, Zielona Góra 1993, s. 22.

37

NaleĪy zwróciü uwagĊ, iĪ spółka pracownicza, która złoĪyła wniosek o wpisanie jej do rejestru po upływie szeciu miesiĊcy od dnia złoĪenia wniosku o prywatyzacjĊ bezporedni moe

(8)

Schemat 1. Spółki odpłatnie korzystajce z przedsiĊbiorstwa pastwowego w ramach prywatyzacji bezporedniej

r ó d ł o: opracowanie własne na podst.: Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji, DzU 2002, art. 51, ust. 1, pkt 4, ust. 2, 3. 1 6 6 A g n ie sz ka M a tu sz ew sk a -P ie rz yn ka

(9)

Naley zatem stwierdzi, i w wyniku oddania przedsiĊbiorstwa paĔstwo-wego do odpłatnego korzystania w ramach prywatyzacji bezpoĞredniej nie zaw-sze powstaje spółka pracownicza38, czyli spółka z wiĊkszoĞciowym udziałem kapitałowym dotychczasowych pracowników39 prywatyzowanego przedsiĊbior-stwa paĔstwowego.

3. SPÓŁKI PRACOWNICZE A SPRZEDAĩ PRZEDSIĉBIORSTWA PAēSTWOWEGO ORAZ WNIESIENIE JEGO MIENIA DO SPÓŁKI

Sprzeda przedsiĊbiorstwa paĔstwowego oraz wniesienie jego mienia do spółki s dwiema pozostałymi Ğciekami prywatyzacji bezpoĞredniej.

Sprzeda przedsiĊbiorstwa paĔstwowego zgodnie z ustaw moe by doko-nana w trybie przetargu publicznego lub rokowaĔ podjĊtych na podstawie pu-blicznego zaproszenia40. W umowie sprzeday zawartej w oparciu o rokowania podjĊte na podstawie publicznego zaproszenia naley w szczególnoĞci uwzglĊd-ni zobowizania kupujcego w zakresie przewidywanych inwestycji, ochrony Ğrodowiska i dóbr kultury oraz ochrony miejsc pracy, a take zobowizania so-cjalne ustalone z przedstawicielami pracowników41. Kwota stanowica 15% ceny przedsiĊbiorstwa, nie wiĊcej jednak ni kwota bĊdca iloczynem liczby pracowników zatrudnionych w przedsiĊbiorstwie w dniu jego sprzeday oraz kwoty 18 lub 2442 Ğrednich wynagrodzeĔ miesiĊcznych w sektorze przedsiĊ-biorstw bez wypłat z zysku przekazywana jest, pomniejszajc tym samym cenĊ przedsiĊbiorstwa na Zakładowy Fundusz wiadczeĔ Socjalnych, nie póniej ni do dnia pierwszej płatnoĞci nalenoĞci za przedsiĊbiorstwo. Przy obliczaniu

take ubiega siĊ o przejĊcie przedsiĊbiorstwa paĔstwowego do odpłatnego korzystania, jednake konieczne jest wówczas przystpienie do trybów przewidzianych dla sprzeday

38

W literaturze przedmiotu, w celu unikniĊcia popełnienia błĊdu, dla nazwania spółek od-płatnie korzystajcych z przedsiĊbiorstwa paĔstwowego czĊsto zamiast terminu „spółki pracownicze” uywa siĊ okreĞlenia „spółki z kapitałowym udziałem pracowników” – zob. M. B i a ł a s i e -w i c z, T. B u c z k o -w s k i, Formy przedsiĊbiorst-w oraz ich przekształcenia, [-w:] S. M a r e k (red.),

Podstawy ekonomiki przedsiĊbiorstw, Walkowska Wydawnictwo, Szczecin 1998, s. 67; Jak pry-watyzowaü?, MC MarCo, Warszawa–Katowice 1990, s. 18; C. S u s z y Ĕ s k i, Restrukturyzacja przedsiĊbiorstw. Proces zarządzania zmianami, PWE, Warszawa 1999, s. 216.

39

Zob. W. J. K a t n e r, Komercjalizacja i prywatyzacja. Komentarz, Wydawnictwo Prawni-cze „Lexis Nexis”, Warszawa 2003, s. 176; G. W r z e s z c z - K a m i Ĕ s k a, M. R u t k o w s k a,

Kreatywna rola przekształceĔ własnoĞciowych na przykładzie leasingu prywatyzacyjnego, [w:]

B. K l i m c z a k, B. B o r k o w s k a (red.), Makroekonomiczne studium przedsiĊbiorstw w procesie

prywatyzacji, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu,

Wro-cław 1997, s. 104.

40

Zob. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r…, art. 48, ust. 1.

41

42

(10)

168

kwoty Ğrednich wynagrodzeĔ miesiĊcznych bierze siĊ pod uwagĊ okres obejmu-jcy 6 miesiĊcy poprzedzaobejmu-jcych miesic, w którym realizowana jest sprzeda43.

Zapłata za przedsiĊbiorstwo moe by dokonywana w ratach44, przy czym kwota pozostała do zapłaty po uiszczeniu pierwszej raty musi by zabezpieczo-na45. Pierwsza rata nie moe by natomiast nisza ni 20% ceny przedsiĊbior-stwa, a pozostała kwota do zapłaty musi by oprocentowana w wysokoĞci nie niszej ni wskanik wzrostu cen dóbr inwestycyjnych ogłaszany co kwartał przez Prezesa Głównego UrzĊdu Statystycznego w „Dzienniku UrzĊdowym Rzeczpospolitej Polskiej” „Monitor Polski” i spłacona w cigu 5 lat46. Rada Ministrów dodatkowo w drodze rozporzdzenia okreĞla szczegółowy tryb sprze-day oraz warunki rozłoenia nalenoĞci za przedsiĊbiorstwo na raty47.

Sprzeda przedsiĊbiorstwa paĔstwowego polega zatem na odpłatnym prze-kazaniu jego mienia kupujcemu, czyli osobie fizycznej lub prawnej w zamian za uiszczenie w pewnym okresie w całoĞci lub ratalnie ustalonej w umowie ce-ny. Kupujcym od Skarbu PaĔstwa przedsiĊbiorstwo paĔstwowe moe by take spółka z kapitałowym udziałem jego pracowników, w tym z udziałem wiĊkszo-Ğciowym48, poniewa ustawodawca nie wykluczył takiej sytuacji. Ponadto tym bardziej wydaje siĊ uzasadniona sprzeda przedsiĊbiorstwa paĔstwowego spółce pracowniczej, która bez uprzywilejowania w przejmowaniu mienia paĔstwowe-go, takiego jak w przypadku oddania przedsiĊbiorstwa paĔstwowego do odpłat-nego korzystania, byłaby w stanie je naby za pełn cenĊ49.

Wniesienie przedsiĊbiorstwa paĔstwowego do spółki realizowane jest w try-bie rokowaĔ podjĊtych na podstawie publicznego zaproszenia50. Mienie paĔ-stwowe moe by jednak wnoszone do dwóch rodzajów spółek.

W pierwszym przypadku Skarb PaĔstwa wnosi do spółki aport w postaci przedsiĊbiorstwa paĔstwowego, który pokrywa 75% kapitału zakładowego, a pracownicy oraz akcjonariusze/udziałowcy inni ni pracownicy i Skarb PaĔ-stwa wnosz wkłady na pokrycie pozostałych 25%51. Akcje/udziały spółki nale-ce do Skarbu PaĔstwa s nastĊpnie zbywane w trybach okreĞlonych dla pry-watyzacji poĞredniej52, przy czym uprawnieni pracownicy oraz rolnicy lub

45_{Przedmiotem zabezpieczenia kwoty pozostałej do zapłaty, po uiszczeniu pierwszej raty}

zgodnie z § 20, ust. 1 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 czerwca 2004 r. w sprawie

szcze-gółowego trybu sprzedaĪy przedsiĊbiorstwa jest hipoteka, zastaw na papierach wartoĞciowych

emitowanych przez Skarb PaĔstwa, porĊczenie bankowe lub gwarancja bankowa.

46_{Zob. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r…, art. 48, ust. 6.} 47

Zob. ibidem, art. 48, ust. 7 – zob. obowizujce Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia

14 czerwca 2004 r…, DzU 2004, nr 277, poz. 2744.

48

Por. Leksykon…, s. 150.

49

Por. J. B a e h r, op. cit., s. 92.

50

51

52

(11)

cy zachowuj prawo do nieodpłatnego nabycia 15% akcji/udziału z tego pakie-tu53. Oznacza to zatem, i tylko 63,75% akcji/udziałów przeznaczonych jest do sprzeday na zasadach ogólnych (zob. schemat 2).

Schemat 2. Podział akcji/udziałów w spółkach powstałych w wyniku wniesienia przedsiĊbiorstwa paĔstwowego – wariant I

r ó d ł o: jak do schematu 1, art. 49, ust. 2, 3, 4.

W drugim przypadku Skarb PaĔstwa wnosi do spółki w postaci przedsiĊ-biorstwa paĔstwowego aport pokrywajcy 90% kapitału zakładowego, a pra-cownicy oraz rolnicy lub rybacy wnosz wkłady, które pokrywaj pozostałe 10%54. Ponadto statut tego typu spółki okreĞla obowizek corocznego oferowa-nia przez Skarb PaĔstwa akcjonariuszom/udziałowcom, którzy wnieĞli wkłady na pokrycie 10% kapitału zakładowego takiej liczby akcji/udziałów, aby po upływie 5 lat od dnia wpisania spółki do rejestru przedsiĊbiorców, łcznie z 15% akcji/udziałów nabytymi nieodpłatnie z pakietu Skarbu PaĔstwa, mieli oni wiĊk-szoĞciowy udział w kapitale spółki. Akcje/udziały zaoferowane mog nie zosta jednak nabyte przez owych akcjonariuszy/udziałowców i wówczas zbywane s w trybach przewidzianych dla prywatyzacji poĞredniej55. Warunki, jakie powi-nien natomiast spełnia statut, wyznacza Rada Ministrów w drodze rozporz-dzania56. Wynika z tego, i pracownicy nabywaj nieodpłatnie 13,5%

53

54

55

56

Zob. ibidem, art. 50, ust. 3 – zob. obowizujce Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia

(12)

170

cji/udziałów nalecych do Skarbu PaĔstwa, a kadego roku przez 5 kolejnych lat zgodnie z zapisami statutu spółki jest im oferowana do nabycia pula 5,5% akcji/udziałów (zob. schemat 3).

Wniesienie przedsiĊbiorstwa paĔstwowego do spółki jest zatem przekaza-niem mienia paĔstwowego na rzecz spółki w zamian za akcje/udziały dla Skarbu PaĔstwa, które nastĊpnie przeznaczane s do zbycia57. Jednake to, czy w rze-czywistoĞci powstanie spółka z wiĊkszoĞciowym udziałem pracowników przed-siĊbiorstwa paĔstwowego zaley od stopnia zaangaowania pracowników we wnoszenie wkładów na kapitał zakładowy w czĊĞci niepokrywanej przez Skarb PaĔstwa oraz w póniejsze nabywanie akcji/udziałów nalecych do Skarbu PaĔstwa.

Zakładajc, i w wariancie pierwszym pracownicy wnios wkłady na po-krycie 20% kapitału zakładowego58 i nieodpłatnie nabĊd od Skarbu PaĔstwa 11,25% akcji/udziałów, to dla powstania spółki pracowniczej konieczne jest jeszcze nabycie przez pracowników 19,75% akcji/udziałów na zasadach ogól-nych. Przyjmujc natomiast, i w wariancie drugim pracownicy pokryj wno-szonymi wkładami 10% kapitału zakładowego59 i nabĊd nieodpłatnie z puli Skarbu PaĔstwa 13,5% akcji/udziałów, to aby powstała spółka pracownicza niezbĊdne jest nabycie przez pracowników jeszcze 27,5% akcji/udziałów Skarbu PaĔstwa podczas corocznego ich oferowania przez 5 lat w pakietach po 5,5% akcji/udziałów rocznie. Bez wzglĊdu jednak na to, z któr sytuacj wniesienia przedsiĊbiorstwa paĔstwowego do spółki mamy do czynienia, powstanie spółki pracowniczej w tej Ğciece prywatyzacji bezpoĞredniej jest moliwe60. Wnosze-nie wkładów na kapitał zakładowy w czĊĞci Wnosze-niepokrywanej przez Skarb PaĔstwa oraz odpłatne nabywanie akcji/udziałów nalecych do Skarbu PaĔstwa przez pracowników61 moe odbywa siĊ indywidualnie lub za poĞrednictwem spółki z ich udziałem62.

Skarb PaĔstwa z pracownikami prywatyzowanego przedsiĊbiorstwa paĔstwowego, rolnikami lub rybakami, DzU 1997, nr 60, poz. 371.

57

Naley pamiĊta, i Skarb PaĔstwa sprzedaje posiadane akcje/udziały tylko w takim zakre-sie, w jakim nie s one przeznaczone do nieodpłatnego nabycia uprawnionym pracownikom, zgodnie z przepisami dotyczcymi nieodpłatnego nabywania akcji/udziałów nalecych do Skarbu PaĔstwa w ramach prywatyzacji poĞredniej.

58

Pozostałe 5% kapitału zakładowego pokrywane jest przez akcjonariuszy/udziałowców in-nych ni pracownicy.

59

Rolnicy i rybacy nie wnosz wkładów na pokrycie 10% kapitału zakładowego wraz z pra-cownikami.

60

Zob. W. J. K a t n e r, op. cit., s. 174, 176; J. P a w ł o w s k i, Leasing pracowniczy czy spółka

z udziałem Skarbu PaĔstwa, [w:] R. B o r o w i e c k i (red.), Wyzwania…, s. 432; Spółki pracownicze. Sukces czy poraĪka – próba analizy, Komisja Krajowa NSZZ „SolidarnoĞü”, GdaĔsk 2002, materiały

konferencyjne, s. 55.

61

NaleĪy przypomnieü, Īe akcje/udziały Skarbu PaĔstwa przeznaczone dla uprawnionych pracowników do nieodpłatnego nabycia nabywane są indywidualnie.

62

(13)

Schemat 3. Podział akcji/udziałów w spółkach powstałych w wyniku wniesienia przedsiĊbiorstwa paĔstwowego – wariant II r ó d ł o: jak do schematu 1, art. 50, ust. 1, 2.

M ie js ce s p ó łe k p ra co w n ic zy ch w p ro ce si e p ry w at y za cj i p o ls k ic h ... 1 7 1

(14)

172

Z powyszych rozwaaĔ wynika zatem, i spółki pracownicze w ramach prywatyzacji bezpoĞredniej mogą wyłaniaü si nie tylko w drodze oddania przedsibiorstwa paĔstwowego do odpłatnego korzystania, ale równie w wyni-ku sprzeday przedsibiorstwa paĔstwowego oraz wniesienia jego mienia do spółki.

4. MOĩLIWOĝCI POWSTAWANIA SPÓŁEK PRACOWNICZYCH W RAMACH PRYWATYZACJI POĝREDNIEJ

Prywatyzacja poĞrednia w rozumieniu ustawy polega na zbywaniu naleĪą-cych do Skarbu PaĔstwa akcji/udziałów w spółkach powstałych w wyniku ko-mercjalizacji, czyli w spółkach powstałych z przekształcenia przedsibiorstwa paĔstwowego63.

Akcje/udziały naleĪące do Skarbu PaĔstwa zbywa minister właĞciwy do spraw Skarbu PaĔstwa64.

Trybami zbycia akcji/udziałów bdących własnoĞcią Skarbu PaĔstwa są:

− oferta ogłoszona publicznie, − przetarg publiczny,

− rokowania podjte na podstawie publicznego zaproszenia, − przyjcie oferty w odpowiedzi na ogłoszone wezwanie65 oraz

− aukcja ogłoszona publicznie66, mająca miejsce tylko w przypadku, gdy

Skarb PaĔstwa posiada nie wicej ni 10% kapitału zakładowego spółki67. Szczegółowy tryb zbywania akcji/udziałów oraz warunki, jakie powinna spełniaü oferta zbycia akcji/udziałów, zaproszenie do składania ofert nabycia akcji/udziałów i zaproszenie do rokowaĔ okreĞla Rada Ministrów w drodze roz-porządzenia. Warunki te mogą obejmowaü zobowiązania inwestycyjne i związa-ne z ochroną Ğrodowiska, jak równieĪ zobowiązania wobec pracowników i in-nych osób powiązain-nych ze spółką68. Rada Ministrów moe ponadto zezwoliü na dokonanie sprzeday akcji/udziałów w innym trybie ni wczeĞniej

63

64_{Zob. ibidem, art. 31a.} 65

Na podstawie Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach

wprowa-dzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu i o spółkach publicznych,

DzU 2005, nr 184, poz. 1539, art. 72–74 lub art. 91, ust. 6.

66_{Wszedł w Īycie na mocy Ustawy z dnia 12 maja 2006 r. o zmianie ustawy o}

komercjaliza-cji i prywatyzakomercjaliza-cji, DzU 2006, nr 107, poz. 721, art. 1 pkt 10.

67

68

Zob. ibidem, art. 33, ust. 2 – zob. Rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 29 lipca 1997 r.

w sprawie szczegółowego trybu zbywania akcji Skarbu Pastwa, zasad finansowania zbycia akcji oraz formy zapłaty za te akcje, DzU 1997, nr 95, poz. 578, dwukrotnie zmieniane i ostatecznie

uchylone obecnie obowiązującym Rozporzdzeniem Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2004 r.

(15)

ne69. Dodatkowo warto wskazaü, i przy zakupie akcji/udziałów w trybie prze-targu publicznego lub rokowaĔ podjtych na podstawie publicznego zaproszenia zapłata moe byü dokonana w ratach po zabezpieczeniu pozostałej do spłacenia nalenoĞci70 na podobnych warunkach, jak w przypadku sprzedaĪy przedsibior-stwa w ramach prywatyzacji bezpoĞredniej.

Nie wszystkie akcje/udziały naleĪące do Skarbu PaĔstwa mogą byü jednak zbyte we wskazanych trybach, albowiem 15% musi zostaü przekazanych do nieodpłatnego nabycia uprawnionym pracownikom71, tzn. osobom, które w dniu wykreĞlenia komercjalizowanego przedsibiorstwa paĔstwowego z rejestru lub zawarcia umowy rozporządzającej przedsibiorstwem przez jego wniesienie:

− miały status pracownika,

− były stroną umowy o zarządzanie przedsibiorstwem lub − przepracowały w przedsibiorstwie co najmniej 10 lat

72_.

Łączna wartoĞü nominalna akcji/udziałów przeznaczonych do nieodpłatne-go nabycia nie moĪe jednak przekroczyü iloczynu liczby uprawnionych pracow-ników oraz kwoty 18 lub 2473 Ğrednich miesiĊcznych wynagrodzeĔ w sektorze przedsiĊbiorstw bez wypłat z zysku. Kwota Ğrednich miesiĊcznych wynagrodzeĔ obliczana jest za okres 6 miesiĊcy poprzedzających miesiąc, w którym Skarb PaĔstwa zbył pierwsze akcje/udziały na zasadach ogólnych74. Ponadto ak-cje/udziały nabywane są przez pracowników w grupach wyodrĊbnionych ze wzglĊdu na okresy zatrudnienia w komercjalizowanym przedsiĊbiorstwie paĔ-stwowym lub spółce powstałej w wyniku jego przekształcenia75. Zasady podzia-łu uprawnionych pracowników na grupy oraz liczbĊ akcji/udziałów przypadają-cą na kaĪdą z nich wyznacza w drodze rozporządzenia minister właĞciwy do spraw Skarbu PaĔstwa76 (zob. schemat 4).

Prywatyzacja poĞrednia polega zatem na zbywaniu przez Skarb PaĔstwa ak-cji/udziałów skomercjalizowanego przedsiĊbiorstwa paĔstwowego, jednakĪe w zakresie wyznaczonym przez stopieĔ uprzywilejowania uprawnionych pra-cowników do nieodpłatnego nabycia akcji/udziałów. Gdyby ograniczenie

69

Zob. ibidem, art. 33, ust 3.

72_{Zob. ibidem, art. 2, pkt 5.} 73

76_{Zob. ibidem, art. 36, ust. 5 – zob. Rozporzdzenie Ministra Skarbu Pastwa z dnia}

3 kwietnia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad podziału uprawnionych pracowników na grupy, ustalania liczby akcji przypadajcych na kaĪd z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez uprawnionych pracowników, DzU 1997, nr 33, poz. 200, uchylone obowiązującym obecnie Roz-porzdzeniem Ministra Skarbu Pastwa z dnia 29 stycznia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad podziału uprawnionych pracowników na grupy, ustalania liczby akcji przypadajcych na kaĪd z tych grup oraz trybu nabywania akcji przez uprawnionych pracowników, DzU 2003, nr 35, poz.

(16)

174

rencji dla pracowników co do kwoty nominalnej nie okazało siĊ ostrzejsze od ograniczenia procentowego77, a pracownicy objĊliby nieodpłatnie całe 15% ak-cji/udziałów78 naleĪących do Skarbu PaĔstwa, to istnieje szansa na powstanie spółki pracowniczej79 pod warunkiem, Īe pracownicy na zasadach ogólnych nabĊdą wiĊcej niĪ 35% akcji/udziałów. Te 35% akcji/udziałów moĪe byü jednak nabyte zarówno przez indywidualnych pracowników, jak i za poĞrednictwem spółki z całkowitym ich udziałem. NaleĪy zatem wskazaü, iĪ prywatyzacja po-Ğrednia jest metodą prywatyzacji, która równieĪ moĪe prowadziü do powstania spółki z wiĊkszoĞciowym udziałem pracowników, czyli spółki pracowniczej.

Schemat 4. Podział akcji/udziałów w ramach prywatyzacji poĞredniej ħ r ó d ł o: jak do schematu 1, art. 33, ust. 1, art. 36, ust 1.

77

Zob. K. G ó r k a, op. cit., s. 93.

78

W nieodpłatnym nabywaniu 15% akcji/udziałów nie uczestniczą inni uprawnieni pracow-nicy, jak np. byli pracownicy przedsiĊbiorstwa paĔstwowego przebywający obecnie na emeryturze lub rencie.

79

(17)

5. ZAKOēCZENIE

Na gruncie obowiązującej Ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r… oraz przyjĊtej dla potrzeb artykułu definicji spółki pracowniczej naleĪy stwierdziü, Īe spółek odpłatnie korzystających z przedsiĊbiorstwa paĔstwowego w ramach prywatyza-cji bezpoĞredniej nie naleĪy utoĪsamiaü ze spółkami pracowniczymi. Okazuje siĊ bowiem, iĪ w wyniku realizacji tej ĞcieĪki prywatyzacji bezpoĞredniej mogą powstaü nie tylko spółki z mniejszoĞciowym udziałem pracowników prywaty-zowanego przedsiĊbiorstwa, ale nawet spółki bez kapitałowego udziału pracow-niczego. W ostatecznoĞci bardziej poprawne wydaje siĊ zatem nazywanie tego rodzaju spółek spółkami z udziałem kapitałowym pracowników, aniĪeli spółka-mi pracowniczyspółka-mi. Ponadto w ramach pozostałych ĞcieĪek prywatyzacji bezpo-Ğredniej, czyli sprzedaĪy przedsiĊbiorstwa paĔstwowego i wniesienia jego mie-nia do spółki oraz prywatyzacji poĞredniej, moĪliwe jest stworzenie spółki z wiĊkszoĞciowym udziałem pracowników. O ile jednak w przypadku sprzedaĪy przedsiĊbiorstwa paĔstwowego proste jest okreĞlenie, kiedy mamy do czynienia ze spółką pracowniczą, o tyle przy wniesieniu jego mienia do spółki i prywaty-zacji poĞredniej, ze wzglĊdu na mnogoĞü moĪliwych do wystąpienia kombinacji w obejmowaniu akcji/udziałów przez pracowników i pozostałe podmioty, trudno wskazaü wszystkie warianty utworzenia spółki pracowniczej. Abstrahując zatem przede wszystkim od finansowych moĪliwoĞci pracowników80 do indywidualne-go udziału kapitałoweindywidualne-go w prywatyzowanym przedsiĊbiorstwie paĔstwowym lub w spółce biorącej udział w procesie prywatyzacji, naleĪy wnioskowaü, iĪ z kaĪdej ĞcieĪki i metody prywatyzacji w rozumieniu Ustawy z dnia 30 sierpnia

1996 r… moĪe wyłoniü siĊ spółka pracownicza81, czyli spółka z wiĊkszoĞcio-wym udziałem pracowników prywatyzowanego przedsiĊbiorstwa paĔstwowego. JednakĪe posiadanie przez pracowników wiĊkszoĞciowego udziału w kapitale spółki w chwili jej powstania nie przesądza kwestii zachowania tak silnego pra-cowniczego charakteru spółki w przyszłoĞci82.

80

Zob. wyniki badaĔ dotyczących zakresu finansowej partycypacji pracowników w procesie prywatyzacji w: M. J a r o s z, M. K o z a k, A. J a w ł o w s k i, P. K o z a r z e w s k i, Postawy

pra-cowników wobec prywatyzacji przedsiĊbiorstw, „Studia i Materiały”, z. 37, Instytut Nauk

Ekono-micznych Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1991, s. 23–29; A. J a w ł o w s k i, op. cit., s. 92–104.

81

Por. Spółki pracownicze…, s. 55; E. M. W r o Ĕ s k a, op. cit., s. 86.

82

Zob. wyniki badaĔ dotyczących zmian własnoĞciowych w spółkach pracowniczych w: B. B ł a s z c z y k, Zjawisko wtórnej prywatyzacji – zmiany struktury przedsiĊbiorstw

sprywatyzo-wanych, [w:] M. B a ł t o w s k i (red.), PrzedsiĊbiorstwa sprywatyzowane w gospodarce polskiej,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 192–199; E. M. W r o Ĕ s k a, op. cit., s. 97–100.

(18)

176

THE EMPLOYEE-OWNED COMPANIES IN PRIVATIZATION PROCESS OF POLISH STATE-OWNED ENTERPRISES

The article shows possibilities of creating of employee-owned companies in the privatization process of Polish state-owned enterprises in meaning of the Act of August 30th, 1996 on commer-cialisation and privatization.

The main goal of the article is to point at paths and methods of privatization, which realiza-tion may lead to rise of employee–owned company. Therefore, the article shows employees’ par-ticipation in the privatization process of Polish state–owned enterprises.

Key words: employee–owned companies, employees’ participation in the privatization process, giving an enterprise for use against payment, methods of the privatization, privatization process.