166 Kronika
O SZPITALACH W DAWNEJ POLSCE
Szpitalnictwo w dawnej Polsce było tematem sesji zorganizowanej przez Zakład
Historii Kultury Materialnej Średniowiecza i Czasów Nowożytnych w dniach 30
maja - 1 czerwca br. w Warszawie, z okazji obchodów 40-lecia istnienia Instytutu
Archeologii i Etnologii PAN, którego rocznica minęła w roku ubiegłym.
Program sesji był bogaty. Podczas trzech dni obrad wygłoszono 22 referaty,
komunikaty i szersze informacje, oprócz rozlicznych głosów w dyskusji
przekracza-jących czas przewidywany programem.
Zainteresowanie było duże. Sprawiła to tematyka dziejów szpitalnictwa, ciągle
obecna w badaniach historyków, w tym kultury materialnej. Inspiracją -
artykuło-waną podczas konferencji kilkakrotnie, były dotychczasowe publikacje, w tym praca
doc. dr hab. Zofii Podgórskiej-Klawe Od hospicjum do współczesnego szpitala
(Wrocław 1981). Dodać trzeba, że ciągle odkrywane są nowe źródła, dotyczące
historii szpitalnictwa w Polsce, m.in. w otwieranych obecnie dla polskich badaczy
archiwach poza granicami kraju, np. na dawnych polskich kresach wschodnich.
Poza organizatorami uczestniczyli w sesji liczni przedstawiciele Katolickiego
Uniwersytetu Lubelskiego, Instytutu Historii PAN, Uniwersytetu Marii
Curie-Skło-dowskiej, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Wyższych Szkół Pedagogicznych w
Kielcach i Siedlcach, poznańskiej Akademii Medycznej, a także Archiwum
Archi-diecezji Warmińskiej i Muzeum Zamkowego w Malborku, oraz goście ze Lwowa.
Uczestniczyli jednak nieliczni historycy medycyny i farmacji.
Tematyka referatów i dyskusji - w części otwierającej obrady, dotyczyła przede
wszystkim spraw ogólnych, związanych z terminologią - rodowodem i procesem
ewolucji od czasów najdawniejszych aż po nowożytne, pojęcia szpital.
Koncentrowano się na pochodzeniu nazewnictwa wezwań, lokalizacji, genezie
tworzenia szpitali, uwzględniając przy tym przesłanki ideologiczne i utylitarne, przy
czym dokonano prezentacji - i po części oceny, dotychczasowych publikacji
po-święconych tej problematyce, tudzież metod i kierunków badawczych obecnych
do-tąd w polskiej historiografii medycyny. Z tego zakresu referaty wygłosili:
Prof. dr hab. Stanisław Litak: Szpitale w Polsce przedrozbiorowej. Rozwój i
pro-blematyka badawcza; prof. dr hab. Teresa Dunin-Wąsowicz: Hospicja i szpitale w
średniowieczu-, prof. dr hab. Jan Tyszkiewicz: Szpitale w Polsce średniowiecznej, o
zakresie problematyki i inne uwagi; dr Jaromir Jeszke: Dzieje szpitalnictwa w
pol-skiej historiografii medycznej.
Niezwykle ciekawe - bo oparte na bogatej bazie źródłowej, były referaty
doty-czące opieki szpitalnej poszczególnych warstwa i grup społecznych: np. ludności
żydowskiej, miast - np. Gdańska w XVI-XVII w., wsi czy nawet całych regionów
- np. ziemi lubelskiej w XV-XVI w., Wielkopolski Zachodniej XVII i XVIII w.,
Warmii, Prus, woj. sandomierskiego, Mazowsza i Śląska w czasie od XVI do XVII
w., ponadto dotyczące szpitali zakładanych dla członków wybranych cechów,
przy-kładem może być referat prof. dr hab. Danuty Molendy pt. Opieka zdrowotna i
społeczna górników olkuskich w XV-XVII w. Obecny był dyskusyjny problem roli
Krzyżaków, a także zakonów krzyżowych na Śląsku, w tworzeniu opieki szpitalnej.
Stosunkowo dużo miejsca poświęcono specyfice, celom, założeniom i działalności
Kronika 167 szpitali pod w e z w a n i e m ś w . Ducha, istniejących w Lublinie, w e L w o w i e i F r o m b o r k u . Przedmiotem szerszego o m ó w i e n i a były też w a r u n k i b y t o w e w t y m a p r o -wizacja p o d o p i e c z n y c h w szpitalach Polski ś r e d n i o w i e c z n e j i c z a s ó w n o w o ż y t n y c h .
A c z k o l w i e k referaty tematycznie nie w y k r a c z a ł y w większości poza w i e k X V I I I , j e d n a k dr Elżbieta M a z u r z Instytutu Archeologii i Etnologii dokonała oceny z m i a n y f u n k c j i szpitali w X I X w . W s w y m referacie głównie skupiła się na w y z n a c z n i k a c h z w i ą z a n y c h z organizacją i n a d z o r e m oraz z m i a n a c h w a r u n k ó w p o b y t u c h o r y c h w szpitalach, m n i e j zaś na p r o b l e m a c h m e r y t o r y c z n y c h opieki i kierunkach leczenia. Ostatnim w y s t ą p i e n i e m p o d c z a s sesji było o m ó w i e n i e szpitali w ś w i a d o m o ś c i lu-d o w e j X I X i p o c z ą t k a c h X X w . przez lu-dr Jaromira Jeszke.
P o d s u m o w u j ą c y sesję prof. d r hab. Teresa D u n i n - W ą s o w i c z i prof. d r hab. Sta-nisław Litak stwierdzili konieczność dalszego kontynuowania b a d a ń nad p o l s k i m szpitalnictwem. Zwłaszcza wyświetlenia okoliczności i czasu kształtowania się w średniowieczu szpitala polskiego w zakresie j e g o swoistej b u d o w y - o d m i e n n e j urbanistycznie od tego typu instytucji na Zachodzie, a także w y k a z a n i a zaistniałych tu ewentualnych podobieństw czy różnic co d o funkcji. P o n a d t o w s k a z a n o na ko-nieczność badań nad personelem szpitali, stworzenia rejestru zgromadzeń zakonnych zaangażowanych w prace na raecz ubogich i chorych. Uznano przy tym za celowe opracowanie wspólnego kwestionariusza badawaczego, dokonywania wszechstronnych kwerend źródłowych z wykorzystaniem dokumentów kościelnych, w tym np. materia-łów powizytacyjnych. Te prace badawcze w przyszłości mogłyby posłużyć - zdaniem prof. S. Lilaka, do opracowania syntez problematyki szpitalnictwa w d a w n e j Polsce, Skromnym zdaniem piszącej te słowa, prace te mogą uzupełnić, bądź rozszerzyć, mapę topograficzną tych miejsc gdzie szpitale powstawały i funkcjonowały, nie pomijając krakowskiej kolebki, o której nie było mowy podczas sesji.
Bożena Urbanek
( W a r s z a w a )
CZWARTA MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA OKSFORDZKA W STAREJ ZAGORZE
Po raz pierwszy w historii archeoastronomii konferencja o k s f o r d z k a odbyła się na kontynencie e u r o p e j s k i m . Czwarta j u ż z kolei m i ę d z y n a r o d o w a o k s f o r d z k a k o n -ferencja archeoastronomiczna miała miejsce w dniach 2 3 - 2 7 . 0 8 . 1 9 9 3 w Starej Zag o r z e w BułZagarii. Z o r Zag a n i z o w a n a została przez Aleksieja Stocva, dyrektora m i e j -s c o w e g o L u d o w e g o Planetarium i O b -s e r w a t o r i u m im. J. Gagarina. W cza-sie konferencji w y g ł o s z o n o 36 referatów i z a p r e z e n t o w a n o 6 prac p o s t e r o w y c h .
W odróżnieniu od poprzednich spotkań tego typu s t a n o w i ą c y c h w zasadzie prze-gląd prac z całego świata, na które z a z w y c z a j p r z y j e ż d ż a ł o 9 0 - 1 0 0 n a u k o w c ó w , impreza zorganizowana w Starej Zagorze skupiła niewielką ilość uczestników. T r a -dycyjnie zawiedli b a d a c z e z k r a j ó w Europy Ś r o d k o w e j i W s c h o d n i e j , m i m o iż t y m razem lokalizacja miejsca s y m p o z j u m była dogodna (nie dojechali nawet n a u k o w c y z Rumunii, kraju s ą s i a d u j ą c e g o z Bułgarią!).
