P R O B L E M A T Y K A S Ł O W I A N O Z N A W С Z A W B A D A N I A C H R Y S Z A R D A L U Ź N E G O
R O C Z N I K I H U M A N I S T Y C Z N E Tom XLVIII-XLIX, zeszyt 7 - 2000-2001
W IT O L D K O W A L C Z Y K L ublin
P R O F E S O R R Y S Z A R D L U Ź N Y JA K O B A D A C Z L IT E R A T U R Y R O S Y J S K IE J X V III W IE K U
Próby odniesienia się do działalności i dorobku naukow ego śp. Prof. R y szarda Luźnego (1927-1998) podejm ow ane były do tej pory w iele razy - i to przy różnych okazjach. M iały one rozm aity charakter - haseł słow nikow o-en- cyklopedycznych, biogram ów i opracow ań ogólnych, recenzji, oddzielnych publikacji, szkicowych om ówień dorobku autora, w ykazów jeg o prac, cząstko wych zestawień i spisów publikacji1 itp. Dodać do tego należy rów nież prace m agisterskie poświęcone życiu i działalności uczonego2 oraz w ybranym a- spektom jego badań naukow ych3.
W ymienione wypowiedzi pojaw iały się zw ykle w jubileuszow ych tomach rozpraw naukowych przygotow yw anych na kolejne rocznice pow stania filolo gii słowiańskich w poszczególnych uczelniach w Polsce lub polskiej rusycys- tyki w ogóle4. Ogłaszano je także w specjalistycznych czasopism ach rusycys- tycznych w Polsce5 i za granicą6. Najw ięcej tego typu publikacji ukazało
1 Bibliografia osobowa i przedm iotow a, w: R yszard Łużny. Spis pu b lik a cji 1955-1997, red. G. Przebinda, J. Świeży, Kraków 1997, s. 55-67.
: J. N o w i c k a - P y t l o w a , Bibliografia podm iotow o-przedm iotow a oraz kronika
życia i działalności profesora Ryszarda Luźnego, praca mgr., promotor - prof. J. Starnawski,
Uniwersytet Łódzki, Instytut Filologii Polskiej, Łódź 1986, mps, ss. 149.
I. N o s к i e w i с z. P rofesor R yszard Łużny ja k o badacz rosyjsko-polskich i polsko-
-rosyjskich stosunków kulturalnych i literackich, praca mgr., promotor - dr U. Wójcicka, WSP
w Bydgoszczy, Wydział Humanistyczny, B ydgoszcz 1988, mps, ss. 85.
4 Zob. np.: W. J a k u b o w s k i , D zieje rusycystyki w U niw ersytecie Jagiellońskim , w:
Wydział F ilologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego. H istoria K a ted ry, Kraków 1964, s. 232,
235; C zterdziestolecie rysycystyki p o lsk iej (1947-1987), „Slavia W ratislaviensia” 55(1990). 5 Zob. np. L. S u c h a n e k , Rusycystyka krakowska, „Przegląd R usycystyczny” 3(1980), nr 3 (11), s. 37-55.
6 Zob. np. W. N. В a s к а к o w, Izuczenije russkoj litieratury w poslew ojen n oj Polsze,
się z okazji sześćdziesiątej ' i siedem dziesiątej rocznicy urodzin prof. R. Luź nego”, K ilkanaście z nich - w postaci nekrologów i wspom nień pośm iertnych - pojaw iło się po jeg o śmierci. I wydaje się, że rozpraw z tej dziedziny bę dzie przybyw ać, poniew aż w tej kw estii nie wszystko jeszcze zostało pow ie dziane. Św iadczy o tym chociażby obecna konferencja naukowa w Katolickim U niw ersytecie Lubelskim (15-16 IV 1999 r.) upam iętniająca pierw szą rocznicę śmierci Profesora. Całość zaś spuścizny badawczej prof. R. Luźnego, jednego z najw ybitniejszych polskich slaw istów -rusycystów , czeka na opracowanie w form ie obszernej syntezy.
A utor niniejszych rozw ażań chciałby skupić się na najstarszej chronolo gicznie części dorobku Profesora, a m ianowicie na jego badaniach nad litera turą rosyjską XVIII w. I to z dwóch przyczyn. Po pierw sze, droga naukowa piszącego te słow a i jeg o kontakty z prof. R. Luźnym zaczęły się właśnie od literatury rosyjskiej XVIII w. Po drugie, interesujące wydaje się dzisiaj, kiedy żyw otność książki hum anistycznej obliczana jest na pięć-siedem lat, spraw dzenie, ja k przetrw ały próbę czasu prace napisane lat tem u praw ie trzydzieś- ci-czterdzieści.
R ozpocznę od akcentu osobistego. M oja przygoda z literaturą rosyjską XVIII w. zaczęła się na początku lat siedem dziesiątych w czasie studiów na U niw ersytecie Leningradzkim , gdzie ukończyłem filologię rosyjską. Tam spotkałem kilka osób, których zainteresow ania naukowe wpłynęły w dużym stopniu na m oje dalsze plany zawodowe. Nie dane mi było, niestety, osobiś cie poznać najw iększego wówczas znawcy rosyjskiej literatury osiem nasto w iecznej, prof. Paw ła Bierkowa, gdyż mój przyjazd na uniw ersytet zbiegł się z jego uroczystościam i pogrzebow ym i. Za to wśród w ykładowców na uczelni byli inni znani „osiem nastow iecznicy” , m.in. prof. Gieorgij M akogonienko. Z kolei pracę m agisterską na tem at poetyki bajek Sum arokowa i Krasickiego
s. 179-194; t e n ż e , Russkaja litieratura XVIII wieka w Polsze, w: Zarubieżnyje stawianie
i russkaja kultura, Leningrad 1978, s. 18-49.
Zob. np,: L. S u c h a n e k , P rofesor R yszard Łużny, Szkic bio-bibliograficzny w sześć-
dziesięciolecie urodzin, w: M usica Antiqua Europae O rientalis VIII. Acta Slavica, (Kultura bizantyjska - j e j p óźn iejsze słowiańskie wcielenia i kontynuacje. Materiały Sekcji bizantyno-
-słow ianoznaw czej), Bydgoszcz 1988, s. 7-24; A. B e z w i ń s k i , B ibliografia p ra c Profeso
ra Ryszarda Luźnego, tamże, s. 25-47; B. B i a ł o k o z o w i c z , Sześćdziesięciolecie Ry szarda Luźnego, „Slavia Orientalis” 38 (1989), nr 3-4, s. 623-641.
G. P r z e b i n d a, F ilolog w obec Słowa. W siedem dziesięciolecie urodzin Profesora
Ryszarda Luźnego, w: Słow ianie Wschodni. D uchowość - mentalność - kultura, K sięga ju b ile u szowa dedykow ana Profesorow i R yszardow i Luźnemu w siedem dziesięciolecie urodzin, red.
pisałem pod kierunkiem prof. Ilji Sierm ana z Instytutu L iteratury Rosyjskiej (Dom Puszkinowski), który um ożliw ił mi korzystanie z biblioteki Akadem ii Nauk w Leningradzie i uczestniczenie w posiedzeniach tzw. Grupy wieku XVIII.
Już wówczas, kiedy rozm awialiśm y z Rosjanam i o polskiej rusycystyce, wielokrotnie padało nazwisko prof. Ryszarda Luźnego. D opiero jed n ak po powrocie do kraju i zatrudnieniu w UM CS udało mi się - dzięki pom ocy prof. Jana Orłowskiego - nawiązać kontakt z prof. Luźnym . Pam iętam , że jechałem na pierwsze spotkanie do Krakowa z duszą na ram ieniu, chociaż jako „raczkujący” asystent m iałem , oczywiście, jakąś w łasną, w ym arzoną wizję przyszłego opiekuna, prom otora i m istrza. I tak się w tedy szczęśliw ie złożyło, że trafiłem właśnie na prof. Luźnego, który z naw iązką spełnił wszystkie moje nadzieje i oczekiwania. Rozpoczęta w ów czas znajom ość i w ieloletnia w spółpraca naukowa przetrw ała aż do śm ierci Profesora. Zosta łem jego czternastym z kolei doktorantem i trzynastym habilitantem ...
Dzisiaj wracam z zainteresow aniem do początków drogi badawczej m ojego nauczyciela. Przeglądam ze wzruszeniem pożółkłe nadbitki ofiarow anych mi kiedyś artykułów i m onografii, które w yglądają ja k kopciuszki przy w spół czesnych luksusow ych wydawnictwach. Ale jest w nich Praw da, żyw a Praw da... N igdy bowiem nie m usiał Profesor ani wstydzić się sw oich wypow iedzi, ani niczego odwoływać z głoszonych poglądów . O pierw szym okresie w łasne go życia naukowego pisał lakonicznie w szkicu do biografii:
[...] koniec lat 50-tych i pierwsza połowa dekady następnej, czyli okres dokto ratu i uzyskiwania adiunktury to zainteresowania Oświeceniem w Rosji, jego myślą społeczno-ftlozoficzną i literaturą, zwłaszcza prozą i teatrem (edycja teks- tów-źródeł wraz z zarysem monografii i książka o czasopiśmiennictwie satyrycz nym jako ważnym przejawie rosyjskiej m yśli i literatury XVIII wieku); niejako na marginesie tamtych dwóch książek i szeregu studiów analitycznych powstały prace o stosunkach literackich polsko-rosyjskich zarówno wieku Oświecenia jak i pierwszych, również „oświeceniowych” dziesięcioleci stulecia XIX9.
„O siem nastow ieczne” publikacje prof. R. Luźnego pow staw ały także póź niej, w połowie lat sześćdziesiątych, kiedy to ukazała się m .in. jeg o m onogra fia habilitacyjna oraz wiele studiów i rozpraw w iążących się z kręgiem A ka demii Kijowsko-M ohylańskiej i jego reprezentantam i we w szystkich trzech
9 Autor o sobie samym, czyli szkic do biografii, w: R yszard Łużny. Spis pu blikacji, s. 84-85.
literaturach w schodniosłow iańskich, jak rów nież w latach siedem dziesiątych, w postaci pojedynczych artykułów z wątkam i badawczym i dotyczącymi piś m iennictw a rosyjskiego i ukraińskiego XVII i pierwszej połowy XVIII stule cia. Do tej epoki pow racał Profesor sporadycznie jeszcze w latach osiem dzie- siątych-dziew ięćdziesiątych, ale - ja k pisał - „już od całkiem innej strony i z innymi celam i poznaw czo-upow szechnieniow ym i” 10.
Spuścizna naukow a prof. R. Luźnego obejm ująca same tylko badania nad literaturą rosyjską XV III w. jest bogata ilościow o i zróżnicow ana gatunkowo. Obejm uje ona pięćdziesiąt siedem rozm aitych publikacji liczących łącznie ponad 1000 stron. M amy tutaj dwie m onografie, jeden wybór źródeł we w łas nym przekładzie, poprzedzony obszernym wstępem, współautorstw o podręcz nika do historii literatury rosyjskiej, dw adzieścia cztery studia i rozprawy w tom ach prac zbiorow ych, seriach wydawniczych i czasopism ach specjalis tycznych, jedenaście artykułów i kom unikatów naukowych, a także dwanaście recenzji, jed no om ów ienie, trzy nekrologi i dwie prace o charakterze popular nonaukowym . W arto przy tym zwrócić uw agę na fakt, iż wym ieniony pod ręcznik, m onografie i w ybór źródeł zostały opublikow ane w poważnych, liczących się w ydaw nictw ach (PW N, Ossolineum , W ydawnictwo UJ w K rako wie), a studia, rozprawy, artykuły i recenzje ukazyw ały się głównie w presti żowej „Slavii O rientalis” oraz w tak znanych czasopism ach, ja k „Przegląd H um anistyczny”, „Ruch L iteracki”, „Zeszyty Naukow e UJ”, „Nauka Polska” itp. K ilka artykułów ogłosił prof. R. Łużny w najważniejszej dla „osiem nasto- w ieczników ” rosyjskiej serii „W iek X V III”, do której zapraszani są tylko najw ybitniejsi specjaliści zagraniczni z danej dziedziny. Ponadto jedna z prac została wydana w języku angielskim w Harwardzie.
Swój dorobek publikacyjny rozpoczął prof. Łużny w sposób - m ożna by powiedzieć - klasyczny, tzn. od drukowania recenzji naukowych i prac o cha rakterze popularnonaukow ym . Jako jedyny spośród jedenastu doktorantów prof. W iktora Jakubow skiego, zainteresow ał się on literaturą rosyjską doby oświecenia. D ają tem u świadectwo ogłoszone w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych recenzje początkującego jeszcze wtedy pracow nika nauko w ego, które nawet teraz zaskakują wysokim i waloram i inform acyjnym i, obie ktyw izm em , a jednocześnie w yjątkow ą kom petencją badaw czą i odważnym, krytycznym podejściem . W sensie gatunkow ym m ają one w ręcz wzorcowy
charakter i m ożna by na ich podstaw ie uczyć pisania recenzji dzisiejszych m agistrantów i asystentów.
Trzeba przy tym dodać, że Profesor w ybierał do recenzow ania nie tylko to, co go interesow ało, ale przede w szystkim to, co w danej dziedzinie w ie dzy było najnowsze, głównie na gruncie rosyjskim . W ten sposób otrzym aliś my recenzje m ateriałów do dziejów teatru rosyjskiego, m onografii komedii Pieniactwo W asyla Kapnista oraz m onografii tw órczości D ym itra Fonw izina i Gabriela Dierżawina, kilku tomów z serii „W iek X V III” , jednej z w ażniej szych prac Pawła Bierkowa, a w latach następnych - także om ów ienie publi kacji dotyczącej opowieści rosyjskich z okresu pierwszej połow y XV III w. o- raz recenzje dwutomowej antologii poetów rosyjskich XVIII w., m onografii twórczości Teofana Prokopowicza, ja k również polskiej pracy na tem at dra m aturgii Iwana Krylowa. W artykułach o charakterze popularnonaukow ym , ogłaszanych przew ażnie w czasopiśm ie „Język R osyjski” rów nież pojaw iły się ulubione tem aty Profesora - rozwój dram atu rosyjskiego XVIII w. i trw ałe wartości poezji rosyjskiego oświecenia.
Jest jeszcze jedna rzecz w arta podkreślenia. D ziałalność publikacyjna prof. R. Luźnego rozpoczęła się w latach pięćdziesiątych, a więc w czasach ideologicznie i społecznie bardzo skom plikowanych. W tedy to przecież w podręcznikach do literatury rosyjskiej dla polskich uczniów z klas VIII і IX, które były firmowane przez naszych w ybitnych naukow ców i literatów , um ieszczano np. „czastuszki” o Stalinie i życiu kołchozow ym oraz byliny o Leninie i S talinie11. Profesor R. Łużny tym się nie zajm ował. W ięcej - jego decyzja o podjęciu badań nad literaturą rosyjską XV III w. podyktow ana była, ja k wiadomo, nie tylko zachętą opiekuna naukow ego i prom otora, prof. W. Jakubowskiego, ale też względam i św iatopoglądow o-m oralnym i, bowiem zarówno badacz, jak i badania dotyczące tego okresu literatury rosyj skiej były w m niejszym stopniu narażone na ów czesną indoktrynację ideolo giczną. Profesor zresztą jasno i w yraźnie, naw et w recenzjach naukowych, oddzielał własne poglądy od recenzowanych wypow iedzi. M ożna by tutaj podać jako przykład fragment recenzji m onografii kom edii Pieniactw o W. K a pnista:
We wstępie również sformułowane zostały główne tezy pracy, której roz dział I ma dać przegląd rosyjskiej osiemnastowiecznej literatury o tematyce
urzęd-11 Zob. W. G a ł e c k i , L. G o m u l i c k i, W. J a k u b o w s k i , S. P o 1 - 1 а к, Р усск а я литература dla klas VIII і IX, Warszawa 1952 (wyd. PZWS) s. 8-9, 31-38.
niczej w jej związku z „w a 1 к ą m a s c h ł o p s k i c h p r z e c i w k o p a ń s z c z y ź n i e i c a r a t o w i 1* (wyróżnienie moje - W. K.).
Św iadom ie w prow adzając cytat z m onografii do własnej narracji, recenzent zdecydow anie odżegnyw ał się od stylistycznych i m etodologicznych upodobań autora radzieckiego...
Z ainteresow ania badaw cze prof. Luźnego w pierwszym okresie jego dzia łalności naukowej skoncentrow ały się, najogólniej mówiąc, wokół dwóch problem ów: rosyjskiego czasopiśm iennictw a satyrycznego XVIII w. oraz pow iązań kulturalnych polsko-w schodniosłow iańskich w XVII-XVIII w. K aż dy z w ym ienionych tem atów obejm ował jednocześnie wiele zagadnień szcze gółowych, którym i zajm ow ał się Profesor w odrębnych studiach, rozprawach, artykułach i kom unikatach.
Swoje badania nad rosyjskim czasopiśm iennictw em satyrycznym rozpoczął R. Łużny od w yboru tekstów, ich w nikliw ej, wieloaspektowej analizy oraz tłum aczeń na jęz y k polski. Jako rezultat tej pracy pojaw ił się w ydany w serii II (nr 120) Biblioteki Narodowej tom źródeł liczący 346 stron w tłum aczeniu i ze szczegółow ym i przypisam i Profesora 5. Pow itały go bardzo dobre re cenzje w krakow skim środow isku kulturalnym 5 ". Już samo tłum aczenie zo stało ocenione bardzo wysoko. W arto przytoczyć na ten tem at opinię w spół czesnego badacza B ohdana Łazarczyka, który pisze następująco:
Już pierwsza książka Ryszarda Luźnego [...] dowiodła, że jej autor jest nie tylko wnikliwym historykiem literatury, lecz zarazem utalentowanym i świadomym swego zadania tłumaczem. Kilkaset stron zróżnicowanych treściowo tekstów z XVIII-wiecznych periodyków przełożone zostało na język polski w sposób doskonały. W swoim pierwszym dziele translatorskim Ryszard Łużny zaprezento wał się jako wytrawny tłumacz i doskonały stylista. Już to tłumaczenie zapewnia ło mu trwałe miejsce w dziejach polskiej sztuki przekładu15.
2 R. Ł u ż n y, M onografia „J a b ie d y " Kapnista (А. И. М а ц а й, Я б ед а В. В. Капнист а, И здател ьств о К и ев ск ого университета им. Т. Г. Ш евченко 1958). „Slavia
Orientalis” 1959, nr 4, s. 155.
' R. Ł u ż n y, R osyjskie czasopiśm iennictwo satyryczne okresu Oświecenia. Wybór
źró d eł, przeł. i oprać, tenże, Wrocław 1960.
14 Zob. W. B ł a c h u t , Z dziejów rosyjskiej satyry, „Życie Literackie” 1960, nr 49 (463), s. 10; t e n ż e, R osyjska sa tyra, „Gazeta Krakowska” 1960, nr 270, s. 7.
15 P rofesor R yszard Łużny - tłumacz - przekładoznaw ca i inicjator badań translatologicz-
nych, w: Słow ianie Wschodni. D uchowość - kultura - język . K sięga referatów wygłoszonych na sesji ju b ileu szo w ej z okazji siedem dziesięciolecia urodzin Profesora Ryszarda Luźnego i Profesora W iesława W itkowskiego, Kraków 18-19 kwietnia 1997, red. A. Bolek, D.
Piwowar-Do wysokiej oceny tłum aczenia trzeba dodać rów nież inform ację, iż A utor dołączył do w yboru źródeł obszerny, liczący 157 stron Wstęp, w którym prezentow ał najw ażniejsze ówczesne czasopism a satyryczne, om aw iał ich zawartość, zwłaszcza tem atykę, problem atykę i ideologię, analizow ał środki artystyczne oraz zastanaw iał się nad rolą poszczególnych czasopism w rosyj skim życiu kulturalnym . M ateriał ten - po rozszerzeniu i pogłębieniu - stał się podstaw ą do pierw szej, doktorskiej m onografii prof. R. Luźnego zaty tuło wanej Z badań nad rosyjskim czasopiśm iennictwem satyrycznym okresu O- ś w ie c e n ia 3. Zaliczając do owego czasopiśm iennictw a w ydaw nictw a z lat 1769-1793, czasopism a Krylowa i w spółw ydaw ców z lat 1789-1793, nieurze- czywistnione wydawnictwo Fonw izina z roku 1788 (D rug czestnych ludiej, iii Starodum) oraz czasopism a Strachowa z lat 1790-1792, badacz postaw ił sobie za cel „zbadanie czasopiśm iennictw a satyrycznego jak o przejaw u ów czesnej l i t e r a t u r y (wyróżnienie prof. R. Luźnego - W. K .), zanalizo wanie jego wartości ściśle literackich, ukazanie na tle całego procesu literac kiego” 1'7. W odniesieniu do dotychczasow ych badań, zw łaszcza rosyjskich, takie założenia m iały autentycznie now atorski charakter. O ryginalne też było ich wykonanie. Profesor jako pierw szy opracow ał zagadnienie w czesnej, znacznie wyprzedzającej lata siedem dziesiąte XV III w., znajom ości w społe czeństwie rosyjskim czasopism zachodnioeuropejskich oraz usystem atyzow ał i om ówił konkretne przejaw y ich recepcji w latach 1730-1766. W części analityczno-interpretacyjnej m onografii w dużo w iększym stopniu niż jego poprzednicy skupił się na opisie i ocenie środków artystycznych satyry czaso- piśm ienniczej, odkrywając zwłaszcza bogactw o jej form rodzajow o-gatunko- wych. Zastanawiając się zaś nad rolą w ydaw nictw satyryczno-m oralnych w rozw oju rosyjskiego procesu literackiego, Profesor dochodził do w niosku, że w czasopiśm iennictw ie satyrycznym , szczególnie w w ydaw nictw ach Now i- kowa, po raz pierw szy tak dobitnie zaprezentow ane zostały najw ażniejsze elem enty program u ideowego oświecenia. M onografia zaw ierała zresztą bar dzo wiele innych interesujących w ątków i ustaleń (tem at m onarchy, dem okra tyzacja bohatera, pierwsze niesatyryczne portrety literackie chłopów , zw iązki satyry czasopiśmienniczej z tzw. m ieszczańskim piśm iennictw em m asow ym itp.). W ażna zwłaszcza była konkluzja, iż satyra czasopiśm iennicza stanow iła
ska, A. Raźny, Kraków 1998, s. 14. 10 Warszawa 1962, s. 25. 17 Tamże, s. 25.
- obok kom edii - najbardziej dojrzały i trafny w yraz literatury i m yśli rosyj skiego ośw iecenia1'“.
C entralne m iejsce w badaniach prof. R. Luźnego nad pow iązaniam i kultu ralnym i polsko-w schodniosłow iańskim i w XVII-XVIII w. zajm uje jego m ono grafia habilitacyjna Pisarze kręgu A kadem ii Kijowsko-M ohylańskiej a literatu ra polska. Z dziejów zw iązków kulturalnych polsko-wschodniosłowiańskich XV H -X V III w .19 Została ona bardzo wysoko oceniona zarów no przez pols kich, ja k i przez rosyjskich recenzentów 20. Obecnie należy bez w ątpienia do prac klasycznych, które są może niezbyt często, ale jednak cytow ane przy om aw ianiu starszego okresu literatury ro sy jsk iej;1. Duże fragm enty wym ie nionej rozpraw y stanow ią zagadnienia zw iązane z literaturą rosyjską XVIII w. Do najbardziej interesujących m ożna tutaj zaliczyć podrozdział na tem at rękopiśm iennych podręczników poetyki i retoryki autorstw a Teofana Prokopo wicza, ilustrow anych polskim i w ierszam i poety jako przykładam i stylu poe tyckiego oraz podrozdział zatytułow any „Teofan Prokopow icz” w części pośw ięconej polskiej tw órczości pisarzy z kręgu Akademii. Integralnym ele m entem składow ym m onografii jest D odatek, w którym prof. R. Łużny um ie ścił polskie teksty utw orów wierszow anych Sym eona Połockiego, Łazarza Baranow icza i Teofana Prokopow icza, znalezione w archiwach m oskiewskich i w arszaw skich. D la polskiego czytelnika szczególnie budujący jest, sform uło wany na podstaw ie w nikliw ych rozbiorów i analiz, ogólny w niosek m onogra fii „o w i e 1 к i m, w poszczególnych zaś, a nierzadkich w ypadkach roz strzygającym znaczeniu p o l s k i e j t r a d y c j i l i t e r a c k i e j dla praktyki szkolnej i dla tw órczości własnej pisarzy z kręgu Akademii K ijow skiej”2" (w yróżnienia prof. R. Luźnego - W. K.).
Z ainteresow ania Profesora pow iązaniam i literackim i polsko-rosyjskim i i rosyjsko-polskim i, zagadnieniam i o charakterze kom paratystycznym , recep- cyjno-kontaktologicznym i typologicznym znalazły swoje odzwierciedlenie w w ielu publikacjach, które w sensie chronologicznym „obudow yw ały” jak gdyby z różnych stron jeg o oryginalną m onografię. M ożna tutaj wym ienić
18 Tamże, s. 150. 19 Kraków 1966, ss. 170.
20 Zob. recenzje J. Maślanki, K. Grzybowskiego, P. Lewin, A. I. Rogowa, w: Ryszard
Łużny. Spis publikacji, s. 56.
Por. np. G. I. M o i s i e j e w a, Łomonosow i driewnierusskaja litieratura, Leningrad 1971, s. 75, 252.
chociażby ogłoszone w latach sześćdziesiątych artykuły na tem at dram atu rosyjskiego w Polsce w wieku XYIII i na początku w ieku X IX 23, uwagi o Bohom olcu Ї Bogusławskim w R osji“4, w ypow iedzi na tem at „H istorii” Ignacego K rasickiego po rosyjsku2" i jeg o sławy literackiej wśród Słowian W schodnich26, oraz opublikow ane nieco później, bo w latach siedem dziesią tych, w prestiżow ej rosyjskiej serii „W iek X V IH ”, artykuły pośw ięcone piś m iennictwu w języku polskim w epoce Piotra I27 i staropolskiej tradycji w literaturze rosyjskiego ośw iecenia28. Z pojedynczych prac-„perełek” , które pow stały poza om awianym nurtem , warto przyjrzeć się uw agom o M ikołaju Karamzinie z cennymi m ateriałam i źródłow ym i29 i artykułow i o utopii o- św ieceniow ej30.
„O św ieceniow a” specjalizacja prof. R. Luźnego w rusycystyce polskiej została znakom icie wykorzystana w wydanej pod red. M. Jakóbca L iteraturze r o s y j s k i e j oraz w jej drugim, zm ienionym i uzupełnionym w ydaniu H isto ria literatury rosyjskiej- '', Rozdziały autorstw a Profesora, dotyczące m.in. literatury rosyjskiej XVIII w. („Związki literackie rosyjsko-polskie na począt ku XVIII w .” ; „Początki i rozwój rosyjskiego O św iecenia” ; „Czasopiśm
iennic-23 T e n ż e , D ram at rosyjski w Polsce w wieku XVIII i na początku wieku XIX. „Slavia Orientalis” 1962, nr 3, s. 351-366; t e n ż e , D ram at rosyjski w P olsce w latach 1800-1822, tamże, 1964, nr 3, s. 295-311.
24 T e n ż e, B ohom olec i Bogusławski w R osji (Z dziejów pow iązań literackich polsko-
-rosyjskich doby O św iecenia), „Slavia Orientalis” 1961, nr 2, s. 145-166.
25 T e n ż e, „H istoria" Ignacego K rasickiego p o rosyjsku (Z dziejów pow iązań kultural
nych polsko-rosyjskich okresu O świecenia), „Slavia Orientalis” 1960, nr 2, s. 329-342.
26 Artykuł ten stanowi „powrót” do tematyki z lat sześćdziesiątych po dwudziestu latach. Zob. t e n ż e , K sięcia biskupa warmińskiego sław a literacka w śród Słowian Wschodnich, „Slavia Orientalis” 1980, nr 3, s. 319-327.
27 T e n ż e, Izdanija na polskom ja z y k ie w litieraturie epochi P ietra I, w: „XVIII w iek”, sbornik 9. Problem y litieraturnogo razw itija w R ossii p ie rw o j trie d XVIII w ieka, Leningrad 1974, s. 304-312.
T e n ż e , D riewniepolskaja tradicyja w litieraturie russkogo pro sw ieszczen ija , w:
„XVIII wiek”, sbornik 10. Russkaja litieratura XVIII wieka i j e j o m ieżdunarodnyje sw iazi, Leningrad 1975, s. 176-183.
Mikołaj Karamzin, oprać. R. Łużny, w: P isarze i krytycy. Z recep cji now ożytnej literatu ry rosyjskiej w Polsce, red. B. Galster, Warszawa 1975, s. 9-24.
30 „P odróż do Ziemi O firsk iej" księcia M ichała Szczerbatow a, czyli o tym, j a k ośw iecen io
wa utopia idealną społeczność ludzką przedstaw iała, w: Idea p ra c y w literaturze rosyjskiej,
red. G. Porębina, Katowice 1980, s. 9-20. 31 Warszawa 1970.
two satyryczne”, „M ikołaj N ow ikow ”, należą tutaj na pewno do najlepszych. W idać w nich w yraźnie efekty w ieloletniej rzetelnej pracy i zainteresowań U czonego.
W ażną cechą prof. Luźnego jako m łodego naukowca, ale później także jako w ybitnego uczonego, było poczucie głębokiej więzi z tradycją naukową, ze swoimi poprzednikam i i nauczycielami. W publikacji z lat siedem dziesią tych, podsum ow ującej działalność Instytutu Filologii Rosyjskiej UJ, Profesor pisał:
Historycy literatury, rozpoczynający swą działalność naukową w sytuacji ba- dawczo-organizacyjnej jeszcze bardziej niż językoznawcy krytycznej, zdawali się początkowo w ogóle nie nawiązywać do dorobku okresu międzywojennego. Miało tu miejsce, niebezpieczne zresztą dla samej dyscypliny, przerwanie ciągłości po czynań, niepodjęcie tradycji naukowej, warunkowane zarówno ogólną sytuacją w humanistyce polskiej lat 50-tych, jak i predylekcjami samych zainteresowa nych33.
Szczególną form ę podtrzym yw ania więzi z ową tradycją - oprócz prac pośw ięconych historii polskiej rusycystyki w ogóle - stanowiły także specjal ne artykuły, om ów ienia życia i działalności naukowej oraz nekrologi w ybit nych przedstaw icieli tej dyscypliny w kraju i za granicą. W bezpośrednim zw iązku z literaturą rosyjską XVIII w. w spisie publikacji prof. R. Luźnego figurują: jed en nekrolog i trzy artykuły pośw ięcone prof. P. Bierkowowi (1896-1969) oraz dwa nekrologi i pięć artykułów dotyczących prof. W. Jaku bow skiego (1896-1973).
W przypadku prof. P. B ierkow aprof. R. Łużny podkreślał im ponującą listę ponad 600 jeg o publikacji naukowych, z których większość wiązała się tem a tycznie z literaturą XVIII w. Za podstaw owe cechy pisarstw a naukowego uczonego rosyjskiego uznaw ał prof. R. Łużny różnorodność, wielostronność i w ielopłaszczyznow ość zainteresow ań badawczych, „mocne powiązanie tem a tyki historycznoliterackiej z naukami pom ocniczym i historii literatury, z za gadnieniam i m etodyki pracy naukowej, bibliografii i bibliologii”34 oraz „u- m iejętność dostrzegania zjaw isk literackich i naukowych w Rosji na szerszym
33 R. Ł u ż n y, Instytut F ilologii Rosyjskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego, w: Osiągnięcia
Uniwersytetu Jagiellońskiego w P olsce Ludowej 1945-1970, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
Jagiellońskiego”, CCCXLV Prace historyczne, z. 47, Warszawa 1974, s. 242.
4 R. Ł u ż n y . P aw eł Bierkow - człow iek i uczony [streszczenie]. „Sprawozdania z posie dzeń Komitetu N aukowego Oddziału PAN w Krakowie” 13/2 (1969), lipiec-grudzień, s. 485.
tle europejskim ”35. Jeśli chodzi o tę ostatnią cechę, to w ielkie, pionierskie znaczenie m iały zwłaszcza badania prof. P. Bierkow a nad stosunkam i literac kimi rosyjsko-polskim i doby oświecenia.
W odniesieniu do prof. W. Jakubow skiego w zruszająca jest stała pam ięć prof. R. Luźnego o swoim nauczycielu i prom otorze. Od ogłoszenia nekrolo gów, co dziesięć lat (1973, 1983, 1993), w każdą rocznicę śmierci, prof. R. Łużny powracał m yślą, w spom nieniam i oraz refleksją naukow ą do osobowości twórczej i dorobku badawczego prof. W. Jakubow skiego. Do jednego z pierwszych artykułów z tej serii dołączył też skom pletow aną przez siebie bibliografię prac uczonego za lata 1926-1973, zaw ierającą 89 pozy cji36. W czasie zaś ostatniej rocznicy, w roku 1993, w ygłosił w dyskusji panelowej referat na tem at Profesor Wiktor Jakubow ski i je g o dzieło naukowe - p o dwudziestu latach od chwili śm iercP 1. Głów ną tezą swego w ystąpienia uczynił profesor myśl o żywotności i trw ałości dzieła prof. W. Jakubow skiego przejawiającej się w życiu środow iska krakow skiego i bezpośrednich ucz- niów-wychowanków, w stałej obecności w obiegu w ydaw niczym , bibliotecz nym, szkolno-dydaktycznym jego najw ażniejszych prac, w zjaw isku utrzy m ywania się w obiegu naukowym pew nych trendów tem atyczno-ideow ych, m etodologicznych, warsztatow ych, w ylansow anych przez uczonego. Stąd zaś konsekwentnie wyciągał wniosek o istnieniu „krakow sko-jakubow skiej” trady cji czy szkoły naukow ej...38
Dzisiaj wydaje się, że m ożna podjąć tę myśl prof. R. Luźnego, ale pod jednym warunkiem. Otóż krakow ską szkołę rusycystyczną, czy też szerzej - slaw istyczną - należałoby nazywać „szkołą Jakubow skiego-Ł użnego”, gdyż zdolny i w ierny uczeń w yrósł w ciągu m inionych lat na w ybitnego uczonego, autora ponad 500 publikacji, tw órcę własnej szkoły badaw czej, naukowca, który wyprom ował 370 m agistrów, 25 doktorów i 18 doktorów habilitow a nych. To właśnie jego bezpośrednich uczniów i duchow ych naśladow ców można obecnie spotkać niemal na w szystkich filologiach rosyjskich w Pol sce...
35 Tamże.
“ T e n ż e , Wiktor Jakubowski - historyk literatury rosyjskiej, w: „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, CCCCVI Prace historycznoliterackie, z. 33, Warszawa 1975, s. 179-187, 188-195, (bibliografia).
37 Zob. „Przegląd Rusycystyczny” 1994, z. 1-2, (65-66), s. 117-124. 38 Tamże, s. 122.
Gdy więc teraz, rekapitulując nasze rozw ażania, powrócim y do pytania o to, ja k przetrw ały próbę czasu napisane trzydzieści-czterdzieści lat temu prace prof. R. Luźnego poświęcone literaturze rosyjskiej XVIII w., to nasza odpow iedź będzie tylko pozytyw na. Zarówno w sensie faktograficznym , m e rytorycznym , ja k i pod w zględem m etodologiczno-w arsztatow ym , publika cje te niem al zupełnie się nie postarzały. Jest to kawał dobrze zrobionej filologicznej roboty39, obowiązkowa klasyka polskiej rusycystyki historycz noliterackiej, której nie da się ani pom inąć, ani zlekceważyć. M ądrość bo w iem połączona z w iarą i pracą zawsze przyniesie „dobry ow oc” i „plon obfity” ... ПРОФЕССОР РЫ Ш АРД Л У Ж Н Ы К А К ИССЛЕДОВАТЕЛЬ РУССКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ XVIII В ЕК А Р е з ю м е В статье рассм атривается самы й ранний пер и од л и тературов едч еск ой дея тел ь н ос ти вы даю щ егося польск ого ученого-слависта, п р оф ессор а Ры ш арда Л уж н ого (1927- 1998). А втор ан ализи рует основны е труды п р оф ессор а, связанны е с русской литера турой XVIII века. П одч еркивается вы сокий научный уровень эт и х работ, их новатор ский характер и знач им ость в истор и и иссл едован и й п р ои зведен и й русской литера туры. С одерж ание и п е р е в о д автора
39 G. Przebinda słusznie pisze, że w szystkie ów czesne prace prof. R. Luźnego „do dzisiaj stanowią przykład naukowej rzetelności i profesjonalizmu”. (F ilolog w obec Słowa, s. 8).
