Materyały do fizyografii krajowej

y\KADEM !A UMIEJĘTNOŚCI w jiR A K O W lE .

M A T E R Y A Ł Y

F1 ZY0 GRAF1I K R A J O W E J

SEKCJĘ ZOOLOGICZNĄ 1 BOTANICZNĄ KOMISJI FIZJOGRAFICZNEJ.

•-A »-—

---Osobne odbicie z T. XXXII. Sprawozdań K om isji fizjograficznej.

W K R A K O W IE .

N AKŁADEM AKADEM II UMIEJĘTNOŚCI. S K Ł A D G Ł Ó W N Y W K S IĘ G A R N I S P Ó Ł K I W Y D A W N IC Z E J P O L S K I E J .

^AKADEMIA UMIEJĘTNOŚCI w jCRAKOWIE.

M A T E R Y A Ł Y

FIZYOGRAFII K R A J O W E J

SEKCYĘ ZOOLOGICZNA 1 BOTANICZNĄ K0I1SY1 F1ZY0GRAF1CZNEJ.

Osobne odlbicie z T. XXXII. Sprawozdań K om isji fizjograficznej.

W K R A K O W IE .

NAKŁADEM AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI. S K Ł A D G Ł Ó W N Y W K S IĘ G A R N I S P Ó Ł K I W Y D A W N IC Z E J P O L S K I E J .

9 M .Z .S tM .g . 5M.<3 |7

(023. łś

5

54

6

7

T R E Ś Ć .

Strona

D r. E . W o ło sz cza k . O roślinności karpackiej m iędzy D u n ajcem i granicą

ślą s k ą . 1

M. R yb iń sk i. W y k a z chrząszczów n ow ych dla fa u n y g a lic y jsk ie j. . . . 4 6 E . N ieza b ito w sk i. P rzy czy n ek do fa u n y rośliniarek ( P h y to p h a g a ) G a licy i. 6 3 H . Z ap ałow icz. Z apiski fłorystyczne ze w schodnich K arpat . . . . . 7 5 K . B obek. P rzy czy n ek do faun y m uchów ek Podola g a lic y jsk ie g o i o k o lic y

L w o w a ... 79 R. G u tw ió sk i. W yk az glon ów zebranych w o k o licy W ad ow ic-M ak ow a . 97

O roślinności karpackiej

m ięd z y D u n a jc e m i g r a n ic ą ślą sk ą .

N a p isa ł

Dr. Eustachy Wołoszczak.

O---Niniejsze spraw ozdanie, z rzędu dziesiąte, odnoszące się do roślinności K arpat galicyjskich, a będące wynikiem moich badań, wykonanych w czasie wakacyj r. 1895, t. j. od 1. lipca do końca sierpnia, dotyczy części K a rp a t, sięgającej od granicy śląskiej po Dunajec. Granica południowa badanego obszaru jest częścią zara­ zem granicą w ęgierską, częścią stanowi ją D unajec; granicę zaś jego północną zaznacza mniej więcej linia idąca od m. B iały przez Andrychów, Myślenice a dalej biegiem rzeki Łososiny. Poświęci­ łem także jeden dzień Tatrom przy końcu sierpnia. Ponieważ obszar ten przedstawia się jak o pokaźny szmat ziem i, wym agał on znacznie więcej czasu dla dokładniejszego poznania jego roślin­ ności, niż mu poświęcić mogłem. Musiałem więc czas swój odpo­ wiednio podzielić, a stało się to w ten sposób, źe części zachodniej, w której w ybrałem Żywiec za stała kwaterę, poświęciłem cały li­ piec, części wschodniej zaś sierpień, w którego pierwszej połowie mieszkałem w Mszanie dolnej, w drugiej zaś wędrowałem bez prze­ stanków tak samo, ja k w r. 1894. Atoli choć czas zużyty był niedostateczny, przyszły mi w pomoc wyniki badań K rupy, Kol- benheyera a szczególnie D ra Zapałow icza, które były nawet po­ wodem pominięcia już podanych przez nich stanowisk tych gatu n­ ków, które nie wym agały jakiegoś sprostowania lub wyjaśnienia. Podział czasu odpowiada zarazem podziałowi badanego obszaru.

2 E . W OŁOSZCZAR.

D la części zachodniej, sięgającej od przełęczy Jabłonkowskiej po Rabę, z wykluczeniem Lubonia (nazwy Lubień dla góry tu nie słyszałem) i Strzebla, używam z uzasadnionych powodów utartej nazwy Beskid zachodni14; dla części wschodniej, która pod wzglę­ dem oro- i fitogeograficznym łączę z dalszym ciągiem K arpat się­ gającym po źródła B ia łe j, dopływu D u n a jc a , osobnej nazwy na razie nie używam. Dodać jeszcze muszę, źe pasmo górskie, leżące na północ od kolei żelaznej, idącej od Łososiny górnej k u Nowe­ mu Sączu, nazywam w mojem sprawozdaniu wedle najwyższego szczytu w niem położonego pasmem Jaw orzyńskiem , pasmo zaś nazwane przez Rehmana w Geografii K arpat pasmem Niedźwiedz- kiem, nazywam pasmem Kluczkowskiem , a to na podstawie zda­ nia Rehm ana sam ego, „że przezwanie jakiegoś górotworu od wsi na jego krawędzi położonej, jest w ogóle niestosownem44 (K arpaty str. 245 u dołu), albowiem nazwa Niedźwiedź dla najwyższego szczytu tego pasma na mapie zakładu geograficznego użyta, której zresztą absolutnie żadna góra w tych okolicach nie no si, zapoży­ czona jest od wsi Niedźwiedzia, co jest tem dziwniejszem, że t. z. Niedźwiedź nie należy nawet do wsi Niedźwiedzia, lecz do m iej­ scowości położonej przy Dunajcu. Sam szczyt nie ma u górali żadnego nazwiska; pochyłości jego południowe znane są jed n ak pod nazwą Kluczki. Także i nazwa T urbacz (zamiast Trubacz), pojawiająca się na mapie geogr. wymienionego zakładu je st fał­ szywą.

J a k powyżej zaznaczyłem , dzielę obszar badany na dwie połowy, a podział ten muszę uzasadnić. Nie miałem wprawdzie czasu przypatrzyć się dokładniej jego stosunkom geologicznym, wpadło mi je d n a k to w oko, źe aczkolwiek cały teren powstaje z pias­ kowców, w których m iejscam i, ja k np. na Magórze pod Baranią albo na Trubaczu, występują zlepieńce, obydwie połaci jego m ają charakter nieco odm ienny, gdyż w Beskidzie zachodnim góry o strom ych pochyłościach, nawet i niższe, strome są najbardziej po stronie północnej, w połaci wschodniej obszaru zaś, po stronie południowej, a gdzie takich stromości niema, wj^suwają się przy­ najmniej nagłówki (Schichtenkbpfe) ku południowi. I klim at w obu połaciach jest odmienny, gdyż Beskid zachodni bogatszy jest w o- pady. Pierwsze chmury nie pojawiają się tu najpierwej na n aj­ wyższych szczytach, na Babiej Górze, lecz na Baraniej; posuwają się dalej ku Skrzyczniow i, na k tó ry m , o ile zauw ażałem , silny opad powodują, a potem na M agórkę koło Biały. Dla m ieszkań­ ców Beskidu zachodniego pierwsze chm ury Baraniej są zwiastu­ nami słoty, a nawet i dłużej trw a ją c e j, skoro chm ury powleką również i Magórkę wymienioną. Sam miałem sposobność przeko­ nania się o znaczeniu tego zjawiska. W połaci wschodniej poja­ wiają się pierwsze chmury na paśmie K luczkow skiem , jak o

naj-O R naj-O Ś L IN N naj-O Ś C I K A R P A C K I E J . 3

wyższem. I tu są góry, przypominające poniekąd Magórkę. Jest nią przedewszystkiem góra Lubogoszcz koło Mszany dolnej. Skoro góra ta m gła się p o k ry je, następuje zw ykle, ja k to sam często zauważyłem, już tego samego dnia silny opad koło Mszany, mgła posuwa się potem k u Snieżnicy koło Kasiny W ielkiej, na której się też najdłużej zatrzym uje i na niej widocznie najsilniejsze po­ woduje opady, skoro i śnieg na niej najdłużej pozostaje, (która to okoliczność jej nazwę spowodowała), choć góra ta nie jest tu nawet góra najwyższą.

Nim powyższy podział udowodnię na podstawie rozmieszcze­ nia roślin zielnych, wspomnę pokrótce najprzód o roślinności drze­ wnej. Cały teren był z pewnością niegdyś bardzo silnie zalesiony, dziś niestety wielkie przestrzenie ogołocone z lasów i zamienione w liche role lub jeszcze lichsze pastw isk a, które szczególnie na nieco spadzistszych pochyłościach żłobią deszcze bez ustanku. Dolny pas lasów zajm ują tu szczególnie: sosna, A lnus incana, Gorylus amllana, Betula verrucosct i B. obscura A. Kot., którą szczególniej na wschód od Raby aż popod Rzeszów na przedgórzu nawet dość licznie napotykałem. Następnie wyższe pasmo tworzą jedliny często same albo ze znaczną naw et przymieszka buków, które na górnej swej granicy, ju ż nawet około 1000 m. prawie wszędzie (nie tylko na Raczej Hali), czasem naw et i poniżej , ja k np. na Luboniu koło Krościenka, karłowacieją. N a granicy tej, szczegól­ nie, gdy ta leży pod szczytem albo na szczycie góry znajdują się zwykle pierwotne polanki malutkie albo też i większe np. na R a­ czej Hali lub Ciklinie, stosunkowo bardzo ubogie w gatunki. Na górach ponad 1200 m. wysokich występują świerczyny. Świer- czyny niższych położeń nie znajdują się na pierwotnych stanowi­ skach. Dziedzinę kosodrzewu pom ijam , gdyż nią się zajmować naw et czasu nie miałem, a zresztą i tego czynić nie potrzebowałem.

Największej wagi jest dla mnie roślinność zielna, na podsta­ wie której dzielę obszar badany na dwa typy czyli okręgi ro­ ślinne. J a k wiadomo, uważano dawniej źródła Sanu za granicę mię­ dzy roślinnością wschodnio- i zachodnio-karpacką, a to szczególnie z tej przyczyny, że Arnica montana dość charakterystyczna dla K arpat w schodnich, źródeł tych ku zachodowi absolutnie nigdzie nie przekracza, choć rośnie jeszcze na Starościnie w paśmie Libu- chorskiem. Źródła Sanu stanowią jed n ak granicę między dwoma okręgam i roślinnemi. Podobną rolę odgrywa na terenie badanym Sym phytum cordatum, którego z Beskidu zachodniego nikt nie po­ d aw ał, którego i ja na nim nigdzie nie widziałem, a które będąc w K arpatach na wschód od R aby położonych miejscami nawet bardzo częstą rośliną, przechodzi poza Rabą jeszcze tylko na L u ­ boń i Strzebel, a to może li tylko dla tego, że, wedle mego zdania, nie m iała R aba pierwotnie wszędzie teraźniejszego k o ry ta , lecz

płynęła popod zachodniemi pochyłościami gór wymienionych, ja k tego nawet konfiguracya gór zdaje się być dowodem. Koryto R aby zdaje się być częściowo szczeliną tektoniczną. Przypuśćm y jednak, że koryto R aby jest pierwotnem, to i wtedy należy uważać Rabę za granicę dwóch okręgów roślinnych, a Sym phytum cordatum L u ­ bonia i Strzebla byłoby tylko rośliną w późniejszym czasie na te góry zaniesioną, co tern łatwiej byłoby możebnem, że Lubogoszcz, leżący po prawym brzegu R aby, dzieli od Strzebla wcale ważkie tylko zagłębienie. R aba jest jednakże jak o granica okręgu roślin­ nego, dla mnie naw et większej wagi niż San; albowiem San prze­ kracza jeszcze spora liczba roślin wschodnio - galicyjskich, po za R abą niema z nich ju ż żadnej. Także niektóre czysto zachodnie rośliny albo wcale nie przenoszą się na wschód od Raby, albo pojawiają się tylko na krańcach obszaru wschodniego. G dyby na wielkiej przestrzeni między Osławicą i R abą nie istniało tak znaczne obniżenie, nie wahałbym się może nawet posunąć granicę wscho­ dnio-i zachodnio-karpacką aż po R ab ę, co świadczy o tem, jakie wrażenie zrobiła na mnie różnica między roślinnością po obydwu stronach R aby. D la uwidocznienia tej różnicy wystarczy ju ż po­ równanie roślinności niższego położenia obu p o łaci, w którem ró­ żnice zacierają się łatwiej, niż w położeniach wyższych. Na Beski­ dzie zachodnim wpadają nam w oko szczególnie następujące ro­ śliny: Melampyrum pratense L. (excl. M. commutato), które w wy­ sokości około 1100 m. jest np. na Baraniej bardzo pospolite, sięga po Pilsko (może i Babią górę?) i schodzi naw et do 800 m.;' dalej Melampyrum silvaticum , które od Baraniej sięga po Babią górę, Aconitum Napellus, które tu jest dość pospolite i schodzi do 650 m., Senecio crispus znany z Baraniej i Babiej góry, Tozzia odpina (niezawodnie różna od w schodnio-karpackiej), rosnąca na Babiej górze już w wysokości 860 m ., Geranium silraticum dość częsta na Beskidzie z ., a nareszcie Ranunculus peltatus, Gentiana qer- manica, Euphrasia curta F r. i . Centaurea pratensis. Na wschód od Raby roślin tych w K arpatach zachodnich nigdzie nie widziałem. T ak samo rzecz się ma z Dentaria enneaphyllos. Cardamine trifo- lia pojawia się jeszcze na obszarze wschodnim tylko na Trubaczu nie licznie, a więc na granicy jego zachodniej obok L uzula H ostii, którą, jak i Juncusfiliform is, podaje wprawdzie Kotula jako rośli­ ny w okolicy przemyskiej bardzo rzadkie, które jednak na wschód od Raby co najm niej zdają się być także roślinami rzadkiemi. Roślinność gór na wschód od R aby położonych uboższa w gatunki, niż na Beskidzie zachodnim, zatem nie wiele gatunków charakte­ rystycznych mogę wymienić. Oprócz Sym phytum cordatum rosną tu : Arabis Haller i, Crepis grandijlora, Gentiana oblongifolia Schur. [G. carpatica W ettst.), zastąpiona w T atrach przez G. obtusifolia, miejscami obficie, których na Beskidzie z. wcale niema. Pomijam

O R O Ś L IN N O Ś C I K A R P A C K I E J . 5

gatunki, ja k Stachgs germanica i Filago germanica, które na Be­ skidzie są co najm niej rzadkie. G dybym chciał dalej zastanawiać się nad istniejąćemi różnicami, mógłbym nawet więcej przytoczyć dowodów, dla poparcia mego twierdzenia, że R aba granicę między dwoma odmiennemi okręgam i roślinnemi stanowi. Możebność w y­ krycia takich różnic była nawet przeważnie powodem, źe, aczkol­ wiek Beskid zachodni po części był nawet starannie badany, także i sam tenże poznać chciałem.

Muszę kilk a słów tu dorzucić jeszcze względem kwestyi pio­ nowego zasiągu pojedynczych gatunków, a mianowicie zaznaczyć, że wyrażenie się moje „sięga po najwyższe szczyty" nie odnosi się ani do Pilska ani do Babiej góry, źe liczbom podanym zwykle zaokrąglonym, nie przypisuję zbyt wielkiego znaczenia ; bo prze­ cież rzeczą to ja s n ą , że zajm ując się roślinnością wielkiego ob­ szaru, dla braku czasu, który często i słota uszczuplała, odpowie­ dniej ilości stanowisk żadną m iarą zapisać nie mogłem. Nie n a­ leży, mówiąc nawiasem , wym agać w ogóle od moich sprawozdań więcej, niż one dać mogą; wie bowiem każdy, kto się zajmował pracą podobną do m o jej, ile przewędrowanie K arpat od granicy bukowińskiej po granicę śląską w ciągu 10 wakaeyj wymagało wytrwałości i w praw y w chodzeniu, i ile w ogóle w tym czasie zrobić było moźebnem. Zresztą i napisanie sprawozdań obok in­ nych zw ykłych zajęć moich w terminie ograniczonym połączone było z pewnemi trudnościami.

Muszę w końcu kilka słów poświęcić góralom polskim, o któ­ rych , stykając się z nimi tak często podczas moich wędrówek, mogę powiedzieć, źe zapisali się w mej pamięci ja k najkorzystniej. Kto bez uprzedzenia nad ich charakterem się zastanaw iał, musi przyznać, źe są pracowici, oszczędni, gościnni, m iłujący swą oj­ czyznę, dla której po rycersku walczyli, a dodać jeszcze muszę, źe pomimo ich ubóstwa, podstępu i chciwości nigdy dopatrzyć się u nich nie mogłem. Huculi zbliżają się najwięcej do nich swym charakterem , lecz im zupełnie nie dorównują. Żywo tkw ią mi w pa­ mięci chw ile, kiedy czekając nieraz na dworcach na pociągi ko­ lejowe, przysłuchiwałem się rozmowom polskich górali, ich cyta­ tom z pisma św ., któremi nawzajem zachęcali się do uczciwego postępowania; żywo tkw ią mi w pamięci przyrzeczenia tłum nie zebranego ludu, robione jeszcze na dworcu kolejowym żywieckim odjeżdżającym m isyonarzom , zachęcającym go tu jeszcze do w y­ trwania w cnotach chrześciańskich; a ja k i wpływ dodatni wywarły słowa m isyonarzy, niech poświadczy ta okoliczność, że w czasie całego mego pobytu w Żywcu, górale do karczem na wódkę wcale nie zagladali, co było zresztą w Żywcu rzeczą w ogóle wiadomą i powodowało niejednokrotnie zabawne intermezza.

6 E . W O Ł O S Z C Z A K .

Eąuisetaceae.

Eguisetum awense L. pospolita po polach; zauważana na Be­ skidzie po 780 m. na Skrzycznie, w Sandecczyznie po 790 ra. na Gorczu.

E. maxim um L. E. telmateia E hrb. w dolinie W isłoka koło C zudca, P rz y b ó w k i, Moderówki; w dolinie Smolnika od Chom- rańca po T ym b ark obficie.

E. silvaticum L. na Beskidzie z. dość pospolite, mniej w po­ wiecie limanowskim.

E. heleocharis E hrh. E. limosum aut. w moczarze koło toru kolejowego między Żywcem i Pietrzykow ieam i, przy Czarnym po­ toku pod Mogilica 670 m. i powyżej Eopuszny.

E. palustre L. po lakach podmokłych, przy rzekach i poto­ kach pospolite; w p. limanowskim pod Mogilica po 750.

E. variegatum Schleich. Po żwirowatych m iejscach , przy R a­ bie, Mszanie i ich dopływach, przy Czarnym potoku pod Mogi- licą; miejscami bardzo obficie.

Polypodiaceae.

Polypodium vulgare L. Po skalistych miejscach na całym obszarze nie obficie. U podnóża Magórki przy B araniej; przy po­ toku Kocierzu, na Strzeblu przy Rabie 970 m., na Babiej górze, koło Klęczan w p. sądeckim 570 m.

Phegopteris dryopteris Fće. i Ph. polypodioides Fee. po wil­ gotnych lasach po najwyższe szczyty.

Pteris aguilina L. Brzegiem lasów, czasem i po polach na całym obszarze po 700 m.

Blechnum spicant W ith. W lasach na całym obszarze; w Źy- wieckiem najwyżej na Lipowskiej 1280 m ., w paśmie Kluczkow- skiem na Jaw orzynie po 1280 m.

Struthiopteris germanica Willd. widziałem tylko przy dolnym biegu Kocierza koło Żywca i tu nie obficie.

Aspleniuni trichomanes Huds. po skałach na obszarze rozrzu­ cone; na stokach przy K ocierzu, na Kocierzowym groniu nad O krajnikiem , na szczycie Strzebla i Lubonia po 1020 m. także i u ich podnóża, na Modyniu (tu obficie), na Mogilicy 1170, w Kamienicy pod Gorczem , koło Lubomierza przy Mszanie.

A . viride Huds. obok poprzedniego, lecz zawsze mniej obficie.

A . ruta muraria L. zwykle po starych m urach; tak w K a­ mesznicy pod B aranią (obficie), w Kocierzu, w R abce, w Zabłu-dziu i w Kamienicy, rzadziej po skałach np. na Przysłopiu w pa­ śmie Kluczkowskiem 1150 m., tu rzadkie.

O R O Ś L IN N O Ś C I K A R P A C K I E J . 7

Aspidium lobatum Sw. w lasach cienistych na całym obsza­ rz e , po 1170 m.

A . B raunii Doli rzadsze od poprzedniego; na Skrzyczniu, przy K ocierzu, na Kocierzowym g ro n iu , na S trzeb lu , Luboniu, Lubogoszczu, C iklinie, Mogilicy (1170 m.) i na paśmie Klucz- kowskiem.

A . Luerssenii Dorfl (A. lohatumX B raunii Luerss.) na Skrzycz­ niu od wschodu północnego i na Strzeblu przy potoku od wschodu 650 m.

A . oreopteris Sw. na Beskidzie z. nie bardzo rzadkie; przy gościńcu w Kocierzu; na wschód od R aby rozproszone.

A . spinulosum Sw. w lasach wszędzie, na Pilsku po llO O m . A. filie mas Sw. wszędzie po lasach, lecz nie bardzo po­ spolite.

Athyrium filix fem ina Roth w lasach wszędzie najpospo­ litsza paproć.

Cystopteris fragilis Doli na całym obszarze rozrzucona; na Magórce koło B iały , pod szczytem Lubonia i Strzebla, w L ubo­ m ierzu, na prztłęczy między Zalesiem i Słopnicami, na Modyniu, na Mogilicy (1170 m.), powyżej Ł opuszny, niewątpliwie częściej, ale zawsze nie obficie.

Ophioglosseae.

Botrychium lunaria Sw. i B. ternatum Sw. na polanie na szczycie C iklina, ostatnia nadzwyczaj tu rzadka. Jed n ak i pierw­ sza należy do rzadkości, gdyż na zwiedzonym terenie większych polan pierwotnych jest mało (nie odnosi się to do Babiej Góry i P ilska, które, jeśli potrzeba, wyraźnie wyróżniam od reszty terenu w całem mem sprawozdaniu).

Lycopodiaceae.

Lycopodium selago L. na obszarze całym nie zbyt pospolite; M agórka przy B araniej, R y cerk a, K ocierz, Śnieżnica, Ciklin, M ogilica, M odyń, L u b o ń , Strzebel, pasmo Kluczkowskie i t. p.

L . annotinum L. w lasach cienistych; miejscami obficie np. na Magórze nad R y cerk ą, miejscami rzadkie np. pod Glinnem przy B araniej, na Lipowskiej, Ciklinie i na paśmie K luczkow ­ skie m.

L . complanatum L. na Strzeblu między młoderoi świerkami od 850 po 970 m., a tu obficie.

L . alpinum L. między kosodrzewem na Babiej górze nieda­ leko przełęczy między Babią górą W ielką i Małą (Braną) 1415 m. L . clavatum L. Po suchszych lasach i wyrębach dość częste.

8

Coniferae.

O szpilkowych więcej mówić, ja k ju ż powyżej powiedziałem, nie widzę potrzeby. Dodam chyba, źe Juniperus communis po j a ­ łowych miejscach jest krzewem pospolitym na całym obszarze, że L a rix decidua, ja k i Pinus strobus w Żywiecczyźnie są tylko za­ sadzone i że P. interm edia, prócz na Luboniu koło Krościenka, nigdzie więcej nie widziałem.

Graraineae.

Alopecurus geniculatus L . W okolicach Żywca przy potokach nie bardzo rzadki. W ym ieniam go, gdyż nie wiem, czy K rupa A . geniculatus i A. fulvus odróżniał.

A . pratensis L. nazywa K rupa traw a pospolitą, czemu się sprzeciwiam, bo traw a ta przynajm niej w głównem paśmie K arpat co najmniej jest traw ą rzadszą.

Phleum pratense L. po łąkach i polanach pospolita (na Pil- sku po 900 m.).

Ph. alpinum L. po polanach i w yrębach od 880 rn. (Magóra nad R ycerką i Magóra nad Szczyrkiem ), po 1150m . (Lipowska), na wschód od Raby tylko na paśmie Kluczkowskiem zauważana po 1000 m.

Typhoides arundinacea Mónch, Phalaris arundinacea L. w Mły­ nówce na północ od Żywca.

Holcus lanatus L. po łąkach i brzegiem lasów na całym obszarze.

Anthozanthum odoratum L. po łąkach i polanach pospolite, ponad 1200 m. w f . glabratum Cel.

Milium effusum L. w lasach cienistych, na Beskidzie na Klim­ czaku i t. d. w Sądecczyznie na L uboniu, S trzeblu, Lubogosz- czu, Mogilicy i w paśmie Kluczkowskiem, po 1010 m.

jEchinochloa crus gaili P. B. po pastwiskach w Mszanie D ol­ nej rzadka.

Setaria glauca P. B. po polach upraw nych i w ogrodach pospolita.

Agrostis Dulgaris W ith. po łąkach i ugorach bardzo pospolita. A. alba L. przy rzekach i potokach w niższych położeniach wszędzie.

Apera spica venti P. B. w Żywcu przy Koszarawie miejscami. Galamagrostis laxa H o st, C. littorea D. C. przy Koszarawie w Żywcu.

G. alpina IiosP G. Halleriana DC. przy Koszarawie przez K rupę podana tu róść nie może*, zdaje się, że na Beskidzie za­ chodnim w ogóle jest rzadka, zbierałem ją na szczycie Skrzycznia.

O R O Ś L IN N O Ś C I K A R P A C K I E J . 9

C. arundinacea Roth po lasach wszędzie po najwyższe szczyty. Deschampsia caespiłosa P. B. A ira caespitosa, po lakach i po­ lanach wprawdzie wszędzie, lecz niezbyt pospolita.

D. flexuosa Trin. po wszystkich wyższych szczy tach , zdaje się jednak, że poniżej 1000 m. nie schodzi.

Avena sativa L . najwyżej upraw iana pod szczytem Gorcza 1180 m ., na Modyniu 1035 m ., na K luczkach naw et przeszło 1200 m., lecz na ostatnich prawdopodobie tylko na paszę.

Arrhenaterum avenaceum P. B. na Lipowskiej na H ali Bora- czej 1200 m.

Sieglingia decumbens Bernh. po jałow ych polanach, lakach i w rzadszych lasach po 900 m. i wyżej.

Poa annua L. przy ścieżk ach , szałasach i koło domów wszędzie.

P. nemoralis L. Po lasach i zaroślach nie zbyt pospolita, po 1120 m. (Lipowska).

P. palustris L. P. fertilis Host po m okrych łąkach na całym obszarze.

P. pratensis L. po polanach i łąk ach po 1120 m. (Lipowska). P. Chaixii Yill. na całem paśmie śląsko-galicyjskiem po R a­ czą Halę, na Lipowskiej, L uboniu, S trzeblu, Lubogoszczu, Cikli- nie, Mogilnicy i na paśmie Kluczkowskiem od 880 m. po najw yż­ sze szczyty.

P compressa L. po jałow ych miejscach w niższych położeniach. Glyceria plicata F r. na moczarowatych miejscach jeszcze na szczycie Raczej Hali. G. fluitans nigdzie nie widziałem, jest to oczywiście pomyłką, gdy j ą K rupa z Żywieckiego podaje.

B riza media L. po łąkach i polanach pospolita po 1080 m. (Ciklin).

Melica nutans L. po lasach i zaroślach niższego położenia. Dactylis glomerata L. po miejscach traw iastych, po 900 m.

Cynosurus cristatus L. po jałow ych traw iastych miejscach po 850 m.

Festuca rubra L. na grzbiecie Magórki koło B ia ły , na Ma- górze nad Szczyrkiem 900 m. Nie zdaje się być częstą na obszarze zwiedzonym.

F. altissima Ali. F. sihatica Poll. Brzegiem lasu idąc od K lim czaka ku polanie Kamienieckiej (Kam itzer Platte). Być może, że na Beskidzie i częstsza, lecz przeoczona, ponieważ jeszcze nie kw itła.

F. gigantea Vill. po lasach dość częsta na Pilsku, Lipowskiej, w Żabnicy, na Lubogoszczu, Luboniu, Mogilicy, Ostrej, na paśmie Kluczkowskiem i Jaworzyńskiem po 950 m. (Luboń).

F. elatior L. po łąkach i polanach żyźniejszych po 1200 m. (Lipowska), lecz nigdzie nie obficie.

1 0 SJ. W O Ł O S Z C Ż A ft.

Bromus asper Murr. W łesie na Luboniu 950 m.

B . secalinus L. i B . mollis L. po polach ornych i ugorach, ostatni na Lipowskiej 1100 m.

Lolium perenne L. pospolite wszędzie, szczególnie po wsiach. Triticum repens L. pospolite w niższych położeniach.

T. caninum L. W Mszanie dolnej przy Rabie nie częste. Secale cereale L. najwyżej uprawiane pod szczytem Jawo- rza 800 m.

E lym us europaeus L. między zwałami leśnemi na Luboniu 950 m., na Strzeblu 810 m. rzadki.

N ardus stricta L. po wszystkich lichszych łąkach i polanach, miejscami prawie je d y n a traw a, po 1230 m.

Cyperaceae.

Carex muricata L. na moczarowatem miejscu na Gorczu 520 m. G. pauciflora Lightf. na torliastym szczycie Lipowskiej obfi­ cie 1324 m., na P ilsku 1310 m.

C. paniculata L. na moczarowatej łące na górnej granicy la­ sów razem z Swertią i A llium foliosum Clair, na Pilsku.

G. brizoides L. w lasku koło kaplicy Ś. W ita koło S. Żywca, bardzo obficie w dolinie ż a b n ic y pod Lipowską.

C. remota L. po źródlastych miejscach na całym obszarze, po 850 m.

G. echinata Murr. po moczarowatych miejscach wszędzie, lecz nie zbyt obficie, na P ilsku 1400 m.

G. leporina L. po traw iastych miejscach po 1320 m. (L i­ powska).

C. canescens L. przy torze kolejowym poniżej Ż yw ca, na szczycie Baraniej, Lipowskiej (tu bardzo obficie), Skrzycznie, Ra­ czej H ali i na P ilsku (1570 m.).

G. nigra L. pro var. C. Goodenoughii Gay, na moczarowa­ tych miejscach po najwyższe szczyty.

G. tur fo sa F r. W moczarach na szczycie Lipowskiej 1370 m. C. pilulijera L. Po suchszych łąkach i polanach; na Klim ­ czaku, Magórze nad Szczyrkiem , na Lubogoszczu, Snieżnicy, po 1000 m.

G. verna Clair. G. praecox Jacq. i C. digitata L. w lasku koło S. W ita koło S. Żyw ca; może częstsze, lecz o późnej porze niespostrzeżone.

C. glauca Scop. razem z C. echinata na całym obszarze. G. pallescens L. po ła k a c h , polanach i rzadszych lasach wszędzie.

C. fla ra L. po moczarowatych miejscach prawdopodobnie wszędzie, G rójec, Żyw iec, Zadziele, K ocierz, Rajcza, Skrzyczeń, Luboń, Lubogoszcz, Mogilica, pasmo Kluczkowskie, po 1300 m.

O R O Ś L IN N O Ś C I k a r p a c k i e j. u

C. Oederi E brh. na podobnych miejscach lecz rzadsza, w Soli, R ycerkach, w Słonnem koło R abki, przy Mszanie i Rabie w kilku miejscach.

C. distans L. w O krajniku pod Kocierzowym groniem 500 m. nie obficie.

C. silvatica H uds. w lasach na całym obszarze, zwykle w nie­ licznych okazach.

C. pseudocyperus L. w moczarze przy torze kolejowym poni­ żej Żywca rzadka.

G. rostrata W ith. z poprzednia, także przy Koszarawie, czę­ ściej może ju ż skoszona.

C. hirta L. pospolita wszędzie na gruncie więcej piaszczy­ stym, w Żywcu i w Zadzielu w odm. hirtiform is Pers. W mocza­ rze przy torze kolejowym , gdzie C. pseudocyperus, widziałem tu ­ rzycę, która swemi długimi ważkimi liśćmi przypominała C. fi- liformis. T urzyca ta stała w głębokiej wodzie i nie owocowała. Rozumie się, źe wiele stanowisk turzyc widzieć już nie mogłem po skoszeniu łąk.

Heleocharis palustris Rom. et Schult. w rowach, bagnach i po bagnistych łąkach pospolita, najwyżej na Skrzyczniu 1000 m.

Scirpus setaceus L. na miejscach podmokłych, piaszczystych przy potokach i rz ek ac h ; w Kocierzu koło Ż y w c a , w Słonnem koło R a b k i, przy r. Mszanie od Lubom ierza po Mszanę dolną miejscami.

S. silvaticus L. po mokrych łąkach w niższych położeniach wszędzie.

S. caricis Retz. S. compressus Pers. po miejscach podmo­ kłych na całym obszarze, po 970 m. (Gorcz).

-Eriophorum vaginatum L. na torfiastej łące na Pilsku 1310 m., na szczycie Lipowskiej 1320 m. (tu obficie).

E. latijolium Hoppe; po łąkach zabagnionych ; pod Glinnem przy Baraniej, w dolinie Żabnicy, w Milówce, Rajczy, pod L ubo­ niem, Mogilica, Łopieniem i t. d., po 670 m.

E . polystachyum L. E. angustifolium Roth nad Sporyszem, w Kocierzu, przy źródle na szczycie Raczej Hali, na Pilsku 1310 m. O bydwa z pewnością więcej rozpowszechnione, lecz często widzia­ łem je bez owoców.

Cyperus fuscus L. v. nigrescens w korycie Raby koło Mszany dolnej rzadki.

Alismaceae.

Triglochin palustre L. w m okrych ro w ach , przy potokach i rzekach wszędzie, pod Mogilicą po 670 m,

12 E . W O Ł O S Z C Z A K .

Alism a plantago L. Po m okrych miejscach rozrzucona na całym obszarze.

Juncaceae.

L uzula uernalis DC. L . pilosa W illd. po zaroślach, rzadszych lasach, we wschodniej części nie często zauważana z powodu spó­ źnienia; pod Lubogoszczem , na Śnieźnicy, S trzeblu, Ostrej, Mo- dyniu (tu po 800 m.).

L . H ostii Desv. L . jlavescens Host. na Beskidzie zachód, dośó rozpowszechniona, w S. Żywcu koło kaplicy Ś. W ita , na S krzyczniu, M agóra nad R y c e rk ą , na Baraniej , na Raczej H ali i na Przysłupiu, na Lipowskiej, tu do 1300 m .; w dziedzinie lco- sodrzewu na Pilsku. Na wschód od R aby jej nie zauważałem.

L . maxima DC. w wilgotnych lasach na całym obszarze, od 710 m. (Trubacz) po górną granicę lasów dość pospolita.

L . albida DC. po lasach i wyrębach pospolita , w wyższych położeniach o kw iatach brunatnych, sięga po najwyższe szczyty.

L . erecta Desv. L . muliiftora Lej. po polanach w odmianie congesta po najwyższe szczyty.

Juncus effusus L. i J. Leersii Marss. po mokrych miejscach ną całym obszarze, szczególnie ostatni sięgający po 900 m. (Snieźnica).

J. glaucus Ehrh. na podobnych miejscach często z poprzedniemi. J. filiformis L. na górnej granicy lasów, po mokrych "i tor- fiastych m iejscach; zauw ażany od 1000 m .; na Magórze przy Ba­ raniej, na Baraniej, na szczycie Raczej Hali i Lipowskiej (1320 m.). J. articulatus L. J. lamprocarpus Ehrh. po m okrych łąkach, przy rzekach, potokach i w rowach pospolity.

J. sguarrosus L. na łące torfiastej pod Słowiakowym gro­ mem powyżej R ycerki dolnej (nielicznie), przy górnym biegu Ni- kulinlci koło Rajczy, bardzo obficie na szczycie Lipowskiej 1320 m.

J. bufonius L. po miejscach wilgotnych, piaszczystych pospo­ lity, po 900 m.

Melanthaceae.

Veratrum Lobelianuni Bernh. po polanach: na Lipowskiej 1200 m., na szczycie Ciklina, od Przysłopu po T rubacz w paśmie Kluczkowskiem miejscami bardzo obficie (kwiat zawsze żółto - zie- lonawy).

Liliaceae.

L ilium martagon L. Zdaje się być na obszarze zwiedzonym dośó rzadkie; w Cygańskim lesie przy źródłach Białej (Białki), na szczycie Ciklina 1060 m.

O R O Ś L IN N O Ś C I K A R P A C K I E J . 13

Alliam victoriale L. na Pilsku w dolnej dziedzinie kosodrzewu między Vaccinium myrtillus powyżej stanowiska A. folio sum Clairy. (A. sibiricum aut.).

A . ursinum L. w lasach bukow ych, zwykle m okrych; na Kocierzowym groniu ze strony od K o cierza, na północnych sto­ kach góry Solne] (Salzberg) (bardzo pospol.), na Strzeblu, na wschod­ nim stoku Mogilicy od 850— 950 m. również bardzo pospolite.

Paris quadrifolia L. po lasach na całym obszarze, lecz nie obficie, po 1050 m. (Mogilica).

Polygonatum multiflorum Ali. w lasku koło kaplicy S. W ita koło S. Żywca, na Magórce nad Szczyrkiem 900 m., na Luboniu, na Ostrej koło Limanowej 670 m.

P. verticillatum Ali. najniżej w lasku koło Ś. W ita, zwykle na górach choć nie bardzo pospolite, na P ilsku około 1100 m.

Convallaria majalis L. w lasku koło S. W ita kolo S. Żywca. Majanthemum convallaria W igg. M. bifolium DC. w lasach na całym obszarze.

Irideae.

Gladiolus imbricatus L. na Beskidzie z. prawie wszędzie po łak ac h , polach ornych, czasem i po w yrębach, np. na Magórce nad Szczyrkiem , na polanie Lipowskiej po 900 m. Dość często widziałem go także poza R aba w porze spóźnionej, np. w Kasinie W ielkiej, pod Mogilica, na Gorczu (też około 900 m ).

Orchideae.

Microsłylis monophylla Lindl. Malaxis monophylla Sw. na moczarowatym zrębie na Magórce nad Szczyrkiem 910 m ., na Gorczu 800 m. wszędzie nie obficie.

Orchis globosa L. po polanach i to zdaje się tylko pierwo­ tnych; na Magórce koło Biały od 900 m., na Magórze nad Szczyr­ kiem od 850 m., na polanie Kamienieckie] 950 m., na Skrzyczniu 930 m., na Magórze nad R ycerka 1040 m., na Kocierzowym gro­ niu 780 m., pod Glinnem powyżej G órki W ęgierskiej 600m., przy potoku M ikulinie koło Rajczy już od 560 m., na Ciklinie 1060 rm, na paśmie Kluczkowskiem od 720 po 1100 m.. Ja k widać z po­ danych stanowisk, roślina ta na Beskidzie zachodnim schodzi o wiele niżej, niż na polanach na wschód od Raby położonych; zdaje mi się, że w tak nizkich położeniach dalej na wschodzie nie rośnie.

O. maculata L. po polanach nie częsta; na szczycie K lim ­ czaka , pod szczytem B araniej, u podnóża S k rzy czn ia, na Kocie­ rzowym groniu po szczyt (tu częstsza), w dolinie Żabnicy, na L u- boniu, na szczycie Modynia.

14 E . W O Ł O S Z C Z A K .

Gymnadenia albida Rich. I ten storczyk zstępuje w Beski­ dzie zachodnim dość nizko: na Skrzyczniu 780 m ., w Żabnicy 600 m., na Kocierzowym groniu, w Soli 700 m.; na Magórze po­ nad R ycerką 1040 m., pod szczytem Lubonia 1020 m. Roślina ta zdaje się jednak wszędzie być dość rzadka.

G. conopsea RBr. po łąkach i polanach również nie zbyt czę­ sta* na Magórce koło Biały 860 m., na Magórce nad Szczyrkiem po 900 m., na polanie K am ienieckiej, na Skrzyczniu 780 m., na Kocierzowym groniu (nieco częstsza), między Śnieżnicą i Cikli- nem 680 m., na paśmie Kluczkowskiem.

Platanthera tńfolia Reiehb. w rzadszych lasach, około Suchej, u podnóża Skrzycznia, na Magórce nad Szczyrkiem, 850— 9 0 0 m., na polanie Kamienieckiej, pod szczytem Lubonia 1020 m.

Coeloglossum viride H artm rozproszone na całym obszarze; na Skrzyczniu 780 m ., pod szczytem Baraniej, na Magórce nad Szczyrkiem 1000 m ., na Raczej H ali, od Gorcza po Trubacz od 790— 900 m.

Listera ovata RBr. po polanach i łą k a c h , na Skrzyczniu 780 m., na Magórce nad Szczyrkiem 900 m.; na wschód od Raby niezauważana, pewnie skoszona.

L. cordata RB. w lesie jodłowym na Ciklinie od północy nie­ częsta między mchami około 900 m.

Neottia nidus avis Rich. w lesie na Lipowskiej około 900 m. nie rzadka, na Modyniu 820 m.

Epipactis viridans Crantz. w lasach i zaroślach rozproszona; pod B aranią (300 m.; na Skrzyczniu, w Kamiennej pod Pilskiem, w Zadzielu, Żabnicy, R ycerkach, pod Szczytem Lubogoszcza, na L uboniu, Strzeblu, na paśmie Kluczkowskiem po 1150 m ., na Ostrej 760 m.

E .palustris Crantz. po m okrych miejscach, pod Glinnem 600 m., w Kamiennej pod Pilskiem, na Gorczu 790 m. (obficie).

Potamogetoneae.

Zannichellia pedunculata Reichb. w moczarach w Żyw cu od północy i w Mszanie koło Lubomierza dość obficie. Czy K rupa nie pomieszał rośliny z Potamogeton trichodes? Dziwna rzecz, że K rupa Zannichellii a ja Potamogeton trichodes koło Żywca nie wi­ dzieliśmy.

Potamogeton natans L. w moczarze koło toru kolejowego po­ niżej Ż yw ca; w sztucznym stawie w Lipowej.

P. crispus L. w Żywcu.

P . pusillus L. w Mszanie koło Lubomierza dość obficie.

Lemnaceae.

O R O Ś L IN N O Ś C I K A R P A C K IJ J J . 15

Typhaceae.

Typlia angustifolia, L. w wodach stojących w Suchej. Sparganium erectum L. S. ramosum Huds. w błotnistych ro­ wach w Mszanie dolnej.

Callitricheae.

Callitriche verna L. w moczarach na paśmie Kluczkowskiem około 1000 m. nie częsta; na Magórce koło Biały, w dolinie Ko­ cierza.

Betulaceae.

Betula verrucosa E hrh. Szczególnie przy dolnej granicy j e ­ dlin na całym obszarze, na Śnieżnicy w postaci krzewu sięga po 900 m.

B. obscura A. Kot., Rehm. et W oł. FI. poi. exs. Nr. 79. Na Beskidzie widziałem j ą kolo Zadziela sadzon ą, także w Tarnowie koło dworca. Na wschód od R aby rośnie ona dziko i to miejscami obficie z poprzednią; na Luboniu, koło Ptaszkowej niedaleko G ry­ bowa, na Śnieżnicy (stare okazy), przy Czarnym potoku pod Mo- gilicą, na paśmie Jaw orzyńskiem , szczególnie na Babiej górze i w Sow linach, gdzie na 14 drzew zwykłej brzozy liczyłem 3 drzewa B. obscura. W idziałem ją także przy kolei od W oli Ł u- żaóskiej aż prawie po Rzeszów; jeden z towarzyszy podróży za­ pewniał mię, że brzoza ta w tej okolicy jest dość częsta.

B. brunescens m. {B. obscuro- rerrucosa), peridermate trun- corum veteriorum ex albo plus minus brunescente, stratis lamellosis perpaucis minusgue distinctis, plagiolatim [nec chartaceo) aegreque secedentibus, plerumcpue tempestate inigua evanescentibus. Inter parem tes in monte Luboń Wielki ripae fl. liabae et in monte Babia Góra ripae fl. Łososinae adjacentibus rara. Mieszaniec o korze szarawej, b ru n a tn a w ej, o warstwowaniu zewnętrznem bardzo słabo rozwi- n iętem , którego zewnętrzne cienkie i niewyraźne warstwy w po­ staci krótkich płateczków (nie ja k u B . rerrucosa w postaci mniej więcej szerokich, w kierunku poziomym wydłużonych pasków) od pnia z trudnością się oddzielają, i na pniu z czasem niszczeją.

A lnus glutinosa G artn. na moczarowatyck miejscach na M a­ górce koło Biały około 640 m. z następującą.

A . incana DC. szczególnie przy rzekach i potokach pospolita.

Cupuliferae.

Garpinus betulus L. w dolnej dziedzinie lasów na paśmie J a ­ worzyńskiem do 500 m.

16 E . W O Ł O S Z C Z A K .

Corylus avellana L. Brzegiem lasów wszędzie po 700 m. Quercus sessiliflorci Sm. podaje K ru pa z okolic Ż yw ca; lecz dębu tego sam nie napotykałem ; rośnie tu szczególnie przy Ko­ szarawie Q. robur, którego on z okolic Żywca wcale nie podaje. Q. sessilifiora widziałem tylko na stokach Babiej Góry przy Ło­ sosinie od strony Klęczan.

Q. robur L. widziałem pod Luboniem 530 m. od T ym barku po Męcinę.

Fagus silm tica L Po lasach wszędzie. Karłowacieję na Ra­ czej Hali około 1140 m ., na Luboniu 1025 m ., na Śnieźnicy 1006 m., na Mogilnicy (gdzie od 950 m. tworzy czysty drzewo- staw) od 1050 m.

Ulmaceae.

Zanotowałem tylko Ulmus montana Sm. lecz i ta sadzona.

Urticaceae.

Obie pokrzyw y na odpowiednich miejscach; lecz Urtica dioica L. rzadsza w wyższych położeniach niż gdzieindziej w Karpatach.

Cannabineae.

Hum ulus lupulus L. tu i owdzie po zaroślach; w Mszanie dol­ nej i M arcinkowicach przy D unajcu.

Salicineae.

Salix daphnoides Vill. przy rzekach i potokach: w Żywcu przy Sole, w Korbielowie, w Mszanie dolnej, Słomce koło Mszany, w Łopuszny i Zarąbkach 700 m. pod K luczkam i, często sadzona między Chabówka i Poroninem, także na Górce koło Ptaszkowej niedaleko Grybowa.

S. triandra L. i S. amygdalina L. na całym obszarze przy rze­ kach i potokach, czasem obok siebie.

S. Busselliana Sm. po wsiach i przy potokach górskich obok S. fragilis L.

S. alba L. dość pospolicie po wsiach sadzona.

S. purpurea L. przy rzekach i potokach pospolita, na Pilsku jeszcze około 1000 m.

S. pentandra L. po m okrych łą k a c h ; koło Pisarzowej w Są- deckiem , między Milówką i R ajczą, w Glisnem pod Luboniem 600 m., w pobliżu karczm y „Podgorze“ pod Cichoniem.

O R O Ś L IN N O Ś C I K A R P A C K I E J . 17

S. incana Sehrank przy brzegach i potokach; przy Kosza­ rawie w Ż yw cu, w Suchej, w Mszanie Dolnej, przy Czarnym po­ toku pod M ogilicą, obficie od Łososiny górnej ku Dunajcowi.

S. cinerea L. na obszarze górskim nie częsta; w Żywcu przy torze kolejowym, w dolinie Kocierza.

S. silesiaca Willd. na Beskidzie z. wprawdzie dość częsta, lecz mniej obficie niż na wschód od Raby.

S. fa g ifo lia W illd. (S. caprea-silesiaca) przy K am iennym po­ toku pod Pilskiem 1010 m.

S. subaurita And. (S. aurita-silesiaca) na polanie Kam ieniec­ kiej (Kam itzer Platte).

S. caprea L. po lasach i zaroślach dość częsta, po 950 m. (Przysłop pod Racza Hala).

S. capreolata A. Kern. (S. aurita-caprea) na Snieżnicy około 900 m.

S. aurita L. najpospolitsza tu wierzba górska, sięga po n a j­ wyższe szczyty.

S. nigricans Sm. na P ilsku nie ro śn ie !

8. rosmarinifolia L. (S . repens aut.) na łace koło Lachowic w pobliżu Suchej.

Populus tremula L. po lasach, wszędzie stosunkowo nie obfi­ cie, po 760 m. (pod Cichoniem).

P. nigra L. częsta około Żywca z P. pyram idalis Rozier. P. pyram idalisyinigra F ig e rt, przy lewym brzegu Soły po­ wyżej Żywca.

P. monilifera w Żywcu i Pietrzykow icach sadzona.

Salsolaceae.

Schizotheca patida Ćel. A triplex patula L. po wsiach, a także i po ugorach na całym obszarze.

Chenopodium bonus Henricus L. na całym obszarze szczegól­ nie koło szałasów.

Ch. album L. i Ch. glaucum L. po wsiach wszędzie pospolite. Ch. vulvaria L. rzadkie pod fabry ka sukna w Żywcu. Ch. polyspermum L. w Mszanie Grórnej rzadkie.

Polygoneae.

Polygonum bistorta L. po m okrych łakach na paśmie K lucz­ ko wskiem miejscami po 1300 m.

P. amphibium L. w moczarach koło toru kolejowego w Cięż­ kowicach.

P. lapathifolium L. po ogrodach, czasem i po polach wszędzie. Spraw. Kom. fizyogr. T. XXXII. 3

18 E . W O Ł O S Z C Z A R .

P persicaria L. w rowach i po m oczarowatych miejscach wszędzie.

P. hydropiper L. po rowach i przy potokach leśnych m iej­ scami obficie.

P. aviculare L. szczególnie po wsiach i w ich pobliżu. P . convolvulus L. po polach ornych wszędzie.

Rumex obtusifolius L. przy rzekach, potokach, w lasach i na wilgotnych polanach po 1220 m. (Racza Hala).

R . conglomeratus Murr. po wsiach nie rzadki.

R . crispus L. po wsiach nie pospolity; Żyw iec, Jeleśnia, Mszana Dolna, T ym bark, Chomraniec.

R. alpinus Ł. w pobliżu szałasów na Lipowskiej w kilku miejscach, na paśmie Kluczkowskiem miejscami bardzo obficie od 920— 1150 m.

R . arifolius Ali. w lasach wilgotnych rozproszony od 850 m. S tr zebel) po górna ich granicę.

R.acetosa L. zwykle w niższych położeniach, najwyżej 1090 m. na Magórze nad Szczyrkiem, i rzadki.

R . acetosella L. po ug o rach , obryw ach, lichych polanach i t. d. po 1150 m. (Lipowska).

Daphnoideae.

Daphne mezereum L. w lasach na całym obszarze rozrzu­ cone, najwyżej w Raczej Hali i Mogilicy około 1000 m.

Aristolochieae.

Asarum europaeum L. po lasach i gajach wszędzie, po 1020 m. (Luboń).

Plantagineae.

Plantago major L. po 1200 m. (Lipowska) i P. lanceolata L. szczególnie w formie sphaerostacliya W immer, po łakach, polanach i przy ścieżkach pospolita, mniej pospolita P. media L. zauważana po 790 m. (Gorcz).

Valerianeae.

Valerianella dentata Poll. po polach uprawnych na całym obszarze.

Valeriana exaltata Mik. w potokach błotnistszych, w niższych położeniach dość częsta; w Żywcu przy Koszarawie bardzo obficie, w Zadzielu, w Górce węgierskiej, w dolinie Żabnicy, w Zarytem ,

O R O Ś L IN N O Ś C I K A R P A C K I E J . 19

Mszanie D olnej, Pisarzow ej, T y m b ark u , Limanowej. Właściwej V. officinalis nigdzie nie widziałem.

V. sambucifolia Mik. nie zdaje się być w ogóle tu (z w yjąt­ kiem Babiej Góry i Pilska) częsta rośliną; na Lipowej 1100 m. na Lubogoszczu 800 m.— na paśmie Kluczkowskiem.

V. tripteris L . na paśmie Kluczkowskiem stosunkowo nie częsta.

Dipsaceae.

Dipsacus silvester Huds. bardzo licznie koło Stróż, na Górce koło G ry b o w a, w M arcinkow icach, dalej w M ęcinie, Chomrańcu i Mszanie Dolnej.

D. laciniatus L. W Męcinie miejscami.

Knautici awensis Coult. po polach, suchszych łąkach wszę­ dzie; innej nie zauważyłem.

Succisa pratensis Monch po polanach i łąkach rozproszona, najw yżej 1236 m. na Kaczej Hali i tu rzadka.

Compositae.

E upatorium cannabinum L. po rowach grom adnie; przy po­ toku R ycerki pod Raczą H a lą , pod Luboniem 700 m.

Adenostyles albida Cass. (Cacalia albifrons L. fil.) miejscami gromadnie po polanach i przy potokach leśnych; na Magórze nad Szczyrkiem , między szczytem Klimczaka i polaną K am ieniecką i na ostatniej, na Pilsku pod górną granicą lasów, na Mogilicy i na paśmie Kluczkow skiem ; od 900— 1200 m.

Homogyne alpina Cass. na szczycie Klim czaka, na Mogilicy, na paśmie Kluczkowskiem , od 670— 1260 m.

Petasites officinalis Monch. przy rzekach i potokach grom a­ dnie; w Żywcu między Koszarawą i torem kolejowym , przy Ko­ cierzu, koło Rajczy, w Rycerce Górnej pod Raczą H alą, w dolinie Żabnicy (gdzie bardzo obficie), na Lubogoszczu, po 600 m.

P . albus G artn. po lasach na całym obszarze.

Tussilayo fa r fa ra L. po miejscach wilgotnych nieuprawnych, szczególnie gliniastych pospolita, po 790 m. (Gorcz).

Erigeron acer L. po pustkowiach na całym obszarze po 1310 m. (Kluczki).

E. canadensis L. po ugorach, po wsiach dość pospolity. Bellis perennis L. po miejscach traw iastych na całym obsza­ rze po 1000 m. (Magóra nad Szczyrkiem).

Solidago virga aurea L. po lasach dośó częsta; na wyższych szczytach ja k na Raczej H a li , K lim czak u , na paśmie .Kluczkow­ skiem w odmianie alpestris Koch.

20 E . W O Ł O S Z C Z A K .

Inula conyza DC. po zaroślach lub w yrębach; nad Spory­ szem koło Ż y w ca, na Lubogoszczu i Strzeblu (750 m.j, w ogóle nie licznie.

I. salicina L. rzadka w zaroślach powyżej Sporysza, także i w Sporyszu.

I. brittonica L. w niższych położeniach przy rzekach i poto­ kach dość częsta.

Telekia speciosa Baumg. i Budbeckia laciniata po ogrodach tu i owdzie od Żyw ca po Maków.

Bidens tripartitus L. po m okrych m iejscach, szczególnie po wsiach pospolity.

B. cernuus Huds. po bagnistych miejscach; w zachodnich K arpatach stosunkowo rzad k a; w Kocierzu, w Jeleśnej, w Mszanie Dolnej, w Z abłu dziu, w Łopusznej.

Galinsoga paw iflora Car. pospolita w zbożu w Żywcu i w oko­ licy, także w Mszanie Dolnej nie rzadka.

Anthemis awensis L. po polach ornych i ugorach, najwyżej na Magórze nad Szczyrkiem 820, na Jaw orzu 910 m.

Achillea millefolium L. pospolita po miejscach traw iastych i w yrębach po 910 m., w dolinie Kocierza także o kw iatach czer­ wonych.

M atricaria inodora L. po w siach, polach ornych i ugorach wszędzie rozproszona.

Chrysanthemum vulgare Bernh. po miedzach i brzegiem ro­ wów, w Soli, Jeleśni, Kocierzu, w Górce węgierskiej.

Gh. leucanthemum L. po łakach i polanach po najwyższe szczyty, jednak nie zbyt obficie.

Ch. rotundifolium W . K. w lasach n a górnej ich granicy na P ilsku na kilku miejscach, na T rubaczu i K luczkach od 1050 —

1250 m.

Artem isia vulgaris L. w Ciężkowicach, w Chomrańcu. A . absinthium L. po stokach, nie licznie w Chomrańcu.

Gnaphalium silvaticum L. po polanach, w yrębach i przy ścież­ kach leśnych, na Lipowskiej do 1200 m., choć tu ju ż rzadkie.

G. nowegicum Gun. w zachodnich K arpatach nie pospolita, od 880 m. (Magóra nad Szczyrkiem), na wschód od R aby częstsze.

G. supinum L. od dolnej granicy kosodrzewu po szczyt P il­ ska, także na polanach spasanych na Lipowskiej 1220 m. (tu rzadkie).

G. uliginosum L. po m okrych miejscach pospolite; najwyżej na Ciklinie 1060 m.

Antennaria dioica G artn. po ugorach, polanach i t. p. po n aj­ wyższe szczyty.

Filago germanica L. na wschód od R aby rozrzucona, po ugo­ rach od Mszany Dolnej po Lubomierz, pod Łubogoszczem.

O R O Ś L IN N O Ś C I K A R P A C K I E J . 21

F. montana L. na podobnych miejscach; w Łodygowicach, w Rajczy, pod Lubogoszczem, Luboniem, w Niedźwiedziu a może i częściej, po 700 m.

Doronicum austriacum Jacq. szczególnie brzegiem lasów na całym obszarze, miejscami obficie od 600 m. (koło Rajczy i w do­ linie Żabnicy) po górną granicę lasów; w paśmie Jaw orzyńskiem na Jaw orzu rzadsze (910 m.).

Senecio vulgaris L. szczególnie po wsiach pospolity.

S. viscosus L. po suchszych wyrębach i zaroślach, na Lubo- goszczu, na Strzeblu, w Kocierzu, nie licznie.

8. jacobea L. po miedzach, zaroślach w niższych położeniach dość pospolity, na Strzebla po 800 m., na Jaw orzu po 750 m.

S. subalpinus Koch. szczególnie na Beskidzie bardzo często się pojawia i schodzi do 600 m. w dolinie Ż abnicy; nieco rzadziej na wschód od Raby, lecz i tu miejscami obficie, np. na paśmie K luczkow skiem , tu od 800 m .; na paśmie Jaworzyńskiem nie zauważany.

S. nemorensis L. w lasach po górną ich granicę wszędzie, choć nie zbyt obficie.

S. saracenicus L. S. Fuchsii Gmel. na podobnych stano­ wiskach, lecz rzadszy; na Raczej Hali, Baraniej, Magórze nad R y­ cerką, Trubaczu, na Lipowskiej, pod Cichoniem.

Carlina acaulis L. po łąkach górskich i polanach od 480 m. po 950 m. nie rz a d k a , rzadsza w wyższych położeniach np. na Gorczu 1080 m., na Lipowskiej 1200 m.

Centaurea jacea L. po łąkach i zaroślach na Beskidzie z. nieco rzadsza, na wschód od R aby częsta.

C. pratensis Thuill. na Beskidzie zach. szczególnie po łąkach dość częsta, na Pilsku po 930 m.

C. austriaca W illd. na Beskidzie zachodnim prawdopodobnie nie rzadka, lecz kw itnących okazów nie miałem.

G. cyanus L. w zbożu miejscami dość obficie.

C. scabiosa L. po suchszych łąk ac h ; przy Koszarawie w Żywcu, w Mszanie Dolnej, Kasinie W ielkiej, pod Ciklinem, na Jaworzu, na Babiej górze Jaw orzyńskiej, na Gorczu 1080 m. tu obficie.

C. rhenana Boreau, nad Sporyszem w zaroślach rzadka. Carduus acanthoides L. po pustkowiach po wsiach pospolity. Cirsium lanceolatum Scop. na podobnych m iejscach, sięga jed n ak wyżej.

C. paluslre Scop., G. rimdare L k . i C. oleraceum Scop. po mokrych łąkach na całym obszarze.

G. arvense Scop. po polach, ugorach i po wsiach pospolita. Arctium lappa L. i A . tomentosum Schk. po wsiach dość częste.

22 E . W 0 Ł 0 S Z 0 Z A K .

Lapsana communis L. po polach, rzadszych lasach i po wsiach po 900 m. (Lipowska).

Cichorium intybus L. po pustkowiach pospolite.

Hypochoeris glcibra L. na Rogaczu koło Pilska 820 m. rzadka. H . radicata L. i Aparyia autumnalis pospolite po łąkach i po­ lanach po najwyższe szczyty.

Leontodon hispidus L. i odmiana L . danubialis Ja,cq. na ca­ łym obszarze, często obydwie razem , ostatnia sięga jednak wyżej. Trcigopogon orientalis L. rzadki nad Sporyszem koło Żywca, na łąkach na Gorczu 690 i 900 m.

Picris hieracioides L. po zaroślach i brzegiem lasów na ca­ łym obszarze.

Sonchus oleraceus L. po wsiach w ogrodach. S. awensis L. w zbożu dość częsty.

Prenanthes purpurea L. w lasach bukowych pospolita. Lactuca muralis Gartn. w lasach po górną ich granicę po­ spolita.

Taraxacum officinale W igg. po miejscach trawiastych, szcze­ gólnie po wsiach wszędzie, po 1200 m (na Lipowskiej).

Crepis biennis L. po łąkach po 850 m. (Magóra nad Rycerką). C. virens L. po polach i ugorach pospolita.

C. hieracioides W. K. na grzbiecie międy Magórą nad R y­ cerką i Przysłopem koło Raczej Hali, 950 m., na Ciklinie 1060 m., na paśmie Kluczkowskiem miejscami po 1050 m.

C. paludosa L. po miejscach zabagnionych pospolita.

Ilieracium pilosella L. po suchszych łąkach, polanach i ugo­ rach pospolita po najwyższe szczyty.

H auricula L. na podobnych miejscach lecz rzadsze.

H . Bauhinii Bess. rozrzucone na całym obszarze po 1300m . (Lipowska).

H . arvicola N. P. H. Bauhini - pratense, na Przysłopie przy Raczej Hali rzadkie (950 m.) z nastepnem.

H. pratense Tausch na Magórze nad Szczyrkiem 1050 m., na Pilsku około 1140 m., na Jaw orzu 920 m.. na Strzeblu 810 m.

H . aurantiacum L. na Magórze nad R ycerką na wyrębie 850 m., na szczycie tejże, na Trubaczu pod Czołem 1120 m , na Lipowskiej llOO m. wszędzie nie obficie i w ogóle rzadsze.

PI. silvaticum L. pro var. II. murorum w lasach na całym obszarze po 900 m.

II. rulgatum F r. po łąkach i polanach wszędzie, lecz nie wszędzie obficie.

H . sabaudum L. w lasku koło kaplicy Ś. W ita koło S. Żywca, na Strzeblu 630 m., na Jaw orzu 900 m.

H . umbellatum L. po łąkach i polanach miejscami obficiej, miejscami rzadkie, po 1230 m. (Racza Hala).

O R O Ś L IN N O Ś C I K A R P A C K I E J . 23

Mulgedium alpinum Cass. przy Kam iennym potoku pod Pil- skiem od 700 m., na Lipowskiej po 1210 m v na Baraniej około 1100 m. okazy o białych kw iatach nie zbyt rzadkie.

Campanulaceae.

Jasione montana L. po suchszych stokach i ugorach Magórki koło B ia ły , w dolinie Kocierza aż po szczyt Kocierzowego gronia nad O krajnikiem po 670 m.

Phyteuma spicatum L. dość częste po lasach po górną ich granicę.

Campanula rotundifolia L. na łąkach i polanach, przy Niku- linie koło Rajczy kilk a okazów, przy Kam iennym potoku pod Pil- skiem, na szczycie Mogilicy bardzo rzadka.

C. trachelium L. brzegiem lasów i w zaroślach po 910 m. G. latijolia K rupy z pod Skrzycznia jest bardzo wątpliwa, gdyż tam widziałem tylko poprzednią, której K rupa wcale nie po­ daje, a która tam nie rzadka.

C. patula L. po łąkach i polanach dość pospolita, na Cikli-nie po 1060 m., na Raczej Hali po 1230 m.

G. rapunculoides L. po ugorach, w zaroślach, brzegiem lasów dość częsta po 800 m. (Lipowska).

G. persicifolia L. na podobnych miejscach, zdaje się być roz­ rzucona.

G. cewicaria L. na łące w L ipow ej, na szczycie Kocierzo­ wego gronia dość obficie, zdaje się być rzadszą.

G. glomerata L. w zaroślach nad Sporyszem koło Żywca i przy K oszaraw ie, w dolinie K ocierza, na Kocierzowym groniu, w Soli, na paśmie Kluczkowskiem po 1020 m. (Gorcz).

Rubiaceae.

Galium cruciatum Scop. zdaje się na Beskidzie z. nie być zbyt częstem, widziałem je koło Żywca i na Magórze nad Szczyr­ kiem powyżej 1000 m., lecz tu rzadkie.

G. vernum L. pospolite po najwyższe szczyty.

G. uliginosum L. w moczarach przy torze kolejowym poni­ żej Żywca, przy Nikulinie koło R ajczy, między jałow cem na dość suchych miejscach na Słowiakowym groniu koło S oli, na wschód Raby pospolite.

G. palustre L. po moczarach na całym obszarze; w Mszanie Dolnej w odmianie elongatum Presl.

G. rotundifolium L. po lasach, wyrębach na całym obszarze, najczęstsze po 900 m., sięga jed n ak i po *1000 m. (Lipowska), choć tu nie zbyt obficie.

24 K . W O Ł O S Z C Z A K .

G. silvaticum L. nie istnieje na całym obszarze; zastępuje je G. Schultesii V est, które jed n ak , ja k w ogóle w całych zachodnich K arpatach jest nie częste; w lasku koło S. Ż yw ca, nad Spory­ szem, na Skrzyczniu do 880 m., w Zadzielu, w dolinie Kocierza, w R ajczy, na Magórze nad R ycerka 880 m .; pod szczytem Klim ­ czaka, na Strzeblu 700 m. tylko kilka okazów.

G. verum L. po suchszych łąkach i zaroślach od T ym barku ku Dunajcowi miejscami i nie obficie.

G. mollugo L. po zaroślach, łąkach i brzegiem lasów nie zbyt pospolite.

Sherardia awensis L. po ugorach i polach ornych dośó czę­ ste, jed n ak nie tak pospolite ja k za D unajcem , po 960 m.

Asperula odorata L. po lasach po górną ich granicę, zdaje się nie zbyt obficie.

Lonicereae.

Lonicera xylostewn L. po lasach i zaroślach na całym obsza­ rze rozrzucona.

L . nigra L. na podobnych miejscach i częstsza, ju ż od 500 m. Yiburnum opulus L. po wilgotnych lasach i zaroślach ro z­ rzucone po 730 m. (pod Cichoniem).

Sambucus ebulus L. po pustkowiach, na obszarze rozrzucone, na Magórce koło Biały 915 m., w Kocierzu 670 m., w Krzyżowej^ w Bystrej przy Białej (Białce), tu bardzo obficie.

S. nigra L. w Lipowej, w Mszanie Dolnej, na Jaworzu 910 m. S. racemosa L. po lasach, szczególnie przy potokach, nie zbyt częsta, sięga po górną granicę lasów.

Adoxa moschatellina L. pod skałam i pod szczytem Lubonia i Strzebla. Prawdopodobnie roślina ta nie rzadka, lecz o spóźnio­ nej porze już niedostrzeżona.

Oleaceae.

F raxinus excelsior L. tylko po wsiach tu i owdzie sadzona.

Gentianeae.

Gentiana cruciata L. w zaroślach nad Sporyszem rzadka. G. asclepiadea L . brzegiem lasów i po polanach dość częsta od 450 m. (w Kocierzu).

G. pneumonanthe L. po moczarowatych lub m okrych łąkach, w Lachowicach koło toru kolejowego, pod Ciklinem, koło Kasiny W ie lk ie j, na Czarnym Dziale koło Mszany D o lnej, na Łopieniu 420 m., na wrzosowisku pod Mogilicą. Zdaje mi się, że na wschód

O R O Ś L IN N O Ś C I K A R P A C K I E J . 25

od Raby je st dość pospolita; nie mogłem jej wszędzie zauważać, bo często widziałem tu łąki skoszone.

G. oblongifolia Schur Sert. p. 50 n. 1907 sec. Borb. Term. kozi. X X X I I I, p. 79. G. carpatica W ettst. na wschód od R aby po po­ lanach i łąkach miejscami obficie (po części ju ż skoszona), pod Mogilicą 570 m., na dziale pod Modyniem i na Modyniu 640 — 950 m., na paśmie Kluczkowskiem od 790— 950 m ., na Jaw orzu 850 m., a ztąd po Babią Górę Jaw orzyńską po 860 m.

G. germanica W illd. widziałem nie licznie na polanie na Skrzyczniu i na Słowiakowym groniu koło Soli. W czasie mego pobytu na wymienionych miejscach zaledwie pierwsze kw iaty się otwierały i to zbyt rzadko. G. oblongifolia kwitnie już z początkiem lipca wszędzie. Choć na stanowiskach goryczki podawanej pod nazwą G. amarella var. pam iflora i var. grandijlora nie wszędzie być m ogłem , to muszę przypuszczać, ze na Beskidzie zachodnim rośnie tylko G. germanica a nie G. oblongifolia, gdyż i Kolben- heyer i K rupa mówią tylko o pierwszej, a przypuszczenie jeszcze więcej nabiera prawdopodobieństwa, że tak na wschód od Raby ja k i w Tatrach i na Beskidzie z sekcyi Endotricha nigdy dwóch gatunków z tej sekcyi nie napotykałem . Naturalnie nie mam tu na myśli G. verna, którą w lipcu lub sierpniu bardzo byłoby trudno zauważyć.

G. ciliata L. na starym ugorze pod Luboniem 700 m ., na stokach w Podobinie koło Mszany Dolnej, rzadka.

Swertia perennis L. znajduję się na Pilsku na paru łąkach. Centaurium umbellatum Gilib. Erythraea centaurium Pers. na całym obszarze po polach, ugorach i w yrębach dość częsta; naj­ wyżej przy źródłach Kamienicy na Kluczkach. 1200 m.

G. inapertum Rafn. Erythraea pulchella Lr. na nam ule R aby w Mszanie Dolnej nie obficie.

Menyanthes trifoliata L. na małej łączce przy Czarnym po­ toku pod Mogilicą nie obficie.

Labiatae.

Mentha silrestris L. v. candicans Cr. gromadnie przy poto­ kach na całym obszarze po 750 m.

M. austriaca Jacq. po bagnistych rowach i potokach w niż­ szych położeniach.

M. arcensis L. po polach, ugorach i t. p. pospolita.

Lycopus europaeus L. po rowach i potokach na całym ob­ szarze.

Salcia glutinosa L. w zaroślach po stokach; nad Sporyszem koło Żywca, przy Kocierzu, pod Raczą H a lą , koło Rychw ałdka,

26 E . W 0 Ł 0 S Z 0 Z A K .

od K asiny W . po D unajec do 800 m., na Luboniu, Strzeblu, L u ­ bogoszczu i paśmie Kluczkowskiem.

S . pratensis L. nad Sporyszem w zaroślach rzadka.

S. verticillata L. po suchszych otw artych miejscach nie zbyt obficie, po 1080 m. (Gorcz).

Origanum vulgare L. z Beskidu z. nie zanotow ana, poza Raba dość częste po 910 m. (Jaworze).

Thgmus ovatus Mili. w dolnych położeniach na całym obsza­ rze, lecz nie obficie.

Th. ovatus Mili. var. montanus po łąk ach i polanach po 1236 m. (Racza Hala) wszędzie.

Galamintha awensis Lam. G. acynos Clairy. po odsypiskach potoków i rzek, po ugorach na całym obszarze do 500 m.

C. clinopodium Benth. brzegiem lasów i w zaroślach tu i ow­ dzie naw et obficie, po 970 m. (Gorcz).

Brunella vulgaris L. po łąk ac h , lasach i przy ścieżkach le­ śnych wszędzie.

Nepeta nuda L. brzegiem gościńca i na stokach od Chomrańca po Klęczany.

Glechoma hederacea L. po ugorach, suchszych łąkach w dol­ nych położeniach obficie.

Lamiurn amplexicaule L. i L . purpureum L. po wsiach wszędzie.

L . maculatum L. szczególnie po zaroślach i w lasach. L. album, L. przy potokach, w ogrodach po 540. m. '

Galeobdolon luteum L. w lasach pospolite, najczęstsze po 1000 m.

Galeopsis ladanum L. po ugorach około Ż yw ca, pod Lubo- goszczem, w Mszanie Dolnej.

G. telrahit L. po ugorach, polach, przy płotach i w ogrodach pospolita, po 1080 m. (Gorcz).

G. speciosa Mili. po lasach rzadszych, zaroślach i wyrębach, miejscami obficie, po 1200 m. (Racza Hala).

Stachys germanica L . na Beskidzie z. nie zauważana. S. alpina L. po lasach, wyrębach i w zaroślach ju ż od 430 m. (powyżej Sporysza) rozrzucona, ale w szędzie, po 950 m. zauwa­ żana (Przysłop pod Raczą Halą).

8. silvatica L. tylko miejscami a to zwykle obficie; w Dol­ nym Kocierzu, w Żabnicy, przy K am iennym potoku pod Pilskiem, na Lubogoszczu, L uboniu, S trzeblu, na Mogilicy, tu po 970 m., na paśmie Kluczkowskiem.

S. palustris L. po miejscach otwartych w ilgotnych, szcze­ gólnie między zbożem, po 710 m. (pod Luboniem).

Betonica officinalis L. po łąkach i po lan ach , rozrzucona, na Magórze nad R ycerką po 950 m.