Wykorzystanie baz danych Pañstwowego Instytutu Geologicznego
do tworzenia tematycznych warstw referencyjnych
Ma³gorzata Sikorska-Maykowska*, Maciej Rossa*, Jacek Che³miñski*
S³u¿ba geodezyjna i kartograficzna jest obecnie na eta-pie definiowania Infrastruktury Danych Przestrzennych w Polsce. Prace nad ni¹ z pewnoœci¹ bêd¹ przebiegaæ inten-sywniej dziêki podpisanej w styczniu br. dyrektywie Parla-mentu Europejskiego INSPIRE (Infrastructure for Spatial
Information in Europe), ustanawiaj¹cej infrastrukturê
informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej). Opracowanie racjonalnej koncepcji SDI (Spatial Data
Infrastructure) w Polsce wymaga nie tylko zbudowania
baz referencyjnych, lecz tak¿e harmonizacji stworzonych przez ró¿ne instytucje baz tematycznych. Istniej¹ce w Pol-sce bazy danych przestrzennych: Baza Danych Topogra-ficznych (TBD), baza dok³adnoœci¹ odpowiadaj¹ca mapie w skali 1 : 50 000 realizowana przez Zarz¹d Geografii Woj-skowej w standardach NATO w porozumieniu z G³ównym Urzêdem Geodezji i Kartografii (VMap L2, VMap L2+), Baza Danych Ogólnogeograficznych (BDO) s¹ traktowane jako dane referencyjne. Powinny one zostaæ zharmonizo-wane w mo¿liwie szerokim zakresie i stanowiæ osnowê dla specjalistycznych opracowañ tematycznych, których du¿a liczba powstaje w Pañstwowym Instytucie Geologicznym, ale przecie¿ nie tylko (Gotlib i in., red., 2006; Gotlib i in., 2007). Wykonawcami map tematycznych obszaru Polski s¹ tak¿e: G³ówny Urz¹d Geodezji i Kartografii (Mapa
sozologiczna Polski 1 : 50 000, Mapa hydrograficzna Pol-ski 1 : 50 000), Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej
(Mapa podzia³u hydrograficznego Polski 1 : 50 000) oraz Instytut Upraw, Nawo¿enia i Gleboznawstwa w Pu³awach (mapy glebowe w ró¿nych skalach).
Powy¿sze zagadnienia zwi¹zane z harmonizacj¹ i stan-daryzacj¹ baz danych s¹ tematem grantu celowego KBN (nr 6T 12 2005C/06552) realizowanego przez Uniwersytet Przyrodniczy we Wroc³awiu (dawniej Akademia Rolnicza) i G³ówny Urz¹d Geodezji i Kartografii, we wspó³pracy ze œrodowiskiem geodezyjny i przy wspó³udziale przedsta-wicieli Pañstwowego Instytutu Geologicznego. Tytu³ pro-jektu brzmi: Metodyka i procedury integracji, wizualizacji,
generalizacji i standaryzacji baz danych referencyjnych
dostêpnych w zasobie geodezyjnym i kartograficznym oraz ich wykorzystania do budowy baz danych tematycznych
(Bac-Bronowicz, 2006), a temat, w ramach którego zajmo-wano siê analiz¹ baz tematycznych, to: Opracowanie
kon-cepcji harmonizacji baz danych tematycznych. Jego I etap
zatytu³owano: Analiza porównawcza standardów baz
danych VMap L2+ i TBD ze standardami baz danych PIG — MGœP [Mapa geoœrodowiskowa Polski 1 : 50 000] i MGGP
[Mapa geologiczno-gospodarcza Polski 1 : 50 000] — Sikorska-Maykowska i in. (2006). W trakcie analizy tych zagadnieñ przedstawiono propozycjê opracowania jako warstwy referencyjnej nowej klasy obiektów dotycz¹cej problematyki górniczej, za której poprawnoœæ meryto-ryczn¹ i aktualnoœæ w ca³oœci odpowiada³by PIG. Jedno-czeœnie Pañstwowy Instytut Geologiczny (jako Pañstwowa S³u¿ba Geologiczna) powinien byæ odpowiedzialny za tworzenie i aktualizowanie referencyjnej warstwy o tej tematyce, gdy¿ posiada w swoich zasobach archiwalnych ca³oœæ informacji dotycz¹cych z³ó¿ kopalin w Polsce (ich wystêpowaniu, zasobach i wydobyciu).
Autorzy u¿ywaj¹ pojêcia tematyczna warstwa referen-cyjna przez analogiê do powszechnie stosowanego terminu warstwa referencyjna odnosz¹cego siê do podk³adów topo-graficznych. Okreœlenie jakiejœ warstwy informacyjnej mianem referencyjnej powinno byæ uzgodnione i za-akceptowane na szczeblu centralnym, tj. w wypadku warstw o tematyce œrodowiskowej przez Ministerstwo Œrodowiska. Tam te¿ powinna zapaœæ decyzja, kto za tak¹ warstwê/bazê danych bierze odpowiedzialnoœæ — w sensie gromadzenia danych, ich aktualizacji i udostêpniania.
W trakcie analizy standardów TBD i VMap L2+ zauwa¿ono, ¿e zagadnienia dotycz¹ce z³ó¿ kopalin i dzia-³alnoœci górniczej s¹ traktowane w oderwaniu od obo-wi¹zuj¹cych w kraju zapisów prawnych, a klasy obiektów dotycz¹ce górnictwa wyznaczane s¹ tylko jako charaktery-styczne elementy topograficzne, bez uwzglêdnienia jakichkolwiek podstaw merytorycznych. G³ownie chodzi tu o definicje klasy obiektów, ich atrybuty oraz hierarchiê. Powy¿sze uwagi zosta³y potwierdzone analiz¹ porów-nawcz¹, której wyniki zestawiono poni¿ej w tabeli 1. Porównano ze sob¹ trzy bazy danych: MGœP, TBD i VMap L2+. Z przedstawionych w tabeli danych wynika, jak nie-precyzyjne s¹ zapisy definicji niektórych obiektów (np. z zakresu tematyki górniczej) w dwóch ostatnich bazach. Nale¿y zwróciæ uwagê na fakt, ¿e kopalnia to jest de facto zak³ad górniczy i ¿e bardzo czêsto blisko kopalni znajduje siê zak³ad przeróbczy stanowi¹cy element pewnej infra-struktury zwi¹zanej z eksploatacj¹ surowców natural-nych.
Wyniki analizy wymienionych trzech baz danych wykaza³y znaczne rozbie¿noœci dotycz¹ce nie tylko tema-tyki z³o¿owej i górnictwa, ale równie¿ wielu innych zagad-nieñ, jak chocia¿by obiektów przyrody prawnie chronionej (Che³micki i in., 2007). Œwiadczy to dobitnie o ko-niecznoœci podjêcia dzia³añ nie tylko w obszarze geologii, *Pañstwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4,
00-975 Warszawa; malgorzata.sikorska-maykowska@pgi.gov.pl; maciej.rossa@pgi.gov.pl; jacek.chelminski@pgi.gov.pl M. Sikorska--Maykowska J. Che³miñski M. Rossa
Tab. 1. Wspólne elementy dotycz¹ce górnictwa i z³ó¿ kopalin istniej¹ce w bazach MGœP, TBD i VMap L2+
Lp. Obiekt Baza Model danych
geometrycznych Uwagi
1.
Kopalnia (zak³ad górniczy) + obszar i teren górniczy.
Zak³ad górniczy: wyodrêbniony technicznie
i organizacyjnie zespó³ œrodków s³u¿¹cych bezpoœrednio do wydobywania kopaliny ze z³o¿a, w tym wyrobiska górnicze, obiekty budowlane oraz technologicznie zwi¹zane z nimi obiekty i urz¹dzenia przeróbcze.
Obszar górniczy: przestrzeñ, w której granicach
przedsiêbiorca jest uprawniony do wydobywania kopaliny oraz prowadzenia robót górniczych zwi¹zanych z wykonywaniem koncesji.
Teren górniczy: przestrzeñ objêta
przewidywanym szkodliwym wp³ywem robót górniczych zak³adu górniczego.
MGœP znak + punkt*/ poligon
Definicje zak³adu górniczego oraz terenu i obszaru górniczego zgodne z zapisem Prawa geologicznego i górniczego.
Kopalnia jest nierozerwalnie zwi¹zana z obszarem i terenem górniczym oraz koncesj¹.
Sam wykop nie jest jeszcze kopalni¹.
W VMap L2+ nale¿y ujednoliciæ definicjê kopalni, tak by nie ró¿ni³a siê ona w zale¿noœci od modelu danych geometrycznych.
Zak³ad wydobywczy: teren zak³adu górniczego
zajmuj¹cego siê wydobywaniem z ziemi kopalin u¿ytecznych. Rozró¿nia siê kopalnie odkrywkowe oraz kopalnie podziemne.
TBD poligon
Kopalnia: wykop, szyb wykonany w ziemi w celu
wydobywania kopalin u¿ytecznych.
VMap L2+ poligon
punkt
Kopalnia: zak³ad górniczy zajmuj¹cy siê
wydobywaniem z ziemi kopalin u¿ytecznych.
2.
Wyrobisko: dó³ poeksploatacyjny. TBD punkt/linia W MGœP wyrobisko jest œciœle zwi¹zane z koncesjonowan¹ eksploatacj¹ kopaliny, czyli kopalni¹. Wykorzystuj¹c informacje z TBD, nale¿y rozdzielaæ wyrobiska ze wzglêdu na eksploatacjê koncesjonowan¹, niekoncesjonowan¹ (nielegaln¹) i zaniechan¹.
Wyrobiska w bazie VMap L2+ mog¹ dotyczyæ wydobycia niekoncesjonowanego (nielegalnego), które trwa lub zosta³o ju¿ zaniechane. O wiele precyzyjniejsze z prawnego punktu widzenia s¹ informacje w bazie MGœP.
Wyrobisko: przestrzeñ w nieruchomoœci
gruntowej lub w górotworze powsta³a w wyniku robót górniczych (koncesjonowanych).
MGœP znak/linia
Odkrywka/Kamienio³om: wyrobisko, miejsce
wydobycia kopalin pozyskiwanych metod¹ odkrywkow¹.
VMap L2+ poligon/punkt
3.
Wie¿a szybu kopalnianego: wysoka konstrukcja
z zespo³em urz¹dzeñ technicznych w miejscu wylotu szybu kopalnianego.
Szyb naftowy, gazowy: zespó³ urz¹dzeñ
s³u¿¹cych do wydobywania ropy naftowej lub gazu ziemnego po³o¿onych w bezpoœrednim s¹siedztwie otworu wiertniczego.
TBD punkt W TBD nale¿a³oby uwzglêdniæ nieczynny szyb kopalni podziemnej (niezale¿nie czy ma wysok¹ konstrukcjê naziemn¹, czy ju¿ zosta³a ona zlikwidowana).
Obok szybu naftowego i gazowego powinien siê pojawiæ szyb soli kamiennej, gdy jest eksploatowana otworowo i wydobywana jako solanka,
Brak w bazie VMap L2+ szybu kopalni podziemnej.
Szyb kopalni: podziemnej (istniej¹cy
i zlikwidowany), szyb eksploatacyjny gazu ziemnego, ropy naftowej, soli kamiennej.
MGœP punkt
Szyb wiertniczy: otwór wywiercony w ziemi lub
dnie morskim w celu pozyskiwania cieczy lub gazów. VMap L2+ punkt 4. Zwa³owisko przeróbcze Zwa³owisko eksploatacyjne Zwa³owisko eksploatacyjno-przeróbcze MGœP punkt/poligon
W bazie MGœP uwzglêdnia siê tylko te zwa³owiska, na których s¹ sk³adowane odpady mineralne. Ca³kowicie pominiête s¹ ha³dy górnicze powstaj¹ce przy eksploatacji wêgla kamiennego.
Nale¿a³oby w ca³oœci przenieœæ informacjê z TBD do MGœP jako uzupe³nienie o dwa wydzielenia: zwa³owisko nadk³adu (eksploatacja odkrywkowa), ha³da górnicza (eksploatacja podziemna).
Co to s¹ „z³o¿a kopalniane”? Nie ma takiej definicji z³o¿a. Baza MGœP — zwa³owisko dotyczy tylko odpadów mineral-nych. S¹dz¹c po definicji ha³dy i zwa³u z³ó¿ kopalnianych w VMap L2, powinno byæ to samo co w MGœP (choæ w praktyce wydaje siê to ma³o prawdopodobne).
Zwa³owisko: pozbawiony pokrycia roœlinnego
teren nagromadzenia ska³y p³onnej w górnictwie wg³êbnym (ha³da) lub nadk³adu w górnictwie odkrywkowym (pole zwa³owe, usypisko).
TBD poligon
Ha³da/Zwa³ z³ó¿ kopalnianych: obszar zbierania,
gromadzenia, sk³adowania produktów i materia³ów kopalnianych przewidzianych do póŸniejszego wykorzystania.
VMap L2+ punkt/poligon
5.
Osadnik: sk³adowisko odpadów górniczych —
mineralnych — zbudowane z u¿yciem transportu hydraulicznego z materia³u powstaj¹cego podczas górniczych robót przygotowawczych, udostêp-niaj¹cych i eksploatacyjnych b¹dŸ przeróbki kopaliny.
MGœP punkt/poligon
W bazie MGœP uwzglêdnia siê tylko te osadniki, w których s¹ sk³adowane odpady mineralne. Nale¿y wykorzystaæ informacje z TBD dotycz¹ce osadników wód kopalnianych — lokalizacjê i opis rodzaju substancji (20 znaków).
Tylko w szczególnym wypadku w VMap L2+ mog¹ to byæ osadniki odpadów górniczych.
Osadnik: zbiornik lub zespó³ zbiorników,
w których nastêpuje grawitacyjne osadzanie niepo¿¹danych sk³adników w postaci zawiesiny w wodzie zanieczyszczonej w kopalni, zak³adzie przemys³owym.
TBD punkt/poligon
Osadnik/odstojnik: miejsce, zbiornik wodny,
w którym materia³ sta³y jest wytr¹cany z cieczy poprzez parowanie lub osadzanie. Je¿eli nie ma innych wskazówek, to za odstojniki/osadniki nale¿y uwa¿aæ zbiorniki wodne znajduj¹ce siê w pobli¿u zak³adów przetwórczych i produkcyjnych.
VMap L2+ poligon/punkt
co wczeœniej niejednokrotnie sygnalizowano na ró¿nego rodzaju forach publicznych i o czym równie¿ szerzej pisa-no (Sikorska-Maykowska & Olszewski, 2005), ale tak¿e w innych dziedzinach zwi¹zanych z naturalnym œrodowi-skiem cz³owieka. Choæ mo¿e zbyt powolny, ale przecie¿ ci¹g³y wzrost zainteresowania cyfrowymi bazami danych wymusza na w³aœcicielach baz i zarz¹dzaj¹cych tymi baza-mi dokonanie ich harmonizacji i ci¹g³ej aktualizacji. Bez spe³nienia tych wymagañ szybkie upowszechnienie analiz GIS-owych bêdzie niemo¿liwe.
W tej sytuacji wydaje siê zasadna propozycja zdefinio-wania dwóch klas obiektów: (I) Z³o¿a kopalin i (II) Dzia³alnoœæ górnicza, które mo¿na by traktowaæ jako war-stwy referencyjne. Za ich prowadzenie powinien wzi¹æ odpowiedzialnoœæ Pañstwowy Instytut Geologiczny, pe³ni¹cy funkcjê Pañstwowej S³u¿by Geologicznej. Jak wczeœniej wspomniano, PIG posiada ju¿ cyfrowe wer-sje warstw informacyjnych o tej tematyce (baza MGGP i MGœP), które wraz z innymi bazami (takimi jak np.: INFOGEOSKARB — baza danych o w³asnoœci i koszcie informacji geologicznej, MIDAS — baza danych o z³o¿ach, ROG — Rejestr Obszarów Górniczych) stanowi¹ funda-ment proponowanych warstw referencyjnych.
Postuluje siê, ¿eby w sk³ad dwóch nadrzêdnych klas obiektów (warstw referencyjnych) wchodzi³y nastêpuj¹ce klasy obiektów ni¿szego rzêdu:
I Z³o¿a kopalin 1. Z³o¿e kopalin (poligon)
kategoria udokumentowania z³o¿a rodzaj kopaliny g³ównej
rodzaj kopaliny towarzysz¹cej
Do zapisu rodzaju kopaliny nale¿y wykorzystaæ s³ownik kopalin funkcjonuj¹cy w PIG (baza MIDAS). Liczy on 62 pozycje kopaliny g³ównej i 231 pozycji pod-typów kopaliny g³ównej.
2. Obszar prognostyczny wystêpowania kopaliny (poligon)
rodzaj kopaliny g³ównej rodzaj kopaliny towarzysz¹cej
Obszary wyznaczane przez autorów poszczególnych arkuszy MGœP pokazuj¹ce miejsca wystêpowania kopalin (w ramach perspektywicznej jednostki surowcowej) maj¹cych okreœlone w³aœciwoœci jakoœciowe, zasoby roz-poznane w kat. D1 lub oszacowane przez autora, po wy³¹czeniu obiektów i obszarów prawnie chronionych (obszar prognostyczny nie mo¿e byæ w wyraŸnym konflik-cie œrodowiskowym).
3. Obszar perspektywiczny wystêpowania kopaliny (poligon)
rodzaj kopaliny g³ównej rodzaj kopaliny towarzysz¹cej
Obszary wyznaczane przez autorów poszczególnych arku-szy MGœP pokazuj¹ce miejsca wystêpowania ska³ i natu-ralnych p³ynów, które maj¹ cechy kopalin, jeœli geologiczno-górnicze warunki nie wykluczaj¹ mo¿liwoœci ich eksploatacji. Nale¿y wy³¹czyæ parki narodowe i rezer-waty, a wypadku kopalin powszechnie wystêpuj¹cych rów-nie¿ obszary zurbanizowane.
4. Obszar (lub linia profilu) o negatywnych wyni-kach rozpoznania (poligon lub linia)
rodzaj kopaliny g³ównej rodzaj kopaliny towarzysz¹cej
II Dzia³alnoœæ górnicza 1. Kopalnia/zak³ad górniczy (punkt/znak) Atrybuty wymagane:
czynna, nieczynna, okresowo czynna, planowana/ projektowana
nazwa kopalni
rodzaj eksploatacji: podziemna, otworowa, odkryw-kowa
surowce wydobywane w kopalni 2. Teren górniczy (poligon) Atrybuty wymagane: organ ustanawiaj¹cy data i numer decyzji
powierzchnia obszaru górniczego powierzchnia terenu górniczego 3. Obszar górniczy (poligon) Atrybuty wymagane:
Lp. Obiekt Baza Model danych
geometrycznych Uwagi
6.
£¹ka na glebach organicznych
MGœP
poligon Wyst¹pienia torfu s¹ genetycznie zwi¹zane z ³¹kami na glebach organicznych, choæ nie zawsze mo¿na je uto¿samiaæ.
W bazie MGœP torfowisko mo¿e wystêpowaæ w kategorii ZASOBY jako atrybut w kilku wypadkach:
udokumentowane z³o¿e torfu, obszar perspektywiczny lub prognostyczny torfu.
Torf — z³o¿e torfu
Torf — obszar perspektywiczny wyst¹pieñ torfu Torf — obszar prognostyczny wyst¹pieñ torfu
poligon/punkt* Torfowisko Bagno/trzêsawisko VMap L2+ poligon poligon/punkt 7.
ród³o VMap L2+ punkt
W bazie MGœP dodatkowo wyró¿nia siê Ÿród³a, w których prowadzone s¹ sta³e obserwacje parametrów
ród³o
ród³o objête systematycznymi obserwacjami MGœP punkt
8.
Ujêcie wody
Zak³ad wodoci¹gowy, ujêcie wody TBD
punkt/poligon
poligon W bazie MGœP umieszczane s¹ pojedyncze studnie i ujêcia wody (w wypadku ujêæ wielootworowych — wybrane studnie lub tylko jedna). Rozró¿nia siê ujêcia wód podziemnych i powierzchniowych.
W wypadku ujêcia barierowego przedstawia siê lini¹ przebieg tej bariery.
Studnia VMap L2+ punkt
Ujêcie wód podziemnych Ujêcie wód powierzchniowych Ujêcie barierowe
MGœP punkt/linia
organ ustanawiaj¹cy data i numer decyzji
powierzchnia obszaru górniczego powierzchnia terenu górniczego
Informacje o poz. 2 i 3 s¹ gromadzone w Rejestrze Obsza-rów Górniczych, prowadzonym przez PIG w ramach zadañ Pañstwowej S³u¿by Geologicznej. W bazie danych znaj-duj¹ siê m.in. nastêpuj¹ce informacje: nazwa obszaru gór-niczego, nazwa z³o¿a i rodzaj kopaliny, wielkoœæ obszaru i terenu górniczego i ich po³o¿enie administracyjne. Baza ta stanowi integraln¹ czêœæ bazy danych o z³o¿ach MIDAS.
4. Obszar koncesyjny (poligon) Atrybuty wymagane:
data i numer decyzji
organ przydzielaj¹cy koncesjê
rodzaj kopaliny, na któr¹ wydano koncesjê obszar, na który wydano koncesjê
okres wa¿noœci
Zakres merytoryczny tego tematu nale¿y ograniczyæ do koncesji wydawanych na wydobywanie kopalin. Przy wydawaniu koncesji (zgodnie z Prawem geologicznym i górniczym) wyznaczane s¹ granice obszaru i terenu górni-czego.
5. Kopalnia/zak³ad górniczy (punkt) — w wypadku problemów z odwzorowaniem w danej skali mo¿na dopuœ-ciæ klasê obiektów w formie punktowej zawieraj¹c¹ w sobie obiekty 1+2+3+4. Klasy obiektów: 1, 2, 3, 4 s¹ nieroze-rwalnie zwi¹zane ze sob¹, co definiuje i okreœla jedno-znacznie ustawa Prawo geologiczne i górnicze.
6. Wyrobisko/Kamienio³om (poligon)
7. Wyrobisko/Kamienio³om (punkt) — np. dla ma³ych ³omów
Atrybuty wymagane:
czynny, nieczynny, okresowo czynny zrekultywowany, niezrekultywowany
surowce wydobywane w wyrobisku/kamienio³omie 8. Szyb kopalni podziemnej (punkt)
Atrybuty wymagane:
czynny, nieczynny, okresowo czynny, planowany/ projektowany
istniej¹cy, zlikwidowany
surowce wydobywane robotami górniczymi (wêgiel kamienny, rudy ZN, Pb)
9. Szyb eksploatacyjny (punkt) Atrybuty wymagane:
czynny, nieczynny, okresowo czynny, planowany/ projektowany
istniej¹cy, zlikwidowany
surowce wydobywane robotami górniczymi (gaz, ropa naftowa, NaCl,)
10. Studnia eksploatacyjna (punkt) Atrybuty wymagane:
czynny, nieczynny, okresowo czynny, planowany/ projektowany
istniej¹cy, zlikwidowany
surowce wydobywane (wody zwyk³e, wody termal-ne, wody lecznicze, mineraltermal-ne, siarka)
Poniewa¿ zgodnie z ustaw¹ Prawo geologiczne i górnicze czêœæ wód podziemnych (tj.: solanki, wody lecznicze, wody termalne) jest zaliczana do kopalin, a w ich eksplo-atacji wyznaczany jest obszar i teren górniczy, w propono-wanej warstwie tematycznej powinny siê one znaleŸæ.
Pozostaje do rozstrzygniêcia, czy uzupe³niæ tê warstwê o otwory hydrogeologiczne ujmuj¹ce wody zwyk³e. Pañstwowy Instytut Geologiczny, pe³ni¹cy jednoczeœnie obowi¹zki Pañstwowej S³u¿by Hydrogeologicznej, posia-da bazê posia-danych o otworach hydrogeologicznych z obszaru ca³ego kraju (Centralny Bank Danych Hydrogeologicz-nych HYDRO). Baza ta zawiera dane dokumentacyjne oko³o 124 000 otworów hydrogeologicznych, którymi s¹ wiercenia, ujêcia i Ÿród³a zwyk³ych wód podziemnych, wód mineralnych i termalnych oraz informacje dotycz¹ce np. parametrów hydrogeologicznych warstw wodonoœ-nych, wielkoœci uzyskiwanych wydatków ujêæ wód pod-ziemnych, sk³adu chemicznego tych wód.
11. Zwa³y odpadów mineralnych — eksploatacyjne, przeróbcze, eksploatacyjno-przeróbcze (poligon lub punkt)
12. Osadniki (poligon lub punkt)
Informacje o zwa³ach odpadów mineralnych i osadnikach s¹ w bazie danych MGœP.
13. Ha³dy górnicze (poligon lub punkt)
PIG nie posiada w swoich zasobach kompletnych informa-cji dotycz¹cych ha³d górniczych i w tym wypadku koniecz-ne s¹ szczegó³owe ustalenia o wspó³pracy i wymianie danych z G³ównym Instytutem Górnictwa, który dysponu-je najpe³niejszym zestawem informacji na ten temat w Pol-sce. W publikowanym corocznie przez PIG bilansie kopalin (Przenios³o, red., 2006) zamieszczana jest informa-cja o iloœci odpadów pogórniczych i przeróbczych w eks-ploatowanych z³o¿ach kopalin. Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e zgodnie z Ustaw¹ o odpadach jako odpady nie s¹ trakto-wane masy ziemne lub skalne usutrakto-wane czy przemieszcza-ne w zwi¹zku z prowadzeniem eksploatacji kopalin wraz z ich przerabianiem, jeœli odpowiednie dokumenty okreœ-laj¹ warunki i sposób ich zagospodarowania.
Dane PIG nale¿a³oby uzupe³niæ o z³o¿a ju¿ nieeksplo-atowane oraz o ha³dy ska³y p³onnej. Problemem do roz-wi¹zania pozostaje sposób kartograficznego odwzo-rowania istniej¹cych ha³d oraz sposób aktualizacji danych.
14. Magazyn substancji w górotworze (punkt) 15. Sk³adowisko odpadów w górotworze (punkt) Dwie ostatnie (14 i 15) pozycje nie s¹ œciœle zwi¹zane z gór-nictwem, ale ze wzglêdu na fakt, ¿e gdy powstawa³y by³y prowadzone prace górnicze (czêsto by³a to eksploatacja jakiejœ kopaliny) zakwalifikowanie ich do tej warstwy tematycznej jest w pe³ni uzasadnione.
Podsumowanie
Przedstawiona wy¿ej propozycja treœci warstw referen-cyjnych Z³o¿a kopalin i Dzia³alnoœæ górnicza z pewnoœci¹ wymaga szerszej dyskusji i uzgodnieñ natury meryto-rycznej.
Wdro¿enie omawianej koncepcji od strony technologii geoinformatycznych bêdzie mo¿liwe ju¿ nied³ugo. Aktual-nie w Pañstwowym Instytucie Geologicznym realizowany jest projekt IKAR — Zintegrowany System Kartografii Geologicznej, którego g³ównym celem jest harmonizacja i standaryzacja systemów geologicznych danych prze-strzennych PIG poprzez dostosowanie ich do dyrektywy INSPIRE i wdro¿enie standardów Open Geospatial
Con-sortium (OGC) oraz norm ISO z grupy 19100. Projektem
tym objête s¹ równie¿ omawiane tu bazy danych i systemy informacji przestrzennej PIG. Koncepcj¹ projektu IKAR
przewiduje w pierwszej kolejnoœci wewnêtrzne (w ramach PIG) zharmonizowanie i zestandaryzowanie baz danych i systemów GIS, a nastêpnie poprzez technologiê typu „geoportal” udostêpnienie informacji (metadane i tylko przegl¹danie danych) o posiadanych zasobach w Interne-cie, zgodnie z wymaganiami dyrektywy INSPIRE. Kolej-nym krokiem bêdzie umo¿liwienie pobierania strumienia danych alfanumerycznych w nastêpuj¹cych standardach: GML, GeoSciML (gdy zostanie przyjêty jako geologiczny standard), KML (dla klienta Gogle Earth) oraz XMML (dla wybranych klientów z domeny górniczej). Nale¿y pod-kreœliæ, ¿e obecnie brak jest odpowiednich uregulowañ for-malnoprawnych dotycz¹cych pobierania danych referen-cyjnych, dlatego te¿ bardzo istotne by³oby przeprowadzenie dyskusji na ten temat.
Wa¿ne jest jednak to, by rozpocz¹æ prace nad mery-toryczn¹ i techniczn¹ stron¹ zagadnienia tematycznych warstw referencyjnych w Polsce w zakresie problematy-ki œrodowiskowej. Autorzy s¹dz¹, ¿e elementem taproblematy-kiej dyskusji stan¹ siê wyniki realizowanego projektu celo-wego.
Literatura
BAC-BRONOWICZ J. 2006 — Integracja baz danych przestrzennych dostêpnych w zasobie geodezyjnym i kartograficznym. Modelowanie Informacji Geograficznej, nr 2. IGiK, Komitet Geodezji PAN: 67–78.
CHE£MIÑSKI J., SIKORSKA-MAYKOWSKA M. & ROSSA M. 2007 — Analiza wybranych standardów MGœP, VMapL2+ i TBD dla potrzeb harmonizacji baz danych. Roczniki Geomatyki (w druku). GOTLIB D., IWANIAK A. & OLSZEWSKI R. (red.) 2006 — Budowa krajowej infrastruktury danych przestrzennych w Polsce — harmoniza-cja baz danych referencyjnych. Wroc³aw AR.
GOTLIB D., IWANIAK A. & OLSZEWSKI R. 2007 — Harmonizacja baz danych referencyjnych — niezbêdny krok ku budowie krajowej Infrastruktury danych przestrzennych. Roczniki Geomatyki, 5, 1: 35–38.
PRZENIOS£O S. (red.) 2006 — Bilans zasobów kopalin i wód pod-ziemnych w Polsce. PIG, Warszawa.
ROSSA M., SIKORSKA-MAYKOWSKA M. & CHE£MIÑSKI J. 2007 — Mo¿liwoœci integracji baz MGœP, VMapL2+ i TBD. Materia³y Konf. IV ogólnopolskie Sympozjum Geoinformacyjne (w druku). SIKORSKA-MAYKOWSKA M. 2005 — Cyfrowe mapy tematyczne Pañstwowego Instytutu Geologicznego — wk³ad w realizacjê dyrekty-wy INSPIRE. Geodeta, 12: 35–38.
SIKORSKA-MAYKOWSKA M. & OLSZEWSKI R. 2005 — Koncep-cja harmonizacji baz danych tematycznych GUGiK i PIG w oparciu o jednorodny system danych referencyjnych. Roczniki Geomatyki, 3, 1: 139–146.
SIKORSKA-MAYKOWSKA M., ROSSA M. & CHE£MIÑSKI J. 2006 — Analiza porównawcza standardów baz danych VMap L2+ i TBD ze standardami baz danych PIG – MGœP i MGGP. Grant celowy KBN nr 6T 12 2005C/06552. Arch. Uniw. Przyrodniczego, Wroc³aw.
Ustawa o odpadach, z dn. 27.04.2001 r. (Dz.U. nr 62, poz. 628). Ustawa Prawo geologiczne i górnicze, z dn. 4.02.1994 r. (Dz.U. nr 27,
poz. 96).
Praca wp³ynê³a do redakcji 16.3.2007 r. Akceptacja do druku 7.5.2007 r.
Uwagi o ochronie i wykorzystaniu zasobów bursztynu
Lech £azowski*
Przypowierzchniowe skupienia bursztynu na ziemiach polskich s¹ wa¿n¹ pozosta³oœci¹ geologiczn¹ czwartorzêdu, która powinna podlegaæ szczególnej ochronie. Bursztyn od dawna uchodzi za symbol polskich kamieni ozdobnych i jest znany jako jeden z typowych dla Polski surow-ców, na który od wieków istnieje du¿e zapotrzebowanie.
Obszarem alimentacji bursztynu z utworów czwar-torzêdowych by³a osadzona w strefie brzegowej morza eoceñskiego, w okolicach dzisiejszej Zatoki Gdañskiej, bursztynonoœna delta hipotetycznej rzeki Eridan. Rzeka transportowa³a ¿ywicê drzew iglastych z terenów Skandy-nawii i obecnego Ba³tyku (Kosmowska-Ceranowicz, 2005).
Z nagromadzeñ tego surowca korzystaj¹ przede wszystkim przedsiêbiorcy zainteresowani szybkim, niele-galnym wydobyciem bursztynu i jego sprzeda¿¹. Eksplo-atacji prowadzonej na gruntach ró¿nych w³aœcicieli towarzyszy chêæ uzyskania jak najwiêkszego zysku, nawet kosztem ochrony œrodowiska i zasobów bursztynu.
Istotne historycznie, gospodarczo i prawnie ogranicze-nie niszcz¹cej œrodowisko, rabunkowej eksploatacji z³ó¿ wymaga wyznaczenia bursztynonoœnych obszarów per-spektywicznych podlegaj¹cych ochronie oraz wydzielenia stref przysz³ego rozpoznawania i ewentualnej eksploatacji zasobów bursztynu. Z zestawienia ró¿nych informacji geo-logiczno-z³o¿owych o zasobach bursztynu wynika, ¿e ist-nieje mo¿liwoœæ podjêcia takich prac na podstawie danych bibliograficznych (Listkowski & £azowski, 1975; Kosmowska-Ceranowicz i in., 1990; Kosmowska-Cerano-wicz, red., 2002; £azowski, 2004a; £azowski & Bujakow-ska, 2004a, b; Parecki & BujakowBujakow-ska, 2004; Kosmowska--Ceranowicz & Gier³owski, red., 2005).
Zasoby bursztynu
Przegl¹d znalezisk i dawnych kopalni bursztynu na pod-stawie zestawionej literatury dostarcza informacji o wystê-powaniu w wielu regionach kraju w przesz³oœci ³atwo dostêpnych górniczo du¿ych nagromadzeñ bursztynu, jak i nowo udokumentowanych z³ó¿. Oznaki ich wystêpo-wania zosta³y zebrane w tabeli 1.
Eksploatacj¹ bursztynu w przedstawionych regionach objête by³y tereny o powierzchni dochodz¹cej do kilku-dziesiêciu tysiêcy km2. Wydobywanie bursztynu odbywa³o siê tu prostymi wkopami i szybikami, wykonanymi zazwy-czaj w strefach objêtych koncesj¹, w miejscach, które odpowiada³y przekonaniom dawnych przedsiêbiorców
