Występowanie i geneza turkusu z Pustkowia Wilczkowskiego koło Wrocławia

we, nadajrtt. ... charakterystyczne desenie pasiaste rub pla.nmste barwy biahweloneJ. SI\ to skaly 0 cen-nych walorach delroracyjcen-nych. Podobnie tnrteresu:jf&Cc

odmiany mannurow z przerostam! serpentynit6w znane ISIl z wystl\Pien w Rogozce kolo Stronia Slll-skiego.

PODSUMOWANJE

Z treSc:i. niniejszego artykulu wynika, ze

Skal

ser-pentynitowych wyst®uj(J:Ych na terenie Polski jest du:lx>, jednak moZ1iw~ci ichzastosowania w postaci ka.1nieni dekoraeyjnych Sll bardzo ograniczone. W wif:kszok.i 811 to skaly silnie zwietrzale i malo zwt*:-zle. Nie moZna z nich wycinai! p!yt i bl0k6w 0 okre-'

Alonycb formatach, z tych samych wzgl~6w Die moz-na ieh rOwniez polerowai!.

Z doty.chC7lll6 przepcrowadzonych badan tych skal wyndka, Ze kIOrzystnymi wlasnosciami, jako surowiec pmydatny w przemy81e dekoracyjnym. w"rlr.indajll si~ serpentynlty z okolic Naslawdc, Jordanowa SlllSkiego, ze wzg6rz Raduni (kolo Tqpadel) oraz z okolic Zlo-tego Stoku. Dajl\ one pi~e wzory i desenie, widocz-ne zwlaszaza po oszlifuwaniu. Motna z nich produ-kOWIII.i! wazy, lichtarze, popielniczki, sa:achY, kolumny O"1Jdobne, plyty nagrobkowe i in. Przed pn:y&tqpd.e-niem do ien eksploataeji pow'inno sit: doldadnie

okre-§lii! geologir:zne warunki. ich wystt:POwania i (cho-ciatby w przybliZeniu) w.ielkoSi! ich zasobOw.

Rf:kno wyr0b6w serpen,tynltowych podI2liWoia6 mot-na m. in. w jednym z najwi~klszych muze6w swia-ta - ~Uazu w Leningradzie. W Polsce niestety

wy~w artystycznych wykonany'ch 'z~ei1pentyj;Wt6w

dotychc.zas prawie nie Ma. W Awietle niniejSlZeg\) ar-tykuhl nale!y stwierctLi6, Ze wystwnjll u nas szla-chetniejsze odmiany serpentynit6w, z kt6ryeh moZnll by produkowai! wyroby artystycin.o-O'lldobne na . za· spolrojende wlasnych potrzeb, jak r6wndeZ z prlZema·· czeniem na eiksport.

SUMMARY

Tbe paper presents geological-mineralogical cba-racteristlcs 'of the Lower Silesian serpentinites with regard to the Possibility of their use as ornamental stones. Serpent1nites from the deposits occurring in

the vicinities of Jordan6w Slllski, Naslawice, Radu-nia hills (TllPBdla area) and ~oty Stok area have

been found the most suitable for ornamentation purposes. They may be used in the produdion of artistic-ornamentational objects for both -:.. ' home market and export.

LITERATURA

1. Hieflik W. - Nefryt. Nauka dla W6Zystkich.

PAN -:-' Oddz. w Krakowie, nr 229. 1974.

2. H'e f 1 1 k W. - Studium mineralog.ic:mo .. ip'~#Q_­

grafrozne leukokratycznej strefy przeobraioneJ okolic Jordanowa (Oolny Slll'Sk). P.r.

UlIDer.

~iI. Nauk mlner. PAN, Oddz.

w

Krak6lW'i~;

1967, nr 10. . '.' .:~', 3. H~fl ilk W. - Zasadowe i uluazasadowe

skalY

z oirolie Wolioorrz:a kolo Nowej Rodt na Dolny~

SlllSku.

Spraw.

z

Poo. Komis. Naukminer. p~;

Odk!&. Klrak6w, XVI12, 1912. . :, . . : .... ~

4. Hefl~k W., Stenzel A. - wst~ wynild badatl *Ill ultrazasadowych Dolnego Sl~ w aspekcie nroZliw:osci ich zastosowama do

prodJuk.-eji klinkieru forsterytowego. Mater. ognIotrw.

'1968, nr 3. . . .'

5. BeUlk W., Wyszomirski P. - Reakeje wyso1rot.emperalturowe w nlekt6rY'ch perydot;rtaC'h

i serpentynitach Dolnego Sl . . ka. Ibidem, 1969, nr4.

6. K owahlkt W. M. -Skaly metamorficzne ze ZIo~ Stoku (Dol. SlltSk), Pr. geol. Komis. Nauk

geoJ.., PAN, Oddz. w Krakowie. 1967,

z.

42. 7. K ubi c z A. - ZmiennoM petrografioczna skal

serpentymtowych okolicy Grochowej i Braswwie

jalro ogniotrwalych surowc6w krZemienowo-ma-gnerz;owych. A.l"ch. nUner. 1966,

z.

1-2.

B. Os~rowieki B. - Mineraly nik;lu .strl;}fy. ~ie-: ti"zeinia serpentyDlit6w w Szklarach. Pr. mirier. Komrs. Nauk miner. PAN, Oddz. w Krakowie. 1965,

nr

1.

9. Spa n g El n b erg K. - Die Chromerzlagerstiitten van Tompadel am Zobten. Zeitschr. f. prail:. Geol.,

1943. H. 51.

iO.

Sz,u m 1 a s F. - Nikiel, kobalt l chrom w

ser-~tynita'Ch okolie Soli6tki ns Dolnym .. Sl~u. Arch. miner. 1968, Zo· 1.

PE3IOME'

B ~aTLe ~3Ha reonoro-KOP4lonorH'leCIaUl xapaI[-TepJI:C'l'HKa cepneHTHHHTOB HmltHeA CHJIe3HH .B acnex:,. Ta HCnOJJD30BaHHB HX B Ka'lec'l'Be nO,l{Emo'IHoro KaKHB, Jf.~ xy,ltOlKf:C'l'BeHHbIX D;eneA ooo6eHHO npHl'O;z{Hbl cep-nefl'l'HHH'l'bI paAoaa HOp~HYB-Cn~HCKH, BaCJ1aB~e,

TOMIIa,l{JXa H pa:lioaa 3nO'l'hl-C'l'OK. OBH. MOry'l' .~';' MeHaTLCJI .~mI npoH3BO,l{C'l'Ba xy,l{OlKeC'l'B!i!Ha~:. H3,l{eJIHA

H yX:PaweHHA He TOJIDltO B' C'l'paae; BO H C npeWIlPHa~ 'IeHHeM ,n;na sx:cnopra.

WIESLAW HEFLIK, Wl.ODZIMIERZ PARACHONIAK, MACIEJ PA WLIKOWSKI··

'Akademla G6rmczo-Humlcza

WYSTlWOW ANIE I GENEZA TURKUSU.z PUSTKOWIA WILCZKOWSKIEGO

KOWWROCIAWIA

Turk-us (kalait) -

CuAle

[OHla [PO.],. 4

H.<>

two-rzy clUIY szereg izomotficzny.z chalkosyderytem CuFe

[OHls (PO.],· 4H.O. Jest

to

mineral krystalizujllcy w uklad7J.e tr6jsk:oAcym w ldaaie pinakoddalnej. Wprzy-rodzie, najcz*:ac.iej wyst~puje on wpostaci skupien ibitych i skrytoktystalicznych, a takZe naskorup1en, naclek6w i lronkrecji, rzadlm jest spotykany w

po-stacl slupk:6w; posiada lupliw~c doskonalll wedlug (001) i wyramll wecUllg (010), przelam mwmowy, tward066 5-6, c. wl. 2,6, polysk szklisty lub wosko-wy. Barwa turkusu jest niebieska, a chalkosyderytu bardziej zielona. W §Wietle przeehodzl:lcyan turkus wykaa;uje ·slaby pleochroizm

w

odcieniach niebie-Skich, a sferosyderyt - zielODa~h. Ws.p6~ynniki

za!amania ~wia.tla wynoszll: n4 -l,61a-l,775, n#

=

= 1,62a-1,840, n),

=

1,650-1,844. Wi~ze wartoAci dotYcrLll chalkosyderytu.

UKD 549.'166.348.02.08 Wielkie %loZe turkusll w g6rach Ali-Mirsa-Kuh kolo Maden w poblltu Nishapur w Iranie jest

elm-ploatowane jut od stal."OZytnosci. Znane sll r6wniez zloZa ,na· p6iwyspie Synaj oraz w Wadi Magbara (Egi:pt). Ciekawe od.miany tego mineralu wystepuj14 takZe w okolicy Kar:kalinska kolo. Semipalatyil.ska

oraz

w okoUcy Samarkandy w ZSRR. W Polsce

n.ie-wie1kie ilo6ci turkllsu, jalk podaje H. Traube (7) i A. Bolewslti (4), stwi~o podezas eksploa.tacji ne-frytu kohl J orrdanowa na Dolnym SlllSlru oraz wSrM

lupk6cw kwarcytowych w Grabinie kolo Swidinicy, a takZe w Go7xinie koto Zloooryi oraz w Damiancrwicach

i Pustkowie Wilezlrowskim ko}o Wroclawda. . Dominujll(:ym typem skaly macierzystej, w kt6rej wystpje tur\k1l'S w okoUcach Pustkowia WilczkoW-skiego

lest

lupek kwarcytowy, oiemnoszary, mdej-seam! czaro:y (rye. 1) 0 tebturze

typowowarstwo-nia w kwarcu. RozmietJ"llCzenie wi~kszoki

pierw1iast-k6w w fosforanie jest rownomierne; jedynle w -

od-niesieniu do Zn obserWlUje sit: nleco wi~1l jege koncenJtracj~ ca kOlD't8'kcie fosforan - kwai'C. Ro7;-ml«!Zczen.ie tlenu w badanym obszar.ze jest slabo

zr6Znicowane, co wynika ze' zblimnych zawutoici tego pierwiasbka zar6wno w f06foranie. jak i kwarcu. Ans'izy chem.icrme !upku ikwareytowego z Pu'St~ Irowda Wilczkowsldego ora'2: wystf3)Ulllcego w nim pr2erostu illitowego przedstawioniJ wtab. IV.

Za-wartoSC fu&foru w

rupku

.

kwareytowym jest ~ladowa,

natomisst w pr"l.er06tacl1 iHitawychWYDosi 0,83'/ •• Anallzll spektrofotOllletryeznll w podczel"wieni za-rejestrowano widmo w zakresie liczb falowych

4000--1300 I 2000--650 cm-l • Wynikl tej analizy

przedsta-WIiono na rye. 8 (krZYW8 2). Do ce16w por6wnaw-czyeh 'Oa rycinie tei zamiesre1JOno r6wnieZ (rye. 8,

kTzywa 1) krzywll spektrofotometryOZllIl w podczer-wieni turkusu, zaezerpoi~1l Z ;PJ."acyA. Banerjee (1). SIl oa nich uwidocmione nastf3llUjllCle charaktery-styczne paSma: 3400 cm-', 3460 cm-I, 1630

cm-

l,

1150 cm-I, 1120 c~, 840 cm-1 i 800 cm:-1.

Z prz;edstawionych bada:6. wynika, Ze ~urkU8 z PustIlrowia Wil-c:zirowskleg.o jest chemtcznie -z:bllixniy do faustytu. (Zn, eu) A1a{OH]s{PO.],· 4 H.O. Powstal on w wyniku kryata)dzacji Z rcnJ,wor6w zasobnych

W btor i mietU podczas ich wedrlrwkl pr.ze:z hJpki

kwarcytowe, lokalnJe zasO:bne w ~ Pochodrz.eoi~. __ tych plerwlastk6w nalefy wi~~ z-_ wylugowanlem

Iupk6w kwareytowych; _ .zanbodZflCym podezas lch

~aroowania. Opisany turirus jest intere9lljt\cll cie-kawoslitll mineralogJieznll. Me moma natomia&t jego

SUMMARY

Turquoise (calalte, CuAlll[OH]s[PO']"4HaO) from Pustk6w WUczkowski near Wrocl:aw was studied

with the use of optical, thermal (DTA), X-ray,

in-frared spectrophotometric, and X-ray microprobe techniques. The content of Zn of the order of

1.10/.

makes it possible to assign this mineral to faustlte, (Zn, Cu)

Al4IOHlB[PO,l,

·4HaO.

wy&t~wania w Pluetkowiu Wilczkowekim, w obec-n1lO stadium rozpoznania, uwaZac za .zloie mO'!liwe do wykorzystania w pr.zemyAle jUbileMldm. Mote

dalfJze prace poszukiwawcze, kt6re zamierzajll

auto-rr:y Illiniejszego ar,tyJrulu w najbliZmym czasie

prze-prowadzi~ w rejoolie Pustkowia WllczkOW'Slkiego, jak r6wruet i w innych miejscach, gdzie ten mineral by! ndtowany 7lO6tanll w tym zakresie uwieflczone widt6zym sukcesem.

LITERATURA

1. Ban e r j e e A. - Em Beitrag zum Thema "TUrkis". - Zeistschrift der Deut9chen

Gemmo--logischen Gesselschaft. Idar-Oberstein, 1972, H. 2.

2. B i e tie

c

h t Ii n A. G. - Minieralogija. Moskwa,

1950.

a

.

Blj uman B. A., Djakonow Ju. S., Kra-Sla wine T. N., Pa w!ow M. G. - };zpolzo-wanije tlermo- i riehtgieoograflczeBkich

cbarak--tleristilk: graflta db! opriedielenl1a urownia i tipa mietamorfizma. Zapiski Wsiesoju~ _ Mlniera!ogi-cz. Obszcz. S. 1I, CL. Ill. Leningrad, 1974.

4. B 01 e w s ik: i A. - Minera1o:gia szczeg6wwa. Wy-daw. GeoL, 1965.

5. I wan 0 w a W. H. - Tiermogramy mlnierldow. Ibidem, W1'P. I. 1961.

_ 6. Mic hi e

re

-

w

·

W. I. - RieDltglenomietrlcz:eskij opriedielitiel minieralow. Moskwa, 1957.

7. TT a u b e H. - Die Minerale SchlesieIllS. Breslau, 1888.

1" J!: 310 M E

BHPlO38 (KamIllJl'l') ..:... CuALr[OH]ai[P0414' 4H_zO H3 MecTOHaxOlE~eHHR nYC'l'KyB BHalt'lKOBCKH 6JIH3 r.

Bpo-~aBBa HCCJIe~Ba.llllC!t lIeTO~ Oll'l'H'leCKOrO, ~~­

peH~m.BO-TePlDAecKoro, peBTreBOrpacS»H'leCKoro,

HK-cneJt'l'POCPoTOlleTPJA'eCKoro H SaeJl:TPOHHOIlHKPO-CKOmt'leCKOfO aBIlJIH3OB. Co~p:llaulHe B HeCaeAOBaH-HOII IIHHepaae QHHKa B ltOJIH'leCTBe 1,1'/0 ~eT OCHO-BaHIm onpe~emrr& ero B BH,l{e q,8yCTHTa - (Zn, Ou)

Ale[OH],[POJt' 4B20.

WSPOMN-IENIE POSMJERTNE 0 ALFONSIE m..UGOSZU

~

TWORCY

i

KUSTOSZU MUZEUM 2UP KRAKOWSKICH W WlEL1CZCE

7 llSltolpada 1975 r. zmarl Alfons Dlugosz, artysta maiarz 1 fOtografik, -twOrca, budowniczy iItustosz- -Muzeum ~ -Kralro~ch w podziemlaeh kOpa1ni

wdelit:kiej oraz prtmlOtOr-badafl nad historill g6mi'C-twa salinamego w Polece i nad budowt\ geol{)iDlczn~

olroHey Wieli~i. . _ ."

A. DIUgosz urodtz:R sit: VIr 1902

i.

w Trzebionce k. Chrzanowa. Pochodzil_ wi~~ z okr~gu _przemyslowego

d~ pew'riyeh ~-traidycjaeh_:g~rriiczY.ch; . Lata -sZ1roIf':~d­

nie'

prrzetyl vi -Bielslai; --n8s~ie --laJztalcll si~ na akadem1ach s.ztuk plastycznych w Nlemczech,

naj-pieriv' -w "Staatliche _ Kum;t;gewerbeschule'" w -Berli-'

rue;--p6truej: zat --w :;,Akademie _ derBlldendEln KUn;';

S'be" w

:-

Dreinte.

Po powrocle do kraju;:

VI.

okl'~s1e

mipYW'ojennym, uczyl

w

SIZkolath -~rednich, 'W Ko-z1eonicach .. Skarlysku-Kamiennej,WaiszaWie I

Slel"-BEY- k Trzebini. Wybucb _ wojny 1'.Il$W go

w

01'10-

-~~. _skltd-przeD16sl. si~ Wtedy -doWielkzki. z k!tOrll zw:iQzal si~- nast~pnie -do konca zycla.

W latach okupMlj{ Alfons DIu~z dzialal w Wie-liCZC'e jakO) wsp6rorganizator -konsplracyjD.e~ --zycla kulturalnego, natOliniast po - wojnie -'POdjlll -si~ -od naWa pracy -Dliuczyclelskiej,

-w

IfZIrolach SJ:ednich Wie1Mzki. W6wczas to, zwiedzajllc niejednokrotnie

tam~ koPaInic:, musial maleiC sic: pod uroklem

SU'l'Q'Weglo -pic:kna -:starych , ZT0b6w -g6rnfczych i -od~

14'0

UKD 921 Dlugosz A.: 08II.IZ:II82.381.1(091)(438.31-11)

twanzac w swej wyobraZni plalftycmej calli dzialal-nol!ic-czlowieka w· podztE!lDllyn1 -~rodowisku ska!

801-nyeh, w porzl\dku -b18torycznym.

W 1948 r. Alfons Dlugosz pmystqpi} do urzeczy-wistnienJa swojej plastycznej Wizji muzeologicznej w zakresie historU podkarpacklego g6rnictwa- sallnar-nego 1 zaczlll organ.izowa~ i budowa~ podziemne moU-rreum w _ Wieliczce. .Po~wi~cR temu ponad cwier~

W!ekii

~ najbardzielj tw6rczego i ofill'rIlegi> zy-cia. Tak zrealkowal wymarzooill lde~, kt6rej

poiwic:-eR

sic: berl: l"'I!IIrllty, oraz stworzyl zaehwycll'j,ce dzielo,

~Ynre

VI

.sWolm roozaju. - - -,

'Zapewne tw6rczoiC -Alfonsa Dlugosza zostanle SIZel'olro naiw!let1ona w osobnym zyciorysJe, 3uz przygotOWYW8nyDl do publikaeji. -Ty·mczasem za§ zwr~my uwag~ na te jeg.o niezwykle -zdo.1n~ci, za-lety charakteru 1 sposoby postl3>Owama, dzt~kl

1d6-tyro stworzyl 00 swoje osobliwe muzeum, B7£Zeg61-nie zaS interesujllcy

Das

-oddzial geologiczny.

-Alfons Dlug06Z przyst~owal do budowy swego mw:eum w piel"Wftych l/lotach powojennych, najtrud-niejszych dla pmedsi~i~~ tego rodzajti. Nie majllc

piend~, zilczyna -elmploatowac 1 ekspo'n6wac pi~k­ 'DO starY"Ch -rob6t g6rniczyeh i podZiemnll sceneric:,

a to narzQlhiami artysty plastyka, tj. wlasn~y­