R e c e n z je
883
A rch iw y akadiemij nauk socjalisticzeskich stran. Ukazatiel litieratury Itytuł
i tekst rów nież w języku niemieckimi. Po d go to w ił k pieczati J u lrij] A [b ra m o w ic z ] W in o grad o w . Izdatielstw o „ N a u k a ”. W y p u s k 3: 1973— 1975. L en in grad 1981, 240 ss.; W y p u sk 4: 1976— 1978. L en in grad 1985, 155 ss., nlb. 1.
Przed dziesięcioma laty na łam ach „ K w artaln ik a Historii N a u k i i T ech nik i” (1977 n r 2 s. 289— 390) ^recenzowałem d w a p ierw sze zeszyty b ib lio g ra fii re je s tru ją ce p u blik acje związane z działalnością a rc h iw ó w akadem ii nauk k r a jó w socjalistycz nych. Zeszyty te o b ejm ow ały okres 1917— 1972. O becnie przedstaw iam d w a następ ne, w których zarejestrow ano p u blik acje m.in. p rzew odniki po zespołach a r c h iw a l nych, prace pow stałe na podstaw ie źródeł p rzech o w yw an ych w arch iw ach ak ad e - mickidh, edycje dokum entów archiw alnych , p u blik acje z zakresu historii nauki i d ziejów m iędzynarodowych kontaktów naukow ych) z okresu 1973— 1978. U k ła d b i b lio grafii, zasady opisu bibliograficznego, konstrukcja prezentacji m ateriałó w w zeszytach 3 i 4 zostały konsekwentnie przejęte z dw óch pierw szych zeszytów; nie będę w ięc tych sp raw om aw iał, gdyż nie chcę pow tarzać tego, co pisałem o tym w y d a w n ictw ie przed dziesięcioma laty.
Zeszyty 3 i 4 z a w ie ra ją 909 pozycji bibliograficznych (536 + 373), w tym n a częśfc radziecką przyp ad a aż 440 pozycji, na polską zaś 228. Pozostałe dotyczą dzia łalności arch iw ó w akadem ii nauk B u łgarii, C zechosłow acji, N R D i W ęgier. Z tych zarejestrow anych pozycji w ięcej niż p ołow a ściśle dotyczy historii nauki i jej o r ganizacji. Przed e wszystkim zamieszczono w iele prac poświęconych dziejom a k a d e m ii nauk, a w y danych głó w n ie z okazji ich jubileuszów . W okresie bow iem , który o bejm uje biografia, przypadły m.in. tak znamienite rocznice, ja k 250-lecie A kad em ii N au k Z S R R i 150-lecie W ęgiersk iej A kad em ii N auk . Ponadto, podobnie jak i w poprzednich zeszytach, zn ajd u jem y liczne pozycje dotyczące poszczególnych uczo- nyah.
B iblio grafię u zup ełniają doskonale opracow ane indeksy: system atyczny, n az w isk i n a z w geograficznych. Całość opracow ania może służyć ja k w z ó r do n a ś la dow an ia przy sporządzaniu tego typu publikacji. M ożna mieć jedynie p ew n e w ą t pliwości, iż nie zastosowano w niektórych częściach w w iększym stopniu selekcji m ateriałów , w łączając prace o niew ielkim znaczeniu n au ko w y m lub takie, w których jedynie m aleńkie w zm iank i dotyczą problem atyki mieszczącej się w p rz y jętym przez biblio grafię zakresie. W ie le takich pozycji zn ajduje się w części p o l skiej.
W recenzji z dwóch pierw szych zeszytów pisałem , iż bib lio grafia a rc h iw ó w a k a demii n au k k r a jó w socjalistycznych m a duże znaczenie nie tylko d la archiw istów , ale rów nież, a może przede wszystkim , d la h istoryków nauki. P o w in n a ona być szczególnie studiowana przez tych, którzy w y b ie r a ją się na studia ba d a w c z o -a rc h i- w aln e do k r a jó w socjalistycznych. P isałe m w ó w czas także o słuszności podjęcia de cyzji je j w y d a w an ia . T a ocena w całej rozciągłości odnosi się ró w n ież do zeszy-. tów 3 i 4. Tym bardziej stała się dla m nie zaskakująca i niezupełnie zrozum iała in fo rm a cja o odstąpieniu od dalszego w y d a w a n ia bibliografii. Zeszyt 4 m a być zara zem zeszytem ostatnim tego w zo row o red ag ow a n ego w y d a w n ictw a. L u k ę p o nin> m ają w ypełniać biu letyny tzw. b ib lio g ra fii ekspresow ej, sporządzanej już od kilk u łat. Biu letyny w spom niane — to tylko luźne stronice skrom nie p o w ielan e przez A r chiw um A kad em ii N a u k Z S R R i rozsyłane przez nie do arc h iw ó w akadem ickich europejskich k r a jó w socjalistycznych (z w y ją tk iem Rum unii, która w tej m iędzy naro do w ej akcji bibliograficznej nie uczestniczy). Służą one w łaściw ie tylko do użyt ku w ew nętrznego w ym ienionych placówrek, a w ięc choćby z tego p ow odu w żadnym w y p a d k u nie m ogą zastąpić dotychczas w y d a w a n y c h zeszytów.
N ie w iem d op raw dy, jak a jest przyczyna zaniechania tego pożyteczneego w y d a w nictwa. C zyżby tylko długi cykl jego opracow ania i w y d a w a n ia (ponad pięć lat —
884
R e c e n z jerzeczywiście to okres zbyt d łu gi!) w p ły n ą ł n a to, iż podjęto ra d y k a ln ą decyzję o p rze rw an iu przedsięwzięcia, które przed laty uznaw ano bez zastrzeżeń za po trzebne? M oże n a najbliższej naradzie przedstaw icieli arc h iw ó w akadem ii k r a jó w socjalistycznych (V I I I z kolei taka n arad a m a się odbyć w Z S R R w 1987 r.) n ale ża ło by przedyskutow ać spraw ę i — być m oże — uchylić tę decyzję, mocą k tórej p rze rw a n o dalsze w y d a w a n ie bibliografii.
Jerzy Róziewicz (W a rsz a w a )
A n d rze j B o l e w s k i , H en ry k P i e r z c h a ł a : M artyrologia profesorów A k a d e mii G órn iczej w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych. W yd. A k a dem ii G órniczo-H utniczej. K ra k ó w 1985, 166 ss. ilustr., bibliogr. na końcu i w no tatkach, streszczenia: niem., ang., ros. [P rzed m o w a J. M . R ek tora A G H prof. d ra inż. Antoniego S. Kleczkowskiego. S ło w o prezesa K o ła Z B o W iD p rzy A G H prof. d ra inż. W a c ła w a Leśkiew iczal.
L ite ratu ra dotycząca m artyrologii p raco w n ik ó w A k ad em ii Górniczej w K ra k o w ie i U n iw ersytetu Jagiellońskiego (zestawienie to w y n ik a z ich wspólnego losu w w y n ik u Sonderaktion Krakau) jest bardzo obszerna. W recenzow anej książce p o dano led w ie w y b ó r p ublikacji, które nie odn otow ują n aw et wszystkich wspom nień (m.in. ograniczone do m inim um zestawienie arty k u łó w B olew sk iego). B ra k u je ta k że szczegółowej dokum entacji, dotyczącej in form acji czerpanych drogą w y w ia d ó w oraz krytycznych analiz obszernej literatury poświęconej faszyzm ow i i h itlero w skiej polityce ludobójstw a.
O graniczenie dokum entacji w książce B olew sk iego i Pierzchały jest w y n ik iem św iadom ego zabiegu autorskiego. S tarali się oni przedstaw ić m ożliw ie czytfelne ko m pendium w iedzy o pobytych w obozach koncentracyjnych profesorów krakow skich i jak o form ę sw ego w y k ła d u o brali opowieść, w której w spom nienia przeplatają się z relacjam i czerpanym i z historycznych m onografii naukowych. W yk orzystali przy tym znaczne zasoby arc h iw ó w k ra jo w y c h i zagranicznych, a także zbiory p r y w a t ne rod zin nieżyjących już na ogół w ię źn iów obozów koncentracyjnych w Sachsen hausen, D ach au i M athausen.
T ak i u k ła d zdecydow ał, że książka jest bardzo ła tw a w odbiorze, a jednocześnie za w iera m aksim um w iadom ości o zbrodniach hitlerow skich oraz o codzienności ży cia w ięźn iów w różnych obozach koncentracyjnych. Szczególną uw a gę zwrócono na podstaw ę w sp ółw ięźn iów (w ielk a sym patia p ro feso ró w i asystentów z K ra k o w a do P o la k ó w z W e stfa lii) oraz na sadyzm esesm ańskiej służby obozow ej (m.in. opis za m o rd o w an ia rektora A G prof. W . Taklińskiego). Jeden z au to ró w (A . B olew sk i) w ie lokrotnie w spom ina także o w spólnych śpiew ach jako w ażn y m czynniku w konso lid acji poszczególnych grup w ięźniów . O granicza natomiast do m inim um in form a cje o życiu n au k o w y m gru p y k rako w skiej, choć autorzy różnych w spom nień p o d ali w y k az ty tu łów pogadanek naukowych, zakres nauczania język ów obcych czy przygodnych dysk usji specjalistycznych.
Zasadnicza treść opowieści została ujęta w rozdziałach m ających charakter re fle k c ji filozoficznej: Złow rogie chm ury (terro r hitlerow ski i jego p rz e ja w y w N iem czech oraz w k rajach okupow anych); C zy dobro zwycięża? (od aresztow ania profeso ró w — krakow skich — przez w ięzienia i obozy — do ich powrotu: w tym ak cja m iędzyn arodow a na rzecz uw olnienia polskich uczonych); Refleksje. N a tym w łaściw ie u ry w a się ciągłość relacji. K olejn e rozdziały dotyczą bow iem osw obo dzenia obozów w Sachsenhausen i D achau w 1945 r.; A k a d e m ii Górniczej w kon spiracji (tu pow ołanie się na obszerne opracow anie pióra A . Bolew skiego, zamiesz czone w „ K w a rta ln ik u H istorii N a u k i i Tech niki”); A kad em ii Górniczej i A k ad em ii
