Sedymentacja i paleogeografia dolomitu głównego a jego ropo- i gazonośność

t7

an•nrJ

:~-:~:

::::'

L~,r'"r,,

" ...

XXI'I

6EtJLtJfi/CZNł'

ORGiłN

PlłŃSTH'OH'E.I

JLU~B~

GEOLOGICZNEJ

Do

Czytelników!

Wzrastające

zainteresowanie

problematyką badań

sedymentalogicz-n

ych skal

węglanowych spowodowało

zorganizowanie przez Instytut

Geo-logiczny sympozjum

poświęconego

sedymentacji

i

diagenezie skal

węgla­

•

wwych. To ogólnopolskie sympozjum

było

tematem LXXXIII Sesji

Nau-kowej Instytutu Geologicznego

,

która

odbyła się

w dniach 3-4

listopa-da 1977 r.

Celem sympozjum

była

prezentacja

i

dyskusja najnowszych wyników

oraz kierunki dalszych

badań.

Omówiono

związki między genezą i wystę­

powaniem niektórych

ważnych

surowców mineralnych a

sedymentacją

oraz

diagenezą

skal

węglanowych.

Przeds

t

awiono zagadnienia nowych

te-chnik badawczych skal

·

w~glanowych. W

kilku komunikatach zwrócono

uwagę

na bardziej lub mniej zaawansowane prace metodyczne,

dotyczące

-rekonstrukcji

środowiska,

przebiegu sedymentacji

i

diagenezy skal

węgla­

nowych

.

W

sympo

z

jum

wzięło udział

okola 150 osób

,

reprezentujących

15

ośrod­

ków geologi

c

znych w Polsc.e. Ze wzglt:du na

duże

zainteresowanie

oma-wianą problematyką większość

wyglaszonych referatów

i

komunikatów

postanowiono

opublikować

w niniejszym numerze.

Stanisław

Depowski

STANISŁA;W DIDPOWSKI, TADEUSZ M. P.ERYT, TOMASZ S . .PIĄTKOWSKI, RYSZARD WAGNER

Instytut Geologiczny

SEDYMENTACJA I PALEOGEOGRAFIA

CECHSZTYŃSKIEGO

DOLOMITU

GŁOWNEGO

A JEGO ROPO- I

GAZONOSNOSć

Dolomijt ,głóWI!ly ~·es-t jednym rz najhardziej pws -p.ekltyrwicz.nych ii)OZiomów ·rQPo- i gaa;Oil'loŚinych na

obsza,racoh plalbfornwwyoeh .Niilu PoJsilci~o. W pozio-mie tym rokrytt-o dotychc-za·s 13 złóż ,ga.w ziemnego i 7 .złóż IOIPY naftowej (7, 12, 113, 14), rw strefach barJery lubUSJkiej i śląSI!ciej oraz w zachodlnLej częS:i

badery ~I>Wnorskiej (ryc. 1). lsittnieją ttak.że II'ealne szanse odlk:rycia, w podobnych war.UJilkaoh, da~szych złó~ r<JiPY :naDtowej i ,gaz-u .ziemnego. Z t~·o wz,gllędu dolemirt główny jest bra•ld.owa:ny jako rwa•ilny dbield ko;niPleksorwych badań, pr.zy c,zym pods•tawowe ooa -czenie a.urtor·zy przytpiJSU!.ią 'badruniom sedymentacji i paleogeoografiii, kltóre umoi.Hwlają - C{> będzie · WY-karzane - wydmclenie w slkaui baJSenu sedymenlta -cy}ne~o· srtref wy>St@mvania skał, mogących być zbiornbka.mi I"'OPY nafltowej i ,ga:llu ziemnego.

UKD 551.736.3/.761.022.4: [551.351.051 +551.836.3/. 761] :553.981/.982.053.041( 438) W Instyitude Geolog.ic2lnym od rwi-eilu lat zesiPół

prowadrzący, pod kierunikiem R. Wagnera, badania cechsilty.n,u wytk:onude ltaikrl.e obadanda pods:tawowe doO-lomoiltu ,gł.ówn€go (2-6, \17, 18, 2J3-29); ip.rzy czym w rama,ch tych prac E. Czajor rzailllkdOIWała badmia petrograficroe, dotyc-zące milkirofacJi dolomiotu głów­ nego Polski PóŁnocnej.

Badaniami objęto sellki profili otworów

wiel"tni-czy.oh lnsltyJt.u,tu Gedl~ica.neg,o i Z:je.d~noczenda Górni '-cłrwa Naitowego i GarzoWI!l.icitowa. P.I"Zebadano, m. illl.,

pOII'lad 10 0{)0 pły;U:!k cienkich, z !Przeszło 300 profilów otworów wierrtmiozych. Wyik·Oil'lOII'lO !także duźy za

-k•res badań liotoaQgoicrznych, sedyunentologicz.nych; stra-tygraficznych, ~:leonrtolQgic:z.nyoh i ·g•eochemic.znych.

Analiza tego materiału umo:iJloiJWliła ooac2lne pogłębie-.

100icm

~l ~3 [A'""'714 _~

Ryc. 1. Mapa paleogeografiezna dolomitu głównego

(Ca 2) Polski.

1 - głębsza część szelfu, 2 - płytsza część szelfu (nleroz-dzlelona), 3 - bariera, 4 - laguna, 5 - strefa bi"'Zegu (se-dymentacja ewaporatowo-kl.astyczna), łl - ląd, 7 - lzo-pachyty dolomitu głównego w m, 8 - zasięg pierwotny oaad6w atassfurtu (Z2), 9 - zasięg pierwotny osadów dolo-mitu głównego, 10 - współczesny zasięg erozyjny osadów dolomitu głównego, 11 - łlnle przekrojów paleofacjalnych (ryc. 2-4), 12 - złota ropy naftowej, 13 - złota gaz·u

ziemnego.

Wybrane złota ropy i gazu występujące w pozlomle dolo-mitu głównego: B - Buk, Ba - Bablmost, KP - Kamleń

Pomorski, L - Lelechów, M - Międzyzdroje, P - Petry-kozy, R - Rybakl, S - Sulęcin, T - Tarchały, U -

Uni-ków, z - Zbąszyń.

nie znajom<JŚCi sedymentacji utworów, tworzących poa.i<llll ddl<nrlibu gifuvlnelgo orarz d<lkananie

celkon-st.rukc,j i paleogeograłicmled. Prowadzone 9edoocześnie badania stratygrafiome (15, 116, 18, ·21, 2~ <llraZ łica:­ ne opracowania ardhilwaO.ne :IG) pozwoldły zespołowi ceolls2JtyÓSikliemu na pra.wid~owe uslta[en.ie zasięgu do-l<lllli'bu ~ego na wieLu obsmrach INirllu Polskliego,

jak n.p. na wyniesietniu Laby (18), motnoklinie

prU!Id-142

-1)-13

Fig. 1. Paleogeographic map of the Main Dolomite (Ca 2) in Poland.

1 - deeper part of ahelf; 2 - shallower part of shelf (not subdlvided), 3 - barrler, 4 - lagoon, 5 - coastal zone (evaporlte-clastlc sedimentatlon), łl - land, 7 - lsopachytes of Maln Dolomite ln m, 8 - orlglnal extent of Stassfurt deposita (Z2), 9 - orlglnal extent of Maln Dolomlte depo-sita, 10 - present day extent of Main Dolomite deposits 11 - Unes ·of paleofacies cross-eectlons (Figs. 2---4), 12

-oU depostts, 13 - gas depostte.

Selected oU and gas deposUs occurrlng in Maln Dolomite horlzon: B - Buk, Ba - Babl.m08t, KP - Kamleń Pomor-ski, L - Lelechów, M - Międzyzdroje, P - Petrykozy, R - Rybakl, s - Sulęcin, T - Tarchały, U - Uników,

z - Zbąazyń.

s,udeckied (.15), w d:miri.emu po.dlasloim niecce wa.r-szaJWSkieg.

W mniejszym a.I1tyk.uJle, ze ·w~ędu na szczupłość miejsca, il)Oill:imo ogl"'OIIllnE\i Jil<lŚCi mate-iału

podsita-wowego, przedstawiooo tyliko ~e rysy

padeogeo-grafii i sedymE!KIItaeji pol~ oc.zęśd Zlbiomdka epilron-tynentallnego, w kltórym powstały Uliwory dolomitu głównego.

Żółwino l 2 NW

'

'

B~··'·'fi=

_~ 44 4 l : l ,· l ,-1-r

z,

i i i i i i

,u

j l l l l l l J

_j2Sm

lkm 0

Ryc. 2. PTzekTój paleofacjalny na linii DaTgobqdz 2

-Kamień PomoTSki 1.

A - przekrój szczegółowy o dutym przewy:tszeniu, B -przekrój schematyczny. l - sól kamienna, 2 - anhydryt, gips, 3 - oolit, 4 - biolityty algowe, 5 ....,. pelmikryt, intra-mikryt, 6 - biomikryt, mikryt o du:tej ilości składników ~;zkieletowych, ? - mikryt, aparyt, 8 - mikryt warstwo-wany materiałem terygenicznym: a - regularnie, b -

nie-regularnie.

ZARYS PALEOGEOGRAFII

Paleogeografia dolOOlitu głóWillego (ryc. l) .

u.za-leżniona była od reliefu dna zbiornika, ksltałtowa­ nego rw trakcie sedymentacji oraz «lziedz.icZOQego po

cy.kl.oitemie Zl (wenra). Za naj:wy;bilbniejs.z.y element paleQgeograficmy można .uznać strefę barier, utwo-rz.ooą na progu morf,ologicznym, oddzielającym głęb­ szą od płytszej części zbiomi:ka.

Bariery dolomi.tu głóWillego (ry~. l): pomorska, ma-zurska, podlaska, świętokrzyska, śląska .i łubuska by-ły ba.rierami morfo]Qgicznymi i oddzielały strefę la-gun od otwartego morza, !PrzY czym istniała wy-miana •wód pomiędzy iaguną a allwar.tym mOoiTLem. Należy tu zaz.naczyć, IŻe o Ue bariera lubliska i ślą­ ska oraz peWol'le CtLęści bariery pomorskiej, ;mazurskiej i podlaskiej są udokwnentowa.ne obwarami wiertni-czymi, o ~yle w innych przypdkach wyslt~wanie i pmebieg badery określono na ogóllnych pmesłan­ kach geologicmy.ch. Na obszarze Pomor,za barierę

udok!umentowano w rejonie szczecińskim i we

wschodnim ob.IVJeŻeniu pól!wyspu środkowopornorskie­ go. P001iędz.y :tymi dwoma pewnyrod wystąpieniami obecność bariery tŁakże udokumenJtowano w rejonie Chojni.c. Wykształcenie mikrofacja1ne osadótw pomię­ dzy Chojnicami a sz.czoecińską częścią !bariery pomor-skiej wydaje się WSokazywać na położenie ni.elktórych otworów w.iemni.czycll na granicy bariera - laeo~ma, dlatego przyjęto obeooość bariery na całym obrze-żellliu półwyspu środk:OWQpOmO~o. klaozej pr.z.ed-stawia się sprawa bariery świętokrzyskiej, kltórej przebieg, a nawet d. dbecność są hipotejtycz.ne, ze względu na brak tu otworów wiertniczych.

Prze-bi~ bariery podlaSkd~ i ~iej na obrzeżeniu

pólwy~SpU ma:w:rskiego został w macznej mierze

od-tworzony na podstawie udokumentowanych fragmen-tów barier.

Lokalnie barier jest brak i rw takim przypadku przypuszczamy, że dno stopniowo ,i ~agodnie zapada-lo w kierunku cen:trwn z.biomika. Na uwagę .zasłu­ guj e fakt. t, 2e !P01SiZCZegó1ne 1bariery l(jak 1to ·wy!kauły

nasze badania) nie stanowią nieprzerwanego ciągu, lecz są oddmelone od siebie wąskimi przesmylkami. Miejscami., w przypadku zróżnicowanoego reliefu, na zewn~Wtrz •barier zaznacza się obecmość strefy pmed-barierowej. ZazwyczaJ jedlilak obserwuje się łagodne, .>topniowe prrzoeóście do wewnątrmycll c:z.ęści zbior-nika; mówimy wówczas o r6Wol'li szelfowej. Posz.cz~

Kon,Pom.f SE lO lm• lO 5~1-km-,---.Lo 0

01~2~3

6 CIJ7

~·

Fig. 2. Paleofacies CTosssection along DaTgobqdz 2

-Kamień PomoTski 1 line.

A - detaUed crosssecUon with large exaggeration, B -sketch croas-section. l - rock salt, 2 - anhydrite, gyp-sum, 3 - oolite, 4 - alga! biolithes, 5 - pelmicrite, intra-micrite, 6 - biomicrite, micńte with large amount of ske-letal components, 7 - micrite, sparite, 8 - micrite strati-fied by terrigenous materiał: a - regularly, b - irregularly.

.w

fM110L_

10

o

O • l ll ' ' fkmJ

Ryc. 3. PTZekTój paleofacjalny na linii BiałogaTda IG 1 - Chałupy IG 1. Objaśnienia jak na Tyc. 2. Fig. 3. Paleofacies cToss-section along BiałogaTda IG 1 - Chałupy IG 1 line. Explanations as in Fig. 2.

gólne sta-efy :zbiornika r6żndą się wyraźnie wYkształ­

ceniem liltologicr.nym <l6adów, natomiast w mniejszym stopcli-u :icll mią.żs.wścią, ~łasz.c.za na obszarze płyt­ szej części szelfu (:ryc. 1).

WYKSZTAŁCENIE I SEDYMENTACJA

Strefa barierowa. W s.trefie tej obserW!ude się na ogół wzrosot mią'ŻISzoś.ci utworów dolomiltu głó:wlllego (ryc. 2, 3), .przy cz)'IID, zwłaszcza na obstzarz.e mono-kliny prz.eds.udeckiej, dość często w.z.rost m~zości

:riwiązany jest również rz. innymi strefami paleogeo-graficznymi (rryc. l, 4). S7.erokość stTefy barierowej mnien.ia się od 5 do 40 kom. Cha.ra.k.terystyczne dla tej s11refy są· grube kornpl~sy skał on:kolitowYch i ooli(towych, 2lllaCllny udział ma także milkrofacja grudkowo-gruzełkowa, rzadziej stwierdza się mikryty stabilizowane przez włókona alg. Ba.rdz.o ozęslto dolną część poodlilu dolomit.u głc)'NilloegO w Sitrefie barierowej tworzą midt.rytty, llllioek.iedy war-stwowane malteriałem terygenicznym. · W obrębie lbariery wyróżnić rn.odllla

wiele wyndesień i obniżeń. Te pierwsze cechou.je du-ży ·udział ooliJtc)w w profilu, :niekiedy !Pl'Zekraczadący

901_{/e, gdy •w obmż«lial:h zwiększa się udzia.ł}

mLkro-fa.cjd o lniższej energii środowiska sedymentacji; nie-kiedy są fto naw:et mi.kry:ty W8ll'&twowane materiałem terygenicznym.

Strefa Iacunowa. Strefa ta, o szerokości od 5 do

ponad 50 km, jest bardziej Zll"óżmicowana mikrofacjal-nie niri strefa barierowa. :WY!Ilioka to z.e zmiennego

w

Świebodzin J

'

Ryc. 4. Przekró; paZeofac;aZny na linii Swiebodzin 3 -Wilcze 1. Ob;aśnieni4 ;ak na ryc. 2.

"NNPływu przyO.egłego lądu IZ ded-nej s.trony (chodzi tu o różnice reliefu, charakter wyibr.r.eża, ~<liŚć wód lą­

dowych wpływających do lagun ora~Z iłość dosrtaor-czanego materialu terygEirlcznego, L1u;>.), a z drugiej

- ~ stop,nia izolacji od .obwantego IIl01"Za p.rzez

ba-riery oolitowo-ookolltowe. I ;tak, rw rejonie Kamie-nia P.QmOrsłdego (rs:yc. 2) 'WY$~\ldą milk:rYity i pelmi-kryty z licznymi soczewkami i wkładkami

anhydry-iu. (),J:),ecne są II'ÓiWillieŻ cientkd.e przewarstwienia

bio-litytu algorwego (:ryc. 2). ,Wydts:zltab::enie skał węglaoo­ wy.ch oraz oboon<liŚć a-nhydryltów wska;z.uje na

nie-wiElitą gł~QŚć lag,uny i okresowo IPQCIWY!l$.z.ooe za-solen.j,e; :nMomia&

w

dbręb:ie lagu.ny zachodniego obrzeżenia półwy~u środkorwqpomorskiego występu­ ją ll'ejany cechujące się dulżym l\.lld;małem miJkry(tów wai.'S(bwowanych matt.erialem ,terygelnic.znym, zniko-mym udziałem .oold.tó.w oraz !braiki.em wys!t&\Pi,eń an-hYl(Lry!bu rw pootaci Wikładek i soczewek, tYIPOWYch dla laguny Kamienia Pomorskii.ego. Wymierli«le

ce-chy suger,\Jdą rw:ięk.sz.ą głębokość zbiormka c:k>lom!.tu głównego w ,tym rejonie.

J~ze :ilnaczej wybztał.cona

dest

lagAJna rwSC'hod-ni.ego ob.rrr.eżEilia półwyspu środkow~orskdego. ~ lta lbyia ba·rdzo p.ły!tka,

na.

100 rwsk~e prze-waga odliJtów i pelrni&klryltó.w nad i!rmymi typami mikrafacjailnymi (ryx:. 3). ŁaJWi<:e oa1ibow.e dochodtr.ą tu do samego brzegu i zazębiadą się z brzeżnymi anhydrytami &upra:li&toralinymi. W)'lks$ałcenie

mikro-facjalne wska.z.uD.e na wysoką energdę Modowiska se-dymemacji w tej s.trefie, lkltóra była przypuszczalnie

słalbi.ej od'iiLo1ow:ana od wew.nętr:zm.ej crzęści rzbi.ornika nirż rejon Kami~a PQmOl'Skdego. Z kQlei obszar

obrzeżenia ,pó~ mazur&ltiego cechude duty udział

mikrs:Y'tów i bi.orlllikoryttów oraz obecność przewa·I.'Stwień <l6adów rterygeniczny.ch, co świadczy o większym zróżni<:owaniu reliefu rw strefie br.zegowej. IP<ldotlną sy!tuację stwierdzono !We wscbodniej części

.m<>indkli-ny przedsudeokiej. Na ~ej CtLęści ob!zaru

przedsudeckiego, w strefie laeu.nowej, dominują mikryty nielkiedy za.illooe, mi~'SICami warstwowane materiałem lterygeni.omym, z wy~~ymi miejsca-mi laiWicami ooll1.towo-o0koliltowymi. Ław.ice takie ~y1ka się 1ta0me lolkannie rw całej strefie la®Unorwej dolamiltu gjltwlnego Pialski.

W s:tronę brząu basen.u \.litwory węglmowe

zan'i-kaiją !i ~e są ·utworami siarczanowymi i/lub

terygeni.c?Jnylmli.. Jest to ;typowa ~a facji brzeż­

nej części zbiormka epilkonty1nemallllego. Sz.erok<liŚć strefy brzeżneJ,

aaat

rowmeż domin\liiący typ łilto­

Logii w t.ej strefie :zrwiąu~~ne były z obarakterem i mol"fcdogią lądu oraz v.r.ielk<liŚCią oscylac-ji zaJ;ięg.u zbiornilka morskiego,

Strefa przedbarierowa. Obean~ć lt~ strefy stwier-dzono dotychczas .tyJJko :ldkallnie. Jest to zwiiązane z niewiEIJJką ded szerdloością, jalk również istnieniem lulb braliciem isltatnyc.h ll'órim.ic reliefu (()Oilliędzy ba-rierą, a ll'ównią ~ą oraz charakterem pr.zejścia między tymi strefami padeQgeQgrafic.znymi. Dolomilt głÓWlny tej strefy cechude się llllUICznym udziiałem

E

WilczeJ

'

Fig. 4. PaZeofacies crosssection aZong Swiebodzin 3 -Wilcze l Zine. ExpZanations as in Fig. 2.

mi;kry,tów, b.iomiJt.ry:tów oraz mikrytów zailonych z jednej s.tJrooy i łaJWic oolitowych (o miąższości

po.-ll'IJilżej 2 m) - z. drugiej strooy ~ryc. 3). Pr. zewamtw.ie-nie skał wskazujące na odmienną energię środowiska sedymetlltacji, ŚIWiadCIZy o zazębianiu się wpływów ścrodorwiska barierowego oraz środowiska rs:ó'Willi szel-fowej.

R6wnia szeUowa. Stanowi ona większą część zbiornika dol<lllni:t.u głównego, obejmując strefę głęb­ szej CIZęści szelfu oraz pły,tszą część szelfu na

ze-Will!ltrz Slbrefy !barierowej. W !Przypadku braku stre-fy .barierowej zaCIZyna się od brzegu, jak to ma miejsce .w ś:rodikawej części obszaru pr:z.edsudeckie-go. Srodowisko to charnktery:z.uje się obecnością

Ultworów, wskazujących .na sedymentację ,w il'eżimie niskoenergetycznym, .w wa.mmkach mor~ ot•war.te;go.

.Płyrtsza część ll'ÓWIIli Mlelforwej cechuje się 7l!lacz-nym udz.iał.em anikryltórw, niekOOdy z fragmentami fau.ny, oraz OOe!cnością w pewnych :rejonach

Ollllkoli-•tów i str<Jmatoliltów (por. ryc. 3). Na monoklinie przed&udeckiej s.tw.ierdrr.ono obean<liŚć kopców muło­ wych staJbi:lizowaatych pru.ez ailgi, nielciedy o !POd·WYż­ szonej miąższości w Sltosualku do obszarów sąsied­

nich (17). Gł~ część ~u wyksz.otałc.ona jest

jalko mikiryty i mi.k:ryty warstwowane llllalteriałem terygeniemym (ryc. 2). W tej wŁaśnie Bibrefie poowsta-ły rw niemieclki.ej części zbiornika dolomiltAl główne­ go osady .Jrujpka c.uclmącego, nie stwierdzone dotych-czas .na absza·nr.e Polski. Na obszarze równi sri.e'Ifo-wej zarówno w części płYJtsz,ej, liak i głębszej, wy-stępować mogą obrldżenia d ;wyniesienia o .niewielkiej ~udzie. ObnJi.żenia cechuje bardzo duży udział

mi.kil')'ltów zail.ooych i rwasttwowanych materiałem

ter~i.cznym, nailiomias.t wyllliesienia - obecność

utworów algowych. Taikie IWyniesienie stwierd7JOIDo

IliP· .abworami .Czeszewo IG l, a l'lJWłaszcza Grundy Góm.e IG l, gdaie przeszło połowę proOifdJLu stanowią biollltyty alligowe.

NaJleżałOby tu !WSjpOmlldeć o rs:ejonie BabiiDOSitu na monokl:ialie pr.zedsudecki~, gd:z.i.e stwierd:rono zwdęklszoną, :lokalklie do prwwie 2.00 m mią.ższość do-lomitu głó\WW!go. F. Gurari (1.0), L. An!tolllowicz,

L. Xni.es.zmer Kil) .u7.illaO.i to za dowód .istnienia w tym rejonie my barierowej •. BaJClaltlia sedymEI!l/tacji i wy-kształcenia milkrofa.ojai.nego oraz ana[i.za paleo,geOo-graficzna ·wykazały obecność osadów płyiłszej części równd su.eafowej. Z'Większona miąis:z.ość jest WYJDilkiem stas.unkowo du.żetj r.eg,ionalnej subsydencji k~n­ sawanej tu pr.zez sedymeotac.ję. Podkreśla się wJęc kooiec2l00Ść wykonyrwania dokład.nych badań miokro-facojallnych, gdyri dane miążS'WŚCiowe nie są dos.ta-tecmą pods.tarwą do lintenpretacji o charadoterze

paleo-geograficznym rw pr.zypadiku cechs~Ztyńskkh pozio-mów wągl.anowyoh.

Warunki zbiornikowe. iZe względu na

·wyksz.take-nie skał, I!Uidlkor:z.ystniejszy.ch Wall'unków

z,biomtiko-wycl!. nailetałdby OCZElkiwać !tam, gdiZie występują nadwiększe akumulacje skał ooli:torw<>-arllkoliltowych, o największej inicjaillned parowattości, a wjęc w

s.tre-fie barierowej i .w nieldtóryx:h częściach strefy

la-~unowej. Trzeba jedrulk IJ)QdikreśUć, że

bard;-o

cz~o

inicjallna pooowaiWść ulega z.nacamernu zlnn:iejszem.u,

w rwy1niku różnych proc~. ~iagenetyczny~h i to

przede ;wszYI9bkim cemenrtaCJl 1. ~iema: Stąd

wiele otwortrw łażących w stref1e barieroweo

oka-zało się ~art;ywnymi, pad lk~ nagromadzeń ~ż

w~owodorów. IZ tego 1\W;g'lędu należałoby z'wróc1ć

w.iększą uwagę przy badwi<U skał 2lbiomlltowye<h na

tendencje r.e®iontdne oraoz sekJwencje IP.l"~

dia-genetycmych. Pod··NYższyłdby lto z peVWlośclą

efek-ty·wn<JŚĆ pOIWJikiilwań.

WYSTĘPOWANIE NAGROMADZE:A ROPY NAFTOWEJ I GAZU ZIEMNEGO

z

anaLizy geologiemych waJr.unków występowania

wę~owod-orów w OOl<Jmicie głÓWIIlym oraz ogólnych

przesłan.ek geolQgicznych wymka, IŻe przede wszyst-kim ·W 1baderach należy IPOOZ.uki:wać .złóż ll"QPY

nafto-wej i gazu zliemnego (ryx:. 4). W s~efie lag,unov:rej

odkry·wa się poljedy;ncze ~łoża, głlJr:vnte ow ~ępu9ą­

cydh ltarn :lokalnie ław1cach oohtowo-onkoli.towych

lub onkodiitowych, a w strefie pl'ZEidbarier~ej

-na lokalnych pod•n.ie5ieniach z ławicami

OOJkoJ.iJtowy-mi.

W obrębie stref, charalklteryzujących !!lię obecnoś­

cią skał o lkor.z.ySttnyoh war.unkach zbiornikow-ych i

fntrax:yijlllyoh, ;na~omadzenia li"QPY ~ej • i gazu

ziermn~o wy~ą w lokallllych podmesieniacll ~7,

11). Są to struk!t.ury lakallne łtYIPu brachyantykfLilll

(.r11P. Ta.rehały), o budowie Sk~likOW'allle:j rr.a:cwyczaj

obecnością różnego tYIPU na1'11-szeń teldtomc:znyoh (m.>.

Ry:badci, LelecMw). Złoża na!leżą •wlięc z .reguły ?o

tYIPU litologicm~Wukrtura·llllego. Podkreśhć na!lezy,

że obecność dys.lolkacji lkomystnie wpły>wa na

po-lepszenie Wlłasności z.biorniikowyoh, prz.y czym ma to

sz.czecrólnie IIWiże IZinaczenie w IP.l"Zypadk.u 7lóż

wy-stępujących

w strefie prz.edlba.rierowe(j.

Skały rrbio.IinLkowe w pa97.'C.Zeg6Lnych złożach

ma-ją charakiter kodektt.orów. ltYiPU porowo-dtaw.e~o,

porowo-kawemislto-sz.czeldiilowatego łAJb

kawem'ISito--'SIZCz.elinowaltego. W owięksmści złóż napotylkano przy

tym na porowatości rzadko przekraczające kilka

pro-cenit i na O!tół małe ~i IPI'ZElPUSZCz.adoości (8, 9,

12, 19, 2()). 1W .pos7A:zetgó1nych złożach wartości

poro-wartości i :prz;epuszczalności są Jednak o wiele wy.ż­

sze i uzySkuje sie w tandcll przypadkach .dutże

wy-dajności ropy naftowej lub gaz.u ziemnego, z

otwo-r&w ek'S!Ploaltacytjnyoh. P:l'Zykładami tego .tYIPU złó7.

są: Rylbaki, Kamień Pamorski, Tarehały (7, 11,

13, 14).

Skałą nw:ierrz:ystą węg.J.QW\dorów d.est

naJjpra'VIIdo-podobniei dolomilt tdÓIWiny, :z:właszaa wyksitak:onv

w facdi basenowea (7, lil): •W pelwlnych przypadkach

we~l<:w.odory m-oęą poCihoda.ić z palleoooiku

't>odloerm-s:kiel(o, na co zdadą się wslkazyrwać wynik_i badań

~ecr::hemicznych :ndekitóryoh rqp ceohsztyńsltloh.

Do-tyczy to zw.laszeza ·rqp naftowych napdtyikalllych w

91:refadh !l'e!tiona!lnvx:h dy&ldk:acjd. RQpy mitowe na-leżą .na ogół do Ś<rednich rqp !Parafinow-ych

S<iarlko-wych. Gazy z·iemne UliWieradą gU>w.nie metan i

znacz-ne hl<Jtci az~ oraz nielkiedy takiże pew~ne i4ości

sia.t.kOIWodoru. W J)l'Zytpadlkaoh twyiSttępowan.i.a w

dolo-micie głóWIIlym, ltYIPO'WYCh gazów

arz.otowo-m'E!itano-wych chall"ak.terysltvx:.z.ną ich cechą jest obec<nd.§ć

:zmac·mieiszyoh ilości cięższ.yoh IW~owodorów. Gazy

tel(e> .tY'PU n~yka się w zacllodniej części badery

luibuSikieli.

Nadwię'ksze pen;pekitywy ddilorycia dalsz.vch z.łóż

rorpv na.ft.owed i ga:w ziemnego rOilwtlą bariery: łu­

bu~a. śląska i parnorsika (z wYJIIWbkiem j~ części

oołori:o.nei we w'schodn:im abrzemiu półwyspJ środ­

k!JowQfPomorskiEgo - por. ryc. 4). lnJteresudąc~

obiekitem badań jest ndewąt.pLiwie problem

domrue-maf!l.ej lball"ierv świ~vSkiE!j, n~~ oca.lałe .~

erozj ifragmenty banery podlaskleJ 1 mazursk1e3,

p()}.ożOf!le w &trefie 'W7l~ędni.e swobodnej wymiaf!ly.

wód pcdz.iemlllych oceniano iako nieperspektywiczne

pod W:ZJ~lędem ll'llO'Żllńlwości odkrycia załóż IOOPY

nafto-wej i .!!'azu ziemnego. ObiEildem daJszych badań

po-winnv lbvć także płytsze częśc.i szelfu na obs:z;a.rze

przedsudeckLm oraz w strefie rz.aohodllliej części

sita-rej plaltformy.

LITERATURA

l. An·tolllOIWficz L., En·ies·z.ner L . - O .rafach

dolom!Ltu głÓIWinego w ·Polsce. Nafta, 1975, vol.

31, nr 3--4.

2. C oz aj o r E. - :Wy1nilk.i badań milnerałów skał

~.ch ceths:r.ty.n.u obniżenia podllaskiego.

Kwart. geal., 1972, nr 3.

3. Czaj o r E. - Wyniki !badań pelt.r<Jgrafictzllych.

Ceohs71tyn. ~ IG l, Go1lda.p IG l.

Pro-file głębok!idl oliworów 'Wierttnicmyx:h. Lnst. Geol.,

1974, z. 14.

4. C z a

!l

o

r

E. - iPEftrQgrafda Sikał węglanowych

cechl$ynu. Piraibuty IG 11. ]bidem, 1975, z. 27.

5. Czajor E. - Badania ~rafi.cute osadów

cechsztynu. Wolllll IG l. Lbdem, 1975, z. 22.

6. C z a l) o r E., :W: a g ner

R. -

Perm. Skały

plalt-:t.ormy pr.ekarnbryd~dej ,w :P.olsce. Cz. 2.

P()kry-!wa osadowa. •Pr. ltliSit. Geol., 1974, vol. 74.

7. DeiPow.ski S. - ·Wy\StQPOWaJtie węglowodorów

w .U(bworach penrnu. Biul. LnSt. Ge0\1., 197.2, nr 252.

8. D

e

p Q w

s

k! i S. - IP<astawowe problemy

geOlo-giemych badań obszarów gaz.o- i rqponoś-nych

oPolski.. Biul. g.eod. WydtL. Ge.ol. U.W, val. 25 (w

d.ruk,u).

9. Depo'W'skii S., W.agner R. - Pers,peklty:wy

odkrycia złótt rqpy lllattowej ;i ga~ZU ziemnego w

uttworac.h paae·ozofik.u i triasu do.lneg-o obs.za.ru

ko-łdbrzeslkiego. Geof~. i Geol. naofit., 1969, nr 8-9.

lO. Gur ar i F. - NiEikltóre wlaś.ci'WJOŚCl budo.wy i

r<lii)Og:azonośn<Jtci <JISądów penmskich połyty ś.rod­

kowoeuropeóskieJ. Kwant. geol., 1975, nr l.

11. Gu.r.ari F. G., Karnikowsiki P.,

Maksi-m o w S. IP. - Pen;pelctywy ll."~woj:u poszukiwań

!I'opy i gam .w iPolsce. Ndta, 1974, nr 5.

12. Ka'Tnkowski P. - iDotychcz.llsow.e wyniki i

kierunki poszukiwań węglowodorów w utworach

permu.

[1W:] Xder.unk1 i metody pasozukiwań

biltou-minów w utworach penrnu na Ni:żu IPolsk.im.

Wyd. Polsk. Tow. Przyj. Nauk o Ziemi. Zielona

Góra, 1977.

13. K.o~r.ab Z. - Cechsztyńskd. poczi.om bit\.lllW:ruly

na moook!linie ptz.eds.ude'C'ldej. Z geologii Ziem

Zachodn:ich, vol. 2. :Wrocław, 1966.

14. Obuchow.i.crL Z. - Odkrycie złoża ;ropy na

.rn<lOOitlinie pr.z.edsudeclkiej i dailsze perspektywy

IPI$'ZQ'ki!wań. Plrz. geod., 1962, nr l.

15. p e r. y t .T. M. - CeohsaJty;n w rejonie Wrocła·wia.

Kwart. geoll., .1.977, m- 4.

16. p ery.~ T. M. - {Zarys s.tratygra.fii ceohs7Jtynu w

.niecce północonosudeclciej. Ibidem, 1978, n.r l.

17. P.ery.t T. M.- Wyblzta«:end.e mikl'Oif~jalnedo­

lorn~ głównego w pó]:oocnej części monokliny IPil"z.edsudeckieij. p,rz. geal., 1978, nr 3.

18. Pią-tkowski T. S . - Stratyg·ra!ia i sedymen-tacja utworów stassfurtu i leine na wyniesieniu

Łeby. Kwart. geol. (IW dr.uk.u).

19. Stoetmulaik J. - Wpływ facji dolomitu

t)/Jw-nego cechs7.lty~iego na jego .roponośność. Prz.

geol., 11962, nr 4.

2(). S<U11mia•lk W., Zołnde.rcrLuk T.,

Zura-w i k J. - O praw:i.diowośc.i roomiesrzczenia złóż

garw .zieinnego i ropy naJlitowej w dolomicie

~6-wnyim rw połukliiliowo-z.achoon<iej il?o'ls.ce. [W:] Kie- .

T.unki i matody pos~ukiwań biitum1n(rw w

u't'wo-rach per1mu lila .NIW .Polslkdm. Wyd. iPotsk. Tow.

PrzY!!. 'Naulk o Ziemi. IZielona Góra, 1977.

21. Wagner R. - Cechsztyn. ~W:] Perm i

mezo-zoik .niedki pornon;ikiEd lJpad red. R. DadJeza). IPr.

Inst. Geoil., 1976, vol. 79.

22. Wagner R., P.eryut T. M. - Zróżnicowanie

li-lto.f~jalne ceclhs:zltyńsoldch cyklotemów Z1 i Z2

na NdcW Polskim (streszcz.enie). Kwarlt. geol.,

1977, 1M 4.

23. Wagner R., Peryt T. M., Piątko'Ysk..i T.

s.,

Czaj o .r E. - iLi~jaJJna mapa iil.ośc10wa

do1<Jmiltu głównego (Ca 2). JEW:] Atlas

pa'leogeo-grafd.czno-facjahly permu obszarów .

plla-tformo-wych Polski (pod. red. S. ~k1ego). Wyd.

24. W a ż n y H. - Geochemia osadów cechsztynu.

Kamień P<lrnon;.k.i IG l. Profiae głębokich

otwo-rów wiertniczych. linst. Geod., 197~, z. l.

25. W a ź n y H. - Cha:ranm.erystydta geochemiczna

u-·bworów cecłlszitynu. TŁuszcz. IG l. Ibidem, 1974,

z.. 13.

26. W a ż n y H. - Wynilkł badań geo!Chemicz.nyc:h.

Bal"taszyx:e IG l, Gobd'cllp IG l. Ibidem, 1974, z. 14. 27. Ważny H. - OhalraiklterystY'ka geochem~Ula

u-SUMMARY

Zechsteim

Mam

DolO!llMe lbelongs to the most

penspeotive oil- and gas-lbea.rtmg hor.izoos

m

the

platform areas of ·tihe .PoliS>h LoWJands. Up

to

the

presen.t, 13 d~ilts of naual gas and . 7

depo-silts of oil

were

discovered and there is a ll'eail

possibiility of furtber disc<weries dn this h.o'ci.zon. The sedimenltolog-ical and paileogeographi<: s\tudies are here o<! a epeciail ~ntar!ce as ;they rnake ilt pCJSSWle to differentiate lagoonal, barrier, fore-barrier and

shal-low and deep shelf ~in U>ones a.nd, therefore, to

sel.ecl trends in the searoh. The litilologlix:aJ.

oharacte-risti.cs and devełqpment of ltihese rones in differenlt

parls of the basin are dioousseid.

Onkoiilte aaJd ooliite .rockLS are main collector rocks.

'11hey· ad"e c~ lin ibar.r.ier rrone, some pa.rts of

lagooo ozoo.e and, oomelbimes, :f~rrier and shalłow

shelf pla-in rr.ones. O.i!l and gas dE~P<JS~ts occur in

bad"rier and, sometimes, ilagoonal and, occa.sionaldy,

fore-balrrier zone. Silngle dE~P<JSiifB 1may be a~

ex-peoted in sha'lllower pa.r1ts of lthe shel! plain. The

analysis Slhowed that lbhe d~ are related to

locaJl elevaJtians and z.o.nes of ,OOct.oniic distuxbances

and are of lbhe 1ilbhołogix::a:l-sbructura[ ltype. l'he main

perspecti.ves of discovery of 1new depasits are

oonne-Cited wiltih searching a:long 'bhe LuJbuska and Silesian

banrien; anld rwestell"ll P81l':t of lthe Pomerandan barrier.

The Góry Swiętoicrzy.sklie .banrier, shalldower part of

shel1f easJt of ithe LUbuSka baXIrier and western :part of

the Old Płaltform shOO!d be lbreated as importan't

su:bjeot.s of :f.umher studies. '11he IPers.peotives of

dis-covery of hY'rlroccWbon accumullalti<li1S in the

;re-mailni.ng ;pall1łs of lbhe bar.ders are low :if ever, rnamły

because of groundwater exchange proceeding freely in bhese a.reas.

two:rórw węgllanowyx:h cechsztynu. Wolin IG l.

Ibidem, 1975, z. 22.

28. Woszczyńsk:a S. - iR.ozpmesttr.z.enienie

mi->krofa.uny w osadach ce.chs:r.tynu. Tł.u$ll.Cz. IG l.

Ilbidern., :1.974, z. 13.

29. W o szczy ń ska .S. - Wyniki badań

mikrofau-mS'tycmych cechs:z,tynu. Ba.ntosz.yce IG l, .Gołdap

IG l. Ibidem, 1974, z. 14.

PE310ME

OcHOBHOilł ~OJIOMHT qexwreilłaa JIBJIJłeTCR o~HHM H3 CaMbiX nepcneKTHBHbiX He<f>Te- H ra30HOCHbiX rOpH-30HTOB B nJiaT<t>op:ueHH&IX pailłoHax IloJI&CKOilł

HH-3MeHHOCTH. B npe~eJiax 9Toro ropH30HTa pa3se~aHo

~o CHX nop 13 :uecropom~eHIDi: nPKPOAHOro ra3a

H 7 :ueCTopomAeHIDi: HecpTH. Cy~qeCTBylOT peaJI&H&Ie

nepcneKTHBbl OTKpbiTbJI ~aJI&HeilłWHX 'MeCTOpo:lK~eHIDi:.

Oco6oe 3HaąeHHe AJIR onpe~eneHHH HanpaBJieHKR

DOHCKOB HMeiOT HCCJie.I{OBaHHJI ce~HMeHTaqHK K

naneo-reorpaC:jlJot:. Ha OCHOBaHHH 9THX HCCJie~OBaHJdi: MO:lKHO

Bbi.I{eJIHTb CJie,IO'IOJ:qHe 30Hbl: JiaryHHyiO, 6ap&epHyiO,

npe~6ap&epayl0, nnocKOCTK MeJIKoro wen&cpa H

nnoc-KOCTH rJiy6oKoro wen&cpa. DpHBe.I{ena JIHTOJIOrKąecKaJI

xapaKTepHCTHKa 9THX 30H H HX reoJIOrKąeCKOe

CTpO-eHHe B pa3HbiX pailłoHax 6acceilłHa.

0HKOJIHTHbie H OOJIHTHbie DOpO,IU.I JIBJIJIIOTC$1

OCHOB-HbiMH KOJIJieKTOpaMH. 0HH BCTpeąaiOTCJI npeJK.I{e BCero

B 6ap&epHoilł 30He, peme B naryHHOilł 30He, a HHOrAa B npe~6ap&epHOi\ł 30He H B OOJiee MeJIKOilł ąaCTH wen&<l>oBOilł DJIOCKOCTH. MeCTOpo:lK,I[eHH$1 HecpTH H ra-38 HaXO~JITCJI rJia.BHbJM o6pa30M B 6aphepHOilł 30He,

peme - B naryHHOilł, a cnopa~HąecKH - B

npe~-6ap&epHoilł; e.I{KHHąH&Ie MeCTOpo:at~eHHJI MO:lKHO BCTJ)e-THTb H B OOJiee MeJIKOilł ąacTH wen&<l>oBOilł DJIOCKOCTK.

B 9c:P<PeKre npose.I{eHHoro aHaJIH3a ycTaHOBJieno, ąTO

9TH MeCTOpo:at~eHKR npKHa~Jie:ataT K JIHTOJIOrKąeCKK­

-CTPYKTYPHOMy THny H OHH CBJI3aHHbl C MeCTHbiMK

B03BbiWeHHOCTJIMH H 30HaMH TeKTOHKąeCKHX

Hapy-WeHJdi:. CaM&Ie 6on&wHe nepcneKTKBbi OTKPf>ITbJI

HOBbiX MeCTOpolK.I{eHJdi: BbiCTy.nalOT Ha TeppHT<>pHH

nl06yocKoro H cHne3cKoro 6ap&epoB, a TaK:ate B 3ana~­

HOilł ąacTH no:uopcKoro 6ap&epa. 06'beKTaMH AaJI&Heilł­

WHx HCCJie~OBaHIDi: ~OJI:lKHbl 6biTb: CBeHTOKWHCKJdi: 6ap&ep, 6oJiee MeJIKaR ąacT& wen&cpa Ha BOCTOK oT n106yCKoro 6ap&epa H 3ana.I{HaJI ąaCT& ~peBHeilł nnaT-<l>oPMI>I. 0cTaJibHbie ąaCTH 6ap&epoB noąTH HJIK COBCeM HenepcneKTKBHbie DO B03MO:!KHOCTJIM OTKpbiTb$1 Ha-KODJieHJdi: yrJieBO.I{OpO.I{OB, BBH,!O' CBOOO.I{HOrO 06MeHa

D0~3E!MHbiX BO~.

JADWIGA iP AiWŁO.WSKA

Irutytut Geologiczny

WYBRANE PROCESY SEDYMENTACYJNE I DIAGENETYCZNE

W

SKAŁACH OTACZAJĄCYCH MINERALIZACJĘ CYNKOWO-OŁOWIOWĄ

W TRZEBIONCE

W :rozwatżaniaoh u~ędniono badama

IPrZIE!fPl'o-wadzone w obrębie .wyźszej części wtworórw ·węgła­

nowych wapienia muszlowego dolnego z kopalni

Trze-bionka •. Badania te miały na cellu wyjaSnienie

VII!PłY'W'll pierwotmyx:h warunków sedymenltacy.tinycih na lokall>i:zację złóż .cYIIliku i ołowiu rw stałych ,poz.iomach

dolnego wapienia muszławego (·wamt.WY gorażdżań­

slkie, terebra.tulowe i karchowiclkie). Na badanym

Olbszarze onie .wystfP.I(ją tiadne więlksze dySlokacje

ani ·uskoki, nie obserwuJe się takiże brekqjowania

•) Opracowano na podstawie pracy: J. Pawłowska, M.

Szu-warzyński - Sedlmentary and Dlagenetlc Processes ln

the Zn-Pb host rocks of Trzebionka. Pr. Inst. Geol., w druku.

1'46

UKD 553.44.061.14/.UI.061.4:552.543:551.781.2(438.232 Trzebionka)

i wiebrzenia powieriDOhniowEgo. W obrębie

anaUw-wany.ch :profilów portad 95•/o skał było zbudowane

z. dOilom:iltów oraz w !różnym stopnw

zdolorniltyz-owa-nyoh wa!Piend..

Wapienie nie :ZilllE!talS'Omaitywwane .zachowały się

tyllko w formie nd:ewiellcich ostańców. iW grupie

wa-pieni slliwłerdrz.ono: wapienie ~łmve, z ławicą

pla-mistą z żyłami i ~ami brelroji; wapienie iamino-wane; wa(p.ienlie 1llbiite o tekSI:.Uil'ach bezkierunkowych. Dolomiity lby.'ły l'E!Prez.enltowane pn.ez dUIŻą g~rupę

d<>-lomiltów 'WICil.eSilodiagenetyx:znyc'h ora'L tak ,zwane

do-lomity lklrus:a:onośne o rz:różn.icowan~ genezie. W

g:ru-gie doloaniltów .wt:ZieSilodiagenetycz.nych wy.róŻiniono: