Pierwszy polski śpiewnik diecezjalny na Warmii z 1856 roku

Zenona Rondomańska

Pierwszy polski śpiewnik diecezjalny

na Warmii z 1856 roku

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 37-54

Pierwszy polski śpiewnik diecezjalny na Warmii

z 1856 roku

Diecezja w arm ińska przez długie lata nie m iała własnego śpiewnika kościel­ nego. Jego brak odczuwali zarów no wierni narodowości polskiej, jak i niemiec­ kiej. Nie znaczy to oczywiście, iż liturgia Kościoła katolickiego pozbawiona była śpiewu towarzyszącego nabożeństwom . Polscy wierni korzystali bowiem ze śpiewników, jakie były drukow ane poza W arm ią już w XVIII wieku, przede wszystkim w oficynach rodziny K anterów w Królewcu i w K w idzynie1. W X IX wieku w M orągu n a M azurach działali dwaj drukarze — K arol Ludwik R autenberg oraz K arol H enryk H arich. Wydawali oni książki religijne, zbiory pieśni i m odlitw, katechizm y i czasopisma, nie tylko dla ewangelickich M azurów, ale także dla katolickich W arm iaków 2.

W roku 1827 biskup warmiński Józef von Hohenzollern uznał potrzebę ujednolicenia śpiewu kościelnego i wydania śpiewnika diecezjalnego, który miał zawierać także regionalne śpiewy religijne3. Pierwsza próba ułożenia polskiego śpiewnika, podjęta w roku 1833 przez M ateusza G runenberga, nauczyciela z Barczewka na W arm ii, zakończyła się niepowodzeniem. Przygotowany do druku i zaaprobow any przez biskupa śpiewnik, zatytułowany Zbiór nabożnych

pieśni katolickich do publicznego i prywatnego nabożeństwa zastosowany, z wybo­ rem modlitw dla ludzi dorosłych, nie doczekał się wydania i po kilku latach

zaniechano starań o jego w ydrukow anie4.

D opiero po upływie dwudziestu lat ponowiono próby przygotowania polskiego śpiewnika kościelnego, powierzając jego sporządzenie nauczycielowi we wsi Białogóra w dekanacie sztumskim, Michałowi K rynie5. Tym razem przedsięwzięcie się pow iodło i w roku 1856 drukiem i nakładem Juliusza W ernera w Sztumie wydany został długo oczekiwany śpiewnik polski. Jego tytuł brzmiał następująco: „Zbiór pieśni nabożnych dla wygody pobożnych katolików do nabożeństwa kościelnego i dom ow ego” 6. Ks. Jan Obłąk, który wiele lat temu

1 A . L em ań sk i, O ficyn a K a n te ra i j e j d ru ki po lskie w latach 1772 1923, K o m u n ik a ty M azu rsk o -W arm iń sk ie (dalej: K M W ) 1963, nr 4; Z. R o n d o m a ń sk a , Polskie osiem nastow ieczne śpiew niki kościelne z drukarni Kantera, K M W , 1997, n r 1.

2 T . O ra c k i, S ło w n ik bio g ra ficzn y W arm ii, M a zu r i Powiśla X I X i X X w ieku (do 1945 r o k u ), W arszaw a 1983, s. 127 i 167.

3 J. O b łą k , S to su n ek niem ieckich władz ko ścielnych do ludności p o b k ie j w diecezji w arm ińskiej w latach 1 8 0 0 -1 8 7 0 , L u b lin 1960, s. 125.

4 Ib id em , ss. 126 - 1 2 7 ; Z . R o n d o m a ń s k a , R ęko p is śpiew nika w arm ińskiego M a teu sza G runenberga, G d a ń sk 1981, Zeszyt N a u k o w y P W S M , n r 20; tejże, M a te u sz G runenberg i je g o zbiór pieśni kościelnych, w: M u z y k a na W arm ii i M azurach. M a te ria ły z sesji nauko w ych 1983 -1 9 8 5 . O lszty n 1986.

5 T. O ra c k i, op. d t . , ss. 173 -174.

6 J. O b łą k , S to su n ek n iem ieckich władz kościelnych, ss. 127— 129.

Komunikaty

podjął problem atykę śpiewu polskiego na Warmii w X IX w. i przedstawił dzieje powstania śpiewnika M ichała Kryny, stwierdził, iż Bibliografia polska K arola Estreichera nie wymienia tego zbio ru 7. Inni autorzy, powołując się na Jan a Obłąka, rozszerzali informację, dodając, że pierwsze wydanie śpiewnika jest „aktualnie niedostępne” 8, lub stwierdzając, iż „Egzemplarz tego wydania zaginął. Zachował się natom iast jego opis dokonany przez ks. Jana O błąka” 9.

Pozostawiając na uboczu kwestię, czy rzeczywiście nie dotrwał do naszych czasów ani jeden egzemplarz pierwszego wydania śpiewnika, skoro wiadomo, iż nakład wynosił 2000 egzemplarzy, a po czterech latach sprzedano około 600 śpiewników10, nie m ożna nie zainteresować się jego opisem.

Jan Obłąk, nie podając w tekście źródła informacji, stwierdził, iż w trzyczęś­ ciowym Zbiorze pieśni nabożnych... na 316 stronach zawarto 282 pieśni, których przeznaczenie określił na tyle dokładnie, iż na tej podstawie ks. Sławomir R opiak sporządził praw dopodobny układ śpiew nika11. Analiza bibliografii zamiesz­ czonej w pracy Jan a O błąka pozwoliła na wyodrębnienie rękopisu zbioru pieśni kościelnych oznaczonych sygnaturą H -14112. Wiele przesłanek wskazuje na to, iż podstaw ą opisu pierwszego wydania śpiewnika M ichała Kryny był właśnie ten rękopis. Jego pełny tytuł jest następujący: „ZBIÓR/ Pieśni Nabożnych/ D la/ Wygody Pobożnych K atolików / D o Nabożeństw a/ Kościelnego i Dom owego/ Służących/ Za Pozwoleniem/ Zwierzchności Duchownej/ W ydany/ w Sztumie/ Drukiem i nakładem J. W ernera/ 1854” 13.

Pobieżne nawet przejrzenie m anuskryptu pozwala zauważyć, iż śpiewnik poddany był ocenie dokonanej przez nieznanego nam cenzora, którego ingeren­ cja widoczna jest w postaci naniesionych czerwonym atramentem poprawek tekstów i uwag na marginesie stron. N a ostatniej stronie rękopisu, poniżej słów: „N a większą Boga w Trójcy Jedynego Chwałę, a Najświętszej M aryi Panny i Świętych Pańskich H onor. K oniec” , tym samym czerwonym kolorem atram en­ tu zanotow ano: 6/10. 53. Jeżeli przyjąć, iż owe cyfry oznaczają datę — 6 paździer­ nika 1853 r., wówczas m ożna przypuszczać, iż tego właśnie dnia kościelny cenzor zakończył pracę nad powierzonym mu śpiewnikiem. Potwierdzeniem takiej interpretacji może być zdanie zamieszczone w zakończeniu przedmowy do śpiewnika: „Bjałogóra w Wigilią Wszystkich Świętych r. 1853. M ichał K ry n a” . W ten sposób, jak się wydaje, auto r dał do zrozumienia, iż śpiewnik zyskał aprobatę osób, które zleciły m u wykonanie zadania i datę 31 października 1853 r. uznał za dzień ostatecznego zakończenia pracy. Michał K ryna mógł się zatem spodziewać, praw dopodobnie nie bez zapewnienia ze strony władz kościelnych, iż druk jego Zbioru pieśni nabożnych nastąpi w roku 1854, i dlatego tę właśnie datę umieścił na stronie tytułowej śpiewnika.

W tym kontekście niejasne staje się stwierdzenie Jana Obłąka, iż „D nia

7 Ib id em , s. 128, przy p . 45.

8 I .J . K rau se, Pieśni m a ryjn e w diecezji w arm ińskiej w X I X w. (w aspekcie m u zyko lo g iczn ym ), Stu d ia W arm iń sk ie (dalej: SW ), 1977, n r 14, przyp. 8, s. 395.

9 S. R o p ia k , K atolickie śp iew n iki p o lskie drukow ane dla diecezji w arm ińskiej w latach 1856 - 1924, SW , 1992, n r 29, s. 160.

10 J. O b łą k , S to su n ek niem ieckich władz kościelnych, op. d t ., s. 129. 11 S. R o p ia k , K ato lickie śp iew n iki po lskie, s. 161.

12 A rch iw u m A rchidiecezji W arm iń sk iej w O lsztynie, A k ta E iskupie, H -141. 13 W y raz „S łu żący ch ” je st p rz ek reślo n y .

31 października 1854 K ryna przesłał swój m anuskrypt do cenzury kościelnej. Bp Geritz udzielił aprobaty 14 kwietnia 1855 na podstawie »orzeczenia dwóch teologów, władających językiem polskim«, że śpiewnik »nie zawiera niczego, co by sprzeciwiało się nauce wiary i obyczajów św. M atki — Kościoła katolic­ kiego«” 14. M am y tu bowiem do czynienia z rozbieżnością w czasie, dziwnym zbiegiem okoliczności obejmującą dokładnie jeden rok: 31 października 1853 — 31 października 1854. W pewnym stopniu w rozstrzygnięciu tej sprzeczności dopom ogło sięgnięcie do drugiego wydania śpiewnika, które ukazało się dziesięć lat po pierwszym, pod tytułem: Zbiór pieśni nabożnych dla wygody pobożnych

katolików za Pozwoleniem Zwierzchności Duchownej. Wydanie drugie, poprawio­ ne i pomnożone. W Sztum ie, Drukiem i Nakładem Wernerskiej Drukarni, 1866.

Otóż obok przedmowy do drugiego wydania, którą napisał „W Oktawę Przemienienia Pańskiego 1865 ks. K .” [Kręćki], zamieszczono także przedmowę do wydania pierwszego, zakończoną zdaniem: „Bjałogóra, w Wigilią Wszystkich Świętych r. 1854. M ichał K ry n a.” W stosunku do analizowanego rękopisu mamy więc ponownie rozbieżność w czasie i jest to znowu różnica jednego, tego samego roku.

Jak się wydaje, śpiewnik M ichała Kryny rzeczywiście został przygotowany do druku pod koniec 1853 r. i wszystko wskazywało na to, iż wydany zostanie w roku następnym . Z nie znanych nam powodów druk śpiewnika został wstrzymany. Być m oże chodziło o to, aby w pierwszej kolejności ukazał się niemiecki śpiewnik diecezjalny, a dopiero po nim polski15. Możliwe jest też, iż edycja śpiewnika w języku niemieckim jako bardziej absorbująca, gdyż nakład wynosił 20 000 egzemplarzy, odsunęła w cień śpiewnik polski. Faktem jest, iż niemiecki śpiewnik diecezjalny ukazał się w roku 1855, a polski śpiewnik diecezjalny wydany został w roku 1856. W tej sytuacji autor pierwszego wydania, M ichał K ryna chciał lub musiał, „uaktualnić” datę i dlatego w pierwszej przedmowie, powtórzonej następnie w wydaniu drugim, podał rok 1854 jako datę zakończenia pracy nad śpiewnikiem. Jak się wydaje, Jan Obłąk tę właśnie pow tórzoną w drugim wydaniu przedmowę przyjął jako podstawę do rozważań nad czasem pow stania śpiewnika M ichała Kryny.

N a marginesie zagadnień związanych z pierwszym wydaniem obu śpiew­ ników diecezjalnych nasuwa się następujące spostrzeżenie. Wydanie polskie miało nakład zaledwie 2000 egzemplarzy, natom iast niemieckie — 20 000 egzemplarzy. P onadto śpiewnik niemiecki m iał zapis nutowy melodii, jakiego nie posiadał, pom im o licznych postulatów księży i organistów, śpiewnik polski. Ten brak nie wynikał z ograniczeń technicznych, wiadomo bowiem, iż np. drukarnia K antera w Kwidzynie dysponow ała czcionkami do zapisu n u t16. Argum entacja, że ludność polska była biedna, a dodanie melodii spowodowałoby podniesienie kosztów śpiew nika17, nie jest przekonująca, gdyż cena jednego egzemplarza —

14 J. O b lą k , S to su n ek niem ieckich władz kościelnych, s. 128.

15 S. R o p ia k pisze: „ Z histo rii śp iew ników w iem y, że b isk u p G e ritz w 1844r. kazał odłożyć w ydanie polskiego zb io ru aż d o u k a za n ia się śp iew n ik a niem ieckiego » G esan g b u ch fu r d a s B isthum E rm la n d « ” , tenże, K atolickie śpiew niki polskie, s. 165.

16 Sło w n ik biograficzny P om orza N adw iślańskiego, p o d red. Z . N o w ak a, t. 2: G — К , G d a ń sk 1994, ss. 345- -346.

17 J. O b łą k , S to su n ek n iem ieckich władz kościelnych, s. 129; tenże, Sprawa polska ludności k a to lickiej na terenie diecezji w arm ińskiej w latach 1870— 1914, „N asz a P rzeszłość” , 1963, t. 18, ss. 106— 114.

7 i 1/2 sgr jest znacznie wyższa niż cena śpiewnika niemieckiego — 4 sgr i 8 fen, tymczasem objętością i zawartością były one zbliżone18. Rezygnacja z zapisu nutowego melodii, którego brak tak boleśnie odczuwali wierni kościoła i organi­ ści oraz wysoka cena śpiewnika polskiego, były dodatkow ym i przyczynami trudności w jego sprzedaży. Przypuszczalnie cena m ogła być niższa, gdyby, tak jak w wydaniu niemieckim, zwiększono nakład, skoro tylko w polskich powiatach — olsztyńskim i reszelskim w latach sześćdziesiątych X IX w. żyło, według niezbyt rzetelnych niemieckich obliczeń statystycznych, prawie 44 tys. Polaków 19. Nie m ożna się więc dziwić sztumskiemu drukarzowi Juliuszowi Wernerowi, iż przeciwstawił się pomysłowi wydania kolejnego śpiewnika, skoro w jego magazynie zalegała ponad połowa egzemplarzy tego tak niewielkiego przecież pierwszego nakładu.

Pragnienie, aby polski śpiewnik diecezjalny zawierał zapis nutowy melodii i uwolnił organistów od konieczności korzystania z innych zbiorów z nutam i, nigdy nie zostało spełnione przez władze kościelne, pomimo czynionych w tym kierunku wysiłków20. Jak się wydaje problem ten najlepiej rozumiał bp Józef von Hohenzollern, bo za jego to właśnie rządów M ateusz G runenberg przygotował śpiewnik z nutam i, natom iast biskup Am broży Geritz nie widział już takiej potrzeby. W latach późniejszych, a zwłaszcza w okresie K ulturkam pfu postulat polskich wiernych tym bardziej nie m ógł być spełniony, gdyż wobec wzmożonej germanizacji ludności polskiej osłabianie jej rezultatów poprzez kultywowanie polskiego śpiewu nie m ogło spotkać się z ap ro batą władz. M ożna więc przypuszczać, iż zgoda biskupa na drukow anie polskich śpiewników m iała cechy pozornej troski o polskich w iernych21. W ydrukow anie wyłącznie słów pieśni nie rozwiązywało bowiem problem u śpiewu kościelnego i niewątpliwie przyczyniło się w jakiejś mierze do stopniowego zanikania, a nawet całkowitego zapomnienia wielu melodii polskich pieśni.

M ichał K ryna bardzo poważnie potraktow ał zadanie przygotowania pierw­ szego polskiego śpiewnika diecezjalnego. D ał temu wyraz w obszernej, obej­ mującej sześć stron rękopisu przedmowie, uzupełnianej stosownymi cytatami z Pisma Świętego Starego i Nowego Testam entu. Świadom odpowiedzialności, jak a na nim spoczywała, gdyż nowy śpiewnik zawierać miał pieśni powszechnie znane na W armii, tak uzasadniał potrzebę jego wydania: „W naszej Dyecezyi Warmijskiej nie m asz dotychczas podobnego pieśniozbioru, który by zmienio­ nym potrzebom odpow iadał i one zaspokoił; bo chociaż wprawdzie wiele pięknych posiadam y pieśni, które prawdziwą oddychają pobożnością, to w różnych one starszych lub nowszych zbiorach pojedynczo są rozsypane,

40 Zenona Rondom ańska

18 Śpiew nik niem iecki p t. Gesangbuch f ü r das Bisthum Erm land, d ru k o w a n y był u B reitk o p fa i H ârtla w L ipsku. Pierw sze w y danie m ia ło 364 stro n y , n a k tó ry c h zam ieszczono 346 śpiew ów .

19 J. Jasiń sk i, Ś w iadom ość narodowa na W arm ii w X I X wieku, O lszty n 1 9 8 3 ,ss. 151 152. A u to r po d aje, iż jest to liczba zan iżo n a.

20 D o p ie ro bp A u g u sty n B lu d au zezw olił gietrzw ałd zk iem u organiście Józefow i K latto w i na m uzyczne o p ra c o w an ie p ią te g o w y d a n ia Z b io ru pieśn i i m o dlitw z ro k u 1914. L atem 1924 r., ju ż po śm ierci a u to ra o p ra c o w an ia , u k a za ł się d o d a te k n u to w y , z aty tu ło w an y : M elodje do Z b io ru ułożone do grania na organach do Śpiew nika kościelnego D jecezji W arm ińskiej. Jego w ydaw cą było P o ls k o -K a to lic k ie T o w arzy stw o S zkolne na W arm ię w O lsztynie.

21 N p . bp G e ritz p o p rz e d ził w y d an ie niem ieckiego śp iew n ik a słow em d o w iernych, ale nie u w ażał ju ż za ko nieczne takiego sam ego sło w a skierow ać d o k a to lik ó w po lsk ich .

a zatem mniej użyteczne. Stąd więc niezbędna potrzeba śpiewnika, który by wszystko to zawierał w całości, co wyżej wzmienionym potrzebom odpow iada” . T u też z po ko rą wyjaśnił, dlaczego zdecydował się na tak odpowiedzialne przedsięwzięcie: „W ielebny X. D ziekan Prus, duchowny Pasterz parafii Sztum ­ skiej, uznał już dawniej potrzebę wydania dokładniejszego pieśniozbioru, i zachęcił mię do podjęcia się tej pracy. Wiedziałem wprawdzie, że nader trudne było to polecenie dla sił m oich do wypełnienia, jednakow oż było mi bardzo miłe, gdyż mi się w niem podaw ała sposobność, żem się chociaż m aluczko do pom nożenia chwały Bożej m ógł przyczynić. I tak za pom ocą Bożą zebrałem niniejszy śpiewnik pod tytułem »Zbiór pieśni nabożnych«” . Zdawał sobie przy tym sprawę, jak wielkie znaczenie dla polskich wiernych w ich życiu codziennym będzie m iał ów śpiewnik, gdyż poprzedził przedmowę dodatkowym tytułem wewnętrznym: „Z B IÓ R Pieśni Nabożnych N a Pociechę Duchow ną Pobożnym K atolikom Służących Podczas N abożeństw a Kościelnego I D om owego” . Nie miał więc to być jedynie śpiewnik „dla wygody” służący, jak by to wynikało z głównego tytułu, lecz książka bliska sercu, „na pociechę duchow ną” prze­ znaczona, i p otrzebna nie tylko w kościele, ale i w domu. Potwierdzenie takiej właśnie funkcji zbioru znajdujem y w innych słowach przedmowy: „Nie masz w tym zbiorze nic nowego, zawiera on tylko drogi skarb śpiewu nabożnego, który nam nasi o chwałę Boską gorliwi przodkowie i ojcowie zostawili. Ten to skarb drogi ofiaruję wam , najmilsi K atolicy, ze serdecznem życzeniem, abyście go na zbawienny pożytek dusz waszych używali, »rozmawiając sobie w psalmach i pieśniach«, a w ten czas ta szczupła praca sowicie mi wynagrodzona będzie” .

Interesujący nas rękopiśm ienny Zbiór pieśni nabożnych m a układ trzyczęś­ ciowy22. Część pierwsza, bez tytułu, zawiera:

I. Pieśni poranne

II. Pieśni podczas M szy św. III. Nieszpory

IV. Pieśni przy ślubie V. Pieśni pogrzebow e VI. Litanie

VII. Suplikacje i inne przy niektórych obchodach kościelnych używane Pieśni

Część druga, zaw ierająca „N abożne Pieśni na cały Rok kościelny”, to: I. Pieśni A dw entow e

II. Pieśni na Boże N arodzenie III. Przy końcu roku

IV. N a C zterdziestogodzinne Nabożeństwo V. Pieśni Postne

VI. Pieśni W ielkanocne VII. Pieśni na dzień M odlitwy VIII. Pieśni o d niu Pańskim

22 S tro n y są n u m e ro w a n e , p o n a d to tak że pieśni m ają n um ery, k tó re n a stę p u ją k o lejno, bez w zględu na w ydzielone c zę śd ś p iew n ik a . N ie k tó re p ieśni n ie m ają n u m eró w , lecz są o zn aczo n e literam i. F o rm y duże, ja k np. m sza czy n ie sz p o ry , k tó re s k ła d a ją się z k ilk u części, stan o w ią je d n ą je d n o stk ę num eryczną.

42 Zenona R ondom ańska

IX. N a Uroczystość W niebow stąpienia Pańskiego X. Pieśni na Zielone Świątki

XI. Pieśni n a Uroczystość Trójcy Przenajświętszej XII. Pieśni na Boże Ciało

X III. Psalmy Daw idow e

Część trzecia zawierająca „Pieśni o Panu Jezusie, o Najświętszej Pannie M aryi i o Świętych Pańskich, tudzież i inne pobożnym Chrześcijanom dla zbudowania nie tylko w kościele, ale i w dom u w różnych stosunkach i przygodach służące i śpiewać się m ogące pieśni”, obejmuje:

I. Pieśni o Panu Jezusie

II. Pieśni o Najświętszej Pannie M aryi III. Pieśni o Świętych Pańskich

IV. Przydatek nabożnych Pieśni w różnych stosunkach i okolicznościach używać się mogących.

Proponow any przez ks. Sławomira R opiaka praw dopodobny układ śpiew­ nika generalnie zbliżony jest do zapisu rękopiśmiennego, różni się jednak w szczegółach. Zgodna z rękopisem jest tylko pierwsza część zbioru. Część druga zawiera nie dziesięć, jak podano, lecz trzynaście punktów. Ropiak pominął pieśni: „przy końcu ro k u ”, „na dzień m odlitw y” „o dniu Pańskim ” oraz „Psalmy Dawidowe” , wyodrębnił natom iast jako oddzielny punkt „pieśni na dni krzyżowe”, które pod takim tytułem nie występują. Trzecia część śpiewnika m a nie pięć, lecz cztery punkty, gdyż nie wydzielono w niej pieśni „do Serca Jezusowego” .

Z układu rękopisu wynika, iż najobszerniejsza jest część środkowa, co z uwagi na konieczność zamieszczenia pieśni na cały rok kościelny, ma swoje uzasadnienie. Wydzielenie punktów nie zawsze oznacza zasobność zawartości, bywa bowiem i tak, że pod danym punktem znajduje się tylko jedna pieśń, aczkolwiek najczęściej jest ich kilka, a niekiedy i kilkanaście.

W części pierwszej pod punktem obejmującym pieśni poranne znajdują się trzy śpiewy: powszechnie znana i obecnie pieśń „Kiedy ranne wstają zorze” z tekstem Franciszka K arpińskiego, oraz zapom niane już — „Tobie chwała, uwielbienie” i „Ku służbie twojej Boże m ó j” . Punkt drugi — „Pieśni podczas Mszy św.” jest znacznie rozbudow any, gdyż oprócz trzech śpiewów „Na Asperges czyli Pokropienie” 23, zawiera także dziewięć pełnych mszy, w tym trzy msze żałobne oraz kilka pieśni. Msze za żywych, to: „Tu przed T o b ą ” , „D o Ciebie odwieczny Panie” , „N a stopniach Twego upadam y tro n u ”, „Już kościół Boży nas wzywa”, msza do M atki Boskiej — „M iejmy m ocne zaufanie”, oraz msza adwentowa — „Kyrie, Ojcze łaskaw y” 24. M sze za zmarłych, to: „Boże, Ojcze łaskawy”, „Boże, Sędzio sprawiedliwy” oraz łacińska — „Requiem aeternam dona eis D om ine” .

23 Są to: d w a śpiew y łacińskie — „A sp erg es m e D o m in e , h y s o p o ” i „Vidi a q u a m ” o ra z pieśń p o lsk a „D o św iątyni w stęp u je m y ” .

24 P o d czas m szy ad w en to w ej śp iew a n o d o d a tk o w o pieśni o N M P — „ M a tk o niebieskiego P a n a ” , „Ziem ia ożyła, niebo try u m f g ra ło ” o ra z „S ędzio B oże w szystkich lu d zi” .

Trzeci punkt pierwszej części zbioru stanowią Nieszpory. W pierwszych nieszporach — „Panu m ojem u rzekł Pan Bóg odwieczny” podano dodatkow o wszystkie antyfony m aryjne, jakie należy wykonywać stosownie do okresu roku kościelnego25. N ieszpory drugie — „Pan nasz jest Bóg wszechmogący” oraz nieszpory trzecie o Bożym narodzeniu — „N oc nadeszła nam pożądana”, miały być śpiewane na m elodie zaczerpnięte ze śpiewnika Jakuba Józefa B ehrendta26.

Nieszpory były na W arm ii nabożeństwem bardzo popularnym , odpraw ia­ nym w każdą niedzielę i święto, w kościele i w dom u, zwłaszcza jeśli do kościoła było daleko. Uczestniczyli w nim wszyscy domownicy, a więc gospodarze z dziećmi i służbą. O powszechności nabożeństwa świadczy też różnorodność wersji nieszporów polskich, zależnych od liczby zamieszczonych psalmów — jednego, trzech lub pięciu27. N abożeństw o nieszporne miało swój stały porządek. Rozpoczynało je wezwanie łacińskie — „Deus in adjutorium m eum intende” lub polskie — „Boże, wejrzyj ku wspom ożeniu m em u” . Potem następowały: psalm, hymn, M agnificat i antyfona m ary jn a 28. Bardzo często po nieszporach śpiewano jeszcze „Anioł Pański” oraz pieśni przygodne do Opatrzności Bożej, do Najświętszej M arii Panny i do Świętych Pańskich. Zawarte w rękopisie nieszpory należą do grupy z jednym psalmem, chociaż najczęściej spotykanymi na W armii były nieszpory z trzem a psalm ami. Obie wersje były więc niezgodne z przepisami liturgicznymi, które określały jak o właściwą, liczbę pięciu psalm ów29. Popraw ne pod względem liturgicznym były natom iast nieszpory tzw. „starowarm ińskie” , rozpoczynające się wezwaniem „Boże, pom óż mi się m odlić” 30.

W punkcie czwartym znajdują się cztery pieśni wykonywane przy ślubie: dwie przy jego rozpoczęciu — „Veni C reator Spiritus” i „Oto Boże serc tych dw oje” oraz dwie po zakończeniu — „Bogu Ojcu i Synowi i równemu Im D uchow i” i „Amen, amen, niech zaw oła” .

Punkt piąty to pieśni pogrzebowe, których jest dziewięć. A utor śpiewnika starał się uwzględnić w doborze pieśni różne okoliczności pogrzebowe, stąd mam y psalm pokutny „Zmiłuj się Boże nade m ną grzesznikiem” i pieśń „Znika czas życia m ego” , wykonywane „przy eksportacyi um arłego” ; pieśni śpiewane nad grobem — „W itaj K rólow a nieba i M atk o litości” oraz „Zmarły człowiecze, z tobą się żegnam y” , a także pieśń „Jezu Chryste Boże w ciele”, którą się

25 O d n ieszp o ró w T ró jc y św. d o A d w e n tu śp iew an o z am iast „W itaj K rólow a! M a tk o litości” , łac. a n ty fo n ę „Salve R eg in a M a te r m is e ric o rd ia e ” ; od A d w en tu a ż d o N M P G ro m n iczn ej w y k o n y w an o „A lm a R ed e m p to ris M a te r” ; od N M P G ro m n ic z n e j d o W ielkiej N o c y o b o w ią zy w a ła a n ty fo n a „A ve R eg in a co elo ru m ” ; od W ielk an o cy a ż d o św. T ró jc y śp iew a n o a n ty fo n ę „ R e g in a c o eli” .

26 „Sa m m lu n g ein = , z w e i = , d r e i— u n d viertstim niger Kirchen = und Schullieder. M o te tte n , Intonatione, C horäle, Liturgien, Chöre, M e — , Vesper = , u n d anderer geistlicher Lieder a u f alle Fest tage im Jahre, m it deutschem , polnischem u n d lateinischem T e x te von verschiedenen vorzüglichen C om ponisten zu n ä ch st fü r Volksschulen un d Sem inarien g esam m elt, nach Z iffe r n u n d R o ten eingerichtet, u n d in zw ei Theilen herausgegeben von J . J . Behrendt, Lehrer am K öniglichen Schu lleh rer = S e m in a r zu G raudenz, E rste r T heil, Zw eiter T h e il” , G ra u d e n z 1827.

27 S. R o p ia k , R ep ertu a r ka to lic kich śp iew ników p olskich drukow anych dla diecezji w arm ińskiej w latach 1856— 1924. P r. lic. K U L , L u b lin 1990, ss. 1 7 6 - 1 8 6 .

28 N ie sz p o ry I - hy m n : „ Ju ż słońce schodzi o g n iste” , M ag n ificat: „wielbij d u szo m o ja P an a, k tó ra ś od N ieg o w y b ra n a ” ; N ie sz p o ry II hy m n : „P a n ie , T y jesteś ja k byłeś” , z am iast M ag n ificat pieśń „D zięki, O jcze T o b ie w ieczne”; N ieszp o ry III — hy m n : „ D zie ń te n nam sam P a n Bóg spraw ił” , w m iejsce M ag n ificat — pieśń „Ś piew ajm y P a n u z w eselem ” .

29 Z . W it, N ieszp o ry p o lskie, R o czn ik i T eo lo g ic z n o -K a n o n icz n e , 1987, t. 34, n r 7, ss. 349 - 350.

30 W . B arczew ski, K ie rm a sy na W arm ii, O lszty n 1923, ss. 55— 59; I. J. K rau se, Pieśni m aryjne w diecezji w arm ińskiej, ss. 404 —405.

„w dom ach za um arłych śpiewać zwykło” . Uzupełnieniem są: pieśń „nad grobem ucznia” — „Ściśnionym sercem w ciężkiej żałobie” , pieśń do Pana Jezusa — „Jezu w Ogrójcu m dlejący” oraz pieśń do N M P — „Przez czyśćcowe upalenia” 31. O statnią pozycję stanowi „obrządek Processyi na dzień Zaduszny”, rozpo­ czynający się hymnem „Dzień on, dzień Sądu Pańskiego”, po którym następuje pięć stacji i stosowne do nich modlitwy.

Szósty punkt pierwszej części zbioru zawiera pięć litanii. Pierwszą jest „Litania do Trójcy Przenajświętszej”, po niej następuje litania „o Męce Pańskiej” , przy której dodano uwagę, iż ,jest w niektórych kościołach zwyczaj następującą pieśń śpiewać, a szczególnie w dni piątkow e” — „Ciemności wielkie na świecie się stały” . Kolejne śpiewy, to: „Litania o Imieniu Pana Jezusa”, „Litania do Najświętszej M arii Panny”, z dodaną na zakończenie antyfoną „Pod Twoją obronę”, oraz „L itania do Wszystkich Świętych” .

Najobszerniejszy jest punkt siódmy, złożony z szesnastu pozycji. Zawarte w nim są suplikacje o charakterze ogólnym, m ające zastosowanie „w każdym utrapieniu” 32. Prośba o „urodzaj, deszcz lub pogodę” wyrażana słowami pieśni „K rólu nieba wysokiego” , m iała swoje uzupełnienie w pieśni śpiewanej podczas suszy — „Boże A braham ów , wiekuisty Panie” . W czasie pom oru i chorób zwracano się do M atki Bożej słowami „Gwiazdo m o rza” i „W itaj święta i poczęta niepokalanie” 33. Prośby o pokój wyrażano w pieśniach „Daj nam miły pokój, Panie” oraz „W itam Cię, witam , Przenajświętsze C iało”, a podczas wojny śpiewano „O sprawiedliwy, miłosierny Boże” . K ażda wysłuchana prośba wymaga podziękowania, tak więc w dziale suplikacji znalazł się łaciński hymn św. św. Am brożego i A ugustyna — „Te Deum laudam us”, „który się śpiewa na końcu uroczystego nabożeństw a lub też na dziękczynienie Panu Bogu”, wykonywany także po polsku słowami „Ciebie Boże chwalim y” . Uzupełnieniem tego działu są śpiewy zanoszone przez ludzi świadomych własnych słabości — „pieśń pokutują­ cego grzesznika” — „Straszliwego m ajestatu Panie” i „pieśń zawierająca akt skruchy” — „Boże w dobroci nigdy nie przebrany” , oraz proszących Bożą O patrzność o opiekę — „K to się w opiekę poda Panu swemu” . M ichał K ryna podaje, iż większość tekstów pieśni do tego działu zaczerpnął „ z D u n in a ” 34. Miał na myśli m odlitewnik zatytułow any Książka do nabożeństwa dla wszystkich

katolików, szczególnie zaś dla wygody katolików Archidyecezyi Gnieźnieńskiej i Poznańskiej, ułożony z polecenia abpa M arcina D u n in a 35. N a Warmii znany był

od lat czterdziestych X IX w. i szybko zyskał uznanie wiernych, którzy kupowali go podczas odpustu M atki Boskiej Szkaplerznej w Łąkach B ratiańskich36.

31 P salm p o k u tn y m ó g ł być w y k o n y w an y p o łacinie -„ M is e re re mei D e u s” ;p ie śń „Z m arły człowiecze, z to b ą się ż eg n a m y ” m iała być śp iew a n a n a m elodię z ac zerp n iętą ze śp iew n ik a B eh ren d ta; pieśń „Ściśnionym sercem w ciężkiej ż ało b ie ” w y k o rz y sty w a ła m elodię pieśni „W itaj K ró lo w a nieb a i M a tk o litości” . Pieśń „Przez czyśćcowe u p a le n ia ” p rz e ją ł K ry n a z m o d lite w n ik a b is k u p a D u n in a .

32 Ś p iew an o w ów czas: „ D o C iebie, P an ie, p o k o rn ie w o ła m y ” , „Przed oczy T w oje, P an ie” , „Święty Boże, św ięty, m o c n y ” , „Sędzio n a grzesznych su ro w y ” .

33 T e k s t „W itaj św ięta i p o c zę ta n ie p o k a la n ie ” je s t p rz e k re ślo n y , ale nie zm ien io n o n u m eracji pieśni. 34 Są to : „P rzed oczy T w o je P a n ie ” , „ K ró lu n ieb a w y so k ieg o ” , „B oże w d o b ro c i nigdy nie p rz e b ra n y ” , „K to się w o p ie k ę " , „ D o C iebie, P a n ie ” , „S traszliw ego m a je sta tu P a n ie ” , „ G w iazd o m o rz a , k tó ra ś P a n a ” , „W itaj święta i p o c z ę ta n ie p o k a la n ie ” . T y lk o pieśń „S ędzio n a grzesznych su ro w y ” w zięta z o sta ła ze śpiew nika B erendta.

35 M o d lite w n ik d ru k o w a n y był o d d zieln ie d la k o b ie t i m ężczyzn. E gzem plarze dru g ieg o w y d an ia z ro k u 1844 i czw arteg o z ro k u 1861 z n a jd u ją się w B ibliotece S e m in a riu m D u ch o w n eg o „ H o sia n u m ” w O lsztynie.

36 J. Jasiń sk i, Ś w iadom ość narodowa, s. 224.

D rugą część zbioru rozpoczyna jedenaście pieśni adwentowych. Po pieśniach „Spuść Ojcze spraw iedliw ego” oraz „Hejnał wszyscy zaśpiewajmy” , podany jest hejnał roratny „Boże wielki, Boże żywy” i łacińska antyfona „Ecce Dom inus veniet”, w ykonyw ana także po polsku — „O to Pan Bóg przyjdzie z rzeszą Świętych” , k tó rą należało śpiewać „trzy razy, co raz o głos wyżej” 37. Pieśń „Posyła do Panny nie lada A nioła” została skreślona, jej num er nadano innej — „Spuśćcie nam na ziemskie niwy” , a jako ostatnią zamieszczono pieśń o K oronce Panny M aryi — „K to chce Pannie M aryi służyć” .

Punkt drugi obejm uje dwadzieścia trzy pieśni na Boże Narodzenie. Należy sądzić, iż w w ydaniu drukow anym było ich znacznie mniej, gdyż duża liczba zapisanych kolęd została skreślona, w związku z czym zmieniła się też num eracja pieśni38. Ostatecznie pozostaw iono zaledwie dziewięć tekstów: „Nużeśmy chrze­ ścijanie”, „Anioł pasterzom m ów ił”, „W żłobie leży”, „Dzieciątko się narodzi­ ło”, „W dzień Bożego N arodzenia”, „Zawitaj Jezu z Panny narodzony” , „N a Boże N arodzenie weselą się A nieli” , „Lulajże Jezuniu”, „Już pochwalmy K róla tego”. Właściwie tru d n o jest zrozumieć, jakie względy zadecydowały o wykreś­ leniu danej kolędy. W idać bowiem wyraźnie, iż nie kierowano się np. zasadą wyłączenia pastorałek, gdyż pozostawiono „Lulajże, Jezuniu” . Nie m iała też znaczenia kwestia popularności pieśni, skoro skreślono tak znaną od X V III w. kolędę, jak „Bóg się rodzi” , do tekstu Franciszka Karpińskiego.

Punkt trzeci drugiej części śpiewnika m a wymiar symboliczny, zawiera bowiem tylko jed n ą pieśń związaną z końcem roku — „Nie tak bystro płynie rzeka” .

Punkt czwarty, to pieśni na Czterdziestogodzinne Nabożeństwo, które polega na wystawieniu przez 40 godzin Najświętszego Sakram entu w celu uproszenia błogosławieństwa, lub jako przebłaganie. Śpiewano wówczas: „Boże, kocham Cię” , „N ieskończona, najśliczniejsza Jezu miłości” , „Niech Jezus Chrystus będzie pochw alony” , pieśń z suplikacji — „Święty Boże” , a także pieśni do Najświętszego S a k ram en tu 39.

Pod punktem piątym zamieszczone zostały pieśni postne. Dużą ich grupę rozpoczynają „Stacye czyli D roga Krzyżowa” , zawarte w „Nabożeństwie pasyjnym, czyli rozpam iętyw aniu Męki Pańskiej” . M ichał K ryna zanotow ał następującą „przestrogę” dotyczącą tego nabożeństwa: „W każdą niedzielę Wielkiego Postu gdzie się to nabożeństwo odprawiać zwykło, zaraz po skoń­ czonym nieszporze, wystawia się Przenajświętszy Sakram ent, przy odśpiewaniu »O Przenajświętsza H ostya«. Potem zaczyna się pieśń »Gorzkie żale« i śpiewa wspólnie od wszystkiego lu d u 40. Po przeczytaniu przez księdza intencyi n a­

37 Inne pieśni a d w en to w e , to : „ G ło s w dzięczny z n ieb a w y ch o d zi” , „G w iazd o m o rz a g łęb o k ieg o ” , „ Z aw itaj ra n n a J u trz e n k o ” , „ O g o sp o d zie u w ie lb io n a ” .

38 N a stę p u ją c e p ieśni zo sta ły z ap isan e, a p o te m skreślone: „M essyasz przyszedł na św iat praw d ziw y ” , „ M a m y przyjaciela C h ry sta, Z b a w ic ie la ” , „ W iw a t dzisiaj B oskiej istn o ści” , „B ó g się ro d zi, m o c tru ch leje” , „A czem u ż mój Jezus” , „ N iep o jęte d a ry d la n a s d a je ” , „ P a n z n ieb a i z ło n a O jca p rz y c h o d zi” , „ K tó ż o tej d o b ie ” , „P rzy owej g ó rz e ” , „A w czora z w ie cz o ra ” , „ Z a g rz m ia ła , ru n ę ła w B etleem ziem ia”, „ K a z a ł A n io ł d o B etlejem ” , „W staw szy p a ste rz b ard zo r a n o ” , „ H ej, w d z ie ń N a ro d z e n ia ” . Jest ich 14, więcej, niż p o z o sta ło .

39 Są to: „ P rzed ta k w ielk im S a k ra m e n te m ” , „W S ak ram en cie u ta jo n y ” , „Pójdźcie tu i w ych w alajcie” , „R zu ćm y się w szyscy sp o łem ” .

40 K ry n a zam ieścił ty lk o p o b u d k ę — „ G o rz k ie żale przy b y w ajcie” , d a ł je d n a k odsyłacz d o m o d lite w n ik a D u n in a i w yjaśnienie w ję z y k u n iem ieckim n a w klejonej do ręk o p isu k artc e , że w d ru k u znajdzie się c ało ść tek stu .

46 Zenona Rondom ańska

stępujące pieśni śpiewają się na przemiany, to jest: jedną strofę mężczyzny — za pom ocą organ — a dru g ą niewiasty. Odśpiewawszy tym sposobem nabożnie trzy części Męki Pańskiej, następuje kazanie, po nim Processya, w czasie której śpiewa się pieśń »Jezu Chryste«, a po Processyi »Wisi na krzyżu«” . Po tym opisie zanotow ano śpiewy, o których była m owa w „przestrodze” .

Po śpiewach związanych z nabożeństwami następują pieśni postne bez specjalnego przeznaczenia, a wśród nich znane do dzisiaj — „Rozmyślajmy dziś” , „Krzyżu św. nade wszystko”, „Stała M a tk a ”, „O duszo wszelka nabożna” , i śpiewana na tę sam ą m elodię pieśń „W spom inajmy Boże słowa” 41.

O drębną grupę pieśni postnych stanowią śpiewy związane z obchodam i Wielkiego Tygodnia. R ozpoczyna je pieśń „Z nieba zesłany Syn Boga” , wykonywana podczas procesji Niedzieli Palmowej, nazywanej wówczas „Kwiet- nią Niedzielą” . W Wielki Czw artek podczas Mszy św. wykonywano stosowne śpiewy42, a w czasie procesji śpiewano po polsku lub po łacinie — „Sław, języku chwalebnego” — „Pange, lingua gloriosi” . W Wielki Piątek, „gdy kapłan całuje wizerunek Jezusa” , śpiewano „Zbliżam się k’ Tobie Jezu” . Potem wykonywano pieśń „Niech wszystkich wiernych oczy” , a w czasie procesji do G robu śpiewano „Chorągiew K ró la wiecznego”, „Vexilla Regis” , i „Już zdejmują m artwe z krzyża” lub „Już C hrystus życie zakończył” . W Wielką Sobotę, u G robu Pańskiego śpiewano: „Płaczcie Anieli” , „Lam ent serdeczny zawsze trw a” , „Ty, któryś gorzko na krzyżu um ierał” 43.

Punkt szósty, to pieśni wielkanocne. Pierwsza z nich — „Przez Twoje święte Zm artw ychpow stanie” — po dokonaniu stosownych zmian w tekście m ogła być śpiewana także w święta W niebowstąpienia i Zesłania D ucha św. Podczas procesji rezurekcyjnej śpiewano po łacinie — „Cum Rex gloriae” . Obok XIV-wiecznych pieśni — „Chrystus zm artw ychw stań jest” i „W stał Pan Chrystus z martwych ninie”, zanotow ano pieśni powstałe w późniejszym czasie: „Chrystus Pan zm artwychwstał” , „W esoły nam dzień dziś nastał” i śpiewaną na tę samą melodię — „Nie zna śmierci Pan żyw ota” , do tekstu Franciszka Karpińskiego. Oprócz tłum aczonych z łaciny: „O fiarujm y chwałę w wierze” i „Wysławiajmy Chrysta P an a”, znajdujemy pieśni „Dziś nam nastał dzień ozdobny” i „D nia tego świętego Wielkanocnego” , oraz inne, których melodie znajdowały się w śpiewniku Berendta — „Jezus przeszedł sm utne drogi” i „Alleluja, Jezus żyje” . N a zakończenie działu K ryna zamieścił jeszcze uwagę, o treści: „W dni krzyżowe i w dzień św. M arka Ewangelisty, śpiewa się podczas Processyi Litanię do Wszystkich Świętych, a jeśli czasu zbywa, jeszcze pieśń: »Do Ciebie, Panie«, albo też »Boże w dobroci«. Inne wtenczas śpiewać się zwykłe pieśni są w Suplikacyach umieszczone, jako to: »Królu nieba wysokiego«, »Boże A braham ów «, »O sprawiedliwy, miłosierny Boże«” 44.

41 P o z o stałe pieśni p o s tn e , to: „O jcze, Boże w szech m o g ący ” , „Z aw itaj U k rz y ż o w a n y ” , „O ja k sro d ze je st ro z p ię ty ” , „ A ch , m ój J e z u ” , „ D a j n am C h ry s te ” . Z niezn an y ch p o w o d ó w sk reślo n e zostały: „ U w a ż p o b o ż n y człow iecze” i lam en t M a tk i b olesnej „ Ju ż Cię żegnam najm ilszy Synu C h ry stu sie ” .

42 N a G ra d u a le — „W szyscy p rz y to m n i słu ch ajcie” ; n a C re d o — „W ierzym y więc bez w ątp liw o ści”; na O lTertorium — „ G d y się ju ż o n c za s p rz y b liż a ł” ; n a S a n c tu s — „ G d y w ieczerzał P a n z uczn iam i”; na B enedictus — „T o rzekłszy Jez u s” ; p o K o m u n ii — „ T a m o c uczniom u d z ie lo n a ” ; n a Ile m issa est — „B łogosław n am , Pan ie m iły” .

43 S k reślo n e zo stały d w ie pieśni w y k o n y w an e p o d czas p rocesji w ielkopiątkow ej — „ D o b ra n o c , G ło w o św ięta” i „ Je z u s m ą d ro ść i p ra w d a ” , o ra z je d n a śp iew an a w W ielką S o b o tę — „B ędąc p rz e strasz o n y ta k dziw nym w id o k iem ” .

Punkty od siódmego do dziewiątego z tekstami: „Boga publicznie uszano­ wać”, „D niu Pański, ty mi jesteś święty” i „Cieszymy się żywy Panie” , mają, poprzez swoje pojedyncze pieśni, charakter symboliczny. Wszystkie trzy wyko­ rzystują m elodie zapożyczone ze śpiewnika Behrendta.

Z czterech śpiewów przeznaczonych na Zielone Świątki dwa to hymny 0 Duchu św. — „Przybądź D uchu Stworzycielu” i „Z stąp Duchu Przenajświęt­ szy” i dwie pieśni — „Pan C hrystus dnia świątecznego” oraz „Przyjdź Stwórco, Duchu łaskaw y” .

N a uroczystość Trójcy Przenajświętszej przewidziano pieśni „Trzy osoby cześć m ają” , „Jeden w naturze, w osobach troisty”, oraz „Po całym świecie niechaj chw ała będzie” . W przypadku tych tekstów także zastosować należało melodii ze śpiewnika B ehrendta, lub innych znanych pieśni.

Bardziej zasobny jest pun k t dwunasty, zawierający pieśni na Boże Ciało. Przeważają w nim hymny podaw ane z odrębnym numerem, w językach łacińskim i polskim 45 i uzupełnione pieśniami wykonywanymi przy wystawieniu 1 chowaniu Najświętszego Sakram entu — „Przed tak wielkim Sakram entem ” , „W itam Cię, w itam ” i „Twoja cześć, chw ała” . K ryna zamieścił też łacińską „O sacrum Convivium ”, k tó rą „podczas Processyi w Boże Ciało śpiewa się przy ostatniej stacyi” . P o n adto dział zawiera kilkanaście pieśni ku czci Najświętszego Sakram entu, które m ogły mieć zastosowanie także podczas uroczystości Bożego C iała46.

Punkt trzynasty zajm ują Psalmy Dawidowe. W stosunku do innych śpiew­ ników kościelnych przeznaczonych do ogólnego użytku, jest ich wyjątkowo dużo — trzydzieści dwa, a wśród nich tak znane, jak: „Będę Cię wielbił, mój Panie”, „Pana ja wzywać będę” , „Pójdźm y, z ochotą Panu chwałę dajm y” , „Siedząc po niskich brzegach babilońskiej wody” , „Z głębi do Ciebie wołałem Panie” 47. Następstwo psalm ów nie zachowuje kolejności ich występowania w Biblii. Najpierw podany jest num er psalm u i incipit w języku łacińskim, a następnie tłumaczenie tekstu w języku polskim 48. W większości jest to tłumaczenie Jana Kochanowskiego z jego Psałterza Dawidów, niekiedy z drobnymi zmianami w tekście, a tylko cztery psalmy pochodzą z innego źródła49.

Trzecią część zbioru rozpoczynają pieśni o Panu Jezusie. Dział ten nie jest jednorodny, gdyż obok pieśni o charakterze ogólnym 50, są też teksty z okreś­

leniem przeznaczenia — o Sercu Pana Jezusa — „Bądź pozdrowione Serce mego

45 Są to h ym ny: „ O s a lu ta ris H o s tia ” „O P rzenajśw iętsza H o stia ” , „P an g e lingua glo rio si” - „Sław języku ch w aleb n eg o ” , „R ex C h ris te p rim o g e n ite ” —- „ C h ry stu sie , K ró lu niebieski” , „ L a u d a Sion S a lv a to re m ” —■ „C hw al Syonie Z b a w ic ie la ” .

46 Są to : „ K ła n ia m się T o b ie Przed w ieczn y B oże” , „R zu ćm y się w szyscy sp o łem ” , „U drzw i T w o ich stoję, P an ie” , „ Jezu m ó j b ą d ź p o c h w a lo n y ” , „ P o k lęk n ij na k o la n a ” , „W esel się d u szo w szelka” , „B ąd ź p o c h w alo n na wieki” , „O Boże w ieczny” , „ Id zie, idzie B óg p raw d ziw y ” , „ N ieb o , ziem ia, św iat i m o rze” , „Jezu sa słodkie w sp o m n ien ie” , „P ó jd źcie, S tw ó rcę uw ielb iajcie” , „ Z ró b c ie M u m iejsce” . D w ie pieśni: „ N a w sk ro ś przejęły wiecznych p ra w d w y ro k ie m ” i „ N a sp ró ch łej łódce bez styru i w iosła” , zostały skreślone.

47 In n e tłu m a c ze n ie tego p sa lm u : „ Z głębi m o jeg o serca glos w y d a n y ” m a zasto so w an ie ja k o pieśń p o g rzeb o w a, p a trz : o s ta tn i p u n k t śp iew n ik a - P rzy d a te k .

48 W k ilk u n a s tu p r z y p a d k a c h n u m e ra c ja p salm ó w p o d a n a p rzez K ry n ę była błędna.

49 W tłu m a c ze n iu J. K o c h a n o w sk ie g o są p salm y nr: 1 ,4 , 6 ,1 2 , 19, 2 2 ,1 3 , 30, 3 2 ,4 2 ,4 3 , 51, 62, 64, 65, 5 5 ,7 7 , 129, 92, 95, 99, 75, 102, 113, 127, 137, 140, 142. In n e tłum aczenie: p salm y n r 34, 6 (p o n o w n e w ystąpienie), 50, 130.

50 Są to n a stę p u ją c e p ie śn i: „ Jezu z ra n io n y na m e du szn e ra n y ” , „Jezu w d o b ro c i nigdy n ie p rz e b ra n y ” , „S puść z ran T w y ch k ro p le Jez u C h ry s te ” , „ O to m ię m a sz u n ó g T w o ic h ” , „N iech Jezus C h ry stu s będzie p o c h w a lo n y ”, „P ow iedz Jez u m e k o c h a n ie ” .

48 Zenona Rondom ańska

Pana”, „W itaj krynico d o b ra wszelakiego” ; o Panu Jezusie Nazaretańskim — „N iem asz na świecie nic szczęśliwszego” ; o Męce Pańskiej — „Ogrodzie oliwny” ; lub z podaniem okoliczności wykonania: prośba — „Jezu mój litościwy, ja człowiek nieszczęśliwy” ; pieśń o odpuszczenie grzechów — „Jezu związany, rozkuj kajdany” .

W yjątkowo obszerny jest dział pieśni o Najświętszej M arii Pannie, aczkol­ wiek znaczna ich część została przez autora wykreślona. Dotyczy to przede wszystkim pieśni pielgrzymkowych związanych z sanktuariam i m aryjnym i51, ale także innych, a wśród nich tak znanych, jak „Bogurodzica”, czy „Serdeczna M atko” 52. Zachow ane zostały pieśni przeznaczone na święta m aryjne53 oraz pieśni okolicznościowe54. Inne śpiewy m aryjne — „Perło droga, M atko Boga” , „Zawitaj K rólow a, m onarchini n ieba”, „Niebieskiego dworu Pani”, „Gwiazdo jasności, Panno czystości” , „Najświętsza Panno, śliczna M ary a”, nie m ają ściśle

określonego przeznaczenia.

W dziale pieśni o Świętych Pańskich autor wyróżnił teksty do Świętych Aniołów 55 od tekstów do innych świętych56. Tu także obserwujemy zjawisko zanotow ania ogromnej liczby pieśni, a następnie dokonania znaczącej ich redukcji57. W ten sposób większość świętych opiewana jest tylko jedną pieś­

51 Pieśni skreślone: o N M P B orkow skiej —- „ P a n n o i M a tk o bez w szelakiej sk azy "; o N M P w T u rsk u — „P rzed ziw n a B o g a R o d z ic o ” , „ N ad z ie jo nas u tra p io n y c h ” ; o N M P L ąkow skiej — „C hcecie w iedzieć o o b ra z ie ” , „N ajśw iętsza P a n n o o d w iek ó w w y b ra n a ”, „C ieb ież to w idziem kościołeczku lu b y ”, „W itajże, w itaj, K ró lo w a an ie lsk a ” , „L ed w o m ujrzeli T w e św ięte O blicze” , „W itaj u k o ro n o w a n a M a tk o ” , „ P a n n o w łąkow skim u k o ro n o w a ­ na o b ra z ie ” .

52 Pieśni skreślone: „ S e rd e cz n a M a tk o ” , „ D n ia k ażdego B oga m e g o ” , „Ty, k tó ra ś pięknie dni swoje sk o ń czy ła” , „B o g a R o d zico D z iew ic o ” — pieśń od św. W ojciecha u ło żo n a, „ H o n o r M a ry a , sław a M a ry a ”, „Perło d ro g a , cna P a n ie n k o ” , „ W itaj P a n ie n k o ” pieśń św. G rz e g o rz a N azy ań sk ieg o .

53 N ie p o k alan e g o P o częcia N M P „W pierw szym m om encie bez zm azy p o c z ę ta ” , „Z aw itaj C ó rk o O jca Przedw iecznego” , „ W y b r a n a n ajczy stsza przed w iek i” ; N a ro d z e n ia N M P — „ Z w y ro k ó w n ieba M ary a się ro d z i”; Z w iasto w an ia N M P — „ A n io ł G a b ry e l w p o selstw ie p rz y c h o d zi” ; N aw ied zen ia N M P „ M a ry a P a n n a Elżbietę naw ied za” ; O czyszczenia N M P „C zy stsza n ad sło ń ce oczyszczenia c ze k a ” ; W niebow zięcia N M P ---- „W zięta do nieb a M ary a K ró lo w a ” .

54 D o N M P R ó żań co w ej „W itaj n ie b a i n a d F e b a ” , „C iebie n ad wieki w ychw alać będziem y” , „ M a tk o ró ż a ń ca św iętego” , „Ś w ięta P a n n o , T y ś nad w szystkie czystsza” ; d o N M P Szkaplerznej — „W itaj Pani, m y p o d d a n i”; G o d z in k i o N ie p o k a la n y m P oczęciu N M P ; pieśń w u tra p ie n iu „ P a n n o nad c h o ry ” ; pieśń o N M P L o retań sk iej — „ K ró lo w a n a jja śn ie jsza n ieb a p rz e św ie tn e g o ” ; pieśń przy d o k o ń c ze n iu n a b o że ń stw a — „C h w ała bądź B o g u ” .

55 O św. M ich ale A rc h a n iele — „X iążę niebieski, św ięty M ich ale” ; o św. G a b rie lu A rchaniele — „W esołym sercem ” ; o św. R afale A rc h a n iele — „ R a fa le św ięty ” ; o św. A niele S tró żu — „C ześć w in n ą T o b ie ” ; o św iętych A n iołach — „ Z aw itaj w o jsk o n ieo g a rn io n e g o k ró la ” .

56 Pieśni o św iętych: Józefie — „Szczęśliw y, k to sobie P a tro n a ” , „ Ja w asz sercem jestem całym ” ; W aw rzyńcu — „Sław ny im ienia B o g a” ; Ja n ie N e p o m u ce n ie — „W itaj Jan ie z B o lesław a”, „S ław ny cudam i N ep o m u ck i Jan ie ” , „C iebie chw alim y w iek u isty P a n ie ” ; M ik o ła ju b p ie — „N iech będzie B óg p o c h w alo n y ” ; B arb arze —- „ B a rb a ro św ięta, P a tro n k o k o n a n ia ” , „ B a rb a ro św ięta, p e rło Jez u so w a ” ; Rozalii —- „W itaj ró ż o bez o stro ści” ; A n to n im — „W ielceś p o w in n a B oska O p a trz n o ś c i” ; R o ch u — „ K o c h a n y w B ogu” ; W alen ty m - „W alen ty przeb ło g o s- ław io n y ”; Izy d o rze — „Ś w ięty o ra c zu , dziw ny Izy d o rze” ; A p o lonii „ A p o lo n io dziew ico, C h ry stu sa o b ­ lu b ienico” ; A n n ie — „W itaj P a n i, M a tk o M a tk i” ; Seb astian ie — „S eb astian ie, święty M ęczen n ik u ” ; M arii M ag d alen ie — „ M a ria M a g d a le n a w świecie się k o c h a ła ” .

57 S k reślo n o pieśni o św iętych: W aw rzy ń cu — „ R ó ż o z o g ro d u raju ro z k o szn e g o ” ; Janie K an ty m „O sobliw y i p raw d ziw y ” ; W in cen ty m á P a u lo — „O jcze u b o g ic h ” , „W ielki o z d o b o zachodniego k ra ju ” ; W incentym F e rrery — „ A n io ł W in cen ty , śliczność W in cen ty ” ; B arb arze - - „ P o zd raw iam Cię, p a n n o św ięta” ; Rozalii — „P rz e za c n a xiężn a d z ie w ica ” ; A n to n im — „T riu m fu j n iebo z g o ścia” ; F ran c iszk u Serafickim - „G dy św iat zep su ty ” ; R o ch u — „W ielk i p o s tro n n y c h k ra jó w A p o sto le ” ; Ignacym -„ Ig n a c y święty, o d o g n ia n azw an y ” ; A niele S tró żu — „ Id ź p recz nieszczęsny g rz e sz n ik u ” ; Ł a z a rz u — „C o się stało p rzed la ty ” ; F ran ciszk u z A syżu „W Im ię O jca w szech m o cn eg o ” ; T a d e u sz u — „ K to chce na świecie” ; Józefie — „Józefie, op iek u n ie B oga” , „Szczęśliwy, k to sobie P a tr o n a ” . O statn i ty tu ł p o ja w ił się d w u k ro tn ie , za d ru g im razem z d o d a tk o w y m

n ią 58, natom iast niektórzy święci — Jan K anty, Wincenty á Paulo, Wincenty Ferreriusz, Franciszek Seraficki, Ignacy Loyola, Łazarz, Franciszek z Asyżu, Tadeusz, nie m ają żadnej pieśni im poświęconej.

Ostatni punkt trzeciej części zbioru, a zarazem końcowy fragm ent śpiewnika, stanowią pieśni przygodne. D ział ten jest obficie zaopatrzony w pieśni prze­ znaczone na różne okoliczności, chociaż i tu nie obyło się bez skreśleń zanotow anych ju ż tek stó w 59. M ichał K ryna starał się zawrzeć pieśni, które mogły mieć zastosowanie w rozm aitych sytuacjach życiowych człowieka. Nie wprowadził jed nak stałej zasady postępow ania, stąd pieśni początkowo logicznie ułożone, w dalszej części są aż nazbyt swobodnie przemieszane. P róba usys­ tem atyzowania tem atycznego pozwoliła na wyodrębnienie następującego ich przeznaczenia: pieśni do O patrzności Bożej60, pieśni w utrapieniu61 i pieśni o Bogu i postawie człowieka wobec N iego62. Dalej następują: pieśń katechiz­ m owa — „Trójca Bóg Ojciec, Bóg Syn, Bóg D uch Święty”, m odlitw a Ojcze nasz — „Ojcze, m odlim się do Ciebie”, oraz na tę sam ą melodię śpiewana m odlitwa Zdrowaś M arya — „W ielbmy także w pobożności Pannę” .

W śród suplikacji znajdują się prośba o deszcz — „Dokądże Panie oblicza Twojego nie zwrócisz” , i o pogodę — „Boże, K rólu wszechmogący” . W czasie morowego pow ietrza i chorób śpiewano — „Ach wszechmogący, dobrotliwy Panie” , zaś w czasie podróży — „Błogosławiony Pan, Bóg Izraela” . Śpiewy dotyczące spraw ostatecznych, to pieśni o śmierci — „Niech m onarchow ie” , „Lecą latami, jakb y skrzydłam i” ; pieśń przy pogrzebie dziecięcia -— „Łzami się gorzkimi rodzice karm im y” ; pieśni za dusze zmarłych — psalm 130 „De profundis clam avi” — „Z głębi mojego serca” , i „Ach, Ojcze pełen litości” . Łączy się z nimi tem atycznie pieśń dialogowana, określona jako „Spór diabła z Aniołem o duszę grzesznika” , w której diabeł tak rozpoczyna swą kwestię: „Jużeś zginiony, już potępiony, nie ufaj w Bogu, jużeś na progu piekielnym”, a Anioł odpow iada na to: „Jeszcze nadzieje, nie trać zbawienie, tylko grzeszniku popraw sumienie” . Dalej diabeł przekonuje, iż biedna dusza nie m a żadnych szans na uratow anie od m ąk piekielnych, a Anioł natychm iast ripostuje, iż Pan Bóg um arł na krzyżu za wszystkich grzeszników i należy zachować ufność w Jego miłość. T a dość długa słowna walka pomiędzy siłami zła i dobra kończy się myślą

w yjaśnieniem , iż je st to pieśń o św. Jó zefie „w o b ra z ie kolleg ialy k aliskiey wielkiemi łaskam i słynącym , z sam ych łask od niego w tym o b ra z ie d o z n a n y c h zło żo n a, a za p o zw o len iem Zw ierzchności d u ch o w n ey d o d ru k u p o d a n a ” .

58 W y jątek stan o w ią święci J ó z e f i B a r b a r a , k tó rz y m a ją p o dw ie pieśni, i Jan N e p o m u k trzy pieśni. 59 S k reślo n o pieśni: o w ielkości B oga, a nikczem ności człow ieka „P o tężn y Boże na ziemi i n iebie” ; pieśń k alw aryjska „ M a rsz , m a rs z m e serce” ; p ieśń p o k u tu ją c e g o grzeszn ik a „M iałem Jezu sa z serca k o c h an e g o ” ; lam ent człow ieka przed sław n y m o d niesław y P a tro n e m , św. Jan e m N ep o m u ck im „B ędąc osław io n y p rzez ludzkie ję z y k i” ; pieśń o Sąd zie O state c z n y m - „R aczcie p o słu c h a ć tej sp ra w y ”; pieśń o w ieczności — „O p rzep aścista, d łu g a w ieczn o ści” ; pieśń p rz y w ejrzeniu na g ró b - „W zniosły w zgórku pom iędzy zielo n ą ró w n in ą ” ; pieśni przy p o g rzeb ie d z ia te k — „D ziecię, p rę d k o ś zak o ń czy ło bieg żyw ota tw ego” , „Jeszczem je st m ałe dziecię, a ju ż przy szła m a g o d z in a ” , „ O p u sz c za m m a tk ę i o jca m eg o ” ; pieśni przy pogrzebie d o ro sły ch „ Ja k k ażdy, k tó ry się ro d z i” , „W szy stk o d o b rz e , co B óg czy n i” , pieśń żało b n a „A ch m ój sm u tk u , m a żałości” .

60 „W sz ec h m o c n a m eg o O p a trz n o śc i” , „A ch n iesk o ń czo n y , litościw y B oże” , „Szczęśliwy, k o g o O p a trz n o ść B o sk a”, „ O p a trz n o ś ć T w o ja ” .

61 „ U fa m w B o g u ” , „ P rzy jd zie, P an ie z ag in ąć ” , „ K tó ż m n ie pocieszy” .

62 P ieśń o w ielkości B o g a i Jeg o d o b ro d z ie jstw ie ku człow iekow i „W szechm ocny Panie, w iek u isty B oże” ; pieśń o w ierze, nadziei i m iłości — „O jcó w n aszy ch B oże” ; pieśń o cierpliw ości chrześcijańskiej — „Będę cierpiał, bom zasłużył” ; pieśń o m iłości bliźniego „ P ra w o to św ięte n a ziemi i niebie” ; pieśń o p o w in n o ściach chrześcijańskich „W e d n ie i w n o c y ” ; pieśń o zg ad zan iu się z w o lą Boga „N iech się ze m n ą co chce, dzieje” .

wypow iedzianą przez Anioła: „O lżejszać kara ojcowskiej ręki, niźli czartowskie piekielne męki. A m en” .

A fekt pokutującej duszy — „Czego się smucisz duszo”, pieśń o m arności świata — „Życie niemiłe, a serce troskliwe”, czy śpiew podczas ślubów — „Tak, jak początku, końca nie znający”, stanow ią inne przykłady różnych sytuacji życiowych człowieka, w których zwraca się on do Boga. A powinien o Nim pam iętać także podczas pracy w polu — „Boże, z Twoich rąk żyjemy”, i po jej zakończeniu wieczorem — „Teraz Panie, po robocie”, „Wszystkie nasze dzienne spraw y” , k tó re to dwie pieśni są ostatnim i w śpiewniku M ichała Kryny.

T ak więc, chociaż rzeczywiście ostatnią num erow aną pozycją jest pieśń 282, faktycznie tekstów jest znacznie więcej. K ryna nie numeruje bowiem śpiewów poszczególnych części mszalnych, Gorzkich Żalów i śpiewów nieszpornych. N iektóre pieśni pow tarzane są w różnych działach, duża liczba początkowo zanotow anych, została następnie wykreślona. Z powodu braku drukowanego egzem plarza śpiewnika nie wiadomo, czy w ostatecznej redakcji nie nastąpiły jakieś zmiany w doborze i ilości pieśni. Należy założyć, iż rękopis rzeczywiście zawiera te pieśni, które stały się podstaw ą pierwszego wydania śpiewnika M ichała K ryny.

Jan O błąk pisze, iż drugie wydanie polskiego śpiewnika, przygotowane na prośbę biskupa przez dziekana sztumskiego ks. Franciszka Kręckiego, miało polegać n a zestawieniu pieśni ze śpiewnika M ichała Kryny i popularnego na W armii, chociaż drukow anego bez aprobaty kościelnej, śpiewnika K aro la H enryka H aricha. Trzecie jego wydanie, z roku 1853, miało tytuł: Zbiór pieśni

nabożnych podczas M szy świętej i nieszporów i innych pieśni w Diecezyi W armińskiej używanych63. Ponieważ nie zachował się egzemplarz śpiewnika

H arich a64, możliwe jest tylko porównanie rękopisu Kryny ze śpiewnikiem K ręckiego65. W prawdzie w roku 1858 H arich wydał także inny śpiewnik, którego pojedynczy egzemplarz przetrw ał do naszych czasów, ale analiza jego zawartości potw ierdza, że ks. Kręćki nie korzystał z tego w ydania66.

D rugie wydanie polskiego śpiewnika diecezjalnego z roku 1866, zatytułow a­ nego Zbiór pieśni nabożnych dla wygody pobożnych katolików za Pozwoleniem

Zwierzchności Duchownej, zachowało taki sam trzyczęściowy układ, jaki za­

stosował w swoim śpiewniku M ichał K ryna. Poszczególne części różnią się jed nak zaw artością. Franciszek Kręćki zaproponow ał bowiem w części pierwszej nie siedem, lecz dziewięć punktów , poszerzając ją o „pieśni przed kazaniem ” i „pieśni po kazaniu” . W części drugiej, na którą składa się jedenaście, a nie trzynaście punktów , Kręćki, zgodnie z sugestią cenzora kościelnego ks. Ksawere­ go Połom skiego z Pelplina, zrezygnował z pieśni na dzień modlitwy i o dniu

63 J. O b łą k , S to su n ek niem ieckich władz kościelnych, s. 129.

64 Ib id e m , p rz y p . 49 z a w ie ra in fo rm a c ję , iż pierw sze w ydanie tego śp iew n ik a p o siad a B ib lioteka U niw ersy tetu w T o r u n iu , a trzecie, n ie k o m p le tn e , je s t w B ibliotece S em in ariu m D u ch o w n eg o w O lsztynie, n a to m ia st S. R o p iak , K a to lickie śp iew n iki po lskie, s. 159, p rzy p . 22, pisze, że p o szu k iw a n ia śp iew n ik a H a ric h a nie d ały rezu ltatu , p o n ie w aż w y m ie n io n e bib lio tek i nie p o s ia d a ją jeg o egzem plarzy.

65 E g z e m p la rz śp iew n ik a z n ajd u je się w B ibliotece W arm iń sk ieg o S em inarium D u ch o w n eg o (dalej: B W SD ) w O lsztynie p o d sy g n a tu rą W -725.

66 W yb ó r P ieśni n ocący tajem nicę C hrystusa Pana i N a yśw ię tsze y M a tk i Jego i niektórych Św iętych opiekow g łoszący. W O lszty n ie i O lszty n k u d ru k o w a n a i d o n a b y cia w D ru k a rn i H a ric h a , 1858. E gzem plarz zn ajd u je się w B W S D w O lszty n ie po d s y g n a tu rą IV F-787.

Pańskim, uznanych za niekatolickie67. Część trzecia faktycznie składa się z czterech punktów , ale num erow ane m a tylko trzy. Punkt ostatni, nazwany „D odatek. Pieśni nabożne w różnych przygodach”, nie m a numeru.

W pierwszej części śpiewnika, w punkcie pieśni porannych, znajdują się te same pieśni, które zamieścił K ryna. D odano do nich jeszcze dwie — „Ojcze nasz Ci śpiewamy” i „Przyjmij mego serca dzięki” . Dziewięć śpiewów przed i po kazaniu na cały rok kościelny i dołączona do nich pieśń „Maryo! M atko Boża” zostały przejęte, jak m ożna przypuszczać, ze śpiewnika H arich a68. Zachowany został cały układ mszy świętych proponow any przez Krynę, który poszerzono 0 tłumaczenie łacińskich tekstów na „Asperges”, i polskie śpiewy na „Po­ kropienie” 69 oraz pieśń — „Powstańcie z grzechów” . Podobnie postąpił Kręćki w przypadku nieszporów. Przejął te, które zamieścił K ryna w swoim śpiewniku, ale dodał też nieszpory z trzem a psalmami, które określone zostały jako „Po starej W armii nieszpory pierwsze” 70, oraz „Po starej Warmii nieszpory drugie” 71.

Nie zauważono zmian w doborze pieśni przy ślubie. Jedyna różnica polega na uporządkow aniu zawartości przez przeniesienie z ostatniego działu w śpiewniku Kryny pieśni wykonywanej podczas ślubów — „Tak jak początku, końca nie znający” . Podobnie postąpił Kręćki w przypadku pieśni pogrzebowych. Prze­ niósł z „Przydatku” trzy pieśni, a jedną umieścił w pieśniach m aryjnych72.

W punkcie zawierającym litanie zachował te, które wystąpiły w śpiewniku Kryny i dodał K oronkę do Przemienienia Pańskiego, rozpoczynającą się od słów — „Jezu, jakoś się przem ienił” . W suplikacjach ułożył pieśni w większym porządku tematycznym, np. w jednym miejscu zgromadził pieśni „w każdym utrapieniu” i inne pieśni — prośby, co wiązało się z koniecznością przeniesienia wielu tekstów z innych działów, przede wszystkim z ostatniego. Przywrócił z rękopisu K ryny pieśń „W itaj święta i poczęta” oraz dodał kilka nowych: „Panie 1 K rólu nasz”, „Życie jak błogosławione” , „Ach, nieskończony Boże” , „Chw al­ cie niebieskie i ziemskie języki” , oraz „Przed Twym tronem ” . Zabiegi te sprawiły, że dział suplikacji jest bardzo zasobny.

D rugą część śpiewnika rozpoczynają pieśni adwentowe, które zostały zachowane w takim układzie, jaki proponow ał Kryna. D odano tu zaledwie jedną pieśń — „Zdrowaś bądź, M ary o ” . Znaczące zmiany wprowadzono natom iast

67 J. O b łą k , S to su n ek niem ieckich w ładz kościelnych, s. 131.

68 Są to: przed E w an g elią „W ierzym y wszyscy w B oga je d y n e g o ” ; po Ew angelii — „O jcze wieczny! z siebie p o c h o d z ą c y ” ; p o Ew angelii w A dw encie — „ P o u p a d k u człow ieka grzesznego” ; od Bożego N a ro d z en ia aż d o M atk i Boskiej G ro m n iczn ej „ N a ro d z ił się Syn B oży” ; w czasie P o stu „ K tó ry ś cierpiał za n as ra n y ” ; od W ielkanocy d o W n ieb o w stąp ien ia „ P rzez T w o je św ięte Z m artw y ch p o w sta n ie ” ; od Zielonych Św iątek d o A d w en tu — P ro śm y ż dzisiaj Św iętego D u c h a ” ; pieśni p o k azan iu : „Boże, O jcze, racz być z n a m i”, „P an ie, T y rzekłeś, że b ło g o sław io n y ” .

69 „ P o k ro p isz m ię, P an ie, h y z o p em ” , „ Z ko ścio ła p raw eg o b o k u w idziałem n a d ch o d z ą c ą w o d ę ” , „ D o Św iątyni w stęp u jem y ” . Pieśń ze m szy ad w en to w ej „Z iem ia ożyła, niebo try u m f g ra ło ” , p rzen iesio n o d o pieśni m ary jn y ch .

70 W skład n ieszp o ró w p ierw szych po starej W arm ii w chodziły następ u jące psalm y: O w ielkości P a n a B o g a — „P ójdźcież wszyscy! B o g a ch ętn ie w y ch w alajm y ” ; O w ieczności P a n a B oga „Przedw ieczny! nasz rozum C iebie nie o b e jm ie ” ; O n ieo d m ien n o ści P a n a B oga — „ T u n a tym świecie nie m asz nic stałeg o ” .

71 D ru g ie n ieszp o ry p o starej W arm ii m iały psalm y: O spraw iedliw ości P a n a B oga „Boże! T y n ag ra d za sz, k arzesz sp raw iedliw y” ; O praw d ziw o ści i rzetelności P a n a B oga „W Bogu m ieć m ogę pew ną n ad zieję” ; O w szechw iadom ości P a n a B oga „P rzed T o b ą w szystko je st ja w n e ” .

72 Są to: pieśni p rz y p o g rzeb ie d o ro sły c h „ Z głębi m ojego serca ” i „A ch, Ojcze, pełen lito ści”; pieśń p rzy p o g rzeb ie dzieci — „Ł zam i się gorzkim i rodzice k a rm im y ” ; pieśń d o N M P — „Przez czyśćcow e u p a le n ia ” .

52 Zenona R ondom ańska

w pieśniach n a Boże Narodzenie. Chociaż zachowano (poza pastorałką „Lulaj­ że, Jezuniu”) wszystkie kolędy, to równocześnie dokonano poszerzenia tego punktu o większość tekstów, które K ry n a pierwotnie wykreślił73. D odano także, jak m ożna sądzić ze śpiewnika H aricha, nowe tytuły: „Rozkwitnęła się lilia” ,

„W itaj Jezu ukochany” oraz „Kiedy król H erod królow ał” .

Kręćki nie dokonał żadnych zmian w punkcie dotyczącym pieśni przy końcu roku, wprowadził je natom iast w oprawie Czterdziestogodzinnego N abożeńst­ wa. Z ośmiu pieśni proponow anych przez K rynę powtórzył pięć74, trzy przeniósł do innych działów 75, i wprowadził now ą pieśń — „Chwalmy ten nieskończony” .

Znaczące zmiany zaobserwować m ożna dopiero w dziale pieśni postnych. Przede wszystkim ks. Franciszek Kręćki, lepiej zorientowany w sprawach liturgicznych, wyraźnie rozdzielił „D rogę K rzyżow ą” i „Gorzkie Żale”. D o nabożeństwa „Drogi K rzyżowej” dodał „przestrogę” i pieśń — „Boska dobroci, uderz” . Zachow ał wszystkie proponow ane przez K rynę pieśni postne nie związane z nabożeństwam i. D o śpiewów na Niedzielę Palm ow ą przeniósł dwie pieśni76, dodał now ą — „O to Jezus um iera” , i tu właśnie zamieścił dwie pieśni wykreślone przez Krynę: „Już Cię żegnam, najmilszy Synu” i „D obranoc, Głowo święta” . Śpiewy związane z obchodam i Triduum Paschalnego przeniesione zostały bez istotnych zmian. Kręćki zrezygnował jedynie z hym nu na Boże Ciało — „Sław, języku chw alebnego”, a do pieśni wykonywanych „U G robu Pańskiego” dodał nową — „K to jest ten, ach, niepoznany” .

Pieśni wielkanocne zostały nie tylko w całości przejęte z pierwszego wydania, ale nawet zachow ano kolejność ich następow ania. D odano dwa nowe tytuły: „Książę życia trium fuje” i „Dni wesołe nam nastały”. N adal symboliczny — z jedną pieśnią — pozostał punkt „N a uroczystość W niebowstąpienia Pań­ skiego” . Bez żadnych zmian przejęte zostały śpiewy na Zielone Świątki, natom iast do pieśni na uroczystość Trójcy Przenajświętszej przeniesiono z ostat­ niego działu pieśń katechizm ową. Zachow ane zostały wszystkie pieśni na Boże Ciało, do których dodano nowe tytuły: „Boże, który rządzisz wszystkim” , „Chwalmy ten nieskończony” 77, „Jezus kończąc swą wieczerzę”, oraz „Kłaniam Ci się nabożnie” . Odmiennie natom iast potraktow ane zostały Psalmy Daw ido­ we. Z dużej ich liczby podanej przez Krynę, pozostawiono zaledwie siedem78. W trzeciej części śpiewnika, w pieśniach o Panu Jezusie, poprzestano na dokładnym ich przeniesieniu, z zachowaniem kolejności występowania. N aj­ istotniejszą zm ianą w pieśniach maryjnych było przywrócenie śpiewu „Bogu­ rodzica” . Został on podany jak o pierwszy, z następującym wyjaśnieniem: „Pieśń ta »Boga rodzica«, jest to najdawniejsza pieśń polska przez ś. W ojciecha złożona, którą przodkow ie nasi już przed dziewięciuset lat śpiewali, a którą duchowień­

73 P rzy w ró c o n o n a stę p u ją c e k o lęd y i p a sto ra łk i: „M essy asz przyszedł na św iat” , „A czem uż m ój Jezu s” , „ N iep o jęte d a ry d la n as d a je ” , „P rzy ow ej g ó rz e ”, „A w czora z w ie cz o ra ” , „ Z ag rzm iała, ru n ęła w Betleem ziem ia” , „ K tó ż o tej d o b ie ” , „H ej, w d zień N a ro d z e n ia ” .

74 Z ach o w ał: „B oże, k o c h am C ię” , „ N iesk o ń c zo n a , n ajśliczniejsza Jezu m iło ści” , „N iech Jezus C h ry stu s będzie p o c h w a lo n y ” , „W S a k ra m e n c ie u ta jo n y ” , „Pójd źcie tu i w y chw alajcie” .

75 „Św ięty B oże” je s t w su p lik acjach , a „P rzed ta k wielkim S a k ra m e n te m ” i „R z u ć m y się wszyscy sp o łem ” są w śpiew ach na Boże C iało .

76 Z d z ia tu pieśni p o g rz e b o w y ch „Jezu w O g ró jc u m d lejący ” ; z pieśni o P an u Jezusie „O g ro d zie o liw ny” . 77 P o w tó rz o n a z c zterd zie sto g o d zin n eg o n ab o żeń stw a.